Beleidsplan Openbare Verlichting 2019 2023 Januari 2019 Gemeente Westerwolde Samen Verduurzamen
Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 1. Inleiding 4 1.1 Aanleiding tot nieuw geharmoniseerd beleidsplan 1.2 Beleidsplan Openbare Verlichting 1.3 Doelstelling beleidsplan 1.4 Technische ontwikkelingen 1.5 Organisatorische ontwikkelingen 2. Waarom Openbare Verlichting? 6 2.1 Openbare verlichting vanwege sociale veiligheid 2.2 Openbare verlichting vanwege verkeersveiligheid 2.3 Schijnveiligheid 2.4 Openbare verlichting vanwege leefbaarheid 3. Terugblik Beleidsplan Bellingwedde en Vlagtwedde, de resultaten 8 3.1 Doelstelling, haalbaarheid en resultaat 3.1.1 Energiebesparing 3.1.2 Wegwerken achterstanden 4. Beleid en Kwaliteit 9 4.1 Kernbeleid toepassen openbare verlichting 4.1.1 Abitie beleidsplan 4.1.2 Openbare verlichting binnen de bebouwde kom 4.1.3 Openbare verlichting buiten de bebouwde kom 4.2 Verlichtingskwaliteit 4.2.1 Lichtniveau 4.2.2 Gelijkmatigheid 4.2.3 Lichthinder/ Verblinding 4.2.4 Lichtvervuiling 4.2.5 Lichtkleur 4.3 Beeldkwaliteit openbare verlichting 4.4 Duurzaamheid in openbare verlichting 4.4.1 Energiebesparing 4.4.2 Ecologie 4.5 Organisatie beheer en onderhoud 5. Materialen 17 6. Uitvoeringsplan 18 6.1 Vervangen verouderde installatiedelen 6.2 Verduurzamen installatie 6.3 Financiën 6.3.1 Investeringen 6.3.2 Jaarbegroting 2
BIJLAGEN: A Landelijke en regionale Beleidskaders, wet- en regelgeving 20 Burgerlijk wetboek Richtlijn Openbare Verlichting 2017 (ROVL-2017) Wet Natuurbescherming Wet milieubeheer Omgevingsverordening provincie Groningen 2016 Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Energieakkoord 2013 Veiligheid elektrische installatie NEN 1010 & NEN 3140 B Beeldkwaliteit openbare verlichting 23 Beeldkwaliteit openbare verlichting volgens CROW C Uitvoeringsplan 26 D Meerjarenbegroting 27 3
1. Inleiding Openbare verlichting dient om de openbare buitenruimte zodanig te verlichten dat het openbare leven ook tijdens de duisternis kan blijven functioneren. Het toepassen van openbare verlichting is een vrije beleidskeuze van elke gemeente. Daarom is een beleidsplan voor openbare verlichting van groot belang. De aanleiding voor een nieuw geharmoniseerd beleidsplan openbare verlichting is onderwerp van dit hoofdstuk. Dit beleidsplan wordt ter vaststelling aangeboden aan de Gemeenteraad van de gemeente Westerwolde. Het mandaat voor de uitvoering van het vastgestelde Beleidsplan Openbare Verlichting ligt bij het college van Burgemeester en Wethouders. 1.1 Aanleiding tot een nieuw geharmoniseerd beleidsplan Sinds een aantal jaren wordt er fors geïnvesteerd in het verbeteren van de kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Denk hierbij aan de herinrichting van dorpen en het verbeteren van wegen, riolering, groenvoorziening en openbare verlichting. Doel hiervan is om de beheerachterstanden weg te werken en het onderhoudsniveau op een acceptabel niveau te krijgen. Zowel op technisch als organisatorisch gebied zijn er veel ontwikkelingen binnen het vakgebied verlichting geweest. Denk hierbij aan de opmars van de ledverlichting en het daardoor veranderen van het beheer en onderhoud van de openbare verlichting. Deze ontwikkelingen maken de bestaande beleidsplannen van Bellingwedde en Vlagtwedde achterhaald en geven de noodzaak tot een herziening en harmonisering voor een nieuw Beleidsplan Openbare Verlichting. 1.2 Beleidsplan Openbare Verlichting Het Beleidsplan Openbare Verlichting 2019-2023 is bedoeld als overkoepelend beleidsdocument waarin de missie en visie op het gebied van verlichtingsthema s binnen de gemeente zijn vastgelegd. Hierbij gaat het om de functionele, technische en maatschappelijke aspecten van openbare verlichting. Het beleidsplan vormt de kapstok waaraan alle verlichtingsplannen en ontwerpen worden opgehangen en geeft antwoord op alle beleidsvragen omtrent verlichting. Zo levert het input voor onderhoud, vervanging en aanleg van nieuwe openbare verlichting. Verder formuleert het Beleidsplan Openbare Verlichting richtlijnen en ambities om te voldoen aan landelijke en wettelijke doelstellingen ten aanzien van energiebesparing en wetgeving. De in het beleid vast te stellen ambities komen overeen met de beschikbare middelen (tijd, geld, capaciteit). 