Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008
Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De dinosauriërs blz. 8 Fossiele planten blz. 10 Fossiele brandstoffen blz. 11 Levende fossielen blz. 12 Waar vind je fossielen blz. 13 Gereedschappen blz. 14 Vragen bij de spreekbeurt blz. 15 Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 2
Inleiding Ik houd mijn spreek beurt over Fossielen. Voor sommige kinderen zijn fossielen maar oude stoffige dingen, maar ik vind ze heel interessant. Ze vertellen ons heel veel over de dieren en planten van vroeger Wij hebben zelf hele mooie fossielen in Frankrijk gevonden. We waren in een kloof en gingen daar naar fossielen zoeken. We hadden allemaal gereedschappen mee, daarmee kon je ze uit de berg timmeren. Soms ging er een kapot, dat was wel jammer. Ik heb er ook een paar mee genomen. Daar laat ik jullie straks iets van zien. Deze hebben we zelf gevonden in een kloof in Frankrijk (Entrevaux, dicht bij Nice). Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 3
Wat is een fossiel? Een fossiel is een versteend overblijfsel van een plant of dier uit de Oertijd. Dit kan een afdruk zijn, een soort stempel in een steen. Ook een afdruk van een varenblad en de voetsporen van dinosauriërs zijn fossielen. Net zo als een versteend bot, dat precies dezelfde vorm heeft als het bot zoals het was, bijvoorbeeld van een dinosaurus. Dino s bestaan al lang niet meer, maar omdat we daar fossielen van hebben gevonden weten we nu toch hoe de dino er een beetje eruit zag. Onderste 2 foto s zijn gevonden fossielen uit Frankrijk. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 4
Hoe fossielen ontstaan Als een dier sterft wordt het vlees meestal opgegeten of rot het weg. Het kan ook gebeuren dat het dode dier onder het zand, modder of klei terecht komt en na duizenden jaren een fossiel wordt. Tenminste, de harde delen (tanden, botten maar ook schelpen) ervan. Zo zijn er over de hele wereld fossielen gevonden van dieren die ooit op aarde hebben geleefd. Fossielen zijn meestal heel oud. De jongste fossielen zijn zo ongeveer 10.000 jaar oud. Sommige hele oude fossielen zijn wel 550 miljoen jaar oud. Dat is dus ouder dan de mens. Soms worden er wel complete dieren als fossielen gevonden en weten wij hoe zij eruit zagen. In barnsteen bijvoorbeeld worden soms complete insecten zoals mieren of muggen ingesloten teruggevonden omdat de hars waaruit de barnsteen ontstaat zorgt voor een goede afsluiting en het diertje helemaal bewaard is gebleven. Fossiel dino-ei (Frankrijk) en zo lag een ongeboren dino in zijn ei. Er zijn ook versteende afdrukken van huid gevonden en versteende nestjes met eieren. Aan versteende pootafdrukken konden de mensen zien of de dieren op twee of op vier poten liepen. Aan fossielenkeutels kunnen we zien wat ze aten. Maar welke kleur een dinosaurus had, wat voor geluid ze maakten, dat zullen we nooit te weten komen. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 5
Fossielen van zacht weefsel Heel soms worden fossielen gevonden van zachte weefsels, die meestal wegrotten tijdens het verstenen. Dat zijn soms complete dieren, die anders nooit als fossiel worden teruggevonden. Zulke vondsten zijn heel belangrijk. Ze geven ons veel meer informatie over levende dieren dan alleen de botten, de tanden of de schelpen die vaak worden gevonden. Pompeji. Heel bijzonder vind ik de vondsten van versteende mensen, zoals ze deze gevonden hebben bij Pompeji in Italië. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 6
Zeedieren Zoals ik net al vertelde is een fossiel dus een versteend overblijfsel van een plant of dier uit de Oertijd. Dit kan ook een afdruk zijn van een schelp, koralen en zeesterren. Er zijn ook fossiele vissen. Fossiele schelpen, koralen, zeesterren en vissen vertellen ons ook waar vroeger de zeeën waren. Zee-egel of een zee-ster? Zeebaars? Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 7
De dinosauriërs Niemand heeft ooit echt een dinosaurus gezien omdat ze al miljoenen jaren geleden zijn uitgestorven. De dinosaurus is het meest fantastische fossiel dat ik ken. Er waren heel veel soorten. Door de gevonden voetafdrukken, botten, tanden en eieren weten we iets over deze dieren. Van de gevonden botten en tanden werd een skelet gemaakt en werd het dier een naam gegeven. Pootafdruk van een dino. Van sporen van fossielen weet je niet altijd goed welk dier ze heeft gemaakt. Soms vind je in de rotsen complete fossielen van dino s en herken je de vorm en de grootte van het dier zoals het heeft geleefd. Dino s legden eieren net als vogels nu. In de eieren werden soms fossielen van baby dino s gevonden (foto s op pagina 5). Dinosaurussen waren reptielen, verdeeld in kleine en grote soorten. Sommige soorten aten planten (langwerpige eigen), anderen voedden zich met vlees (ronde eieren). Er waren dinosaurussen met een hard pantser, met stekels, of met een knotsvormige staart. Aan de hand van de botten die zijn terug gevonden, zijn de dino s heel goed nagemaakt. We weten niet zeker Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 8
