Gooiks bloed voor Napoleon Serge Moonens Een uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik
Gooiks bloed voor Napoleon Honderden Gooikse jongens sneuvelen voor de keizer Serge Moonens Een uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik 3
Gooiks bloed voor Napoleon Honderden Gooikse jongens sneuvelen voor de keizer Serge Moonens Uitgave van de Heemkundige Kring van Gooik 2015 Druk: ABC D/2015/4794/1 HEEMKUNDIGE KRING VAN GOOIK CIP Titel: Gooiks bloed voor Napoleon Auteur: Serge Moonens Vormgeving: Johnny Van Bavegem Correctie teksten en administratie: Jean-Paul De Loecker Beeldmateriaal: bezit Serge Moonens, tenzij anders vermeld. Uitgever: Heemkundige Kring van Gooik VZW 132 blz., 21 x 21 cm, 1 ste druk In de reeks: Bijdragen tot de Gooikse Geschiedenis - deel 35 ISBN: 9789082390902 - NUR 693 - SISO 987.4 Trefwoorden: Gooik, Napoleon, Franse bezetting, Waterloo Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever of betrokken auteur. De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud en illustratie van zijn bijdrage, tenzij anders vermeld. 4
Complementen an vaeder ende moeder sustres ende broedres Ik laet U weten dat ik nog kloeck en gesond zijn en ik hope van U hetzelfde Hulde aan de Gooikse jongens, gesneuveld tijdens de Franse bezetting Gooik 1794-1815 5
WOORD VOORAF 1815 - de slag bij Waterloo! Tweehonderd jaar na die historische datum, die iedereen kent uit zijn of haar schoolperiode, worden heel wat boeken geschreven over de grote Napoleon: de veroveraar, de keizer, de grondlegger van de Code Napoléon, enz. Meestal dan nog wel in lovende woorden, hij wordt erin beschreven als een groot staatsman, die hij misschien wel was Maar hij was ook een oorlogsvoerder, met heel veel doden op zijn geweten. Daarom wilden wij toch een andere benadering van deze geschiedenis. Wij wilden de kleine man herdenken, de honderden jongens van Europa, van Vlaanderen, van Gooik en omstreken, die gedwongen werden om te gaan vechten in dat enorme leger van de heerser van Europa op het einde van de 18 de en in het begin van de 19 de eeuw. Al te dikwijls worden deze jonge mannen vergeten, die uit hun gezin weggesleurd werden, meestal tegen hun zin, om vaak nooit meer terug te keren - of verminkt en om te gaan vechten voor een zaak die zeker niet de hunne was. We kunnen het ons nú moeilijk voorstellen, dat een zoon of een broer opgepakt wordt en in een leger moet dienst nemen dat eigenlijk een bezettingsleger is. Daarom is het goed dat dit boek er gekomen is. In feite was het al eens verschenen in een andere vorm, als een bijlage bij een tijdschrift in 2011, met toen ook al de nodige respons voor de schrijver Serge Moonens. Maar we vonden het opportuun om het uit te brengen in onze ondertussen welgekende reeks Bijdragen tot de Gooikse geschiedenis, en dan specifiek in het jaar 2015 natuurlijk. Op deze manier krijgt het toch altijd wat meer prestige, wat meer weerklank bij onze lezers en leden, bij de geïnteresseerden in het algemeen. En dit is een boek dat zeker de moeite waard is om te lezen. Er is gedacht aan een uitgebreide inleiding op het eigenlijke onderwerp: het oproepen van de jonge Gooikse mannen en de gevolgen ervan. De auteur bespreekt eerst de sociale toestand van de Gooikenaars tijdens de eerste jaren van de Franse bezetting. Daarin kan men al zien dat die situatie weinig rooskleurig is: armoede is hier troef! Een armoede, die men nu aantreft in Derde Wereldlanden, was er op het einde van de 18 de eeuw hier in onze contreien. Voor de meeste mensen van bij ons was het een kwestie van overleven, dag na dag, in zeer penibele omstandigheden. Dan wordt onderzocht hoe het van de Franse Revolutie zo ver gekomen is, dat één man geheel Europa wou veroveren. Stilaan worden onze gewesten volledig ingenomen, tot zover men ook jonge mannen is gaan rekruteren voor dat Franse leger, omdat men meer en meer manschappen nodig had om te gaan vechten. De tragedie van de lotelingen ontstaat, een fenomeen dat 6
we ook kennen uit allerhande geschiedenisboeken en films. Hier kan u dit in de werkelijke situatie meemaken: mannen met typische Gooikse namen worden ingeloot en moeten mee! En dat wordt dan de hoofdbrok van dit boek: het verhaal van die dienstplichtigen, met vele dramatische toestanden: gedurende 16 jaar ongeveer gaan honderden Gooikenaars meegesleurd worden in die maalstroom van ellende en verdriet. Jonge levens worden gekraakt, soms ook die van de ouders en familieleden. Dit allemaal zonder veel meegevoel. En zonder daarna geëerd te worden als personen die gestorven zijn voor het Vaderland. Het zijn vergeten oud-strijders geworden, zonder veel vormen van erkenning. En ook dat aspect wordt in dit boek goed beschreven: voor zovele families heeft het alleen maar verdriet meegebracht. En dat gevoel wilde auteur Serge Moonens ons bijbrengen. Als besluit van het boek wordt de laatste slag van Napoleon beschreven: 18 juni 1815, wat meteen het einde betekende van vele jaren onderdrukking en uitbuiting. Misschien vindt u in de lijst van de betrokken soldaten (jonge Gooikenaars) nog wel één van uw voorvaderen terug. Er