1.3 Doelstelling beleidsplan Het doel van dit beleidsplan is om het beleid vast te leggen voor de wijze waarop in de gemeente Westerwolde wordt omgegaan met de openbare verlichting in de periode 2019 tot en met 2023. Op deze wijze wordt op bestuurlijk niveau vastgelegd waarom en waar openbare verlichting wordt toegepast, hoe wordt verlicht, op welk kwaliteitsniveau de openbare verlichting in stand moet worden gehouden en worden de financiële kaders hiervan aangegeven. Het doel van dit beleidsplan is samen te vatten in: Vaststellen waarom, waar en hoe de openbare ruimte wordt verlicht; Vaststellen kwaliteit van de openbare verlichting; Richting geven aan het beheer en onderhoud; Vaststellen van de uitvoeringskaders gedurende de looptijd van dit beleidsplan; Vaststellen van de benodigde financiële middelen hiervoor. 4
1.4 Technische ontwikkelingen Het meest in het oog springend zijn de technische ontwikkelingen. Werd er in 2010 nog gesproken over led-proeven en geconcludeerd dat led nog lang niet overal toepasbaar was, nu is de technologie inmiddels zo ver doorontwikkeld dat ledverlichting de standaard geworden is. Ledverlichting is eenvoudig te dimmen. Hierdoor ontstaat ook de mogelijkheid voor verlichting op maat. Het is mogelijk om de verlichting in rustige uren te dimmen (statisch) en dit wordt dan ook steeds meer toegepast. Ook kan men met ledverlichting de behoefte invullen om alleen te verlichten indien het gewenst is. Er kan bijvoorbeeld middels bewegingssensoren (dynamisch) activiteit waargenomen worden, waardoor de verlichting ingeschakeld kan worden. 1.5 Organisatorische ontwikkelingen In 2012 is de EGD-overeenkomst (Energiebedrijf Groningen Drenthe) eenzijdig door alle gemeenten in de provincies Groningen en Drenthe opgezegd. Dit heeft geleid tot een aantal rechtszaken over de legitimiteit van de overeenkomst en het eigendom van de boven- en ondergrondse installatie. De rechtbank heeft uitspraak gedaan dat de overeenkomst terecht is opgezegd. Tevens is uitspraak gedaan over het eigendom waarbij Enexis eigenaar is van het ondergrondse netwerk tot en met de aansluitunit en de gemeente eigenaar is van de masten, armaturen en aansluitsnoeren in de lichtmast. Omdat met het vervallen van de overeenkomst er geen onderhoudsaannemer en adviseur meer aanwezig was, is het beheer en het onderhoud Europees openbaar aanbesteed. Voor de Groningse gemeenten is deze aanbesteding gewonnen door Ziut B.V. (onderhoudsaannemer) en de combinatie Tauw/Montad (de beheerorganisatie). De gemeente Vlagtwedde heeft na het aflopen van het contract op 31 augustus 2016, deze overeenkomst verlengd t/m 31 januari 2019. Hierbij heeft de gemeente Vlagtwedde losse afspraken gemaakt met Ziut B.V. voor het onderhoud en met Montad voor het beheer. De gemeente Vlagtwedde heeft met deze overeenkomst de regie over het beheer en onderhoud. Vanaf 2012 is het beheer en onderhoud van de openbare verlichting in de gemeente Bellingwedde volledig in handen van Ziut B.V. Ziut ontzorgde de gemeente door werkzaamheden aan de openbare verlichting voor te bereiden en uit te voeren. Zij treedt daarbij op als adviseur, als aannemer en als toezichthouder/directievoerder. Per 1 februari 2019 is het nieuwe beheer- en onderhoudscontract voor gemeente Westerwolde ingegaan. Dit contract zal door Dynniq te Groningen worden uitgevoerd voor de komende twee jaren met de mogelijkheid tot een verlenging met twee jaren. 5
