3/18/2015 Historisch perspectief bibliotheekwetgeving Wet stelsel van openbare bibliotheekvoorzieningen Aad van Tongeren @AadvanTongeren VOB Provincie Gelderland Bibliotheekwet 1975: periode van opbouw verzorgingsstaat en welvaartsstaat. Tijd van nieuwe zwembaden, sporthallen, amateurkunst, wijkcentra. Vervolgens een vrijwel ononderbroken groei en bloei van het bibliotheekwerk tot aan economische crisis van 2008. Dat het wettelijk kader niet meer klopte, was geen probleem. Er was budget, er was consensus over wat een bibliotheek is en gemeenten bouwden tot circa 2010 veel nieuwe bibliotheken. 3 Wat er nu gebeurt, heeft meer impact dan de economische crisis van begin jaren 80. Waarom een nieuwe bibliotheekwet? Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Nu een paar bibliotheekbepalingen in de Wet specifiek cultuurbeleid 1994, rudimenten uit de Welzijnswet 1987 en de Bibliotheekwet 1975. Decentrale, territoriale opbouw via gemeenten, provincies, rijk. Hebben vrijwel niets meer met de huidige praktijk van het bibliotheekwerk te maken; Gingen vooral over het fysieke netwerk (catalogus en IBL) en jeugdcontributie. Algemeen gesteld: technologische (1) en maatschappelijke (2) ontwikkelingen en ontwikkelingen in het bibliotheekwerk (3) maken nieuwe wetgeving noodzakelijk. Technologisch (1) Internet als de belangrijkste informatiebron (Google, Wikipedia). Geen informatieschaarste, maar informatie-overvloed. Digitalisering. Als iets niet digitaal beschikbaar is, bestaat het niet. Heeft grote impact op de functie van de openbare bibliotheek. 2 4 1
3/18/2015 Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Maatschappelijk (2) Doorwerking van nieuwe technologie in het gedrag. Online gedrag, minder lezen. Er is een online leven en leven IRL. Andere, concurrerende vormen van tijdsbesteding (media, sport, evenementen). Economische crisis, lokale bezuinigingen, veelheid aan invullingen, risico s voor het netwerk. Niet alleen een economische crisis, allerlei patronen zijn fundamenteel aan het veranderen. Casus Polare: terugloop omzet boekhandel, grotere fysieke verkoop via online winkelen en opkomst digitaal lezen. Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Bestuurlijk-politieke reacties (4) Reacties lopen erg uiteen: Kaasschaaf, alles wat minder. Filialen verminderen of afbouwen en een sterke centrale vestiging. Centrale sluiten en vestigingen in wijken, bibliotheek op school. Uitbesteden aan commerciële partij. Conclusie: geen gemeenschappelijke opvattingen meer over wat een openbare bibliotheek is en moet doen. Bibliotheek blijft maatschappelijk relevant! 5 7 Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Bibliotheekwerk (3) Technologie -> gedrag -> instituties! Vergelijk Twitter. Gaat dwars door de klassieke hiërarchie heen! Bibliotheekwerk: krimpende sector: minder leden, minder uitleningen, kleinere collectie. Een paar cijfers 1999-2012: uitleningen 160 mln. -> 90 mln., daarbinnen non-fictie 26 mln.-> 10 mln. leden 4,3 mln. -> 4 mln. (minder volwassenen, meer jeugd) collectie 43 mln. -> 29 mln. Terugloop in arbeidsplaatsen. Ook: vergrijzing, vrijwel iedereen parttime. Vrijwel geen relevante aanwezigheid op internet. Eerst kleinschalig, later projectmatig opgebouwd. Niet structureel geregeld. En geen wettelijke basis voor digitale activiteiten. Wsc gaat alleen over fysieke bibliotheek. Wat is eigenlijk een openbare bibliotheek? Terug naar het doel: publieke toegang tot informatie en cultuur. Werkt vanuit publieke waarden: Onafhankelijkheid; Betrouwbaarheid; Pluriformiteit; Toegankelijkheid; Authenticiteit. Lijkt vanzelfsprekend, maar is het niet. Zie discussie over woningcorporaties. 6 8 2
3/18/2015 Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Verricht vijf functies: 1. Kennis en informatie (uitleenfunctie); 2. Ontwikkeling en educatie (relatie met onderwijs); 3. Lezen en literatuur (lezen, laaggeletterdheid); 4. Ontmoeting en debat (publieke ruimte); 5. Kunst en cultuur (relaties met lokale instellingen); Functies kunnen fysiek en digitaal worden uitgevoerd; Hoogontwikkelde, geletterde samenleving, kenniseconomie, leven lang leren, 21st century skills. Naast onderwijs is de bibliotheek de plek hiervoor. Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Wat verwacht de wet van een openbare bibliotheek? Deelnemen aan het bibliotheeknetwerk. Samen is beter en goedkoper dan standalone. Betere dienstverlening aan de gebruikers. Netwerk wil zeggen: Gezamenlijke catalogus (collectie en toegang); Deelnemen aan digitale infrastructuur (fysiek en digitaal); Deelnemen aan het IBL (niet iedereen hoeft alles te hebben); Ondersteunt het onderwijs; Harmoniseert administratie (leden, gebruiksvoorwaarden). 9 11 Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Digitale bibliotheek structureel geregeld Nodig vanuit EU-wetgeving (staatssteun). Digitale bibliotheek definiëren als publieke taak. KB beheert en ontwikkelt de digitale bibliotheek. KB verantwoordelijk voor de digitale infrastructuur. KB koopt namens de openbare bibliotheken e-content in. Bekostiging structureel geregeld. Infrastructuur Rijksoverheid. Content via uitname uit gemeentefonds (zie mei-circulaire). Soort lidmaatschap (fysiek en/of digitaal) keuze gebruiker. Hoge eisen aan privacy! Nieuwe rol KB/Den Haag KB nu: een wetenschappelijke bibliotheek, zonder universiteit. Depot van alles wat in NL verschijnt. Grote collectie, ook digitaal, maar weinig leden (17.000). OB, veel leden (4 miljoen), kleine digitale collectie. Wetsvoorstel verbindt de KB en de OB-sector aan elkaar. Worden ze allebei en de gebruikers beter van. 10 12 3
3/18/2015 Overige onderwerpen in de wet (1) Jeugdcontributie Blijft bij fysieke bibliotheek ongewijzigd: geen contributie, tenzij B&W daartoe besluit. Dan maximaal de helft van tarief voor volwassenen. Bij digitale bibliotheek niet mogelijk. Digitale diensten vallen niet onder de leenrecht-exceptie in de Auteurswet. Voor uitlenen is vooraf toestemming van rechthebbenden (auteurs en uitgevers) nodig, via overeenkomsten. Er zullen geen overeenkomsten komen, als jeugd gratis zou kunnen lenen wat in de boekwinkel te koop is. Auteursrecht is in beweging. Markt voor het e-book is in opkomst. Grootschalige concurrentie van bibliotheken zou markt schaden. E-book model van Bibliotheek.nl: Actuele titels, tot 1 jaar oud (head), van 1 tot 3 jaar oud (shoulder), ouder dan drie jaar (long tail). Bibliotheken vooral actief in het 2 e en 3 e segment. Gespreksonderwerpen (1) Wet geeft kader, maar ook veel ruimte voor gemeente en bibliotheek Lokale invullingen (voorbeelden discussies in Delft). Plannen in nieuwe coalitieakkoorden? Samenstelling bevolking, maatschappelijke opgaven. Bijdrage bibliotheek aan doelen van 3 decentralisaties. Inzichtelijk maken van maatschappelijke opbrengsten. Lokale samenwerkingspartners. Bibliotheek op School, met de risico s (algemene toegankelijkheid). 13 15 Overige onderwerpen in de wet (2) Collectieplan Onder leiding van de KB afspraken maken over de principes van collectievorming. Nodig vanwege de ontwikkelingen van alleen fysiek naar fysiek en digitaal. Niet iedereen hoeft alles te hebben. Andere opzet voor het IBL? Het rondrijden van vrachtwagens met boeken door provinciale organisaties. Gespreksonderwerpen (2) Relatie fysiek/digitaal Digitaal vervanging van fysiek? Uitleenfuctie lokale bibliotheek neemt af, kleinere collecties, steeds meer digitaal. Maar ook: nu circa 10.000 actuele titels. Fysiek een veelvoud daarvan. Vergelijk detailhandel: clicks & bricks. Gevolgen voor gebouwen, vrijkomende ruimte. Meer activiteiten, instructies gekoppeld aan de vijf functies. Relaties met andere maatschappelijke en culturele voorzieningen. Antwoord geven op actuele vragen en behoeften, let op voor teveel trendgevoelige bewegingen :> kwetsbaar. 14 16 4
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Pleidooi voor krachtenbundeling Behoud de idealen Behoud de idealen, vernieuw de diensten! De noodzaak van vernieuwing Oproep: benut de mogelijkheden van de wet door nauwere samenwerking Peter van Eijk Bibliotheekinnovatie: complex & boeiend Behoud de idealen: de Verlichting Heb de moed je van je eigen verstand te bedienen Kant, 1724-1804 L.J.M. Nieuwenhuis 1
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Behoud de idealen: Bildung Bildung: zelfontplooiing Wilhelm von Humboldt: streven naar algemene ontplooiing van alle menselijke kwaliteiten Cognitief Ethisch Esthetisch Behoud de idealen: geef prioriteit aan persoonlijke ontwikkeling De maatschappelijke opdracht van de openbare bibliotheek: bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling Van burgers wordt veel verwacht (participatie, omscholing, zelfredzaamheid, mantelzorg ) dus laagdrempelige toegang tot middelen voor zelfontplooiing is cruciaal. Instandhouding van bibliotheekvoorziening is overheidstaak: ondersteun de persoonlijke ontwikkeling van individuen (primaire functie, korte termijn) breng daardoor de gemeenschap als geheel op een hoger niveau van welvaart en welzijn (secundaire functie, lange termijn) Behoud de idealen: Volksverheffing Greve: het Openbaar leesmuseum als instelling van opvoedkundige beteekenis voor het geheele leven De noodzaak van vernieuwing Volksverheffing! L.J.M. Nieuwenhuis 2
