inhoud Inleiding Wat is een fossiel? Hoe ontstaan fossielen? Paleontologie Beroemde fossielen Pluskaarten Bronnen Colofon en voorwaarden

Transcriptie

1 Fossielen

2 inhoud Inleiding Wat is een fossiel? Hoe ontstaan fossielen? Paleontologie Beroemde fossielen Filmpje Pluskaarten Bronnen Colofon en voorwaarden

3 Inleiding Fossielen zijn de bewaarde resten of sporen van dieren, planten of andere organismen uit een ver verleden. In dit boek lees je meer over fossielen. Je krijgt o.a. antwoord op vragen als: Op welke manieren kunnen fossielen worden gevormd? Waarom zijn fossielen belangrijk voor de kennis over het ontstaan van onze planeet? Waardoor zijn diersoorten in het verleden verdwenen? Wat is een paleontoloog?

4 1. Wat is een fossiel? 2 1 Definitie De meest simpele definitie van een fossiel is: alle resten van planten of dieren die op een bepaalde manier bewaard gebleven zijn. Een fossiel kan zijn: Een afdruk van een heel dier (1) of een hele plant (2). Botten en tanden (3). De afdruk van de huid (4). De harde schaal van een ongewerveld dier (5). Maar een fossiel kan ook zijn: Het spoor (pootafdruk 6 ) van een dier. De uitwerpselen of poep (7) van een dier. Het nest (8) of een hol van een dier. De stam van een boom (9). Fossiel komt van het Latijnse woord fossus. Dat woord betekent letterlijk onder de grond begraven of opgegraven

5 2. Hoe ontstaan fossielen? Toevallig Fossielen kunnen op een heel verschillende manier ontstaan. Eén ding is zeker: fossielen ontstaan toevallig, want de natuur ruimt de meeste resten van dode dieren en planten op. Normaal verdwijnen ze door bacteriën of worden ze opgegeten door andere dieren (1). Op den duur verteren ook alle botten onder de grond. Fossielen kunnen ontstaan door: 1 A. Bevriezing Sommige dieren zijn bevroren onder een ijslaag. Bacteriën kregen zo geen kans. Het hele dier is bewaard gebleven met huid en haar. Soms zijn dieren direct ingevroren met nog voedsel in hun bek. In het koude Siberië en Alaska zijn zo diverse ingevroren mammoeten (2) gevonden. 2 B. Verdroging In droge gebieden, zoals woestijnen, zorgen felle zon en heet zand voor de snelle uitdroging van een lichaam (3). 3

6 C. Teer In ruwe olie of teer (1) diep in de grond, maar ook aan de oppervlakte bleven in teer vooral botten, tanden, schelpen en harde delen van insecten goed bewaard. 1 D. Hars Insecten, spinnen of kleine hagedissen werden gevangen in de kleverige hars die uit sommige bomen komt. Bomen maken hars (2) om wonden aan de bast te beschermen. Tijdens hun gevecht om te ontsnappen aan de hars worden de diertjes steeds meer verpakt in het kleverige sap. De boom sterft, valt om en komt met harsklomp en al in moeras terecht. De boom verandert in miljoenen jaren langzaam in steenkool. De hars versteent mee en verandert in doorzichtig barnsteen (2). Binnenin zit dan nog steeds het dier gevangen. Barnsteen is een mineraal. 2 3

7 D. Inkoling Plantenresten worden gedurende miljoenen jaren onder hoge temperatuur omgezet tot pure koolstof. Deze koolstof komt voor in de vorm van houtskool, grafiet of pure diamant. De fossielen zijn vooral planten die zwart en plat afgedrukt worden. Inkoling wordt ook wel carbonisatie genoemd. D. Permineralisatie Door permineralisatie worden de meeste fossielen gevormd. Een dier of plant wordt onder de grond letterlijk gekopieerd in steen. Op de volgende bladzijde lees je hoe die kopie onder de grond ontstaat. moeras hoge druk en hitte turf bruinkool steenkool miljoenen jaren in tijd

8 De resten rotten, maar worden ook snel met een laagje modder, aarde en zand bedekt. Op die manier kan er geen zuurstof meer bijkomen. De resten onder de grond vergaan nu langzaam. In het steen komt een holte die langzaam opgevuld wordt door mineralen. Door dit opvullen ontstaat een kopie van de plant, de boom of het dier Een dier, plant of boom sterft en zakt naar de bodem van de zee, rivier of een meer. 5 3 Gedurende miljoenen jaren komen steeds meer aardlagen over de resten. De onderste lagen zand, modder en aarde veranderen door de druk in steen. Door wind en regen spoelen aardlagen weg. Ook aardbevingen veranderen de bodem. Door de bewegende aardkorst komen oude aardlagen met fossielen na miljoenen jaren aan de oppervlakte.

9 3. Paleontologie Paleontologie is de wetenschap die de ontwikkeling van het leven op de aarde bestudeert. De onderzoeker of paleontoloog bestudeert het oude leven. Fossielen zijn de puzzelstukjes die de paleontoloog helpen om de puzzel van het oude leven op te lossen. De paleontoloog probeert steeds de volgende vragen te beantwoorden: Wat is dit voor een fossiel? Waar komt dit fossiel vandaan? In wat voor omgeving leefde dit dier? Hoe is dit fossiel geworden, zoals het nu is? Wat vertelt dit fossiel over de geschiedenis van onze aarde? Soms worden fossielen kant en klaar gevonden. Maar in de meeste gevallen moet het fossiel uit gesteente gehaald worden. Dat betekent dat het gesteente voorzichtig wordt openbebroken.

