Faculteit Rechtsgeleerdheid. Universiteit Gent. Academiejaar 2009-2010

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2009-2010 ANTWERPEN 31 MEI 2006. GERECHTELIJKE VEREFFENING- VERDELING. HET BESLECHTEN VAN MOEILIJKHEDEN EN GESCHILLEN. HET PROCES-VERBAAL VAN BEWERINGEN EN ZWARIGHEDEN. TAAK VAN DE NOTARIS. Masterproef van de opleiding Master in het Notariaat Ingediend door Emmanuelle Van Hamme Studentennummer: 20043054 Promotor: Prof. Dr. Christian Engels Commissaris: Ingrid Van Der Linden

INHOUDSOPGAVE INLEIDING... 1 HOOFDSTUK 1: ARRESTBESPREKING... 3 1. Tongeren 29 oktober 2004... 3 1. De antecedenten... 3 2. Het vonnis... 4 2. Antwerpen 31 mei 2006... 4 1. De antecedenten... 4 2. Het arrest... 4 HOOFDSTUK 2: ALGEMENE BEGINSELEN... 7 HOOFDSTUK 3: DE PROCEDURE VAN GERECHTELIJKE VEREFFENING EN VERDELING... 10 1. De inleiding van het geschil... 10 2. De aanstelling van de notaris(sen)... 11 3. De rol en taak van de notaris... 14 4. Het proces-verbaal van opening van werkzaamheden... 15 5. De boedelbeschrijving... 18 6. De staat van vereffening en verdeling... 20 7. De houding van de partijen tegenover de staat van vereffening en verdeling... 23 1. De partijen verschijnen en gaan akkoord... 23 1.1. De partijen zijn bekwaam en stemmen in met de samenstelling van de kavels... 23 I

1.2. Eén van de partijen is minderjarig... 24 2. Eén van de partijen verschijnt niet of weigert de staat te ondertekenen zonder zwarigheden te formuleren... 25 3. Er worden zwarigheden geformuleerd: het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden 26 HOOFDSTUK 4: DE GESCHILLEN... 27 1. De tussentijdse geschillen... 27 1. De soorten betwistingen... 27 2. Het vatten van de rechtbank... 29 3. De procedure en de vorm van het tussentijds proces-verbaal van beweringen en zwarigheden..... 32 2. Het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden... 33 1. De taak van de notaris... 33 2. De inhoud en vorm van het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden... 35 3. De beweringen en zwarigheden... 38 3.1. De regel... 38 3.2. De uitzonderingen... 40 4. De rechterlijke homologatie... 42 BESLUIT... 45 BIBLIOGRAFIE... I II

INLEIDING 1. De traditionele taak van de notaris bestaat erin partijen te adviseren en uitvoerbare kracht te verlenen aan akten voor zijn ambt verleden. In de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling is zijn optreden van een ietwat andere aard. De notaris is de eerste rechter, hetgeen betekent dat hij een objectief standpunt moet innemen omtrent alle geschilpunten die tussen de partijen bestaan. Tegelijk heeft de notaris de verplichting om de partijen in elke stand van de procedure te proberen verzoenen en hen tot een minnelijk akkoord te brengen. Zijn opdracht blijft in die zin geïnspireerd door de eerste doelstelling van het notariaat, met name geschillen in de mate van het mogelijke vermijden en de reeds ontstane moeilijkheden proberen oplossen door op zoek te gaan naar een regeling die voor alle partijen aanvaardbaar is. Op die manier wordt gepoogd de rechtbanken zoveel mogelijk te ontlasten. 2. In dit werk wordt een overzicht gegeven van de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling en wordt uitgebreid ingegaan op de geschillen die eventueel kunnen rijzen in de loop van de procedure. Het gebruik van het woord eventueel is bewust gekozen omdat steeds voor ogen moet worden gehouden dat de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling op elk ogenblik minnelijk kan worden verdergezet en beëindigd. Het is bijgevolg niet omdat de procedure langs gerechtelijke weg is gestart dat het eveneens op gerechtelijke wijze moet worden beëindigd. Partijen kunnen in elke stand van de procedure tot een minnelijk akkoord komen. Zelfs in het geval er zich geschillen voordoen, kan de procedure toch een minnelijke afloop kennen ten gevolge van de bemiddelende en verzoenende tussenkomst van de notaris. In dit geval is de ontlasting van de rechtbanken volledig. Niettemin rijzen er bij verschillende procedures tot vereffening en verdeling geschillen waarbij de notaris de partijen werkelijk niet kan verzoenen. In dergelijk geval zal men toch nog een beroep moeten doen op de rechtbank. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen twee categorieën van geschillen, met name de geschillen die opduiken in de loop van de procedure en de werkzaamheden van vereffening en verdeling volledig blokkeren waardoor de notaris onmogelijk zijn opdracht kan verderzetten en de geschillen die rijzen naar aanleiding van de staat van vereffening en verdeling. De eerste categorie van geschillen worden bij de rechtbank aanhangig gemaakt door middel van een tussentijds proces-verbaal van beweringen en zwarigheden, de tweede categorie door een gewoon proces-verbaal van beweringen en zwarigheden. 1

3. Dit werk is onderverdeeld in vier delen. Het vangt aan met de bespreking van het arrest dat aan de grondslag ligt van dit werk (Hoofdstuk 1). Daarbij wordt eveneens het vonnis in eerste aanleg besproken waartegen hoger beroep is ingesteld, hetgeen geleid heeft tot het betrokken arrest van het hof van beroep van Antwerpen. Op die manier wordt een completer beeld gegeven van de aan de rechter voorgelegde juridische twistpunten. Per rechterlijke uitspraak komen eerst de antecedenten aan bod (1.) en vervolgens de uitspraak zelf (2.). In het tweede hoofdstuk worden kort de algemene beginselen geschetst die de procedure van vereffening en verdeling beheersen. Hoewel het bedoelde arrest enkel betrekking heeft op de geschillen wordt de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling toch in grote lijnen besproken in hoofdstuk 3. Op die manier wordt verduidelijkt welke stappen voorafgaan aan het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden en op welk ogenblik de tussentijdse geschillen zich situeren in de procedure. Achtereenvolgens komen de volgende onderdelen aan bod: de inleiding van het geschil (1.), de aanstelling van de notaris(sen) (2.), de rol en taak van de notaris (3.), het proces-verbaal van opening van werkzaamheden (4.), de boedelbeschrijving (5.), de staat van vereffening en verdeling (6.) en tot slot de houding van de partijen tegenover de staat van vereffening en verdeling (7.). In het vierde en laatste hoofdstuk worden de geschillen die kunnen rijzen in de loop van de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling uitvoerig besproken. Door dit onder te brengen in een afzonderlijk hoofdstuk wordt benadrukt dat de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling ook kan geschieden zonder geschillen. In dit geval kent de procedure een minnelijke afloop. Eerst komen de tussentijdse geschillen aan bod (1.), vervolgens het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden (2.). De reden hiervoor is dat dit proces-verbaal op een later tijdstip in de procedure te situeren is, met name nadat de staat van vereffening en verdeling is opgesteld. 2