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Oude bieb verdwijnt en er is geen stip De noodzaak van vernieuwing Fysieke bibliotheek krimpt (leden, uitleningen, collectie, subsidies, personeelsleden, vestigingen) Contouren brede, educatieve bibliotheek worden zichtbaar, maar inspanningen zijn versnipperd Intussen: brokkelt de politieke consensus over het belang van bibliotheekwerk verder af neemt het aanbod van content via marktpartijen snel toe heeft het internet ons verwachtingspatroon sterk veranderd Er is geen stip op de horizon Blendle: persoonlijke alerts dagelijks Annet Aris (docent digitale strategie Insead): het probleem is dat een groeiend aantal bedrijven geen stip meer aan de horizon heeft (FD 23-8-14) de digitalisering heeft vele stippen doen verdwijnen, om te beginnen in de media industrie Het gaat er niet meer om waar de weg heengaat, maar hoe je samen een weg kan vinden L.J.M. Nieuwenhuis 3
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Bol.com: gepersonaliseerde dienstverlening WPG uitgeverij: populaire titels De Correspondent: Bruna lanceert onbeperkt lezen L.J.M. Nieuwenhuis 4
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Google rules waar is de bibliotheek? Een hybride bibliotheek? Term wordt sinds 1996 in bibliothecaire context gebruikt (Oppenheim en Smithson 99) Bibliotheekwet biedt de mogelijkheid om het hybride concept te vertalen naar waardeproposities voor diverse klantsegmenten Kenmerkend is de unieke combinatie van: fysieke diensten (veilige werkplek, toegang tot gedrukte media, huiskamer van de stad, taalcafé, computertrainingen,.. ) digitale diensten (7x24 uur toegang tot niet-openbare bronnen, gepersonaliseerde informatieservice op basis van klantprofiel, actuele beschrijving van het groeiende e-content aanbod) De hybride bibliotheek? Bedoeling: een bibliotheekvoorziening met waardeproposities voor miljoenen Nederlanders en een focus op persoonlijke ontwikkeling. Oproep: ontwerp een hybride bibliotheek Doelen 2015-2017? Groei in waardecreatie! meer bereik van diverse klantsegmenten meer onderscheidend aanbod modernere dienstverlening L.J.M. Nieuwenhuis 5
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Ontwerpprincipes voor hybride bibliotheek Hoe? openbaar: laagdrempelige toegang voor iedereen hanteert verschillende niveaus van diensten: van gratis entree en webbezoek, tot pay per view gebruikersvriendelijk (1 keer inloggen bij de bibliotheek ) gepersonaliseerde digitale informatiediensten (klantprofiel!) retourneren van materialen in alle fysieke bibliotheken de collectie Nederland is eenvoudig te vinden ( Google rules ) onderscheidend e-content aanbod (geen overlap met markt) eindgebruikers betrekken bij ontwerp en doorontwikkeling moderne interactie via Sociale Media voorop gaan in volgen: gebruik van moderne gereedschappen voor ontwerpen waardeproposities Wie? KB neemt voortouw en vormt kopgroep met enkele locale fysieke bibliotheken en Provinciale Service Organisaties Bestuurders kiezen voor optie Samen heruitvinden geef bescherming en ruimte: Zoektocht Nodig vertegenwoordigers van verschillende klantsegmenten uit voor leveren inbreng: panel bestaande bibliotheekleden (bijv. Plusbibliotheken) platform zzp-ers vertegenwoordigers scholen en zorginstellingen Maak gebruik van goede aanzetten die er in de praktijk al zijn en bundel veelbelovende initiatieven! Gebruik moderne gereedschappen Bundel goede initiatieven persoonlijke informatieservice: Almere L.J.M. Nieuwenhuis 6
Business Modeling and Business Case April 12th, 2012 Bundel goede initiatieven: Rotterdam Vier opties: kies voor samen heruitvinden samen nieuw heruitvinde n Bibliotheekwerk bestaandhandhaven status quo bestaand aanbested en ontwikkelfunctie aanbested en uitleenfunctie nieuw Subsidierelatie Peter van Eijk Bundel goede initiatieven: Apeldoorn Reacties? Welkom! e: peter@pbfinnovatie.nl m: 06 515 98 755 L.J.M. Nieuwenhuis 7