2 Waarom Openbare Verlichting? Het antwoord op bovenstaande vraag lijkt vrij simpel te zijn. Een veel gehoord antwoord is dan ook: "Voor de veiligheid". Maar wat wordt hiermee bedoeld? Zoals eerdergenoemd, is het toepassen van openbare verlichting een vrije beleidskeuze voor de gemeente. Zij dient een beleid te voeren welke niet conflicteert met andere (bijvoorbeeld juridische) beleidskaders. Daarnaast is de term "veiligheid" te breed uitgelegd. Veiligheid kan gesplitst worden in 3 soorten veiligheid: Sociale veiligheid; Verkeersveiligheid; Schijnveiligheid. Tenslotte is de leefbaarheid en het welbevinden in de openbare buitenruimte ook een reden om openbare verlichting toe te passen. 2.1 Openbare verlichting vanwege sociale veiligheid Een sociaal veilige omgeving is een omgeving, waar men zich zonder direct gevoel voor dreiging of gevaar voor confrontatie met geweld, kan voortbewegen. De inrichting van de openbare buitenruimte is voor een belangrijk deel bepalend over hoe het veiligheidsgevoel wordt ervaren. Er zijn een tweetal aspecten te onderscheiden in het begrip sociale veiligheid: Objectieve veiligheid (hoeveel criminaliteit vindt werkelijk plaats); Subjectieve veiligheid (het gevoel van veiligheid maar ook van angst en onveiligheid, die bij de bevolking leven). Verlichting en sociale veiligheid staan in nauw verband met elkaar. Uit onderzoek blijkt dat bij duisternis eerder sprake is van vandalisme, openlijke bedreiging, geweld e.d. dan op klaarlichte dag. Met het oog op de sociale veiligheid moet de openbare verlichting het mogelijk maken om tegemoetkomende personen op een redelijke afstand te kunnen waarnemen. Hierbij is gezichtsherkenning en kleurherkenning van groot belang. Gezichtsherkenning en kleurherkenning stellen specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie. Deze eisen kunnen verschillen van de eisen die vanuit de verkeersveiligheid worden gesteld. 2.2 Openbare verlichting vanwege verkeersveiligheid Onder verkeersveiligheid wordt een veilige en vlotte doorstroming (geleiding) van het verkeer verstaan. De gemeente dient de openbare buitenruimte zodanig in te richten dat deze verkeersveiligheid gewaarborgd is. Anders gezegd: de gemeente mag geen onveilige situatie creëren. Dat betekent dat met verlichting binnen de bebouwde kom rekening gehouden moet worden met obstakels, het inschatten van posities en attentiewaarden op kruisingen. Verlichting brengt niet per definitie altijd méér veiligheid! Het gaat er ook om waar de verlichting geplaatst wordt. In een volledig donkere omgeving zijn de ogen van de weggebruiker volledig aangepast (geadapteerd) aan de situatie. De weggebruiker zal dus zelf veranderingen in het wegprofiel moeten waarnemen en is zich daarvan ook bewust. Het toepassen van openbare verlichting in deze situatie zal ter plaatse wel een hogere verkeersveiligheid opleveren maar direct daarbuiten en juist in de overgangszone een veel gevaarlijkere situatie creëren. Vandaar dat de gemeente in het buitengebied geen openbare verlichting zal toepassen vanwege verkeersveiligheid. In een verlichte omgeving zoals de bebouwde kom is er wel openbare verlichting vanwege verkeersveiligheid gewenst. Vanwege meer verkeersbewegingen binnen de bebouwde kom maakt het niet verlichten van een onveilige verkeerssituatie deze verkeerssituatie nog onveiliger. Om de afweging voor het toepassen van openbare verlichting vanwege verkeersveiligheid te verduidelijken hieronder een voorbeeld: Als een lange rechte weg verlicht is en aan het einde volgt een onverlichte bocht, dan is er een onveilige situatie gecreëerd. Als er daardoor een ongeval ontstaat is de gemeente daarvoor aansprakelijk. De gemeente zal per situatie beoordelen waar en hoeveel openbare verlichting geplaats dient te worden. Belangrijk hierbij is om het comfort van de weggebruiker niet te verwarren met de veiligheid van de weggebruiker! 6