HOOFDSTUK 1: ARRESTBESPREKING Voor de overzichtelijkheid wordt in dit hoofdstuk eveneens het bestreden vonnis besproken waartegen hoger beroep is ingesteld en dat geleid heeft tot het arrest van het hof van beroep van Antwerpen. 1. Tongeren 29 oktober 2004 1 1. De antecedenten 4. Bij tussenvonnis van 16 oktober 1998 heeft de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren de echtscheiding uitgesproken op grond van feitelijke scheiding van meer dan vijf jaar. In datzelfde vonnis heeft de rechter de gerechtelijke verdeling van het ontbonden huwelijksstelsel bevolen en de partijen verwezen naar een notaris. Op 11 december 2002 heeft de betrokken notaris ter griffie van de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren een uitgifte neergelegd van de processen-verbaal van boedelbeschrijving 2, het procesverbaal van opening van werkzaamheden, het proces-verbaal inzake vereffening en verdeling, alsook het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden en het proces-verbaal van antwoord van de boedelnotaris. De rechtbank heeft vervolgens een rechtsdag bepaald die aanvankelijk was vastgelegd op 2 mei 2003. Op de inleidende zitting is de zaak naar de algemene rol verzonden, waarna één van de exechtgenoten om een nieuwe rechtsdag heeft verzocht overeenkomstig artikel 751 3 Gerechtelijk Wetboek 4 (hierna Ger. W. ). Deze nieuwe rechtsdag wordt vastgelegd op 21 mei 2004. Op de zitting van 24 mei 2004 zijn alle negen beweringen en zwarigheden aan bod gekomen waarna de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren op 29 oktober 2004 haar vonnis heeft uitgesproken. 1 Rb. Tongeren 29 oktober 2004, onuitg. 2 Er werden drie processen-verbaal van boedelbeschrijving neergelegd. 3 Dit artikel werd opgeheven door art. 14 wet 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het bestrijden van de gerechtelijke achterstand, B.S. 12 juni 2007. 4 Wet 10 oktober 1967 houdende het Gerechtelijk Wetboek, B.S. 31 oktober 1967. 3

2. Het vonnis 5. De rechtbank bevestigt het standpunt van de notaris met betrekking tot acht van de negen geschilpunten. Voor één zwarigheid treedt de rechtbank de zienswijze van de notaris niet bij, maar voor het overige verzendt de rechtbank de zaak terug naar de instrumenterende notaris voor de verdere afhandeling van de bewerkingen van vereffening en verdeling. Tegen dit vonnis is hoger beroep ingesteld bij het hof van beroep van Antwerpen. 2. Antwerpen 31 mei 2006 5 1. De antecedenten 6. Het bestreden vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren is betekend op 10 januari 2005. Het hoger beroep dat hiertegen is ingesteld, is door het hof van beroep te Antwerpen ontvankelijk verklaard. Ingevolge artikel 1209, eerste lid Ger. W. beslist de rechtbank over alle geschillen die bij haar aanhangig worden gemaakt, met dien verstande evenwel dat zij de oplossing kan uitstellen tot het vonnis van homologatie is gewezen. Het hof heeft van deze mogelijkheid gebruik gemaakt en heeft zich in het betrokken arrest beperkt tot drie geschilpunten waarvan de beslechting noodzakelijk is opdat de notaris zijn werkzaamheden kan verderzetten. De beslechting van de andere zwarigheden wordt uitgesteld om deze op basis van een volwaardige staat van vereffening en verdeling te behandelen ter gelegenheid van de eventuele homologatieprocedure. 2. Het arrest 7. In het arrest van het hof van beroep heeft de boedelnotaris een scherpe veeg uit de pan gekregen. Het hof heeft namelijk heel wat kritiek op de werkwijze van de boedelnotaris. Vooreerst oordeelde het hof dat het proces-verbaal van vereffening en verdeling dat is neergelegd door de notaris ter griffie van de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren niet kan worden 5 Antwerpen 31 mei 2006, T.Not. 2006, 318-323. 4

beschouwd als een staat van vereffening en verdeling omwille van het feit dat er in de akte geen verdeling van het ontbonden huwelijksstelsel tot stand wordt gebracht. Bovendien is de wijze waarop de notaris handelt volledig af te keuren. De notaris heeft zich namelijk beperkt tot het louter opsommen en bespreken van een aantal door de partijen opgeworpen discussiepunten. De opdracht van de boedelnotaris is echter veel ruimer dan dat. Hij dient een volledige staat van vereffening en verdeling uit te werken, dat wil zeggen een akte waaruit duidelijk en ondubbelzinnig blijkt wat elke partij uit de verdeling dient te krijgen en waarin de notaris standpunt inneemt, zowel in rechte als in feite, betreffende elke door partijen opgeworpen moeilijkheid. Om een volledige staat van vereffening en verdeling te kunnen opmaken, is het noodzakelijk dat de partijen alle vereiste informatie en stukken meedelen aan de notaris. Indien zij echter in gebreke blijven, dient de notaris zelf actief op zoek te gaan naar deze informatie en stukken. Ook zal de notaris indien er verduidelijking nodig is aan de partijen gerichte vragen moeten stellen. De notaris mag zich dus in geen geval beperken tot het passief noteren van de verklaringen van de partijen of de beweringen van partijen aanvaarden zonder dat deze worden bevestigd door de nodige documenten. 8. Een ander punt van kritiek is het gegeven dat de boedelnotaris zich heeft beperkt tot het louter aanhechten van de briefwisseling van de advocaten van de partijen aan de staat van vereffening en verdeling. Dergelijke handelswijze is onaanvaardbaar en beantwoordt niet aan de taak van de notaris, aldus het hof. Ten gevolge van het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden wordt de zaak terug bij de rechtbank aanhangig gemaakt. Het is deze akte die het debat voor de rechter strikt aflijnt. Het zijn namelijk enkel de in het proces-verbaal opgenomen moeilijkheden die door de rechter zullen worden behandeld. Zo zal de rechter zich niet uitspreken over geschillen die reeds door de notaris zijn bijgelegd. De notaris dient bijgevolg met zorg te werk te gaan bij de opmaak van het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden en moet erover waken dat er duidelijk uit blijkt wat de overblijvende betwistingen tussen de partijen zijn, hetgeen niet het geval is door het louter aanhechten van de briefwisseling. Volgens het hof dient de notaris elk geschilpunt punt per punt en systematisch op te tekenen en dit per partij. 9. Zoals reeds aangegeven heeft het hof zich in het betrokken arrest beperkt tot de beslechting van drie geschilpunten. Het betreft geschilpunten die de vereffenings- en verdelingsverrichtingen onmogelijk maken zonder tussenkomst van de rechter. Of zoals het door het hof van beroep wordt verwoord: slechts indien het werk van de boedelnotaris onmogelijk kan verdergezet worden zonder 5

