DE TECHNICIAN 18 september 2013 We study the past, to understand the future door Edward Loef CFTe L.s. De AEX index sloot maandag op 379,89 onder de openingskoers van de week (380,71) en nipt boven de hoogste stand van 14 augustus jl. op 379,62 maar dan wel weer onder het intraday high van 14 augustus (380,18). Gisteren sloot de AEX boven de openingskoers van de handelsdag maar onder de slotkoers van maandag. De slotnotering: 379,81. AEX vanaf begin 2007 DE TELEGRAAF berichtte op 8 augustus jl. Bankiers zien economisch herstel. Crisis door dieptepunt heen. Bij een AEX-index op 379,49 is het spreekwoordelijke glas halfvol of halfleeg, wanneer de daling vanaf de top in 2007 op 563,98 en stijging vanaf het dieptepunt in 2009 op 194,99 als maatstaf wordt genomen. Bij een indexstand boven 379,49 is er reden tot optimisme. De middenlijn van het speelveld wordt gepasseerd en dat geeft de offensieve spelers voldoende zelf vertrouwen. Onder 379,49 valt er een casus te maken voor een defensieve opzet. Zie hier de simpele vergelijking met andere competitieve aangelegenheden in ons leven. De afloop zal spoedig mede worden bepaald door omstandigheden buiten het AEX-speelveld. Zaterdag 14 september 2013 op de voorpagina van DE TELEGRAAF: Nederland is het zat. Stop! de crisis. Weg met gesomber In De Financiële Telegraaf wordt de crisis verder beschreven: Amerikaan laat crisis aan Europeanen over. Veel Amerikanen willen doen geloven dat in hun land het ergste achter de rug is. De crisis is nu iets Europees met Zuid-Europese landen die op springen staan. 1
De Verenigde Staten trekken de kar in het economisch herstel.zoveel is duidelijk (zie grafiek). MSCI Indices in euro op maandbasis vanaf 2007 Dus weg met het gesomber? Bron: www.ft.com Volgens The Financial Times zijn er vier woorden nu van toepassing: This time is different. Maar de markten zijn benieuwd wat er gebeurt als de experimentele stimuleringsmaatregelen die de Federal Reserve in de afgelopen jaren heeft genomen (zie volgende pagina) worden gestaakt. 2
The Financial Times gaf afgelopen weekend de verklaring. Bron: www.ft.com Wat de FED gaat doen is dus belangrijk om te weten maar wat de charts vertellen ook. Vorige maand was er op maandbasis sprake van een negatieve divergentie in het momentum (= 14-maand s RSI) van de MSCI USA index in euro en een relatieve verzwakking t.o.v. MSCI World in euro. Met andere woorden blijft de Verenigde Staten straks de kar trekken? MSCI USA in euro op maandbasis vanaf 2007 + relatieve sterkte t.o.v. MSCI World in euro 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3
