16. HELPT VELDREDUCTIE WERKELIJK? 16.1. Enquete naar ervaringen met veldreductie Wanneer EHS problemen veroorzaakt worn door blootstelling aan schalijke EMV, dan 16.1. moet Enquete opheffing naar die ervaringen veln gezondheid met veldreductie weer verbeteren. De vraag is of dat inrdaad Wanneer EHS gebeurt. problemen Er zijn veroorzaakt vele geschriften worn die door suggereren blootstelling blootstelling aan schalijke te verminren, EMV, dan maar moet het opheffing effect daar die veln is zeln gezondheid onrzocht. weer Het verbeteren. artikel De vraag Finse is groep of dat inrdaad Hagström beschrijft gebeurt. Er wel zijn wat vele het geschriften effect is. die Het suggereren afzien blootstelling PC gebruik te verminren, en mobiel maar bellen het effect wordt daar is zeln onrzocht. Het artikel Finse groep Hagström beschrijft wel wat als voornaamste effectieve maatregel beschreven. Veel onrvraagn, echter, het effect is. Het afzien PC gebruik en mobiel bellen wordt als voornaamste gaven aan dat ze naast veldreductie ook meer zijn gaan doen aan sporten, gezond eten effectieve maatregel beschreven. Veel onrvraagn, echter, gaven aan dat ze naast en veldreductie gebruik ook voedselsupplementen. meer zijn gaan doen aan sporten, gezond eten en gebruik Onr voedselsupplementen. elektrogevoeligen in Nerland is in 2012/13 een enquête gehoun die tot doel Onr had elektrogevoeligen uit te vinn welke in Nerland specifieke is in gezondheidsklachten 2002/3 een enquête gehoun wern die verholpen tot doel had na uit het uitvoeren te vinn welke welke specifieke specifieke gezondheidsklachten maatregelen voor wern veldreductie. verholpen na Van het uitvoeren 96 personen welke die meen specifieke maatregelen wern alleen voor veldreductie. gevallen Van genomen 96 personen mensen die meen die volledige wern alleen gegevens hadn gevallen verstrekt genomen over mensen hun huissituatie. die volledige Op gegevens ze manier hadn verstrekt werd inzicht over hun verkregen huissituatie. in relatie Op ze tussen manier klacht werd en inzicht veldtype verkregen waaraan in relatie men was tussen blootgesteld. klacht en veldtype De resultaten waaraan men wern eerr was blootgesteld. meegeeld De door resultaten Schooneveld, eerr meegeeld Bijnen door en Schooneveld, Zuilen (2013). Bijnen en Zuilen (2013). Van Van 68 68 bruikbare bruikbare datasets datasets zijn zijn volgen volgen gegevens gegevens ontleend: ontleend: 85% 85% mensen mensen was was tevren tevren over over het resultaat het resultaat acties. De acties. klachten De waren klachten geheel waren of grotenels geheel of verholpen grotenels verholpen (figuur 16-1). (figuur De meeste 16-1). mensen De meeste hadn een mensen relijk hadn hoge graad een relijk scholing hoge genoten graad (figuur scholing 16-2). Daaronr genoten waren (figuur tamelijk 16-2). veel Daaronr mensen waren die - naast tamelijk EMV veel - ook mensen overgevoelig die - waren naast voor EMV - har ook overgevoelig geluin (18 meldingen), waren voor specifieke har geluin geuren (16), (18 ultralage meldingen), geluin specifieke (12), geuren (16), ultralage schoonmaakmidlen geluin (12), (10) schoonmaakmidlen en/of (zon)licht (10). (10) en/of (zon)licht (10). Figuur 16-1 In een stralingsarme omgeving verdwenen EHS klachten geheel of geeltelijk. Figuur 16-2. Deelnemers aan enquête hadn een bovengemidl scholing of opleiding genoten. De volgen grafieken geven geven een een overzicht overzicht uitgevoer uitgevoer hanlingen hanlingen en het effect en het effect daar, daar, steeds beooreld steeds beooreld naar een subjectieve naar een maat subjectieve gezondheid: maat sterk gezondheid: verbeterd, sterk verbeterd, sterk tot geeltelijk sterk tot verbeterd geeltelijk en weinig verbeterd of geen en verbetering. weinig of In geen kolommen verbetering. is die In kolommen volgor aangegeven, is die volgor links aangegeven, (donker) naar rechts links (licht). (donker) naar rechts (licht). 237