welke kleur ze hadden, maar als we kijken naar de kleuren van de reptielen die er nu nog zijn, dan is dat wel een aanwijzing. Skelet dinosaurus. Er zijn al veel verschillende verklaringen bedacht waarom de dinosaurus zo mysterieus zijn verdwenen, zoals een verandering in klimaat of in de planten. Dit is waarschijnlijk weer gebeurt door de inslag van een meteoriet. Maar we weten het gewoon niet precies. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 9
Fossiele planten Er komen ook fossielen van delen van planten (varens) en bomen voor. Deze worden vooral gevonden in gesteente dat steenkooladers bevat. Stenen bomen ontstaan doordat het hout wordt omgezet in het mineraal kwarts. Ik heb daar ook een voorbeeld van meegenomen. Varens zien er vandaag de dag nog net zo uit als honderden miljoenen jaren geleden. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 10
Fossiele brandstoffen Olie en steenkool worden fossiele brandstoffen genoemd omdat ze zijn ontstaan uit oude microscopische kleine diertjes en plantjes. Als we ze verbranden komt de energie vrij. Aardolie is een fossiele brandstof waarvan veel producten worden gemaakt,zoals benzine en dieselolie. Fabrieken en vervoermiddelen werken op steenkool, gas en olie. Steenkool is ontstaan uit fossielenplanten, gas en olie uit fossiele zeewezens. De mensen gebruiken heel veel fossiele brandstoffen. Niet alleen als energiebron, maar ook om bijvoorbeeld plastic te maken. Boren naar olie. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 11
Levende Fossielen Sinds het begin van het leven op aarde zijn de flora (planten) en fauna (dieren) erg veranderd, zoals uit de gevonden fossielen blijkt. Moderne soorten verschillen soms totaal van hun fossiele voorgangers. Aan de andere kant zijn er ook planten en dieren die nog bijna hetzelfde zijn als je ze vergelijkt met fossielen van miljoenen jaren oud. Coelacanth. Voorbeelden van deze heel bijzondere levende fossielen zijn heel zeldzame dieren en planten zoals de coelacanth en de slithoren, die al lang als fossiel bekend waren voordat ze levend werden ontdekt. Er zijn ook fossiele plantensoorten die nu nog bestaan. Dit is bijvoorbeeld de Apenverdriet. Apenverdriet. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 12
Waar vind je fossielen? Fossielen vind je over de hele wereld. In de bergen maar ook in zee of grind. Soms kan het zijn dat ze oude gebouwen weg halen en gaan graven. Dan vinden ze per ongeluk een versteend overblijfsel van heel vroeger. Dat zijn dan soms allemaal botten van grote dieren. Maar het kunnen ook planten zijn of andere dingen. Heel soms graven ze oude dorpen op van vroeger. De meeste fossielen worden gevonden in Frankrijk. Maar ook in Nederland zijn veel plaatsen waar je fossielen kunt vinden. De meeste worden in Limburg gevonden. In Zeeuws Vlaanderen kun je nog steeds fossiele haaientanden vinden. Er zijn ook resten van mammoeten gevonden in Nederland. Zoals op de Holteberg. Daar is een mammoet plus mammoet-kind gevonden. Bijna nooit vinden ze een compleet fossiel van een dier. Maar meestal zijn het resten daarvan. Daardoor kunnen ze alsnog te weten komen hoe het er ongeveer vroeger uitzag. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 13
Gereedschappen Om fossielen te vinden heb je gereedschappen nodig. En dat is een hamer een bijtel en een borstel. Hoe werkt het? Je houdt je bijtel iets naast de fossiel en dan timmer je de fossiel er uit en met de borstel veeg je kleine stukjes weg wat je met de bijtel heb weg geslagen. Dit doe je net zo lang tot de fossiel los komt te liggen. Fossielen zoeken in een kloof bij Entrevaux (Frankrijk). Dit was mijn spreekbeurt over fossielen, zijn er nog vragen? Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 14
Vragen bij de spreekbeurt Vraag 1: Vraag 2: Vraag 3: Vraag 4: Vraag 5: Vraag 6: Wat is een van de grootse fossielen? Een dinosaurus fossiel. Geef eens een voorbeeld van een fossiele brandstof? Olie en Steenkool. Geef een paar voorbeelden van een fossiel? dino s, haaientanden enz. Waar zijn fossielen van mensen gevonden? In Pompeji. Wat is Apenverdriet? Een plant die we ook als fossiel kennen, omdat hij aan het begin van het leven al bestond. Waar kun je in Nederland fossiele haaientanden vinden? In Zeeuws Vlaanderen. Werkstruk fossielen, door Oscar Zuethoff, groep 6b Adwaita 15