tussenkomst van de rechtbank,, is de rechtbank bevoegd om de tijdens de vereffeningsverrichtingen ontstane moeilijkheden of geschillen op te lossen. Deze geschilpunten worden door de notaris aanhangig gemaakt door de neerlegging ter griffie van een tussentijds proces-verbaal van beweringen en zwarigheden waarin de notaris zijn geargumenteerde visie op de tussentijdse geschillen dient te geven. In dergelijk geval beslecht de rechter de geschilpunten zonder het voorhanden zijn van een definitieve staat van vereffening en verdeling. De rechtsgeldigheid van deze werkwijze is bevestigd door het Hof van Cassatie 6. 10. Om de bovenvermelde redenen doet het hof van beroep te Antwerpen het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Tongeren teniet en verplicht de boedelnotaris een nieuw procesverbaal van beweringen en zwarigheden op te stellen aangezien het neergelegde proces-verbaal niet voldoet aan de gestelde vereisten. 6 Cass. 5 november 1993, Arr.Cass. 1993, 926, R.W. 1993-94, 956, T.Not. 1995, 47. 6

HOOFDSTUK 2: ALGEMENE BEGINSELEN 11. Niemand kan worden gedwongen om in onverdeeldheid te blijven en de verdeling kan te allen tijde worden gevorderd. Het recht om uit onverdeeldheid te treden is een absoluut recht, maar de uitoefening ervan kan gedurende een periode van ten hoogste vijf jaren worden geschorst, behoudens vernieuwing. Deze basisprincipes zijn terug te vinden in artikel 815 Ger. W. De onverdeeldheid kan verschillende oorzaken hebben, maar meestal gaat het om een vrijwillige of een toevallige onverdeeldheid. In sommige gevallen betreft het een gedwongen onverdeeldheid als hoofdzaak 7. Echter, in een aantal wettelijk voorziene gevallen van gedwongen mede-eigendom kan artikel 815 Ger. W. geen toepassing vinden, hetgeen betekent dat er geen vordering tot vereffening en verdeling kan ingesteld worden. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de gedwongen mede-eigendom van gebouwen of groepen van gebouwen 8. Bij dit alles moet opgemerkt worden dat er slechts sprake is van een onverdeeldheid indien minstens twee personen ten aanzien van eenzelfde goed hetzelfde zakelijk recht, vorderingsrecht of intellectueel recht hebben. Zo is er geen onverdeeldheid tussen de vruchtgebruiker en de blote eigenaar. 12. Het Gerechtelijk Wetboek maakt een onderscheid tussen de minnelijke en de gerechtelijke verdeling. Het principe van de minnelijke verdeling is terug te vinden in artikel 1205 Ger. W. Dit artikel bepaalt het volgende: Wanneer alle medeëigenaars meerderjarig, tegenwoordig of behoorlijk vertegenwoordigd zijn, kunnen zij te allen tijde de verdeling in onderlinge overeenstemming verrichten zoals zij beslissen. In dit geval gaan de mede-eigenaars meestal naar een notaris voor de opmaak van de verdelingsakte. De verdelingsakte moet echter niet authentiek zijn, tenzij er onroerende goederen bij de verdeling betrokken zijn. De minnelijke verdeling kan zelfs mondeling geschieden. Dit is echter af te raden aangezien dit bewijsproblemen kan opleveren. 7 Bijvoorbeeld een verzameling kunstwerken. 8 Art. 577-3 tot 577-14 Wet 30 december 1961 houdende het Burgerlijk Wetboek, B.S. 18 mei 1962. 7

Indien één van de mede-eigenaars minderjarig is, geschiedt de minnelijke verdeling in gerechtelijke vorm. Dit betekent dat de verdeling gebeurt onder voorzitterschap en met goedkeuring van de vrederechter. Deze laatste komt tussen in de verdeling ter bescherming van de belangen van de minderjarigen 9. Het blijft echter een minnelijke verdeling, hetgeen betekent dat er overeenstemming moet zijn onder alle deelgenoten over alle punten van de verdeling. Ontbreekt deze overeenstemming dan moet de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling worden gevolgd. In tegenstelling tot de minnelijke verdeling is bij de minnelijke verdeling in gerechtelijke vorm steeds een notariële akte vereist, zelfs indien er geen onroerende goederen betrokken zijn bij de verdeling. De procedure van de minnelijke verdeling in gerechtelijke vorm moet eveneens worden gevolgd wanneer zich andere onbekwamen onder de mede-eigenaars bevinden 10. Deze andere onbekwamen worden opgesomd in artikel 1225 Ger. W. 11. Daarnaast onderscheidt men een tweede vorm van verdeling, meer bepaald de gerechtelijke verdeling. Deze wordt omschreven in artikel 1207 van het Ger. W. Indien een van de medeëigenaars weigert in te stemmen met de verdeling, of indien geschillen rijzen, hetzij over de wijze van verdeling, hetzij over de wijze om de verdeling te beëindigen, geschiedt de verdeling gerechtelijk. De verdeling zal met andere woorden gerechtelijk geschieden wanneer één van de mede-eigenaars weigert in te stemmen met een minnelijke verdeling, wanneer er tijdens de minnelijke verdeling geschillen rijzen, wanneer bij de verdeling in gerechtelijke vorm de vrederechter de verdelingsakte weigert goed te keuren of wanneer een mede-eigenaar niet aanwezig of behoorlijk vertegenwoordigd is. De procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling wordt hoofdzakelijk geregeld in de artikelen 1207 tot 1224 van het Ger. W. 12. 9 Art. 1206 Ger. W. 10 C. ENGELS, Procesrecht in verband met het notariaat, Brugge, Die Keure, 2010, 156. 11 Het betreft onder meer de personen onder voorlopig bewind, de gerechtelijk onbekwaamverklaarden, de geïnterneerden. 12 I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffening-verdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 325. 8

13. De gerechtelijke verdeling moet, de minnelijke verdeling kan is één van de belangrijkste principes van de vereffening en verdeling. Het betekent dat de gerechtelijke vereffening en verdeling in elke stand van de procedure in de minnelijke vorm kan worden verdergezet en worden beëindigd. Meer nog, de notaris heeft de verplichting om de partijen te proberen verzoenen om op die manier een minnelijk akkoord te bereiken. De partijen kunnen dus steeds in de loop van de procedure tot een overeenkomst komen waardoor hun geschil een minnelijke afloop kent en de rechtbank niet meer tussenkomt. Wanneer een minnelijk akkoord mislukt, moet de notaris de gerechtelijke procedure verderzetten, de staat van vereffening en verdeling opmaken en een standpunt innemen, ongeacht of dit in het voordeel dan wel in het nadeel van zijn cliënt uitvalt. Ook in deze fase van de procedure kan de vereffening en verdeling alsnog een minnelijke afloop kennen. Dit is het geval wanneer alle partijen het eens zijn met de door de boedelnotaris opgemaakte staat van vereffening en verdeling waardoor er geen homologatie meer vereist is door de rechtbank 13. 13 C. DECLERCK, Draaiboek van een vereffening-verdeling, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Themis Familiaal vermogensrecht, nr. 22, Brugge, Die Keure, 2004, 6; H. DE DECKER, De vereffening en de verdeling van huwelijksvermogen en nalatenschap: akten en procedure, in C. DE WULF (ed.), Het opstellen van notariële akten, boek 1-deel 2, Mechelen, Kluwer, 2003, 896. 9