S&P 500 index op weekbasis vanaf 1994 + RSI op weekbasis Trendvolgers in de Amerikaanse aandelenmarkt signaleren in de S&P 500 index een proces van hogere bodems boven de meerjarige stijgende steunlijn. Weinig reden dus voor de optimisten om hausseposities te verkopen. De laatste correctiebodem in de S&P 500 index werd op 28 augustus jl. gezet op 1627,47, hetgeen 4,5% onder de slotkoers van gisteren (= 1704,76) ligt. Alleen een daling onder 1627,47 uit hoofde van de negatieve divergenties in de RSI zou de optimisten dwingen rekening te houden met minder rooskleurige scenario s. Laag kopen en hoog verkopen is een timingsvraagstuk. Trendlijnen langs toppen zijn het klassieke hulpmiddel van elke technisch analist om potentiële weerstandniveaus te duiden. Een meerjarige weerstandlijn in de Dow Jones Industrials Average verbindt de toppen van 2000, 2007 en 2013 met elkaar. De RSI is dit jaar op maandbasis overbought geraakt net zoals in 2007 en eind vorige eeuw. Dow Jones Industrials Average op maandbasis + RSI vanaf 1997 4
De technische analyse bestudeert de koerspatronen. Op de website www.thepatternsite.com wordt een reverse symmetrical triangle getoond, waarvan de structuur overeenkomt met de koersgrafiek van de Dow Jones Industrials Average op de vorige pagina. S&P 500 index op weekbasis vanaf 2009 + DMI + Ben Bernanke LONDON, Sept 18 (Reuters) - Markets took last minute positions on Wednesday ahead of what is expected to be the first tentative step by the U.S. Federal Reserve to wean the world off the super-easy money it has used to treat the last five years of financial turmoil. Volgens de Directional Movement Indicatoren (DMI) nemen de positieve krachten af (zie groene lijn in de grafiek) en negatieve krachten toe (zie rode lijn). De blauwgekleurde ADX-lijn is in de techniek van de technische analyse het gaspedaal. Is de ADX-lijn stijgend, dan neemt de kracht van de trend toe, maar is deze dalend dan neemt de kracht af. In de periode januari t/m medio mei zien we de positieve krachten de negatieve krachten op Wall Street domineren. Na de Fed-notulen en woorden van Ben Bernanke op 22 mei dit jaar is er sprake van een dalende ADX-lijn en convergentie tussen de positieve en negatieve krachten. Als er een moment is waarop een A-B-C-D-E reverse symmetrical triangle voltooid wordt, dan is dat mogelijk vandaag. De charts in de V.S. vertellen een duidelijke boodschap (recent sell greed, zie vorige pagina) en de markten wachten nu op een tipping point voor zichtbaar bewijs. 5
AEX aandelen TA TA RS RS beurs W/V W/V TA RS H RS H Benchmark AEX KT LT KT LT koers 5 D 20 D KV K V AEX-index + + 379.81 0.9% 2.9% N/A N/A Aegon + + + - 5.72-0.3% 3.4% 7 28 Ahold Koninklijke + + + - 12.91 1.8% 5.9% 4 6 Air France-KLM + - + - 7.10 7.5% 15.5% 7 14 Akzo Nobel + + + + 49.01 2.3% 3.7% 4 13 ArcelorMittal + + + + 10.68 0.2% 8.2% 9 16 ASML Holding + + + - 68.99 1.8% 1.9% 2 40 Corio + - + - 31.14 4.1% 2.9% 4 9 DSM Koninklijke - + - + 56.72-2.4% -0.3% 30 13 Fugro + + - + 48.50 4.0% 6.6% 21 6 Heineken + - - - 52.63 1.9% -5.2% V 34 18 ING