staan heel wat namen vermeld in dit boek, zodat u alvast op zoek kan gaan in uw familiestamboom om een verwante te vinden die op één of andere manier betrokken was bij dit gebeuren. Hij kon zowel een gedwongen soldaat geweest zijn als een dienstweigeraar; in de omstandigheden van toen kan men niet zeggen dat de ene beter was dan de andere. Dit tweeledig gevoel wordt duidelijk gemaakt in dit werk en dat is toch ook wel één van de verdiensten van de auteur. We danken onze medewerker Serge Moonens dan ook heel hartelijk voor het enorme werk en de vele uren die hij besteed heeft aan dit boek. Ik wil hier ook dank zeggen aan Herman Vandormael, de man die hem steeds heeft gesteund in zijn zoektocht naar informatie, evenals aan Marcel Sermeus, die hem nuttige informatie heeft bezorgd omtrent bepaalde archieven. Dank ook aan onze lay-outman Johnny Van Bavegem, die dit werk weer in een aantrekkelijke vorm heeft gegoten. Ook dat is belangrijk voor de moderne lezer: de tekst moet correct en aangenaam om te lezen zijn, maar ook de manier waarop foto s en tekst geschikt zijn, is uitermate belangrijk. We wensen u aangename lectuur toe van dit boek en hopen dat u gaandeweg meer en meer bijleert van dit deel Vlaamse/Gooikse geschiedenis dat vrij onbekend is. Suggesties voor aanvullingen en opmerkingen zijn altijd welkom bij ons en bij de schrijver! Jean-Paul De Loecker Voorzitter van de Heemkundige Kring van Gooik Juni 2015 7
INHOUDSTAFEL Woord vooraf.............................................................. 4 Inhoudstafel............................................................... 6 Inleiding.................................................................. 8 Hoofdstuk I: De sociale situatie in Gooik tijdens de eerste jaren v/d Franse bezetting. 9 1.1 Gooik, bevolking en landbouw.............................................. 9 Bevolking in 1794........................................................ 9 Landbouw............................................................. 14 1.2 Het veebezit in 1794..................................................... 17 Paarden................................................................ 17 Runderen.............................................................. 19 Varkens................................................................ 20 Verhouding tot de beschikbare oppervlakte.................................... 20 1.3 De sociale situatie....................................................... 21 Welke sociale klassen beschikken over het vee................................. 22 Verdeling van het vee per bedrijf............................................ 23 1.4 Slotbeschouwingen...................................................... 24 Hoofdstuk II: De Franse bezetting........................................... 26 2.1 De aanleiding.......................................................... 26 2.2 De impact op het sociaal, economisch en juridisch beleid........................ 31 Afschaffing van het Ancien Régime......................................... 31 Invoering van de Code Napoléon............................................ 33 De Republikeinse kalender................................................ 34 2.3 Militaire impact op de Gooikse bevolking.................................... 37 2.3.1 Situatie in onze contreien............................................. 37 8
2.3.2 De conscriptiewet................................................... 39 Impact op het dagelijks leven als gevolg van de conscriptiewet............... 39 Hoe verliep het nu verder in Gooik en Pajottenland?....................... 44 2.3.3 Conscrits uit Gooik - Kester - Leerbeek - Oetingen......................... 46 Jaar VII (September 1798-1799)..................................... 46 Jaar VIII (September 1799-1800)..................................... 61 Jaar IX (September 1800-1801)..................................... 61 Jaar X (September 1801-1802)..................................... 62 Jaar XI (September 1802-1803)..................................... 63 Jaar XII (September 1803-1804)..................................... 64 Jaar XIII (September 1804-1805) Laatste jaar van de republikeinse kalender... 67 Jaarklas 1806....................................................... 67 Jaarklas 1807....................................................... 69 Jaarklas 1808....................................................... 70 Jaarklas 1809....................................................... 74 Jaarklas 1810....................................................... 75 Jaarklas 1811....................................................... 76 Jaarklas 1812....................................................... 79 Jaarklas 1813....................................................... 88 Jaarklas 1814....................................................... 96 2.3.4 Lijst van Gooikenaars gestorven in Franse dienst van 1799-1814.............. 98 Gooik......................................................... 98 Kester........................................................ 103 Leerbeek........................................................ 106 Oetingen........................................................ 108 2.3.5 Andere gedecoreerde Gooikse jongens.................................. 111 Hoofdstuk III: Het einde van de Franse overheersing.......................... 114 3.1 Chronologische weergave van de veldtocht door de Zuidelijke Nederlanden..... 114 3.2 Chronologische weergave van de Slag van Waterloo op 18 juni 1815........... 115 Epiloog................................................................. 125 9