HOOFDSTUK 3: DE PROCEDURE VAN GERECHTELIJKE VEREFFENING EN VERDELING 14 1. De inleiding van het geschil 14. De vordering tot vereffening en verdeling wordt ingeleid bij dagvaarding. Dit is de enige manier tot rechtsingang. Bijgevolg is een verzoekschrift niet toelaatbaar en dit op straffe van nietigheid van de vordering 15. De meest gerede partij wendt zich hiervoor tot de rechtbank van eerste aanleg 16. De territoriaal bevoegde rechtbank hangt af van de situatie. Bij wijze van voorbeeld worden twee gevallen vermeld. Wanneer de vereffening en verdeling plaatsvindt in het kader van het openvallen van een nalatenschap is de territoriaal bevoegde rechtbank die van de plaats waar de nalatenschap is opengevallen 17. Betreft het een vereffening en verdeling bij echtscheiding dan is de bevoegde rechter ratione loci de rechtbank van de plaats van de laatste echtelijke verblijfplaats of van de woonplaats van de verweerder 18. 15. Om de procedure vlotter te laten verlopen, wordt aan de partijen de mogelijkheid geboden om reeds in de dagvaarding en dus vóór de verwijzing naar de boedelnotarissen bepaalde geschillen aan de rechter ter beslechting voor te leggen. Op die manier wordt de taak van de notaris vereenvoudigd. Het staat de rechtbank evenwel vrij om al dan niet op dit verzoek in te gaan. De rechter heeft namelijk, op grond van artikel 1209, eerste lid Ger. W., de mogelijkheid zijn beslissing hieromtrent uit te stellen tot het vonnis van homologatie van de staat van vereffening en verdeling 19. 14 Vereffenen is niet hetzelfde als verdelen. Vereffenen bestaat erin de massa samen te stellen, d.w.z. het actief en het passief van de onverdeelde massa bepalen, alsook het aandeel van elke deelgenoot in deze massa. De verdeling daarentegen is de bewerking waarbij de onverdeelde massa daadwerkelijk wordt verdeeld onder de verschillende deelgenoten. 15 C. ENGELS, Procesrecht in verband met het notariaat, Brugge, Die Keure, 2010, 166. 16 Art. 1207, 2 e lid Ger. W. 17 Art. 627, 3 Ger. W. 18 Art. 628, 1 Ger. W. 19 C. DECLERCK, Draaiboek van een vereffening-verdeling, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Themis Familiaal vermogensrecht, nr. 22, Brugge, Die Keure, 2004, 7; B. LUYTEN, Enkele bedenkingen bij de procedure van gerechtelijke verdeling, T.Not. 1995, 396; W. VANBIERVLIET, De gerechtelijke vereffening-verdeling na overlijden, in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Knelpunten vereffening-verdeling, Antwerpen, Maklu, 2008, 69. 10

Dit wordt in sommige gevallen als nadelig ervaren door de partijen. Zo bestaat de kans dat, indien de rechter zijn uitspraak over een aantal essentiële betwistingen uitstelt, de partijen de staat van vereffening en verdeling weigeren goed te keuren waardoor de zaak op het einde opnieuw voor de rechter wordt gebracht 20 en deze dan toch uitspraak moet doen over die geschillen die hem reeds van bij aanvang bekend waren. Dit betekent voor partijen onnodig tijdsverlies en voor de notaris verspilde energie, aldus VAN OPSTAL 21. 2. De aanstelling van de notaris(sen) 22 16. De rechtbank van eerste aanleg beveelt de verdeling en verwijst de partijen naar één of twee notarissen. In principe zijn het de partijen die in onderling overleg de persoon van de notaris kiezen. Deze keuze moet door de rechter worden gerespecteerd. Wanneer zij echter niet tot een akkoord komen, zal de rechter de notaris ambtshalve aanwijzen 23. Er dient opgemerkt te worden dat er slechts sprake is van een akkoord wanneer beide partijen zich eveneens scharen achter de notariskeuze van de andere partij. Meer nog, in een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Gent 24 wordt geoordeeld dat er geen akkoord is wanneer minstens één van de partijen geen eigen notaris voorstelt waardoor er een duidelijk onevenwicht zou ontstaan, zelfs indien er naast de door de ene partij aangestelde notaris een andere notaris aangesteld zou worden. 17. Er kunnen één of twee notarissen worden aangesteld, geen drie. Deze notarissen, ook wel boedelnotarissen genoemd, worden belast met de verrichtingen van vereffening en verdeling. Wanneer de rechtbank twee notarissen heeft aangesteld, vormen zij een college van vereffenaars en moeten zij gezamenlijk optreden. Zo kan één notaris niet alleen optreden bij de openbare verkoop van een onroerend goed. De medewerking van de andere notaris is vereist. Beide notarissen treden bovendien op voor alle partijen. Ze moeten een objectief standpunt innemen in alle betwistingen 20 Door het formuleren van opmerkingen in het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden. 21 I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffening-verdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 326-327. 22 C. ENGELS, Procesrecht in verband met het notariaat, Brugge, Die Keure, 2010, 167-169; B. LUYTEN, Enkele bedenkingen bij de procedure van gerechtelijke verdeling, T.Not. 1995, 395-396; J. TREMMERY, Vereffeningverdeling tussen echtgenoten, Antwerpen, Maklu, 2005, 35-36; I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffening-verdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 327-330; A. WYLLEMAN, Onwil, vertraging en misverstand in de procedure tot gerechtelijke verdeling na echtscheiding, A.J.T. 1995-96, 209. 23 Mons 9 juni 1997, Rev.not.b. 2001, 59. 24 Rb. Gent 24 mei 2005, TGR 2005, 262-263. 11