Workshop bibliotheek in het sociaal domein Inleiding wethouder Lara de Brito van de gemeente Wageningen. Goedemiddag, ik zal beginnen met mezelf voor te stellen. Ik ben wethouder in Wageningen, Lara de Brito, verantwoordelijk voor zorg & welzijn, jeugd, onderwijs, cultuur, asiel en duurzaamheid. Heel jong was ik toen het tot me doordrong dat ik kansen had die andere kinderen niet hadden. Ik ben geboren en getogen in Maputo, de hoofdstad van Mozambique. Mijn schoolcarrière in Maputo begon op de lokale school. Een idealistische keuze van mijn moeder. In het klaslokaal zat de heft van de kinderen op de grond, zonder schoenen, zonder boeken. Uiteindelijk kwam toch de onvermijdelijke overstap naar de internationale school. Daar hadden kinderen zwembaden en tennisbanen en hun dure koloniale villa's werden bewaakt door meneren met Kalasjnikovs. Het is niet de armoede geweest die ik om me heen heb gezien dat mij zo jong gevormd heeft, maar het ongelofelijke contrast tussen arm en rijk. Ik vind dat we de dure plicht hebben om mensen kansen te bieden, te leren lezen en van lezen te leren houden. Het is een plicht die voortvloeit uit een probleem. Een groot probleem bij ons om de hoek. Daar hoeven we niet voor naar de andere kant van de wereld. Één op de tien Nederlanders is laaggeletterd. En het percentage stijgt, net als de ongelijkheid en de armoede in ons land. In een tijd waarin de een na de andere bibliotheek de deuren moet sluiten zijn ze belangrijker dan ooit. Lezen is ieders kaartje naar persoonlijke vrijheid en zelfvertrouwen. En de bibliotheek is de ideale plek om die vrijheid en dat vertrouwen te ontdekken, ontwikkelen en te onderhouden. Er zijn veel redenen waarom het een luxe is om bestuurder te zijn in Wageningen. Twee voor vandaag relevante redenen zijn dat ik wethouder ben in een stad dat zich met recht een sociale stad mag noemen. De tweede reden is dat we het geluk hebben dat we een bblthk hebben die een voorbeeldfunctie in Nederland heeft. Met een directeur, Sjaak Driessen voor degenen van u die hem niet kennen, die visie heeft en voorop durft te lopen. Zijn missie is om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de maatschappelijke ontwikkeling, om onze stad beter te laten functioneren. Hij verwoordt het zelf prachtig: 'Mensen toerusten met handelingsalternatieven.' Daar spreekt niet alleen de intrinsieke waarden uit, maar ook de liefde voor taal. De bblthk in Wageningen is een maatschappelijke ondernemer optima forma: binden en verbinden. Als er een netwerksamenleving bestaat dan is de bblthk daar de personificatie van. 'Je moet een stad kunnen lezen' zei Driessen onlangs tegen mij: De bblthk staat niet buiten de stad en het beleid, maar maakt daar deel van uit.' Hij vervolgde: 'Als je de omgeving serieus neemt, dan word je ook serieus genomen.' Ik kan u zonder meer zeggen, de gemeente Wageningen neemt de bblthk serieus. Hetzelfde geldt voor andere partners in de stad. De verwevenheid tussen het sociale domein en de bblthk is evident, in Wageningen is het praktijk. Een bblthk is niet een opslagplaats voor boeken, een verzameling boekenkasten en een X aantal computers, het is een huis van de stad. Waar geleerd en genoten wordt, waar niet alleen kennis wordt opgehaald maar ook gebracht. Waar een maatschappelijke agenda geen last is of luxe, maar de drijvende kracht. Waar naast praten ook luisteren belangrijk is. Waar naast zien je ook gezien mag worden. Waar een stoel voor je op de tribune is en een plek op het podium. Voor iedereen, ook voor intellectuelen. Een plek waar reflectie en rust gecombineerd worden met uitdaging en agitatie. Het ter beschikking stellen van kennis en informatie; het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie; het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur; het organiseren van ontmoeting en debat en het laten kennismaken met kunst en cultuur. Vanuit een gebouw, hartje centrum worden deze doelen, waarden kan ik beter zeggen, vormgegeven, samen met een bonte verzameling andere maatschappelijke stakeholders. Ik had mijn tijd ook kunnen vullen met een powerpoint presentatie met sheets vol lijsten van projecten die de bblthk in samenwerking met anderen doet. Maar ik heb bewust gekozen om een verhaal te vertellen, dat past beter bij de waarden gedreven identiteit van onze bblthk.
