Lesfiche verkeers- en mobiliteitseducatie SECUNDAIR ONDERWIJS Mindmappen over mobiliteit Doelgroep Leerlingen van de derde graad secundair onderwijs VOETen Gemeenschappelijke stam: 1, 3, 11, 12, 27 Context 4: 1, 2, 3, 4 Context 6: 4, 8
Lesthema Jongeren van de derde graad staan binnenkort voor belangrijke keuzes in verband met mobiliteit: Ga ik voor een rijbewijs? Een eigen auto? Of kies ik bewust voor duurzamere alternatieven zoals de fiets of het openbaar vervoer? Deze lesfiche doet leerlingen hierover nadenken en bevat werkvormen die hen aanzetten om over het thema te discussiëren en er inzicht in te verwerven. Materiaal een blad papier formaat A3 of groter, per groepje van 3 à 4 leerlingen; gekleurde stiften; een afbeelding per groep die de leerlingen aan het denken zet over duurzame mobiliteit (zoek online bv. op duurzame mobiliteit of cartoon mobiliteit ); afbeeldingen en artikels over duurzame mobiliteit, voor jezelf, ter inspiratie. Voorbeeld Milieu op School Les Lesbeschrijving Mindmapping: Wat is mobiliteit? En duurzaamheid? En duurzame mobiliteit? (35 minuten) Opdracht Het doel van mindmapping is om al je gedachten over een probleem of idee in kaart te brengen. Het is een visuele manier om je denkproces te begeleiden en het helpt je om beter te analyseren en te begrijpen. Een mindmap maakt het ook gemakkelijker om ideeën te bedenken. In tegenstelling tot nota s op een blad papier is een mindmap gestructureerd volgens de manier waarop je hersenen werken. Het neemt je hersenen veel meer in beslag. Mindmappen gebeurt daarom zowel op een analytische als op een artistieke manier. Verdeel de klas in groepjes van 3 of 4 leerlingen. Elk groepje neemt plaats rond een groot blad waarop centraal een afbeelding staat over duurzame mobiliteit. Laat hen alles opschrijven of tekenen dat bij hen opkomt bij het bekijken van de centrale afbeelding. Het is de bedoeling dat ze werken volgens de mindmappingmethode: 1. Start met een centraal beeld of woord. De leerlingen nemen plaats rond het grote blad. In een mindmap start je altijd met een woord, een tekening of een afbeelding in het midden van een blad. Je kunt het vergelijken met een boek dat je gaat samenvatten. Het is het hoofdonderwerp van je brainstorm. Vanuit dit centrale punt leg je verbanden en werk je verder.
2. Maak takken en zijtakken. Vanuit het centrale beeld teken je takken naar de buitenkant van het blad. Op die takken schrijf je een woord of maak je een tekening. Je kunt het vergelijken met een boom. Die begint ook met een dikke tak die verder groeit in steeds kleinere takjes. De eerste takken teken je dus wat dikker. Hoe verder naar de rand van het blad, hoe dunner de takken worden. Let er op dat je gestructureerd werkt en alles duidelijk en overzichtelijk in beeld brengt. Werk tak per tak af tot je over een bepaald deel uitgedacht bent. Ga dus steeds verder vanuit de tak waarmee je bezig bent. 3. Één tak = één woord. Bij elke tak mag maar één woord of tekening staan; een goed overwogen sleutelwoord of -beeld dat veel associaties oproept. De rest van de informatie wordt automatisch door de hersenen aangevuld. Daar zijn ze namelijk goed in. 4. Van algemeen naar specifiek. Een mindmap gaat altijd van globaal naar specifiek. De takken die het dichtst bij het midden staan, bevatten algemene informatie. Hoe verder je naar de rand van je blad gaat, hoe specifieker de informatie die je opschrijft. Start bijvoorbeeld met een dikke tak met als sleutelwoord Files. Op een zijtak komt dan autostrade of de tekening van een auto die veel uitlaatgassen produceert. Weer een nieuwe zijtak kan de tekening van een vrachtwagen zijn. Zo ga je verder tot je inspiratie rond deze tak op is. Dan begin je aan een nieuwe tak. 5. Werk in de richting van de klok. Bij mindmappen is het gebruikelijk om te werken volgens de klok, in wijzerzin dus, en om op één uur te beginnen. Op die manier is er een chronologische volgorde en maak je het gemakkelijker voor anderen om je mindmap te lezen.