ongeacht of dit in het voordeel dan wel in het nadeel is van hun cliënten. Ze moeten met andere woorden onpartijdig alle belangen van de partijen behartigen 25. Door deze vereiste van onpartijdigheid zal de notaris gemakkelijker het vertrouwen van de partijen winnen en op die manier sneller tot een akkoord komen dat voor alle partijen aanvaardbaar is. De notaris die het eerst wordt vermeld in het aanstellingsvonnis is de houder van de minuut en is als enige bevoegd om de staat van vereffening en verdeling op te maken. De tweede notaris is aanwezig op alle vergaderingen en alle ontwerpen van de akten opgemaakt door de eerste notaris worden naar hem verzonden. Indien hij het niet eens is met de staat van vereffening en verdeling kan hij een nota met opmerkingen aan het ontwerp van de staat of een tegenontwerp aan het proces-verbaal van beweringen en zwarigheden voegen 26. Het aanstellen van twee boedelnotarissen is, volgens BOUCKAERT 27, zelden een goede oplossing temeer omdat met de aanstelling van een tweede notaris de indruk wordt gewekt dat de eerst benoemde notaris slechts de belangen van de meerderheid zal behartigen. Om een tegengewicht te vormen wordt een tweede notaris aangesteld. beide notarissen zullen hun rol van objectieve arbiter niet naar behoren kunnen vervullen; zij zullen er integendeel toe worden gedwongen de vereffening partijdig te benaderen, aldus BOUCKAERT. 18. Indien er twee boedelnotarissen worden aangesteld, kan men zich afvragen of ze beiden hun standplaats moeten hebben in hetzelfde gerechtelijk arrondissement. De rechtbank van eerste aanleg te Dinant 28 beantwoordt deze vraag positief. Ze moeten eenzelfde territoriale bevoegdheid hebben aangezien beide notarissen een college vormen. Anderen 29 zijn van oordeel dat dezelfde territoriale bevoegdheid niet vereist is aangezien de tweede notaris de eventuele nota met opmerkingen of het tegenontwerp kan opmaken op zijn kantoor. Wanneer het reeds van bij aanvang duidelijk is dat bepaalde verrichtingen buiten het ambtsgebied van de aangestelde boedelnotaris moeten worden verricht, kunnen de partijen aan de rechter vragen om in het aanstellingsvonnis een territoriaal bevoegde notaris aan te stellen. Wanneer echter slechts in de loop van de procedure blijkt dat een bepaalde handeling buiten het ambtsgebied van de aangestelde boedelnotaris moet worden verricht, zal er een aanstelling moeten 25 Mons 9 juni 1997, Rev.not.b. 2001, 59; Antwerpen 9 november 2005, T.Not. 2007, 47. 26 Art. 1214 Ger. W. 27 F. BOUCKAERT, noot onder Rb. Hasselt 7 maart 1994, T.Not. 1994, 250-251. 28 Rb. Dinant 13 maart 1997, J.L.M.B. 1997, 734. 29 Rb. Nijvel 24 juni 1997, Rev.not.b. 1997, 543; Rb. Brussel 8 mei 1998, Rev.not.b. 1998, 563-564. 12

gebeuren door de rechtbank, tenzij de rechter in de aanstellingsbeslissing aan de boedelnotaris de machtiging heeft gegeven om een beroep te doen op een territoriaal bevoegde notaris telkens wanneer verrichtingen buiten zijn ambtsgebied moeten worden uitgevoerd 30. WYLLEMAN 31 is dezelfde mening toegedaan. Deze territoriaal bevoegde notaris wordt dan door de partijen in gemeen overleg aangeduid en bij gebreke van dergelijk akkoord door de boedelnotaris zelf. Echter, indien deze rechterlijke machtiging ontbreekt, heeft de boedelnotaris niet de bevoegdheid om op eigen houtje een territoriaal bevoegde notaris aan te stellen. In dergelijk geval zal de rechter toch de territoriaal bevoegde notaris moeten aanstellen. 19. Daarnaast wijst de rechtbank ambtshalve een notaris aan om de niet-verschijnende of weigerende partijen te vertegenwoordigen 32. Deze bepaling werd ingevoerd om te vermijden dat een partij de procedure zou vertragen of volledig zou blokkeren. Het verloop van de procedure zal niet kunnen worden verhinderd door een afwezige of onwillige partij. Één van de taken van de notarisvertegenwoordiger bestaat er immers in de akten en de processen-verbaal te tekenen in de plaats van de niet-verschijnende of weigerende partijen en te waken over de regelmatigheid van de vereffenings- en verdelingsverrichtingen. Hij heeft echter geen inhoudelijke taak en neemt niet actief deel aan de onderhandelingen. Ook het waken over de belangen van de niet-verschijnende of weigerende partij of deze partij verdedigen, behoort niet tot zijn opdracht. 20. Tot slot kan de rechter, op verzoek van minstens één van de partijen, een notaris-beheerder aanstellen 33. Deze is onder meer bevoegd voor het beheer van de onverdeelde massa gedurende de vereffening. In de praktijk wordt zelden een notaris-beheerder aangesteld, hoewel dit nuttig kan zijn wanneer men van mening is dat de procedure lange tijd zal duren. 30 Rb. Kortrijk 17 oktober 1986, R.W. 1986-87, 1763. 31 A. WYLLEMAN, Onwil, vertraging en misverstand in de procedure tot gerechtelijke verdeling na echtscheiding, A.J.T. 1995-96, 210. 32 Art. 1209, 3 e lid Ger. W. 33 Art. 1210 Ger. W. 13

3. De rol en taak van de notaris 34 21. Kenmerkend voor de procedure van gerechtelijke vereffening en verdeling is de centrale rol die de wetgever heeft gegeven aan de notaris. Hier zijn verschillende redenen voor. Vooreerst kent de notaris, beter dan wie ook, het familiaal vermogensrecht en heeft hij een grondige kennis van de immobiliënmarkt. Dit laatste heeft zijn nut wanneer de notaris dient over te gaan tot de waardering van onroerende goederen. De notaris beschikt namelijk over de nodige vergelijkingspunten welke zijn waarderingsopdracht enigszins vereenvoudigt 35. Bovendien is de tussenkomst van de notaris hoe dan ook vereist wanneer onroerende goederen bij de vereffening en verdeling betrokken zijn aangezien er in dit geval een overschrijving dient te gebeuren op het hypotheekkantoor. Daarnaast geniet de notaris het vertrouwen van de partijen aangezien zij in de meeste gevallen zelf de persoon van de notaris hebben gekozen. Tot slot heeft de tussenkomst van de notaris als voordeel dat de zaken worden geregeld in de beslotenheid van het notariskantoor zonder dat dit wordt behandeld voor de rechter in openbare terechtzitting. 22. De bijzondere rol van de notaris uit zich in het feit dat het niet de rechter is die de vereffening en verdeling uitvoert, maar de notaris. De notaris heeft het monopolie op het opstellen van de staat van vereffening en verdeling. De rechter heeft ter zake geen enkele bevoegdheid. De taak van de rechtbank beperkt zich tot het homologeren van de staat of de staat met haar opmerkingen terug te sturen naar de notaris. De notaris is bijgevolg de eerste rechter van de zaak, met dien verstande dat de rechtbank die hem heeft aangesteld controle zal uitoefenen. De notaris vervult een actieve rol die enigszins verschilt van zijn gebruikelijke taak. De notaris behoort immers tot de willige rechtsmacht, hetgeen onder meer betekent dat de notaris geen geschillen beslecht en geen stelling inneemt. De procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling is daar een uitzondering op. 34 C. ENGELS, Procesrecht in verband met het notariaat, Brugge, Die Keure, 2010, 169; B. LUYTEN, Enkele bedenkingen bij de procedure van gerechtelijke verdeling, T.Not. 1995, 387-388; C. SLUYTS, Notariële en procesrechtelijke aspecten van de vereffening-verdeling, in W. PINTENS (ed.), Vereffening-verdeling van de huwelijksgemeenschap, Antwerpen, Maklu, 1987, 132-133; I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffening-verdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 328-329. 35 Het waarderen of schatten van onroerende goederen blijft echter een moeilijke aangelegenheid. 14