Wie Wageningen kent weet dat de bblthk fier aan het hoofd van de winkelstraat ligt. Sinds 2004 is de bblthk, na een grootscheepse verbouwing, steeds meer de 'huiskamer van de stad' verworden. Fysiek is het een open gebouw. Warm en uitdagend. Twee opgestapelde kubussen met in het midden een hele brede trap dat als tribune door het leven gaat. Een mooie verbinding met buiten door een grote raam op de bovenverdieping. Het is niet alleen esthetisch mooi, het is ook een etalage van duurzaamheid. Met als harde voorwaarde dat er geen enkele concessie aan de sfeer zou worden gedaan is het recent gelukt om honderd procent over te stappen op Led-verlichting. De aanvraag voor zonnepanelen is de deur uit. Als het gaat om inhoudelijke strategie dan springt de keuze van de bblthk om te focussen op de doelgroep 0-6 jaar er voor mij duidelijk boven uit. Een strategisch speerpunt en prioriteit dat uit mijn hart is gegrepen. Terecht want wil je mooie dingen bereiken maar ook misère zo goed mogelijk voorkomen -de primaire opdracht van de politiek volgens Karl Popper- dan moet je er zo vroeg mogelijk bij zijn. De scholen en de VVE- consulenten belast met de uitvoering van het voorschoolse achterstandenbeleid spreken dan ook vol liefde over de bblthk. Een basis vol boeken is een basis voor burgerschap. Burgerschap, medemenselijkheid moet je cultiveren, aldus Martha Nussbaum. Er is maar een plaats in onze stad buiten de eigen school waar elk kind komt: dat is de bblthk. Dat spreekt tot mijn verbeelding, het is hoopgevend. Omdat de bblthk met een palet aan projecten en een speciaal aanbod voor jonge kinderen daar bewust op inspeelt. Een van de nieuwste initiatieven en een mooie aanvulling op de huidige aanbod is de VoorleesExpress. Jonge kinderen met een taalachterstand worden gestimuleerd in hun taalontwikkeling in hun eigen thuisomgeving. Als het gaat om het sociale domein dan heeft Wageningen een aantal unieke keuzes gemaakt waarbinnen de bblthk een prominente plek en verschillende rollen op zich neemt. Heel erg gecomprimeerd: Twee jaar geleden hebben we het roer helemaal omgegooid. Samen met de stad zijn we aan een uniek en spannend traject begonnen om het nieuwe beleid voor maatschappelijke ondersteuning opnieuw uit te vinden. De eerste stap was een interactief traject waarbij inwoners en organisaties de behoeften hebben geïdentificeerd. Alles draaide om de vraag: wat willen we mensen aanbieden in het sociale domein? Toen was de politiek aan zet. Die mocht een prioritering aanbrengen en geld voor de verschillende doelen en domeinen -opgroeien en opvoeden, mantelzorg, vrijwilligerswerk, vluchtelingen en anderstaligen, gezondheid, gehandicapten, minima en schuldhulpverlening, leefbaarheid, ouder worden- beschikbaar stellen. Toen brak de spannendste fase aan. Alle partijen in de stad -groot en klein, bekend of nieuw- zijn uitgenodigd om per domein samen een integraal en sluitend aanbod te doen. Dat is inhoudelijk effectiever, door de overlap er uit halen zijn niet meer verschillende organisaties hetzelfde aan het doen. Maar door alle activiteiten binnen een domein bij elkaar te brengen worden bovendien de witte vlekken, waar het aanbod juist ontbreekt, zichtbaar. Dat kan dan ontwikkeld worden. Gedurende vier jaar blijven de partijen die samen een integraal aanbod hebben gedaan - bijvoorbeeld op het domein opvoeden en opgroeien- de regie voeren over de uitvoering ervan. Als er zich nieuwe vragen of ontwikkelingen voordoen wordt het samen opgepakt. De nieuwe aanpak betekent dat Wageningen het klassieke sturen op concurrentie achter zich heeft gelaten, we sturen op samenwerking. De gezamenlijke doelen staan centraal niet het organisatiebelang. Dan kan er ook werkelijk invulling worden gegeven aan het uitgangspunt 'de inwoner centraal', en wordt het meer dan alleen een gratuite kreet op papier. De bblthk heeft volop meegedaan met dit proces en speelt een grote rol in onze maatschappelijke ondersteuning. Op verzoek voert de bblthk de regie bij het domein vluchtelingen en anderstaligen. Daarnaast participeert de bblthk op een aantal andere domeinen: opvoeden & opgroeien; ouder worden; mantelzorg; en gezondheid. Op het ene terrein heeft het een wat grotere rol dan op het andere. Een deel van de sociale taken die de bblthk uitvoert wordt gesubsidieerd vanuit het beleidsplan maatschappelijke ondersteuning, een ander deel uit de reguliere begroting.