Verminring blootstelling blootstelling door door gedragsveranrin. gedragsveranring. Verminring blootstelling dat meest door gedragsveranrin. Figuur 16-3 laat zien dat meest effectieve effectieve hanlingen hanlingen waren waren (in volgor (in volgor het aantal het aantal meldingen): Figuur meldingen): 16-3 laat het vergen zien het dat vergen meest effectieve Dect telefoon Dect hanlingen door telefoon een waren vaste door telefoon; (in een volgor vaste minr telefoon; gebruik het aantal minr gebruik een meldingen): mobieltje; een het elrs mobieltje; vergen gaan wonen; elrs Dect gaan uitzetten telefoon wonen; Wifi door uitzetten installatie; een vaste Wifi telefoon; verminren installatie; minr verminren gebruik PC werk. Overigens een PC mobieltje; werk. waren Overigens elrs ook gaan minr waren wonen; vaak ook uitzetten vermel minr hanlingen Wifi vaak installatie; vermel effectief. verminren hanlingen effectief. PC werk. Overigens waren ook minr vaak vermel hanlingen effectief. Figuur 16-3. Verminring blootstelling Figuur 16-3. aan Verminring EMV door gedragsaanpassing blootstelling aan EMV en door actieve vermijding gedragsaanpassing EMV. en Op actieve verticale as vermijding het aantal mensen EMV. Op dat baat verticale had bij as één het aantal of meer mensen dat aangegeven baat had maatregelen. bij één of meer aangegeven maatregelen. Verminring blootstelling blootstelling door door reductie reductie hoogfrequente hoogfrequente zenrveln zenrveln Figuur Verminring 16-4 laat zien blootstelling dat behanling door reductie muren muren hoogfrequente met met gelein gelein zenrveln koolstof koolstof bevatten bevatten verf verf en Figuur ook en 16-4 het ook aanbrengen laat het zien aanbrengen dat stralingwerend behanling stralingwerend vensterglas muren met effectief vensterglas gelein waren koolstof effectief om bevatten problemen waren om verf te problemen verminren. en ook het aanbrengen te Het verminren. dragen stralingwerend stralingweren Het dragen vensterglas kleding stralingweren of effectief het slapen waren kleding om een klamboe of problemen het slapen te in een verminren. stralingweren klamboe Het voile stralingweren dragen bleek licht stralingweren minr voile effectief, bleek kleding licht maar minr oftoch het slapen effectief, moeite in een waard, maar klamboe toch volgens moeite waard, gebruikers. stralingweren voile bleek licht minr effectief, maar toch moeite waard, volgens volgens gebruikers. gebruikers. Figuur 16-4. Succesvolle Figuur afschermingsmethon 16-4. Succesvolle tegen hoogfrequente afschermingsmethon veln tegen buiten, door toepassing hoogfrequente veln stralingweren buiten, door materialen toepassing in woonruimte stralingweren en kledingstoffen. materialen woonruimte Op verticale en as, het aantal kledingstoffen. mensen Op dat zegt verticale baat te as, hebben het gehad aantal mensen bij aangegeven dat zegt baat maatregelen. te hebben gehad bij aangegeven maatregelen. 238