Groep + + - + 8.93 1.8% 8.2% 17 15 KPN Koninklijke + + - + 2.35 6.8% 5.3% 41 18 Philips Koninklijke + + - + 24.43-3.5% 2.5% K 10 1 PostNL + + + + 3.02 2.0% 16.2% 18 31 Randstad + + + + 38.99 2.0% 6.9% 7 34 Reed Elsevier + + + - 14.89 2.4% 6.8% 10 29 Royal Dutch Shell A - - - - 24.42 0.0% 2.4% 19 2 Royal Imtech + - + + 2.23 1.5% 9.2% 40 67 SBM Offshore + + - + 15.61 0.3% 2.7% 28 15 TNT Express + + - + 7.05 2.2% 7.4% 32 5 Unibail-Rodamco + - + - 177.95 2.0% -0.3% V 4 27 Unilever + - + - 29.36 1.3% 0.2% 2 3 Wolters Kluwer + + - + 18.94 1.6% 3.3% 56 25 AMX aandelen TA TA RS RS beurs W/V W/V TA RS H RS H Benchmark AMX KT LT KT LT koers 5 D 20 D KV K V AMX-INDEX + + 570.25 1.5% 3.1% N/A N/A AALBERTS INDUSTRIES + + - + 20.03 0.3% 6.4% 15 3 AMG Advanced Metallurgical Group + + - + 6.88-0.7% 3.8% 28 5 Aperam + + - - 11.54 0.9% 9.5% V 47 15 Arcadis + - + - 19.88 0.9% -1.4% 5 14 ASM International + - + + 25.09 3.0% 2.2% 24 38 BAM NBM + - + - 3.72 6.8% -19.7% 4 18 Binck + - + - 7.15 4.4% 4.5% 3 11 BOSKALIS WESTMINSTER, KON. + + - + 32.01 2.0% 3.4% 28 8 Brunel International + + - + 39.39-0.4% 1.9% K 19 11 CSM + + - + 18.31-1.1% 0.7% K 29 20 Delta Lloyd Groep + - + - 15.80 2.9% 4.4% 7 33 EUROCOMMERCIAL + - + - 30.03 2.9% 6.1% 5 6 HEIJMANS + + + + 8.98 4.0% 11.0% 7 22 KONINKLIJKE TEN + + + + 20.24 6.1% 11.2% 4 7 Nieuwe Steen Inv. + - - + 5.28 2.3% -1.0% 62 26 Nutreco + + - - 37.00 2.0% 1.7% 11 10 PHARMING GRP + + - + 0.13 0.0% 1.5% 13 4 TomTom + + + + 5.36 5.3% 9.0% V 4 11 TWENTSCHE KABEL + + - + 22.99 0.0% 6.4% K 22 2 Unit 4 + + + + 29.25 1.7% 8.9% V 7 9 UNITED SERVICE GROUP + + + + 6.40 5.6% 10.5% 6 13 VastNed Retail + - + - 33.10 2.9% 2.3% K 0 13 Vopak Koninklijke + - - + 44.43 0.7% 6.2% 22 V 0 Wereldhave + - + - 52.93 3.0% 1.8% K 0 11 ZIGGO + + - - 30.66-1.8% 2.0% K 33 4 6
BEL-20 aandelen TA TA RS RS beurs W/V W/V TA RS H RS H Benchmark BEL-20 KT LT KT LT koers 5 D 20 D KV K V Bel-20 + + 2811.37 1.5% 1.6% N/A N/A AB InBev + + + - 74.57 2.5% 3.2% K K 0 4 Ackermans & van Haaren + + - + 70.48 1.6% 1.1% 19 4 Ageas - + - - 30.97-2.0% -2.3% 5 4 Befimmo Sicafi + - + - 51.01 3.2% 0.5% 2 5 Bekaert + + - + 28.59-2.6% 2.7% 9 V 0 Belgacom + + - + 18.78 0.7% 0.7% 11 4 Cofinimmo + - - - 84.33 1.4% -1.8% V 19 5 COLRUYT + + + - 43.90 3.1% 2.1% 2 5 D'Ieteren - + - + 35.29 0.8% -2.0% 20 9 Delhaize Groep - - - - 46.62 1.1% -5.6% 13 9 Delta Lloyd Groep + - + - 15.80 2.9% 4.4% 13 47 Elia + - - - 32.76 1.7% 2.3% 21 2 GBL + + + + 63.29 1.9% 3.6% V 19 33 GDF Suez + + + + 18.20 5.3% 10.0% V 14 25 KBC Groep + + - + 35.83-0.9% 4.9% 6 1 Solvay + + + + 113.15 1.4% 3.4% 25 30 Telenet Group Holding - - - - 36.13 1.0% -3.0% 13 5 ThromboGenics - - + - 22.52 0.1% -28.0% V K 0 39 UCB - + - - 44.55 1.1% -6.1% 32 19 Umicore + + - + 36.36 1.2% 0.5% 46 6 DJ Stoxx 600 sectoren TA TA RS RS beurs W/V W/V TA RS H RS H Benchmark DJ Stoxx 