Het is niemand ontgaan dat de gemeenten sinds 1 januari nieuwe sociale taken er bij hebben gekregen op het terrein van de dagbesteding, begeleiding, de jeugdzorg, participatie en het passend onderwijs. Inwoners met vragen of behoefte aan hulp en ondersteuning kunnen vanaf januari in Wageningen bij een breed sociaal loket terecht. Deze integrale toegang heet het Startpunt. Er werken veertig medewerkers van verschillende organisaties samen om alle vragen zo snel en adequaat mogelijk te beantwoorden en te komen tot de beste hulp en ondersteuning op maat. Belangrijk voor zowel professionals als voor inwoners is dat er een goede digitale sociale kaart ontwikkeld wordt. De bblthk heeft de regie in de ontwikkeling daarvan. Nou hebben we ingezoomd op de relatie met het sociale domein, maar ook daarbuiten heeft de bblthk door de jaren heen een stevige positie veroverd in Wageningen. Niet alleen de scholen en de sociale sector zijn sterk verbonden met de bblthk, ook bijvoorbeeld de Wageningen UR en de ondernemers zijn samenwerkingspartners. De bblthk is een ideale dependance en podium voor de universiteit in het centrum. Zo is een van de vele zeer populaire programma's de zondagsuniversiteit, waar colleges worden gegeven door docenten van de Wageningen UR. Deze zijn zo populair dat ze altijd bomvol zitten. De ondernemers prijzen zich gelukkig met zo'n trekpleister in hartje centrum. De bblthk trekt veel publiek naar de binnenstad die zich vervolgens laten verleiden om te gaan winkelen. Voor de mensen die niet naar de bblthk toe kunnen zijn er vrijwilligers die bij mensen thuis komen om boeken te brengen en soms ook een kopje thee te drinken. Als je niet naar de bblthk kan komen dan komt de bblthk naar jou toe. De bblthk laat zich niet makkelijk begrenzen. Het is een permanente zoektocht naar nieuwe allianties en het creëren van originele kansen: continu creatief en actief. Klinkt het te mooi om waar te zijn of te gecompliceerd? Sjaak Driessen zou het volgende advies geven: Wacht niet totdat je gevraagd wordt, wacht niet totdat iemand je een opdracht geeft, wacht niet totdat je extra geld krijgt, laat je niet leiden door wetten en regels, kies niet altijd voor de veilige hoek. Begin bij de waarden die je echt wilt verwezenlijken dan vind je de ruimte binnen de regels wel. Ik beveel het iedere bibliotheekdirecteur van harte aan om zijn advies te volgen en iedere lokale bestuurder trouwens ook.
18-03-15 Constateringen De Bibliotheek in het Sociaal Domein Inzet en ervaringen rond Werkateliers Decentralisaties zijn komende jaren het lokale thema zowel inhoudelijk als budgettair. Delen van het bibliotheekwerk staan feitelijk heel dicht bij gedachtegoed en thematieken van decentralisaties. Bibliotheek niet op de radar als je naar beleidsstukken Sociale Domein kijkt. Groot deel van de gemeenten heeft nog geen expliciete transformatieagenda met een concrete activiteitenplanning bij invulling taken in Sociaal Domein. Transities Waarde propositie Concullega s Taal Aan tafel 1
18-03-15 Ronkende beleidstaal Zelfredzaamheid Participerende burger Sociale cohesie Burgerkracht Preventie Praktische vertaling Ondersteuning richting Arbeidsmarkt Themagerichte Informatievoorziening Ondersteuning Mantelzorg Laaggeletterdheid Vrijwilligersbeleid Concrete diensten en producten Waslijst aan mogelijkheden Lessen uit werkateliers BIBLIOTHEEK IS ZEER WAARDEVOLLE PARTIJ VOOR GEMEENTE BIJ INVULLEN OPGAVEN IN SOCIAAL DOMEIN. GEMEENTE EN BIBLIOTHEEK MOETEN ELKAAR, IN VEEL GEVALLEN, NOG VINDEN ROND DE SOCIALE AGENDA. RUIMTE, INHOUD EN MOGELIJKHEDEN ZIJN ER GENOEG. OPGAVE: VIND ELKAAR ALS GEMEENTE EN BIBLIOTHEEK BIJ HET LEGGEN VAN SLIMME VERBINDINGEN ROND LOKALE VRAAG EN AANBOD BINNEN HET SOCIALE DOMEIN. 2
Verslag workshop Verantwoordelijkheid en grenzen. Moderator Tineke Hoogendijk Met medewerking van Jan Engels, wethouder gemeente Bronckhorst, en Peter van de Wardt, wethouder gemeente Oude IJsselstreek. In de workshop worden de bestuurlijke grenzen besproken waarlangs de nieuwe bibliotheek gaat. De landelijke overheid heeft een aantal doelen gesteld bij de nieuwe wet. De gemeente wordt geacht om die doelen uit te voeren. Plattelandsgemeenten lopen daarmee tegen andere zaken aan dan b.v. de grote steden. Rol van de Provincie is niet altijd helder. Waar kunnen we elkaar vinden. Daar gaat het om in deze workshop. Workshop 1. Inleidende woorden waren van wethouder Engels (gemeente Bronckhorst) over de ontwikkelingen van de bibliotheek in een plattelandsgemeente. Als je zoveel