Reductie laagfrequent veln in huis Figuur Reductie 16-5 laat laagfrequent zien dat diverse veln veln manieren in huis in huis om laagfrequente veln te verminren nut Figuur hadn. Figuur 16-5 16-5 Het wegdoen laat laat zien zien dat dat diverse spaardiverse en manieren LED manieren lampen om laagfrequente om werd laagfrequente het meest veln genoemd te veln verminren als te effectieve verminren nut maatregel. hadn. Het wegdoen spaar- en LED lampen werd het meest genoemd als effectieve nut hadn. Het wegdoen spaar- en LED lampen werd het meest genoemd als maatregel. effectieve maatregel. Figuur 16-5. Succesvolle methon om laagfrequente Figuur 16-5. Succesvolle EMV te reduceren. methon om Op laagfrequente verticale EMV as, het te aantal reduceren. mensen dat Op zegt verticale baat te hebben as, het aantal gehad mensen bij aangegeven dat zegt baat maatregelen. te hebben gehad bij aangegeven maatregelen. Reductie vuile stroom in het net Reductie vuile stroom in het net Figuur Reductie 16-6 laat vuile zien stroom dat in verminring het net veln uit het elektriciteitsnet, met name Figuur beperking Figuur 16-6 16-6 laat zien vuile dat dat stroom verminring verminring het net een sterke veln veln verbetering uit het uit elektriciteitsnet, het elektriciteitsnet, gezondheid met name te met zien name gaven. beperking beperking Vooral verbetering vuile vuile stroom stroom in het aarding net het een net sterke een apparatuur verbetering sterke en verbetering installaties gezondheid werd door gezondheid te velen zien te gewaarerd. gaven. zien gaven. Vooral Vooral verbetering verbetering aarding aarding apparatuur apparatuur en installaties en werd installaties door velen werd door gewaarerd. velen gewaarerd. 239 Figuur 16-6. Succesvolle acties om vuile stroom Figuur in 16-6. het elektriciteitsnet Succesvolle acties in huis om te vuile beperken. stroom in het elektriciteitsnet in huis te Op beperken. verticale as, het aantal mensen dat zegt Op baat verticale te hebben as, het gehad aantal bij mensen dat aangegeven zegt baat te maatregelen. hebben gehad bij aangegeven maatregelen. Welke specifieke gezondheidsklachten zijn door ze maatregelen verbeterd? Figuur 16-7 laat voor 33 onrschein klachten zien wat het effect was veldreductie. Dit is een samenvatting effecten alle maatregelen samen. Voor meeste klachtensoorten Welke specifieke gezondheidsklachten was het effect positief. zijn door Dat ze gold maatregelen vooral verbeterd? klachten waar meeste Welke specifieke gezondheidsklachten zijn door ze maatregelen verbeterd? elnemers aan len, te weten slaapproblemen, moeheid, concentratieproblemen, onrustgevoelens en contractie spieren hoofdhuid. Van klachten die
Figuur 16-7 laat voor 33 onrschein klachten zien wat het effect was veldreductie. Dit is een samenvatting effecten alle maatregelen samen. Voor meeste klachtensoorten was het 16. effect Helpt positief. veldreductie Dat gold vooral werkelijk? klachten waar meeste elnemers aan len, te weten slaapproblemen, moeheid, concentratieproblemen, 25x onrustgevoelens of minr wern en contractie genoemd spieren was het effect hoofdhuid. minr indrukwekkend, Van klachten die al 25x was of het minr wern genoemd was het effect minr indrukwekkend, al was het merenel toch merenel toch licht positief. licht positief. Figuur 16-7. Opsomming 33 gezondheidsklachten die door veldreductie kunnen worn verminrd of opgeheven. Op verticale as, het aantal mensen dat zegt baat te hebben gehad bij aangegeven maatregelen. Conclusie Deze gegevens maken duilijk dat het alleszins moeite waard is om blootstelling aan Conclusie EMV te beperken, door aanpassing het gedrag, door afscherming hoogen/of Deze gegevens laagfrequente maken veln, duilijk of dat bei. het alleszins Voorwaar moeite voor waard succes is om is blootstelling wel dat veldanalyse aan en EMV technische beperken, maatregelen door aanpassing voor veldreductie het gedrag, op door bekwame afscherming wijze worn hoog- en/of uitgevoerd. Voorwaar laagfrequente is veln, ook dat of bei. mensen Voorwaar goed nagaan voor succes wat is wel gezondheidsklachten dat veldanalyse en technische voor ingrepen maatregelen waren voor en veldreductie welke specifieke op bekwame verbeteringen wijze worn na uitgevoerd. ingrepen Voorwaar genoteerd is ook konn dat worn. Veruit meeste mensen hebben op meerre manieren gewerkt aan hun herstelproces en hebben zowel passief als actief gezorgd voor verminring veldbelasting. Zeer waarschijnlijk moet men acties breed aanpakken om een behoorlijke kans op succes te maken. Niet alle veln kunnen aangepakt worn; niet alle uitgevoer veldreducties hebben effect; niet alle gezondheidsklachten kunnen verholpen worn. Maar over het 240