23. Van zodra een notaris door de rechtbank is aangesteld als boedelnotaris heeft deze de verplichting de verrichtingen van gerechtelijke vereffening en verdeling uit te voeren niettegenstaande enig verzet van één van de partijen, met dien verstande dat de notaris de partijen steeds moet trachten te verzoenen. Lukt dit niet dan zal de notaris tijdelijk zijn wil kunnen opleggen via de ontwerpstaat van de vereffening en verdeling. De ontwerpstaat kan echter slechts op twee manieren bindende kracht verwerven, door het akkoord van de partijen of door de homologatie door de rechtbank. 24. Uit het bovenstaande blijkt dat de boedelnotaris een dubbele rol vervult in de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling. In eerste instantie heeft de notaris een verzoenende en bemiddelende rol. Als dit mislukt, treedt de notaris op als eerste rechter en dient hij een objectief standpunt in te nemen omtrent alle geschilpunten die tussen de partijen bestaan. 4. Het proces-verbaal van opening van werkzaamheden 36 25. Het aanstellingsvonnis wordt enkel aan de partijen bekendgemaakt. De griffier brengt de notaris hier niet van op de hoogte. De notaris dient in werking te worden gesteld door één van de partijen 37. Zolang dit niet is gebeurd, kan hij niet op eigen initiatief starten met de werkzaamheden. Eens de notaris wordt gelast met de werkzaamheden moet hij vervolgens nagaan of het vonnis of het arrest dat de vereffening beveelt in kracht van gewijsde is getreden. Indien dit niet het geval is, kan hij slechts starten met de werkzaamheden mits het akkoord van alle partijen. De notaris zal met andere woorden aan de partijen vragen of zij berusten in de rechterlijke uitspraak. Vanaf het ogenblik dat de notaris met zijn opdracht wordt belast tot het ogenblik waarop de notaris de zaak terug aanhangig maakt bij de rechtbank via de neerlegging van de staat van vereffening en 36 C. DECLERCK, Draaiboek van een vereffening-verdeling, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Themis Familiaal vermogensrecht, nr. 22, Brugge, Die Keure, 2004, 21-22; H. DE DECKER, De vereffening en de verdeling van huwelijksvermogen en nalatenschap: akten en procedure, in C. DE WULF (ed.), Het opstellen van notariële akten, boek 1-deel 2, Mechelen, Kluwer, 2003, 887-889; J. TREMMERY, Vereffening-verdeling tussen echtgenoten, Antwerpen, Maklu, 2005, 42-45; W. VANBIERVLIET, De gerechtelijke vereffening-verdeling na overlijden, in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Knelpunten vereffening-verdeling, Antwerpen, Maklu, 2008, 64-66; I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffeningverdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 330-331, 333-334 en 337-338; A. WYLLEMAN, Onwil, vertraging en misverstand in de procedure tot gerechtelijke verdeling na echtscheiding, A.J.T. 1995-96, 211. 37 Gent 24 november 1999, T.Not. 2001, 669. 15

verdeling, is het de notaris die de procedure leidt. Gedurende deze periode is de rol van de rechtbank uitgespeeld en wordt de zaak aan de rechtbank onttrokken. 26. Artikel 1213 Ger. W. bepaalt het volgende: De aangewezen notaris maant de belanghebbenden acht dagen vooraf bij deurwaardersexploot of bij een ter post aangetekende brief aan, tegenwoordig te zijn bij het opmaken van het proces-verbaal van de opening der werkzaamheden om de inlichtingen te verschaffen die voor het vervullen van zijn opdracht nuttig zijn In deze aanmaning geeft de notaris nauwkeurig aan welke inlichtingen hij van de partijen 38 nodig heeft en deelt hij mee dat het proces-verbaal in ieder geval zal worden opgesteld, zelfs indien één van hen afwezig of niet vertegenwoordigd is. Om deze reden wordt de notaris-vertegenwoordiger eveneens uitgenodigd om aanwezig te zijn. 27. De notaris zal op de vergadering naar aanleiding van het proces-verbaal van opening van werkzaamheden een overzicht geven van de procedure van gerechtelijke vereffening en verdeling en eventueel een agenda opstellen met de tijdslimieten 39. Vervolgens verzamelt hij alle nuttige informatie en documenten, noodzakelijk ter vervulling van zijn opdracht, met name de opmaak van de staat van vereffening en verdeling. Op het einde van de bijeenkomst wordt het proces-verbaal van opening van werkzaamheden opgesteld. Dit proces-verbaal is een notariële akte en wordt ondertekend door de notaris en de partijen. Het heeft tot doel de onverdeelde massa scherper af te lijnen. Wanneer één van de partijen weigert zijn medewerking te verlenen, kan de notaris zich tot de rechtbank van eerste aanleg wenden via het tussentijds proces-verbaal van beweringen en zwarigheden 40. De rechtbank kan de betrokken partij verplichten om mee te werken en kan het deponeren van bepaalde documenten bevelen, eventueel onder verbeurte van een dwangsom. 28. De partijen verschijnen ofwel in persoon ofwel bij volmachtdrager. Deze laatste moet kunnen bewijzen dat hij drager is van een volmacht. Deze volmacht hoeft niet noodzakelijk authentiek te zijn. 38 De partijen zijn zelf meestal niet op de hoogte welke gegevens nodig zijn om de staat van vereffening op te stellen. Dit blijkt o.a. uit: Luik 21 december 1973, Rev.not.b. 1974, 96-98. 39 Bijvoorbeeld een tijdsschema voor het neerleggen van stukken bij de notaris. 40 Infra nrs. 47-55. 16