kernen hebt binnen je gemeente (44 verschillende plaatsnaambordjes) is het lastig om aan alle doelen die gesteld zijn in de wet te voldoen. Het doel samenkomen en ontmoeten is degene die in de meeste gevallen naar voren komen. De manier waarop deze termen worden ingevuld is ook divers. Kwaliteit van b.v. een collectie boeken die beschikbaar zijn in een kern laat soms te wensen over. Hoe behoud je de kwaliteit die je als gemeente voor ogen hebt, juist ook in de kleine kernen. Het lezen en ontmoeten bevorderen met daarbij de kwaliteit van de collectie voor ogen. In de discussie kwam de waarde van combinaties naar voren. Uiteindelijk moet je niet voor de hand liggen verbindingen aan gaan die uiteindelijk enorm voor de hand blijken te liggen. Op die manier kan je met elkaar een laagdrempelige voorziening open houden. Voorzieningen die worden gedragen door de plaatselijke gemeenschap. De rol van de Provincie is (en zou misschien nog wel meer moeten zijn) die van de verbinden. Daarnaast wordt van zowel de Provincie als van de ondersteunende organisatie (Rijnbrink Groep) innovatie verwacht. Meedenken in verbindingen die mogelijk en noodzakelijk zijn. Ondersteunen van slimme verbindingen in het sociale domein ziet men uitdrukkelijk als een rol van de Provincie. Vanuit OCW werd ingebracht dat er ook een kans ligt vanuit deze nieuwe wet. Nieuw beleid zonder nieuw geld betekent ook dat gemeenten een vrije hand hebben in de invulling en uitrol van de wet. Er liggen geen sancties als je als gemeente bepaalde verbindingen aangaat. Doelen uit de wet kunnen in een breder verband (b.v. regionaal) worden opgepakt. Digitale ontwikkeling is uitdrukkelijk de taak van de KB. Daar wordt veel van verwacht. De praktijk valt een aantal mensen nog wel wat tegen. Een oproep werd gedaan aan de KB om onderscheidend in te kopen. Op die manier komen mensen wel naar de (digitale) bibliotheek. De rol van de bibliotheken wordt in gemeenten op verschillende manier ingevuld. Soms zijn ze de verbinder en soms de meeloper. In een aantal gevallen neemt de bibliotheek de rol van aanjager op zich. Het gebrek aan personeel voor ontwikkeling en vernieuwing wordt genoemd als belangrijkste oorzaak voor de keuze van een bepaalde rol. Om (nog) meer gebruik te maken van elkaars rol en expertise werd een oproep gedaan aan de gemeentes om meer dan tot nu toe innovatie projecten zichtbaar te maken voor de Provincie. Provincie kan dan (meer dan tot nu toe) ondersteuning bieden bij deze projecten. Taak van de Provincie is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het bibliotheekwerk, het verbinden van kennis, het faciliteren van kennis en expertise en het faciliteren van expertise. Nu werkt de Rijnbrink Groep nog vanuit de Provincie richting de bibliotheken. De wens vanuit een aantal gemeentes is om ook de expertise van de Rijnbrink Groep in te zetten voor de noodzakelijk innovatie en ontwikkeling van het bibliotheekwerk op gemeentelijk niveau. In april komt er vanuit de VNG een handreiking bibliotheek voor gemeenten beschikbaar. Workshop 2. Ook in deze workshop begon wethouder Engels met het uiteen zetten van de ontwikkelingen
binnen de plattelands gemeente Bronckhorst. Initiatieven vanuit de samenleving om elkaar te ontmoeten en te lezen. Waarbij de kwaliteit van de collectie vanuit het perspectief van de gemeente te wensen over laat. Vraag is hoe je als gemeente deze ontwikkeling verder vorm geeft waarbij de kwaliteit van de collectie een uitdrukkelijke wens is. In deze workshop ging het er vooral over de vraag hoe je als (klein) gemeenten alle functies die in de wet zijn genoemd tot uitvoer kunt brengen. Als voorbeeld werd genoemd dat de gemeente Bronckhorst de bibliotheek in Doetinchem gebruikt voor een aantal functies die ze zelf niet heeft (en kan hebben) binnen de gemeente grenzen. Discussie ging ook over het al dan niet behouden van een certificaat en de mogelijke sancties die hier op staan. Deelnemers vanuit gemeenten waren duidelijk opgelucht dat de uitvoering van sancties (geen toegang meer tot landelijke content) niet aan de orde is. Certificering is iets dat de branche met elkaar afspreekt en niet vanuit de wet wordt geïnitieerd. Men ziet in de taak digitale vaardigheden duidelijk een rol voor de bibliotheek. Dichtstreek wordt als voorbeeld genoemd waarvan men van mening is dat hiervoor een landelijke content aangeschaft zou moeten worden. Burgers moeten steeds mee digitaal communiceren met de overheid. Burgers dit leren ziet men als taak van de bibliotheek.