algemeen waren onrvraagn mening dat veldreductie een goe aanpak het EHS probleem is. Dat geldt uiteraard voor mensen die tevoren wisten dat hun klachten geheel of geeltelijk door EMV wern veroorzaakt. De problemen lagen gecompliceerr bij mensen die aan meer vormen gevoeligheid voor milieufactoren len. De algemene ervaring was dat verminring veldbelasting tegelijk zorgt voor een verminring klachten door anre milieutriggers als synthetische geuren, ultralaag geluid of allergenen, waar men aan zei te lijn. Met ze studie is aangetoond dat veldreductie in veel gevallen helpt. Dat is het indirecte bewijs dat problemen in eerste plaats inrdaad door EMV wern veroorzaakt. Dat is een belangrijke constatering, omdat het directe bewijs dat EMV schalijk kunnen zijn nog niet is geleverd. Critici wijzen er in hun betoog op dat EHS een verzinsel is. Ook in ze studie zoun rapporten mensen in beginsel op een verzinsel kunnen berusten. Dat is echter niet waarschijnlijk, omdat elnemers aan enquête zich belangrijke financiële en anre inspanningen getroost hebben om zich weer beter te gaan voelen. Mensen doen dat niet voor hun plezier. Zij hanlen uit hun probleem, niet uit veronrstelling dat EMV oorzaak hun ongemakken zoun kunnen zijn. Over jaren hebben verscheine auteurs het probleem EHS beschreven en hebben aangegeven hoe EMV konn worn gereduceerd. Daaronr zijn boeken (chronologisch) C.F. Müller (1995), Alasdair en Jean Phillips (1999), Wolfgang Maes (2005), Blake Levitt (2007), Lyn McLean (2008) en Michiel Haas en Henk Wever (2011). Daarnaast zijn er ettelijke vlugschriften uitgegeven, te veel om op te noemen. Het is nuttig een aantal er goed door te nemen, omdat iere beschouwing uitgaat een eigen probleemstelling en uitvoeringstail. Voor een effectieve veldreductie is het essentieel eigenschappen veln te leren kennen. Hoogfrequente veln vergen heel anre oplossingen dan laagfrequente elektrische en magnetische veln. Alleen wie enigszins op hoogte is het natuurkundige karakter die veln kan daar gericht mee gaan experimenteren. Niet alle maatregelen hoeven veel te kosten. Maar met ondoordachte of verkeer maatregelen kan men figuurlijk wal in sloot raken. Vraag een expert om advies, als uw gezondheid, of die uw naasten, u lief is. 16.2. Vergroting het incasseringsvermogen Na veldsanering moet men voor verr herstel het incasseringsvermogen voor EMV verhogen door optimalisatie algehele gezondheid. De aanbevelingen Oostenrijkse artsenorganisatie OMA (zie Guiline 2012) geeft daar een paar aanbevelingen, gebaseerd op ervaringen patiënten. Daaronr vallen: lifestyle coaching (sporten, voeding, slaapgewoonten, verminring werken sociale stress); verhogen weerstand tegen stress (yoga, ontspanningsoefeningen, amhalingstechnieken, meditatie, tai chi, qui gong); holistische behanlingen (anti-oxidatieve en anti-nitrosatieve therapieën, sporenelementen, vitaminen, aminozuren). EHS is een multi-systeem aandoening en kan op uiteenlopen manieren worn aangepakt. Ier moet daar een eigen weg in zien te vinn. Niet alle problemen zijn 241