2.3 Schijnveiligheid Openbare verlichting kan ook schijnveiligheid creëren. In de vorige paragraaf is al aangegeven dat er met name in overgangszones tussen wel en niet verlichte gebieden extra gevaar optreedt. Dit komt omdat de ogen van de weggebruiker zich aanpassen aan de verlichtingssterkte van de verlichte weg. Alles wat daarbuiten gebeurt wordt veel minder waargenomen dan in een totaal onverlichte situatie. Een verlicht fietspad zorgt er bijvoorbeeld voor dat de fietser veel minder goed kan waarnemen wat er vlak naast het fietspad gebeurt. De fietser rijdt door een "tunnel" van licht. Lieden met minder goede bedoelingen staan buiten het fietspad en kunnen de fietser goed zien aankomen. De fietser zelf zal deze lieden juist veel minder goed waarnemen. Dit geeft een gevoel van (sociale) veiligheid maar in feite is het een schijnveiligheid. Men moet zich van bovenstaande bewust zijn als er antwoord gegeven wordt op de vraag of er verlichting geplaatst moet worden. 2.4 Openbare verlichting vanwege leefbaarheid Veel inrichtingsplannen worden gemaakt vanuit de dag situatie. De openbare buitenruimte is volledig verlicht, alle entiteiten van het gebied zijn voldoende zichtbaar en de samenhang van wegen, straten en pleinen is overzichtelijk, maar ook logisch en duidelijk. Na zonsondergang ontstaat er een compleet andere situatie. Met openbare verlichting kan de functie van de openbare buitenruimte tijdens de donkere uren worden voortgezet. Straatmeubilair blijft zichtbaar en trottoirbanden zijn geen gevaarlijke afstapjes. De looproute blijft herkenbaar. Allemaal vanwege de aanwezigheid van verlichting. De leefbaarheid heeft ook betrekking op het bevorderen van de herkenbaarheid of het benadrukken van het bijzondere karakter van de openbare ruimte. Openbare verlichting speelt een belangrijke rol bij het tot zijn recht laten komen van de openbare ruimte. Het bijzondere karakter van de omgeving kan met behulp van de openbare verlichting tot uitdrukking worden gebracht. Hierbij kan worden gedacht aan het verlichten van een monumentaal bouwwerk, het plaatsen van klassieke lantaarns of de plaatsing van eigentijds vormgegeven lichtmasten op een plein, in een straat of in een winkelgebied. Ook het welbevinden van de mens in de buitenruimte staat centraal. Het is belangrijk dat de mens zich prettig voelt in die ruimte en dat de mens er tevens goed kan functioneren. Licht is één van de bouwstenen waarmee een omgeving toegankelijk en leefbaar gemaakt kan worden. Het is een instrument, dat in samenhang met andere instrumenten, bewust ingezet dient te worden. 7
3. Terugblik Beleidsplan Bellingwedde en Vlagtwedde, de resultaten De vorige Beleidsplannen Openbare Verlichting van Bellingwedde en Vlagtwedde zijn intern opgesteld. Deze beleidsplannen waren met name gericht op energiebesparing en de hoognodige vervanging van verouderde armaturen. Met het vaststellen van deze beleidsplannen is de uitvoering gestart van de verschillende vervangingsprojecten. In dit hoofdstuk worden de behaalde resultaten besproken. 3.1 Doelstelling, haalbaarheid en resultaat De doelstellingen voor Bellingwedde en Vlagtwedde waren tweeledig: Energiebesparing (CO2-reductie); Vervanging verouderde installatie. Na de uitvoering van de vervangingsplannen heeft dit in 2018 voor Bellingwedde een energiebesparing van 35% opgeleverd en is er op jaarbasis 122.480 kwh minder energie verbruikt t.o.v. 2013. Voor Vlagtwedde is er in 2018 een energiebesparing van 30% gerealiseerd en is er 206.708 kwh minder energie verbruikt. Hieronder wordt ingegaan op de diverse te onderscheiden doelstellingen. De vervangingsdoelstelling was gericht op het wegwerken van de achterstanden. In de periode 2012-2018 is er geïnvesteerd in het vervangen van verouderde installatiedelen zodat de installatie op orde kwam. Met het ingaan van het nu voorliggende beleidsplan zijn er zeker nog achterstanden weg te werken. 