6. Gebruik verschillende kleuren: één tak = één kleur. Als je een woord opschrijft, activeer je vooral gebieden in je linkerhersenhelft. Om informatie gemakkelijk te onthouden kun je best ook je rechterhersenhelft aan het werk zetten. Dat doe je door verschillende kleuren te gebruiken. Gebruik kleuren echter niet willekeurig, maar geef elke tak een andere kleur. Je hersenen kunnen de informatie dan gemakkelijker onthouden. Voor tekeningen mag je wel verschillende kleuren gebruiken. 7. Maak tekeningen. Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Als je geen sleutelwoord vindt dat je idee kan omvatten, is een tekening vaak de oplossing. Bovendien stimuleren tekeningen ook de werking van je rechterhersenhelft, die je helpt om informatie gemakkelijker te onthouden. Als een groepje niet goed op dreef komt of stilvalt tijdens het mindmappen, kun je inhoudelijke impulsen geven. Bij deze lesfiche zitten daarom als bijlage afbeeldingen en krantenkoppen met een aantal trefwoorden. Resultaat Overloop niet elke mindmap in detail. Dat is niet interessant. Hang de mindmap van één groep vooraan en laat hen zelf hun creatie presenteren. De andere groepen reageren en vullen aan. Do the Right Mix: samenvatting over Wat is duurzame mobiliteit? (ca. 15 min.) Het Engelstalige animatiefilmpje Do the Right Mix werd gemaakt in opdracht van de Europese Commissie en wordt op veel internationale fora gebruikt om kort en bondig uit te leggen wat duurzame mobiliteit is en wat we daar zelf aan kunnen doen. Het juiste vervoermiddel op het juiste moment en de juiste plaats dus.
Bekijk het filmpje en bespreek met je leerlingen wat ze gezien hebben. Laat hen in hun eigen woorden vertellen wat zij verstaan onder de juiste mix. Kunnen zij zich daarin vinden? Wie doet zelf al inspanningen op dat vlak? Deze lesfiche krijgt nog een vervolg: een lesactiviteit die jongeren motiveert om zelf te kiezen voor duurzame vervoerswijzen. Bron GoodPlanet Bijlages: Afbeeldingen voor mindmap Artikels voor mindmap Afbeelding voorbeeld lesfiche
Bijlage 1: Afbeeldingen voor mindmap 1 In dit document staan allerlei afbeeldingen die je aan je leerlingen kunt bezorgen om hen te helpen bij het maken van hun mindmap. Bij elke afbeelding staan een woordje uitleg en mogelijke verbanden of vragen. Vul gerust zelf aan met eigen materiaal. autodelen: meerdere mensen maken gebruik van een of meerdere gedeelde wagen(s); bespaart geld, ruimte, is beter voor het milieu, link aan bv. de kop over vrachtwagens; bestellingen afleveren per fiets: geen benzine nodig, niet in de file staan, = beter voor het milieu en duurzamer! Fietsen is gezond en goed voor het milieu, maar wat als fietser in een drukke stad? Is het altijd veilig? Is het gezond, met de uitlaatgassen? Ook het vliegtuig nemen is mobiliteit. Is het duurzaam? Welke impact op milieu? Is de prijs van een goedkoop ticket in verhouding met de werkelijke prijs (voor het milieu)? Heel wat van onze goederen komen van de andere kant van de wereld. Dat heeft een grote impact op het milieu: de manier waarop ze geproduceerd worden + transport over de hele wereld. Is dit duurzaam? Hoe link je dit aan mobiliteit? De kringwinkel zorgt ervoor dat allerlei spullen een tweede leven krijgen i.p.v. weggegooid te worden. Er zijn geen nieuwe grondstoffen, geen productie en geen transport voor nodig. Dit is dus duurzaam!