600 KT LT KT LT koers 5 D 20 D KV K V DJ STOXX 600(P)-Euro + + 311.95 0.7% 3.2% N/A N/A DJ STOXX Auto&Parts + + + + 441.80 0.8% 3.9% V 5 32 DJ STOXX Bank Index + + + + 185.86 0.0% 3.3% V 5 19 DJ STOXX Basic Resr. + + - + 406.82-1.0% 5.1% 9 2 DJ STOXX Chemical + + - - 706.29 0.7% 1.3% 23 10 DJ STOXX Constr&Mat + + + + 300.36 1.4% 5.6% 6 21 DJ STOXX Fin.Serv. + + + - 312.75 0.0% 4.1% 11 37 DJ STOXX Food&Bev. + - + - 485.96 1.5% 0.8% K 0 10 DJ STOXX Health Care - - - - 554.20 0.1% -1.2% 25 9 DJ STOXX Industrial + + + + 391.28 0.3% 4.6% 10 13 DJ STOXX Insurance + + + - 205.74 0.7% 2.4% 4 25 DJ STOXX Media + + + + 234.59 1.6% 6.2% 12 32 DJ STOXX Oil & Gas + + - + 324.69 0.0% 3.8% 19 5 DJ STOXX Pers&House + - + - 574.47 0.6% 1.2% 2 3 DJ STOXX Retail + + + + 320.98 1.2% 5.8% V 3 4 DJ STOXX Technology + + + + 276.36 1.8% 7.0% 10 11 DJ STOXX Telecom + + + + 267.88 1.5% 8.1% 13 21 DJ STOXX Trav&Leisur + + + - 171.73 0.9% 1.7% 2 9 DJ STOXX Utility + + + + 273.69 3.2% 6.4% V 14 24 STOXX Europe 600 REITS + - + - 59.26 2.2% 1.7% 4 9 TOELICHTING op de overzichten TA KT = kortetermijn trend (o.b.v. beurskoers t.o.v. 20-daags simpel gemiddelde) TA LT = langetermijn trend (o.b.v. 20-daags gemiddelde t.o.v. 120-daags gemiddelde) RS KT = relatieve sterkte op basis van dagelijkse koersdata en afgeleide MACD RS LT = relatieve sterkte op basis van wekelijkse koersdata en afgeleide MACD 7
Dow Jones Industrials Avg TA TA RS RS beurs W/V W/V TA RS H RS H Benchmark DJIA KT LT KT LT koers 5 D 20 D KV K V NY-DJ-Industrial Avg + - 15529.73 2.2% 3.5% N/A N/A 3M Co + + - + 119.93 2.0% 3.7% 6 2 ALCOA Inc + - - + 8.26 2.5% 4.0% K 4 2 American Express Co + + + - 76.92 3.1% 3.5% K 0 1 AT&T Inc + - - - 34.75 2.3% 2.8% K 22 8 Bank of America Corp + + - + 14.55-0.4% 2.8% 17 14 Boeing Co + + + + 117.11 8.3% 11.8% 20 62 Caterpillar Inc + - - + 87.07 0.5% 3.4% 6 V 0 Chevron Corp + - - + 124.34 1.1% 4.8% 15 1 Cisco Systems + + + - 24.37 0.9% 0.4% 4 22 Coca-Cola + - - - 38.79 0.4% 0.0% 28 4 DuPont E I Nemours & Co + + - + 59.62 2.7% 3.6% 45 20 ExxonMobil Corp + - - - 88.94 1.3% 2.3% 15 4 General Electric + + + + 24.45 2.4% 2.5% K 0 15 Hewlett-Packard - - - - 21.67-2.7% -16.3% V 30 19 Home Depot + - - - 75.80 1.6% 0.8% 13 8 IBM + - + + 192.16 3.0% 4.3% 22 28 Intel Corp + - + - 23.74 3.3% 6.6% 25 27 Johnson & Johnson + + - - 89.06 0.6% -1.5% 41 26 JPMorgan Chase & Co + - - - 53.09-1.1% 2.4% 8 1 McDonald's Corp + - - - 97.92 1.1% 2.6% 31 3 Merck & Co + + - + 48.01 0.1% 0.9% 35 8 Microsoft Corp + - - - 32.93 1.7% 4.9% 28 9 Pfizer Inc + - - - 28.64 0.7% 0.6% 9 8 Procter & Gamble + - - - 79.83 2.4% 0.3% 30 15 Travelers Cos Inc/The + - + - 84.87 2.8% 5.8% 23 29 United Technologies + + + + 110.39 3.9% 7.6% V 6 26 UnitedHealth Group + + - + 74.31-0.4% 3.6% K 8 5 Verizon Communications + - + - 48.57 4.5% 2.3% 1 8 Wal-Mart Stores + - - - 75.15 1.6% 2.1% K 71 27 Walt Disney Co + - + - 66.98 6.6% 8.3% 8 24 Hoofdsectoren TA TA RS RS beurs W/V W/V TA RS H RS H Benchmark S&P 500 INDEX KT LT KT LT koers 5 D 20 D KV K V SPDR S&P 500 ETF Trust + + 171.07 1.3% 3.8% N/A N/A Energy Select Sector SPDR Fund + + - + 84.31 0.6% 5.5% 17 2 Financial Select Sector SPDR Fund + + + - 20.52 1.3% 3.8% 5 36 Health Care Select Sector SPDR Fund + + + - 51.70 1.7% 4.4% 12 27 Industrial Select Sector SPDR Fund + + + + 47.01 2.0% 5.1% 5 14 Materials Select Sector SPDR Fund + + - + 42.51 1.1% 5.1% 1 V 0 SPDR S&P Telecom ETF + + - + 52.28 0.5% 3.8% 7 V 0 SPDR-Consumer Discr. + + + - 60.83 1.8% 5.2% 10 24 SPDR-Consumer Stapl. + - + - 41.23 2.8% 2.8% 2 23 Technology Select Sector SPDR Fund + + - + 32.37 0.1% 2.0% 34 10 Utilities Select Sector SPDR Fund + - - - 37.53 0.3% 0.8% 13 9 8
Modelportefeuilles NL Modelportefeuille Internationaal NB verkoopsignalen in Inditex en Vivendi ( posities worden verkocht a slotkoersen vandaag) AEX benchmark TA TA RS beurs W/V W/V TA RS H RS H LOEF MODEL INTERNATIONAAL KT LT koers 5 D 20 D KV K V DOW JONES EUROSTOXX 50 + + 2890.95 1.3% 4.6% N/A N/A ArcelorMittal + + - 10.68 0.2% 8.2% 10 2 Banco Bilbao-Vizcaya Argentaria + + + 7.99 2.5% 8.6% 8 15 BMW (XETRA) + + + 80.18 1.3% 8.3% 8 12 FRANCE TELECOM S + + + 8.68 1.5% 12.7% 26 35 Inditex + + + 110.20 1.9% 9.0% V 13 14 Repsol YPF + + - 18.22-1.2% 4.5% K 14 2 SIEMENS AG N (XE + + + 88.58 0.6% 7.8% 15 28 Solvay + + + 113.15 1.4% 3.4% 3 8 UnitedHealth Group + + - 74.31-0.4% 3.6% K 13 3 VIVENDI UNIVERSA + + + 17.35 2.7% 9.3% V 10 32 gemiddeld 1.1% 7.5% 9
Inditex sell greed -signaal op weerstandniveau Vivendi Universal sell greed -signaal op weerstandniveau Don t be the last bear or last bull standing, let history guide you, be contrary to the crowd, and let the tape tell you when to act (citaat Jeffrey A. Hirsch, editor Stock Trader s Almanac, 1966). Met vriendelijke groet, Informatie & contact Edward Loef, CFTe W www.edwardloef.com BV E mail@edwardloef.com 10
DISCLAIMER LOEF TECHNISCHE ANALYSE B.V. (hierna: LTA) LTA levert onafhankelijke beleggingsresearch gebaseerd op methodieken die bekend staan als technische analyse. LTA of een aan haar gelieerde onderneming of persoon kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of shortpositie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Op deze publicatie is de disclaimer van www.edwardloef.com van toepassing. Edward Loef onderhoudt contacten met diverse zelfstandig vermogensbeheerders. Wellicht wenst u (een deel van) een vrij belegbaar vermogen te beleggen op basis van de beleggingsresearch van. Voor nadere informatie en het maken van een vrijblijvende afspraak kunt u contact opnemen via mail@edwardloef.com of direct bellen: 06-51365476. KOERSDATA & KOERSGRAFIEKEN Koersdata: beurskoersen afkomstig van Reuters