oplosbaar. Naar ervaring verscheine elektrogevoeligen wordt men wel eens wat pressief bij veronrstelling geen toekomst meer te zien. Dat is een gevaarlijke gemoedstoestand, die met succes kan worn bestren door juist dan te streven aan het behoun een maatschappelijke en sociale taak in gezin of maatschappij. Men vindt gemakkelijker afleiding en voldoening en kan wat moeilijker perion gemakkelijker overbruggen. Gevoelens pressiviteit kan men in een geïsoleer situatie niet eenvoudig baas worn. Zoek hulp! Mensen zijn verschillend en sommigen geven er voorkeur aan stap-voor-stap hun omstandighen te verbeteren. Verschillen manieren veldreductie worn uitgewerkt en men neemt daar tijd voor. Tenslotten zijn er soms meerre factoren die EHS verschijnselen veroorzzaken, in het bijzonr omgevingsfactoren als ultralaag geluid, geuren, toxische stoffen allergenen, trillingen en rgelijke. Misschien moeten aanpassingen in samenhang worn uitgevoerd. Ook het lichaam zal soms tijd nemen om met iere nieuwe verbeterstap te leren omgaan. Daarnaast zijn er ook nog emotionele factoren die verschijnselen kunnen beinvloen. Kortom, maatregelen moeten worn afgestemd op urgentie, weerbaarheid, lichamelijke conditie en financiele mogelijkhen. Wie wat meer in breedte geïnteresseerd is in het herstelvermogen lichaam en geest, kan inspiratie vinn in werken David Ser-Schreiber (2007). Voor wie wat meer wil weten over ziekten en aandoeningen die soms met EHS zijn geassocieerd, is het boek Crofton (2009) een goe keus. Omdat het probleem EHS vaak hand in hand gaat met multipele chemische overgevoeligheid (MCS) is het naslagwerk Els Valkenburg een informatief boek. BELANGRIJK: Als u er niet eerst voor zorgt dat storen veln thuis zijn opgeruimd kunnen pogingen om elektrostress af te komen gemakkelijk strann. Richt u in eerste instantie op veroorzaker ellen! Veld weg --> probleem weg! 16.3. Pas op voor charlatans! Onbewezen claims anti-stralingsartikelen Zorgelijk is het dat steeds meer minr kiese hanlaren profiteren onrust en onkun EHS-ers door ze allerlei waarloze spullen aan te praten, zogenaamd als midl tegen straling of EHS. In figuur 16-8 is een kleine verzameling bijeen gebracht artikelen die claimen uw probleem op te lossen. Sommige mensen hechten er aan iets te hebben waar een verkoper zegt dat dit heilzaam werkt in gegeven situatie. Garanties zijn er niet, soms is het niet goed - geld terug. Er zijn nooit meetbare effecten op heersen veln gezien. Een aankelijk gunstig effect op gezondheid ebt na enige dagen of weken weg, zeggen mensen die genoem midlen hebben beproefd. De wichelroe of lecher-antenne is geen meetinstrument Deze attributen zijn onbruikbaar bij huisonrzoek, wat wichelroeloper er ook beweert. Het doorslaan wichelroe geeft alleen aan dat er een veranring in spierspanning optreedt gene die meet. Het is geen antenne, maar gewoon een stukje draad of tak; het materiaal doet er niet toe. Een verfijning wichelroe zou lecher-antenne zijn, met betere ontgsteigenschappen. Dat het apparaat zou reageren op EMV is nooit aannemelijk gemaakt. Het kan niet helpen veldbelasting 242
te verminren. Er is een breed geworteld geloof dat men met wichelroes waterars, aardstralen, diverse soorten Ley-lijnen kan opsporen die een ongunstig effect zoun hebben op gezondheid. Maar dat men er elektromagnetische veln mee kan opsporen is niet aangetoond. Weliswaar helpt het soms om op aanran een wichelaar het bed in een EMV-belaste slaapkamer wat te verschuiven, maar dat kan verklaard worn door een betere orientatie het lichaam ten opzichte elektrische leiingen onr of naast het bed. broncorrectors zou dan verbetering geven. Dat is soms inrdaad effectief, maar dan vooral omdat het bed dan anrs georiënteerd staat ten opzichte elektriciteitsbuizen in het Geloof plafond in magie? het vertrek daaronr. Mensen