10 Tijdlijn Paleontologen schatten dat de aarde 4,6 miljard jaar oud is. De paleontologie maakte een tijdlijn hoe de aarde is ontstaan met al haar leven. Fossielen zorgden voor alle informatie. 2. Bacteriën en algen Bacteriën zijn de eerste tekenen van leven op de planeet. Algen in het water zijn de eerste planten. Big bang 5 miljard jaar 4,6 miljard jaar 3 miljard jaar 4. Landleven Uit zee kruipen amfibieën aan land. Uit deze soort ontstaan reptielen die de aarde lang overheersen. De dinosaurus is een reptielensoort die uitsterft. 1. Aardkorst, vulkanen en rotsen De aardkorst vormt zich. Daaronder is het gesteente vloeibaar. Vulkanisme ontstaat waar de aardkorst breekt. Er ontstaan rotsen en gesteente. 3. Rijk zeeleven Al het eerste leven ontstond in zeeën. De zee wordt bewoond door kwallen en ammonieten (1) (inktvissen). Ammonieten sterven uit door het droogvallen van zeeën door klimaatsverandering. Zij worden als fossielen teruggevonden. 230 miljoen jaar 66 miljoen jaar jaar 4. Zoogdieren De eerste zoogdieren ontstaan 83 miljoen jaar geleden. Uit de aapachtigen ontwikkelt zich ongeveer jaar geleden de mens.

11 4. Beroemde fossielen Op deze en de volgende bladzijde vind je enkele beroemde en bijzondere fossielen. Archaeopterix Archaeopterix is een uitgestorven vogelgeslacht. Het dier wordt gezien als een schakel tussen niet vliegende reptielen en vogels. Het dier met ongeveer de grootte van een raaf moet 150 miljoen jaar geleden geleefd hebben. Opvallend waren de lange staart en de tanden in de bek. Archaeopterix is de oudst bekende vliegende dinosauriër. Men vermoedt dat het dier meer zweefde dan vloog. Er zijn in totaal tien exemplaren als fossiel gevonden. Alle fossielen werden gevonden in kalksteen.

12 Lucy Lucy is de naam van het fossiel dat werd gevonden in 1974 in Ethiopië. Het fossiel bestaat uit enkele honderden botdelen en is maar 40 % van het totale skelet van één van onze lang uitgestorven voorouders. Lucy moet ongeveer 3,2 miljoen jaar geleden geleefd hebben. Ze had maar een lengte van 1 meter en 7 cm. Verder moet Lucy ongeveer 27 kg hebben gewogen. Opvallend zijn de lange armen, de korte benen en het bekken dat al heel erg op het bekken van de moderne mens lijkt. Lange of korte armen? Lucy s armen waren gebroken. Er misten ook botstukken, maar toch kunnen paleontologen een schatting maken van de lengte van de armen. De benen Van de benen misten nog meer stukken. Daarom is het moeilijk om te bepalen of Lucy mensenbenen of apenbenen had. Volwassen Lucy was een jonge, volwassen vrouw. Dat is te zien aan haar gebit. Men gelooft dat ze stierf op de leeftijd van 12 jaar. Er zijn geleerden die denken dat ze stierf door de val uit een boom.

13 De reuzenammoniet De ammoniet is een uitgestorven zeedier. De naam ammoniet komt van de Egyptische god Amon (1) die meestal met ramhoorns werd afgebeeld. De ammoniet doet aan de hoorn van een ram denken. De schelp bestaat uit meerdere kamers (2). Deze kamer ontstonden door het groeien van het dier. Het dier zelf leefde in de buitenste kamer. De ammoniet gebruikte de lege kamers om zich verticaal in de zee voort te bewegen. De ammoniet scheidde een gas uit en kan zo zelf het stijgen en dalen regelen. Door de uitbarsting van een supervulkaan werd de zon verduisterd. Hierdoor veranderde het klimaat waardoor veel plankton, het voedsel van de ammonieten, verdween. Zo verdween ook de ammoniet uit de zeeën. 1 2

14 Tyrannosaurus rex Jane De dinosaurus die de naam Jane kreeg werd in 2001 gevonden. Het is nog een jonge T-rex van slechts rond de twaalf jaar. Het skelet was voor ongeveer 50% compleet. Tyranno Saurus betekent letterlijk tiran hagedis. Het dier behoorde tot de grootste vertegenwoordigers van de vleesetende dinosauriërs. De geleerden zijn het er niet over eens of de T-rex een aaseter dan wel een roofdier was. Alle dinosaurussen en veel andere diersoorten stierven 65 miljoen jaar geleden uit door een meteoriet die op aarde insloeg. Branden, tsunami s en stof in de atmosfeer waren de gevolgen.

15 5. Filmpje Het Klokhuis: fossielen Klik hier het-klokhuis-fossielen/ #q=fossielen

16

17

18 Bronnen

19 Colofon en voorwaarden Dit is een uitgave van E-duboek Copyright Age Cnossen 2018 Eduboek geeft de koper het exclusieve gebruiksrecht van dit e-boek. Dit exclusieve gebruiksrecht houdt in dat een school, een organisatie of een individuele koper dit boek mag kopiëren en afdrukken op voorwaarde dat dit e-boek en de kopieën binnen de school, de organisatie of het huishouden van de koper blijven. De e-boeken van Eduboek zijn daartoe voorzien van de gegevens van de koper om bovengenoemde verplichting te kunnen waarborgen.