Een onderhandse volmacht volstaat. Bovendien, wanneer een partij wordt vertegenwoordigd door een advocaat, moet deze geen geschreven volmacht voorleggen aangezien de advocaat een mandaat ad litem heeft 41. Echter, voor de handelingen die buiten het toepassingsgebied van artikel 440, tweede lid Ger. W. vallen, zal de advocaat wel in het bezit moeten zijn van een schriftelijke volmacht 42. 29. Wat men steeds voor ogen moet houden, is dat de notaris in eerste instantie de partijen moet trachten te verzoenen. Wanneer deze bemiddelingspoging een positieve afloop kent, hoeft hij niet noodzakelijk het proces-verbaal van opening van werkzaamheden op te maken. Het eindakkoord kan namelijk het betrokken proces-verbaal vervangen. Het is eveneens mogelijk dat de partijen tijdens de opening van de werkzaamheden tot een akkoord komen over een bepaald deelaspect, bijvoorbeeld over de preferentiële toewijzing van de gezinswoning. Dit deelakkoord kan dan worden opgenomen in het proces-verbaal van opening van werkzaamheden. Volgens VANBIERVLIET 43 zijn dergelijke akkoorden enkel mogelijk wanneer alle partijen aanwezig of vertegenwoordigd zijn door hun advocaat. De notaris-vertegenwoordiger kan, volgens deze auteur, geen minnelijk akkoord ondertekenen of dadingen sluiten in naam van de weigerende of nietverschijnende partijen. Deze mening wordt ook gedeeld door VAN DEN BOSSCHE 44. De taak van de notarisvertegenwoordiger beperkt zich tot het ondertekenen van de akten en de processen-verbaal in de plaats van de niet-verschijnende of weigerende partijen en het waken over de regelmatigheid van de vereffenings- en verdelingsverrichtingen. Indien men aan de notaris-vertegenwoordiger een ruimere bevoegdheid zou toekennen dan zou men tot de vaststelling komen dat de afwezige partij een grotere bescherming geniet dan de partij die actief deelneemt aan de werkzaamheden, hetgeen zeker niet de bedoeling van de wetgever kan geweest zijn, aldus deze auteur. 41 Zie art. 440, 2 e lid Ger. W. 42 Zo zal de advocaat een bijzondere volmacht moeten bezitten voor het aangaan van een dading. 43 W. VANBIERVLIET, De gerechtelijke vereffening-verdeling na overlijden, in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Knelpunten vereffening-verdeling, Antwerpen, Maklu, 2008, 62. 44 A. VAN DEN BOSSCHE, Vertegenwoordiging bij vereffening-verdeling, T.Not. 2007, 304-305. 17

TAYMANS 45 is eveneens van oordeel dat de notaris-vertegenwoordiger niet kan deelnemen aan bovenvermelde akkoorden aangezien de notaris-vertegenwoordiger niet de mandataris is van de weigerende of niet-verschijnende partijen. Partijen kunnen niet meer terugkomen op deze akkoorden. Overeenkomsten strekken de partijen namelijk tot wet 46. Niet enkel de partijen, maar ook de rechter is erdoor gebonden. Wanneer er dan nog geschilpunten overblijven waarover nog geen overeenkomst is bereikt, wordt de procedure van de gerechtelijke vereffening en verdeling verdergezet. 5. De boedelbeschrijving 47 30. De boedelbeschrijving, ook wel inventaris genoemd, ligt aan de basis van de vereffenings- en verdelingsverrichtingen. Het heeft tot doel alle actief- en passiefbestanddelen van de onverdeelde massa vast te leggen. Ze bevat onder meer een beschrijving en schatting van de goederen en een opgave van de verklaringen van de partijen. De notaris kan nooit ambtshalve overgaan tot het opmaken van een boedelbeschrijving. Enkel wanneer minstens één van de partijen daarom verzoekt, zal de notaris het opmaken. Indien alle partijen aanwezig en bekwaam zijn, kunnen zij de notaris hiervan ontslaan zonder dat de notaris zich daartegen kan verzetten. Daarnaast kunnen de partijen de notaris tevens verzoeken de boedelbeschrijving te beperken tot een welbepaalde categorie van goederen. 31. Aan de boedelbeschrijving wordt een bijzondere bewijswaarde gehecht door de verplichting tot eedaflegging. De eed moet, op grond van artikel 1183, 11 Ger. W., worden afgelegd door alle personen die in het bezit zijn geweest van de voorwerpen of die de plaatsen hebben bewoond. Zij 45 J.-F. TAYMANS, Le notaire commis pour représenter les parties défaillantes ou récalcitrantes, in J.-F. TAYMANS en J. VAN COMPERNOLLE (eds.), Les incidents du partage judiciaire. Problèmes concrets, solutions pratiques, Brussel, Bruylant, 2001, 157. 46 Art. 1134, 1 e lid B.W. 47 C. DECLERCK, Draaiboek van een vereffening-verdeling, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Themis Familiaal vermogensrecht, nr. 22, Brugge, Die Keure, 2004, 16-19; B. LUYTEN, Enkele bedenkingen bij de procedure van gerechtelijke verdeling, T.Not. 1995, 394-395; J. TREMMERY, Vereffening-verdeling tussen echtgenoten, Antwerpen, Maklu, 2005, 45-47; W. VANBIERVLIET, De gerechtelijke vereffening-verdeling na overlijden, in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Knelpunten vereffening-verdeling, Antwerpen, Maklu, 2008, 66-69; I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffeningverdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 331-333. 18

moeten verklaren dat zij niets hebben verduisterd en dat zij geen kennis dragen van enige verduistering. De eed waarborgt bijgevolg de juistheid en de oprechtheid van de aangiften en de verklaringen van de partijen. Wanneer partijen opzettelijk bepaalde goederen niet laten opnemen in de boedelbeschrijving, is er sprake van meineed, hetgeen strafrechtelijk wordt gesanctioneerd 48. Meineed wordt daarnaast ook burgerrechtelijk gesanctioneerd, met name door artikel 792 Burgerlijk Wetboek. Men spreekt van burgerlijke heling of recel. Wie een valse eed heeft afgelegd, verliest op grond van dit artikel zijn aanspraken op de goederen die het voorwerp uitmaken van de heling. Het Hof van Cassatie 49 heeft in dit kader geoordeeld dat de erfgenaam die goederen van de nalatenschap heeft weggemaakt of verborgen de sanctie van de burgerlijke heling slechts kan ontlopen indien hij uiterlijk vóór het afsluiten van de boedelbeschrijving op zijn leugenachtige verklaring is teruggekomen. 32. Het Hof van Cassatie heeft in zijn arrest van 29 oktober 1973 50 geoordeeld dat iedere partij de wettelijke verplichting heeft, mee te werken aan de boedelbeschrijving. Indien moeilijkheden rijzen bij de opmaak ervan, bijvoorbeeld de weigering tot eedaflegging, kan de notaris zich tot de vrederechter wenden 51 die dan eventueel een dwangsom kan opleggen 52. De notaris moet echter steeds voor ogen houden dat het in eerste instantie hijzelf is die een oplossing moet uitwerken voor de problemen. Pas in tweede instantie, wanneer het de notaris onmogelijk wordt gemaakt om verder te werken, zal hij een beroep kunnen doen op de vrederechter. 33. In het kader van de procedure van vereffening en verdeling heeft de notaris nog andere werkzaamheden. Hierna volgen slechts een aantal voorbeelden zonder in detail te treden. De notaris zal in bepaalde gevallen overgaan tot het schatten van de goederen. Wanneer het goederen betreft waarvoor een specifieke deskundigheid vereist is, zal de schatting gebeuren door een deskundige. Hij dient de onverdeelde massa te verdelen in gelijksoortige en gelijkwaardige kavels. De verdeling in natura is daarbij de regel. De notaris zal echter overgaan tot de verkoop van de goederen indien de verdeling niet in natura kan geschieden. De openbare verkoop is daarbij de regel, de verkoop uit de hand de uitzondering. Het is in eerste instantie de notaris die zal oordelen of de goederen in natura 48 Op grond van art. 226 Sw. 49 Cass. 23 mei 1991, Arr.Cass. 1990-91, 945, R.W. 1991-92, 635. 50 Cass. 29 oktober 1973, Arr.Cass. 1974, 239, Rev.not.b. 1973, 629. 51 Art. 1184 Ger. W. 52 Benelux Hof 29 november 1993, R.W. 1993-94, 705, T.Not. 1994, 459, J.T. 1994, 415. 19