QuoteCentre for Metastock en VWD Groep Grafieken: gemaakt door Edward Loef CFTe KLEUREN IN DE GRAFIEK Donkergroen Lichtgroen Rood Oranje Blauw Paars Geel Zwart Rode lijn Blauwe lijn Roze lijn Groen/zwarte lijn onderin grafiek TECHNISCHE ANALYSE INTERPRETATIE - stijgende trend (long of positief of bullish) - technische correctie binnen stijgende trend (correctiefase) - dalende trend (short of negatief of bearish) - technisch koersherstel binnen dalende trend (herstelfase) - sterk opwaarts momentum tijdens stijgende trend - sterk neerwaarts momentum tijdens dalende trend - overdrijvingsfase (= overspannen situatie, hoog risico trendomslag) - overgangsfase tussen stijgende en dalende trend en vice versa - 120 daags simpel gemiddelde (tenzij anders vermeld) - 20 daags simpel gemiddelde (tenzij anders vermeld) - relatieve sterkte ten opzichte van een nader toegelichte benchmark - MACD afgeleid van relatieve sterkte VERKLARENDE WOORDEN/BEGRIPPENLIJST & AFKORTINGEN Trend KT Trend korte termijn afhankelijk van beurskoers boven/onder het 20-daags gemiddelde Trend LT Trend lange termijn afhankelijk van het 20-daags gemiddelde van de beurskoers boven/onder het 120- daags gemiddelde. W/V Procentuele verandering 5D / 20D / 5W / 20W 5 handelsdagen / 20 handelsdagen / 5 handelsweken / 20 handelsweken Trendsignaal Uitbraak boven/onder 20 daags hoogste/laagste koers kan een trendmatige beweging veroorzaken RSI Relatieve sterkte index = maatstaf op een schaal van 0-100 om een overwaardering boven 70 of onderwaardering onder 30 te meten). STO Stochastics = korte termijn indicator voor onder/overwaarderingen (< 20 / > 80) Overbought overwaardering in deze publicatie in de RSI (> 70) of Stochastics (> 80) Oversold onderwaardering in deze publicatie in de RSI (< 30) of Stochastics (< 20) RS Relatieve sterkte (vergelijkingsmaatstaf t.o.v. een nader genoemde benchmark) MACD Moving Average Convergence Divergence Indicator TA Technisch Alert (handelssignaal) K Technisch K oopsignaal (mechanisch signaal veronderstelt stijgingspotentieel) V Technisch V erkoopsignaal (mechanisch signaal verondersteld dalingspotentieel) H Technisch H ouden in een opgaande trend of H edgen in een dalende trend RSK Relatief K oopsignaal (t.o.v. andere beleggingswaarde / (geel gearceerde) benchmark RSV Relatief V erkoopsignaal (t.o.v. andere beleggingswaarde / (geel gearceerde) benchmark H Historie (aantal verstreken perioden sinds het laatste technische RS-signaal in trendoverzicht 1W 4W 13W Afkorting voor aantal verstreken weken m.b.t gerealiseerde koersperformance Koersperformance Procentuele verandering in koers gedurende een specifieke genoemde periode NA/NA Aanduiding voor gebruik als benchmarkmaatstaf voor relatieve sterkte vergelijking Behaalde rendementen in het verleden zijn geen garantie voor toekomstige resultaten 11