18-03-15 Werken aan taal en aanpakken laaggeletterdheid? Natuurlijk! Jos Debeij, Ria Lücke, Sella Meijs Bibliotheeksymposium Gelderland, Wat denkt u? Hoeveel procent van de woorden van een tekst moet je kunnen lezen om die tekst te kunnen begrijpen? A. 62% B. 84% C. 93% Doel van deze bijeenkomst: Laaggeletterdheid komt vaker voor dan u denkt, ook bij mensen van wie u het niet verwacht. Er zijn mogelijkheden voor herkennen en scholing. Bibliotheken kunnen een belangrijke rol vervullen 62% Arnhem We moeten, zei een uit Arnhem tegen. We hebben geen meer. Nederland is maar een met een. We met dat we niet kunnen. ik een met een aan, het er. Voor de mensen is dat nog de van, maar het is een niet meer te geworden. Stichting Lezen & Schrijven 1
18-03-15 84% Arnhem We moeten, zei een uit Arnhem tegen me. We hebben geen meer. Nederland is maar een klein met een sterk groeiende bevolking. We met zo n dat we niet anders kunnen. ik iedereen een huis met een aan beide zijden, het liefst er. Voor de meeste mensen is dat nog steeds de wijze van wonen, maar het is een niet meer te geworden. 100% Arnhem bouwt omhoog We moeten omhoog, zei een stedenbouwkundige uit Arnhem tegen me. We hebben geen keuze meer. Nederland is maar een klein land met een sterk groeiende bevolking. We kampen met zo n ruimtegebrek dat we niet anders kunnen. Uiteraard gun ik iedereen een huis met een tuin aan beide zijden, het liefst er eromheen. Voor de meeste mensen is dat nog steeds de ideale wijze van wonen, maar het is een niet meer te realiseren utopie geworden. 93% Arnhem omhoog We moeten omhoog, zei een uit Arnhem tegen me. We hebben geen keuze meer. Nederland is maar een klein land met een sterk groeiende bevolking. We met zo n ruimtegebrek dat we niet anders kunnen. ik iedereen een huis met een tuin aan beide zijden, het liefst er. Voor de meeste mensen is dat nog steeds de ideale wijze van wonen, maar het is een niet meer te geworden. Wat is laaggeletterdheid? Het onvoldoende kunnen lezen, schrijven of rekenen of beschikken over digitale vaardigheden om effectief te kunnen handelen in persoonlijke en maatschappelijke situaties en in situaties van studie en werk. (bron: Maastricht University) analfabeet Stichting Lezen & Schrijven 2
18-03-15 Wat is laaggeletterdheid? Feiten en Cijfers 1,3 miljoen = 12% = 1 op 9 (16-65 jaar) 65% daarvan is autochtoon 57% vrouw, 43% man 43% laaggeletterden is werkloos of inactief 11% van de recent werklozen is laaggeletterd 25% van de langdurig werklozen is laaggeletterd 50% laaggeletterden woont in één van de 30 grootste gemeenten Wat is laaggeletterdheid? In de praktijk: Niet goed functioneren in de samenleving Niet goed functioneren op de werkplek Eigen doelstellingen niet realiseren Eigen kennis en ontwikkeling niet realiseren Eigen kinderen niet kunnen voorlezen of helpen met huiswerk Mogelijke oorzaken Thuissituatie en sociale omgeving Individuele factoren Opgroeien in een taalarme omgeving Algemene leer- en gedragsproblemen Bij ouderen: vroeg werken vanwege Concentratiestoornis financiële situatie Taalzwakte en dyslexie Als thuis een andere taal wordt gesproken Vaardigheid waarbij Use it or lose it geldt Het onderwijs Onvoldoende aandacht en begeleiding op school Weinig opleiding (bijv. ziekte, lichamelijke handicap, spijbelen, voortijdig schoolverlaten, reizend bestaan) Weinig aandacht voor taal tijdens de opleiding Stichting Lezen & Schrijven 3
18-03-15 Gevolgen laaggeletterdheid Veiligheid, angst, schaamte Zelfvertrouwen Sociale vaardigheden, sociale redzaamheid Weinig mobiliteit, weinig participerend Meer kans op ziekten, ongevallen Minder kansen benutten Gevolgen voor kinderen Er wat aan doen? Natuurlijk! Herkennen (evt. inzetten taalmeter) Bespreken Verwijzen (evt. inzetten taalzoeker) Vereenvoudigen eigen communicatie! Kortom Laaggeletterdheid komt voor bij: Jong en oud Autochtoon en allochtoon Werkenden en niet werkenden Wat doen? Denk ook aan eigen communicatie Uitwisseling kennis en ervaringen (intern, extern) Activiteiten week van de alfabetisering (zie www.tijdvoortaal.nl) Bekendheid thema laaggeletterdheid Stichting Lezen & Schrijven 4
18-03-15 Bondgenootschap voor geletterdheid Nu 3 in Gelderland: regio s Achterhoek, Arnhem, Nijmegen (Rivierenland i.o.) Afspraken: herkennen en verwijzen, activiteiten en aandacht, uitwisseling kennis en ervaring en vereenvoudiging eigen communicatie. Steun Stichting Lezen en Schrijven Hoe verder? Wat gaat u morgen doen met wat u vandaag hebt gehoord? Wat doen: Bibliotheken Actieve rol binnen bondgenootschap(pen) Inzet en uitwisseling eigen netwerk/ achterban Denken vanuit gezichtspunt laaggeletterde Opzetten Taalhuis/Taalcafé Adviseur partners/organisaties Contact Fleur Kaldenberg Stichting Lezen en Schrijven Mail: fleur@lezenenschrijven.nl Stichting Lezen & Schrijven 5