variëren nogal in hun gevoeligheid voor uiteenlopen typen EMV en Geloof elektrogevoeligen in magie? uiten hun elektrostress problemen op verschillen wijzen. De kritische Mensen variëren buitenstaanr nogal in hun ziet gevoeligheid het verband niet voor direct uiteenlopen en zet vraagtekens typen EMV bij en beweringen elektrogevoeligen personen. uiten hun Hanlaren elektrostress problemen maken daar op verschillen listig gebruik wijzen. De door kritische eerst problemen buitenstaanr aan ziet te het dikken verband en niet vervolgens direct en te zet beweren vraagtekens dat bij hun apparaten beweringen problemen gevoelige kunnen personen. oplossen. Hanlaren Die maken claim daar slaat listig nergens gebruik op, door maar eerst veel mensen problemen met aan ernstige te dikken EHS en problemen vervolgens laten beweren zich gemakkelijk dat hun apparaten overhalen problemen toch maar kunnen eens oplossen. een proef Die te claim nemen slaat met die zaken. nergens Men op, maar heeft veel vaak mensen onvoldoen met ernstige kennis EHS problemen natuurkundige laten zich en gemakkelijk medische overhalen begrippen en toch laat maar zich eens gemakkelijk een proef te wat nemen op met mouw die zaken. speln. Men Malafi heeft vaak hanlaren onvoldoen staan kennis klaar om natuurkundige en medische begrippen en laat zich gemakkelijk wat op mouw speln. mensen geld uit zak te kloppen. Malafi hanlaren staan klaar om mensen geld uit zak te kloppen. Het Het aantal artikelen artikelen dat dat op op markt markt gebracht gebracht wordt wordt met met suggestie suggestie gezondheid gezondheid te te bevorren bevorren groeit groeit met met dag. Het dag. kritische Het kritische bewijs bewijs werking wordt werking niet wordt met het niet artikel met het artikel meegeleverd. meegeleverd. Het is een Het lucratieve is een lucratieve hanl. Sommige hanl. anren Sommige zoeken anren hun heil zoeken in mystiek hun heil en in mystiek wonren en en wonren laten zich en voor laten hun zich herstel voor inspireren hun herstel door mensen inspireren met door sterke mensen met sterke overtuigingskracht. Figur 16-8. Kleine selectie vele attributen die aangebon worn als remedie tegen EMV. Let op: geen daar is gunstige werking op gezondheidsproblemen overtuigend natuurwetenschappelijk aangetoond. Attributen die we in enquêtes tegenkwamen en waar door leveranciers beweerd wordt dat schalijke straling er door wordt geweerd, dan wel geneutraliseerd zijn o.a.: piramis in velerlei vormen en afmetingen, zeezout, 243 straling absorberen bollen, paaltjes, ingegraven koperen 8, brikjes, stralingafschermen stickers voor op mobiele telefoon, bolletjes met zeldzame aar, zwarte toermalijn, elstenen, magnetische Biostabil hangers, telefoonhoesjes, zenrtjes voor in het stopcontact met Schumann frequentie, magneetjes in
Attributen die we in enquêtes tegenkwamen en waar door leveranciers beweerd wordt dat schalijke straling er door wordt geweerd, dan wel geneutraliseerd zijn o.a.: piramis in velerlei vormen en afmetingen, zeezout, straling absorberen bollen, paaltjes, ingegraven koperen 8, brikjes, stralingafschermen stickers voor op mobiele telefoon, bolletjes met zeldzame aar, zwarte toermalijn, elstenen, magnetische Biostabil hangers, telefoonhoesjes, zenrtjes voor in het stopcontact met Schumann frequentie, magneetjes in kleding, zolen en matrassen, biopoolers, pulsors, elstenenfiltratie, ingestraald water, ingegraven koperdraad enzovoort. Zie figuur 16-8 voor een willekeurige greep uit honrn aangebon artikelen. In geen enkel geval is werking op elektromagnetische veln aangetoond en op basis algemene natuurwetenschappelijke principes is ze gunstige werking ook niet te verwachten. 244