INLEIDING Geen streek is de laatste tientallen jaren zo beschreven, bezongen en bejubeld geweest als het Pajottenland, een landschap zonder steden. Ook Gooik dat als dorp de naam draagt van Parel van het Pajottenland valt hier binnen de prijzen. Nu in 2014 druk gewerkt werd aan de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, mag er ook eens gedacht worden aan de 200ste verjaardag van het einde van een periode van meer dan 20 jaren Franse onderdrukking: 18 juni 1815, de Slag van Waterloo 1! Twintig lange jaren! Jonge mannen werden opgeëist om in legerdienst te treden van de bezetter, hetgeen zich tijdens de vorige vreemde overheersingen in de Zuidelijke Nederlanden, het latere België, niet had voorgedaan. De vroegere bezettingslegers bestonden altijd uit vrijwilligers en betaalde huurlingen. In dit boek stellen wij de vraag wie die jongens en mannen waren. Uit welk milieu kwamen zij? Hoe arm of rijk waren zij, hoe geletterd of analfabeet? De mensen van toen leefden bij wijze van spreken onder de kerktoren, veilig geborgen. Om inzicht te krijgen in de sociale situatie, wordt een indeling gemaakt van de agrarische bevolking naar grootte van "bedrijven", naar het bezit van paarden en runderen, omdat hierover juist die gegevens een duidelijk beeld geven. De sociale hiërarchie berust op bezit, aanzien en macht. Deze informatie omvat nagenoeg de totale bevolking, want alleen de allerarmsten beschikten over geen vee. Spijtig genoeg zijn de lijsten van het toenmalig veebestand die op verschillende tijdstippen in de 18 de eeuw werden opgesteld met het oog op inning van belastingen niet altijd als volledig correct te beschouwen. De telling van de bevolking, de paarden, de veestapel en de levensbehoeften werd afgekondigd bij decreet op 26 brumaire jaar III (16 november 1794). De uitvoering ervan kwam maar traag op gang uit wantrouwen en vrees voor eventuele opeisingen door het Franse leger. Dit werk wordt opgedragen als hulde aan en herdenking van deze mensen. Wij hebben dankbaar gebruik gemaakt van de studies van Frank Daelemans, Veebezit en sociale welvaart. Het voorbeeld Gooik in 1794, en van Herman Vandormael, Sterven voor de keizer! Van Herne naar Spanje en Rusland. 1 De Slag van Waterloo is niet genoemd naar de plaats waar ze effectief plaatsvond. Braine L'Alleud zou correcter zijn, gezien de slag uitgevochten werd op het plateau van Mont-Saint-Jean in de gemeente Eigenbrakel of Braine L'Alleud. Wellington heeft deze naam bedacht omdat Waterloo beter in het Engels klinkt! Men mag niet vergeten dat het dank zij een Nederlandse eenheid was dat deze slag werd gewonnen. 10
Gooiks bloed voor Napoleon - Serge Moonens 1815 - de slag bij Waterloo! Tweehonderd jaar na die historische datum worden heel wat boeken geschreven over de 'grote' keizer Napoleon. Auteur Serge Moonens echter wilde de kleine man herdenken, de honderden jongens van Gooik en omstreken, die gedwongen werden om te gaan vechten in dat enorme leger van de heerser van Europa op het einde van de 18 de en in het begin van de 19 de eeuw. Al te dikwijls worden deze jonge mannen vergeten, die uit hun gezin weggesleurd werden, meestal tegen hun zin, om vaak nooit meer terug te keren - of verminkt - en om te gaan vechten voor een zaak die zeker niet de hunne was. De auteur bespreekt eerst de sociale toestand van de Gooikse bevolking tijdens de eerste jaren van de Franse bezetting. Daarin kan men al zien dat die situatie weinig rooskleurig is: armoede is hier troef! Dan wordt onderzocht hoe het van de Franse Revolutie zo ver gekomen is, dat één man geheel Europa wou veroveren. Stilaan worden onze gewesten volledig ingenomen, tot zover men ook jonge mannen gaat recruteren voor dat Franse leger, omdat men meer en meer manschappen nodig had om te gaan vechten. Gedurende 16 jaar ongeveer gaan honderden Gooikenaars meegesleurd worden in die maalstroom van ellende en verdriet. Die 'lotelingen' zelf zijn vergeten oud-strijders geworden, zonder veel vormen van erkenning. En ook dat aspect wordt in dit boek goed beschreven. Als besluit van het boek wordt de laatste slag van Napoleon beschreven: 18 juni 1815, wat meteen het einde betekende van vele jaren onderdrukking en uitbuiting. Het is goed dat dit werk er gekomen is in onze ondertussen welgekende reeks 'Bijdragen tot de Gooikse geschiedenis', en dan specifiek in het jaar 2015 natuurlijk. Op die manier kunnen we onze voorvaders, die overal in Europa gevochten hebben - en er ook dikwijls gestorven zijn - op een waardige manier herdenken. Hopelijk wordt dit boek een aanleiding tot een gedenkteken aan hen in onze gemeente! leden: 15,00 - niet-leden: 17,50