2 Een overvolle trein in India: hoe link je dit aan mobiliteit? Wat zijn de verschillen met het openbaar vervoer bij ons? Waar zou je dit plaatsen? Het gaat om een mobiliteitsgewoonte, maar is dit duurzaam? multimodale mobiliteit: gebruik van verschillende vervoersvormen tezamen (fiets + trein); = duurzaam pendelen! Waarom is dit wel/niet duurzaam? Geen straatverlichting, dus geen energieverbruik. multimodaal: gebruik van trein + vliegtuig; met de trein = duurzamer dan met de wagen; voor- en nadelen? model dat voorstelt waar duurzaamheid mee samenhangt; duurzaamheid = streven naar een planeet die leefbaar is en blijft voor iedereen, nu en in de toekomst (houdbaar) en waar onze middelen rechtvaardig verdeeld worden; duurzaamheid hangt dus samen met ecologische (natuur, biodiversiteit, grondstoffen, ), sociale (mensenrechten, welzijn van de mensen en samenleving, politiek) en economische aspecten (welvaart, eerlijke handel, )
3 CO 2 -neutraal: Klimaatneutraal of CO 2 -neutraal zijn termen die aangeven dat een proces niet bijdraagt aan klimaatverandering. Voor een organisatie, een proces of een product, betekent dit dat de uitstoot van broeikasgassen, zoals CO 2, wordt gecompenseerd. Mobiliteit van de toekomst? Is dit duurzaam, veilig? duurzaamheid; hernieuwbare energiebronnen: wind-, zonne- energie; Waarom is dit beter dan fossiele brandstoffen (zie artikel)? Hoe kan je dit linken aan mobiliteit? link aan transport, vrachtwagens, Veel van ons fruit en onze groenten komen uit Kenia, Peru, Nieuw-Zeeland, vaak zonder dat we het beseffen. Welke gevolgen heeft dit op het milieu? Is dit duurzaam? Hoe link je dit aan mobiliteit? (vervoer, transport, vrachtwagens, zie artikel over fietssnelweg; fietsostrade om te pendelen met de fiets; motivatie: gezond, goed voor het milieu.
4 de auto als gewoonte; veel mensen hebben een wagen nodig voor het werk, of gaan enkel met de auto naar het werk (files, stress, ) en vinden dat zelf niet aangenaam; de auto is duur! (verzekeringen, wagen zelf, onderhoud, benzine, ). files maken deel uit van onze dagelijkse mobiliteit; files: stress, extra veel uitstoot, ongevallen, ; slecht voor de gezondheid én het milieu! Benzine is nog steeds van onmisbaar belang voor onze mobiliteit/ons transport. Waarom wordt het duurder? (is schaars, niet onuitputtelijk). Is het gebruik van benzine duurzaam/ goed voor het milieu? Symbool voor recyclage. Wat is recycleren? Waarom is recycleren duurzaam? wandelen = mobiliteit; wandelen = goed voor de gezondheid, het milieu; wandelen als duurzame mobiliteit?
5 ongevallen = deel van onze dagelijkse mobiliteit; welke impact hebben ze op ons verkeer? vrachtschepen = belangrijk voor transport, deel van mobiliteit; duurzaam? openbaar vervoer = duurzamer dan personenwagen (vervoert meer mensen tegelijkertijd); waterstof = geen CO 2 en andere uitstoot, dus veel beter voor het milieu; duurzame mobiliteit? stads- en deelfietsen: zie je op steeds meer plaatsen; doel: meer mensen op de fiets krijgen in de stad; duurzaam; wat zijn de voor- en nadelen? elektrische wagens: duurzamer dan gewone wagens; + opladen via zonne-energie is extra milieuvriendelijk; duurzame mobiliteit? openbaar vervoer = belangrijk onderdeel van onze mobiliteit; vervoert veel meer mensen dan een personenwagen, en spaart zo brandstof uit + er is minder uitstoot; voor- en nadelen?