verdeelbaar zijn, al dan niet bijgestaan door een deskundige. Gaat een partij niet akkoord met het standpunt van de notaris dan wordt het geschil aanhangig gemaakt bij de rechter via het tussentijds proces-verbaal van beweringen en zwarigheden. Een andere taak van de notaris bestaat erin een openbare verkoop te organiseren van een niet in natura verdeelbaar goed. 6. De staat van vereffening en verdeling 53 34. Eens de boedelnotaris over alle vereiste informatie beschikt, dient hij zijn ontwerp van verdeling op te maken in de staat van vereffening en verdeling 54. Men kan zich de vraag stellen in welke mate de notaris actief moet optreden bij het verzamelen van de gegevens nodig voor het naar behoren uitvoeren van zijn opdracht. In principe hebben de partijen, op grond van artikel 1213, tweede lid Ger. W., de verplichting om aan de notaris alle nuttige inlichtingen te verschaffen. Wanneer deze echter in gebreke blijven of de door hen verschafte informatie onvoldoende is, zal een actief optreden van de notaris vereist zijn. Hij heeft het recht om zelf onderzoek te voeren door het opvragen van gegevens, door het stellen van gerichte vragen zowel aan de partijen als aan derden, zoals banken en verzekeringsmaatschappijen. De notaris mag zich dus geenszins beperken tot het passief akteren van de verklaringen van de partijen. Bovendien moeten de gegevens die de partijen aan de notaris meedelen door hem worden geanalyseerd. Het is de notaris die uiteindelijk zal oordelen wanneer hij over voldoende informatie beschikt voor de opmaak van het ontwerp van verdeling. Het ontwerp zal gebaseerd zijn op het proces-verbaal van opening van werkzaamheden, eventueel de boedelbeschrijving en alle stukken die de notaris op actieve wijze heeft verzameld. 53 C. DECLERCK, Draaiboek van een vereffening-verdeling, in W. PINTENS en J. DU MONGH (eds.), Themis Familiaal vermogensrecht, nr. 22, Brugge, Die Keure, 2004, 24 en 26; H. DE DECKER, De vereffening en de verdeling van huwelijksvermogen en nalatenschap: akten en procedure, in C. DE WULF (ed.), Het opstellen van notariële akten, boek 1-deel 2, Mechelen, Kluwer, 2003, 893-895 en 901; B. LUYTEN, Enkele bedenkingen bij de procedure van gerechtelijke verdeling, T.Not. 1995, 390-392; C. SLUYTS, De homologatie van de staat van vereffening en verdeling in een procedure van gerechtelijke verdeling en het cassatiearrest van 6 april 1990, R.W. 1990-91, 530; J. TREMMERY, Vereffening-verdeling tussen echtgenoten, Antwerpen, Maklu, 2005, 50-51; W. VANBIERVLIET, De gerechtelijke vereffening-verdeling na overlijden, in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Knelpunten vereffening-verdeling, Antwerpen, Maklu, 2008, 70-72; I. VAN OPSTAL, De rol van de notaris bij de gerechtelijke vereffening-verdeling, in X., De notaris en de conflictbeheersing, Diegem, Kluwer, 1999, 335-337 en 339-343. 54 Art. 1213, 2 e lid Ger.W. 20

35. De wet voorziet noch een termijn waarbinnen de partijen alle nuttige gegevens moeten meedelen aan de notaris, noch een termijn waarbinnen de notaris de staat van vereffening en verdeling moet opmaken. Het is bijgevolg aan te raden om een agenda te bepalen met een uiterste datum voor het meedelen van de gegevens door de partijen. Op die manier wordt vermeden dat de procedure te lang aansleept. Indien partijen na de termijn bepaald in de agenda nog belangrijke informatie willen meedelen aan de notaris zou het echter onlogisch zijn om deze informatie niet meer te aanvaarden. Daarom is het beter om deze termijnen als streefdata te beschouwen en niet zozeer als bindende vervaltermijnen. Wat de opmaak van het ontwerp van verdeling betreft, heeft de notaris de verplichting om deze op te stellen binnen een redelijke termijn, aangezien de notaris moet bijdragen tot een goede rechtsbedeling. 36. De staat van vereffening en verdeling geeft een volledige beschrijving van alle actief- en passiefbestanddelen van de te verdelen massa, geeft op nauwkeurige wijze de rechten en plichten van de partijen weer en stelt de kavels samen. In de staat werkt de notaris eveneens een gemotiveerd en gedetailleerd voorstel van vereffening en verdeling uit. Hierbij dient de notaris rekening te houden met de standpunten van alle partijen. De notaris moet immers een oplossing uitwerken die voor alle partijen aanvaardbaar is. Het is slechts een voorstel tot vereffening en verdeling vermits het de partijen zijn die zullen beslissen of zij bindende kracht verlenen aan de staat door ermee akkoord te gaan. 37. Het opmaken van de staat van vereffening en verdeling behoort tot het monopolie van de notaris. Indien de partijen het niet eens zijn met de staat komt de rechtbank tussen. Deze kan het werk van de notaris niet overdoen. De rechtbank kan slechts twee zaken beslissen. Ofwel wordt de staat goedgekeurd door de homologatie ervan. Op die manier dringt de rechtbank aan de partijen een beslissing op. Ofwel wordt de staat teruggezonden naar de notaris die het dan moet aanpassen conform de richtlijnen van de rechtbank. Aangezien de rechter de staat zonder meer kan homologeren, moet de staat op zichzelf voldoende nauwkeurig en precies zijn om een gedwongen tenuitvoerlegging mogelijk te maken. 38. De staat van vereffening en verdeling is een notariële akte die enkel wordt ondertekend door de notaris, althans wanneer het een gerechtelijke vereffening en verdeling betreft. Indien er twee notarissen werden aangesteld en de tweede notaris het eens is met de staat dan kan deze laatste de staat meeondertekenen. Hieruit blijkt zijn instemming. Indien de tweede notaris het echter niet eens 21