Bijlage 2: Artikels voor mindmap 1 In dit document staan allerlei krantenkoppen die je aan je leerlingen kunt bezorgen om hen te helpen bij het maken van hun mindmap. Bij elke kop staat ook een woordje uitleg en mogelijke verbanden of vragen. Vul gerust zelf aan met eigen materiaal. 300 kilometer file op snelwegen door treinstaking stakingen = deel van onze mobiliteit, hebben veel effect op onze verplaatsingen; geen openbaar vervoer = meer auto s = meer files, CO 2, en dus slechter voor het milieu, minder duurzaam. 60 miljoen euro voor onderhoud Vlaamse snelwegen Snelwegen zijn een belangrijk en kostelijk onderdeel van ons mobiliteitsnetwerk. Waarom zo duur? Ook duurzaam? Zijn er goedkopere alternatieven? Extra geld voor fiets- en wandelpaden = investeringen in duurzame mobiliteit. Brussel wil vervuilende auto's uit de stad auto = vervuilend; auto s uit de stad = inzetten op duurzame mobiliteit (stappen, fietsen, openbaar vervoer). Files worden steeds langer Files zijn belangrijk onderdeel van onze dagelijkse mobiliteit. Wat komt er kijken bij files? Tijdverlies, stress, slecht voor de gezondheid, Tegen eind 2018 fietssnelweg tussen Gent en Antwerpen fietssnelweg = belangrijke investering in duurzame mobiliteit; voor- en nadelen? Goede ontwikkeling voor meer duurzame mobiliteit? Ford presenteert slimme fiets met 'antizweetmodus' In het kader van het Ford Smart Mobility Plan, richt de autobouwer zijn pijlen op de fiets. Dinsdag presenteerde het de MoDe: Flex, een slimme fiets met navigatie die je hartslag meet en je waarschuwt voor gaten in het wegdek. Bovendien helpt de fiets je een handje als je begint te zweten. woon-werkverkeer = belangrijk onderdeel van onze mobiliteit;
2 Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) trekt 1,6 miljoen euro uit voor het Pendelfonds. Weyts wil zo het woon- werkverkeer duurzamer maken, meldt De Tijd dinsdag. bedrijfswagens = zeer populair, maar zorgen voor files en luchtverontreiniging; pendelen (trein, fiets, openbaar vervoer, ) is beter voor het milieu en dus duurzamer. Elektrische fietsen maken fietsen toegankelijker voor ouderen en voor langere afstanden en promoten dus duurzame mobiliteit. ÉÉN OP VIER HEEFT EEN ELEKTRISCHE FIETS Elektrische fietsen worden populairder Wat met de batterij van een elektrische fiets? Duurzaam? Goed voor het milieu? Wereldleiders: "We stoppen nog deze eeuw met fossiele brandstoffen" fossiele brandstoffen = ontstaan uit dierlijke en plantaardige resten uit het verleden (aardolie, aardgas, steenkool); aardolie = in onze mobiliteit en industrie het belangrijkste, maar erg vervuilend: CO 2 en andere uitstoot; 'Slimme snelweg' moet rijden veiliger en duurzamer maken gebruik fossiele brandstoffen stoppen = beter voor het milieu; mogelijke alternatieven? zie afbeelding smart highway (Daan Roosegaarde); geen straatverlichting = minder energieverbruik en dus duurzamer. "Zonder vrachtwagens kan ons consumptiepatroon niet blijven bestaan" link aan bv. foto s boontjes uit Kenia, label made in India; ons consumptiepatroon = transport van goederen uit heel de wereld; gevolgen van vervoer met vrachtwagens? duurzaam? Antwerpen krijgt strook voor voetgangers met smartphone te voet = duurzaam; gebruik van smartphone op straat = gevaarlijk; is smartphone duurzaam?
3 Eerste test met fietspad van zonnepanelen fietsen = gezond en milieuvriendelijk; energie voor verlichting van het fietspad wordt opgewekt met zonnepanelen = duurzaam. fietsen is gezond + goed voor het milieu; Fietsen nergens zo dodelijk: 66 doden en 7.000 gewonden in 1 jaar fietser = zwakke weggebruiker, in gevaar door auto s, ; in het verkeer doen er zich ook gevaarlijke situaties voor.
Bijlage 3: Afbeelding voorbeeld lesfiche