3.1.1 Energiebesparing Voordat er iets gezegd kan worden over de energiebesparing, moet eerst ingegaan worden op de organisatie rondom de energieafrekening. Het energieverbruik van de openbare verlichting wordt niet berekend over afgelezen meterstanden, maar berekend aan de hand van de areaaldatabase. In deze database staan alle lichtmasten inclusief het vermogen van het armatuur. Daarmee kan eenvoudig het energieverbruik worden berekend. De gemeente is daarmee wel afhankelijk van een juiste database. Het op orde houden van deze database is uitbesteed aan Dynniq. Deze beheerpartner heeft in 2019 de aanbesteding van het dagelijks beheer en onderhoud gewonnen. Voor de gemeente Bellingwedde en Vlagtwedde was de database redelijk goed op orde. Daarmee is ook het werkelijke energieverbruik redelijk helder. In onderstaande tabel is het gefactureerde energieverbruik van Bellingwedde en Vlagtwedde in kwh van 2013 tot en met augustus 2018 weergegeven. Jaar Bellingwedde Gefactureerd Energieverbruik Vlagtwedde Gefactureerd Energieverbruik 2013 353.187 kwh 693.041 kwh 2014 316.619 kwh 739.994 kwh 2015 285.010 kwh 661.019 kwh 2016 234.711 kwh 597.635 kwh 2017 233.134 kwh 539.208 kwh 2018 230.707 kwh 486.333 kwh Tabel 3.1.1 Overzicht energieverbruik 2013-2018. Gesteld kan worden dat de doelstelling energiebesparing voor Bellingwedde en Vlagtwedde uit de vorige beleidsplannen gerealiseerd is. Uit een nadere bestudering van de areaaldatabase valt te herleiden dat de gerealiseerde besparing nagenoeg volledig toe te schrijven is aan de vervanging van verouderde armaturen door dimbare) led-armaturen. De armatuurvervangingen van de afgelopen jaren zijn reeds meegenomen in het berekende energieverbruik. 8
3.1.2 Wegwerken achterstanden In de vorige beleidsplannen is de doelstelling opgenomen om in de jaren 2010 tot en met 2018 de achterstanden weg te werken. Hiermee werden achterstanden in het vervangen van masten en armaturen bedoeld. In 2010 hadden de gemeente Bellingwedde en Vlagtwedde nog veel (ver)oude(rde) lichtmasten. Daarmee doelen we op masten die ouder zijn dan 40 jaar en armaturen ouder dan 20 jaar. Dit zijn de algemeen gangbare technische en economische levensduren van verlichtingsmaterialen. Met de beschikbare budgetten is dit niet geheel gelukt. Dit is veroorzaakt doordat prioritering van werkzaamheden aan de openbare buitenruimte de afgelopen jaren niet bij openbare verlichting heeft gelegen maar bij integrale herinrichtingsprojecten. Bij deze projecten is het vervangen van verlichting wel meegenomen. Op het moment van schrijven van dit beleidsplan heeft de gemeente Westerwolde nog 1051 masten ouder dan 40 jaar en ca 1117 armaturen ouder dan 20 jaar op een totaal van 6192 lichtmasten. In onderstaande diagram staat de leeftijdsopbouw van de installatie weergeven. Mastleeftijden 1051 stuks Ouder dan 40 jaar 30-40 jaar 20-30 jaar 10-20 jaar Tot 10 jaar totaal : 6192 masten Tabel 3.1.2.a Mastleeftijden Armatuurleeftijden 1117 stuks Ouder dan 20 jaar 10-20 jaar 5-10 jaar Tot 5 jaar totaal 6192 masten Tabel 3.1.2.b Armatuurleeftijden 9
3000 2500 2000 Aantal lampen per type 2500 2700 1500 1200 1000 500 0 200 100 TL-D/M/S SON/SOX PLL Overig LED Tabel 3.1.2.c Lampen per type In het overzicht hierboven ziet men het aantal lampen per type. De TL-D/M/S lampen zijn lampen met een hoog energieverbruik. Deze lampen komen nog veelvuldig voor in oude armaturen. Dit type lichtbron werd hoofdzakelijk tot eind vorige eeuw nog veelvuldig toegepast. Inmiddels zijn deze lampen niet of nauwelijks meer verkrijgbaar. Vervanging van deze lampen en armaturen zal binnen de periode van dit beleidsplan plaatsvinden. SON en SOX-lampen zijn hoge/ lagedruk natriumlampen die ook een hoog energieverbruik hebben. Deze komen ook nog in oude armaturen voor. In de gemeente Westerwolde zijn er niet veel armaturen meer met dit type lamp. Ook deze lampen en armaturen zullen tijdens de looptijd van dit beleidsplan worden vervangen. In het overzicht ziet men duidelijk dat de PLL-lichtbron veel gebruikt wordt in armaturen. Deze lichtbron kan worden gezien als de spaarlamp voor openbare verlichting en bevindt zich hoofdzakelijk in armaturen op masten tot 6 meter. Wat in het overzicht ook duidelijk naar voren komt is dat er al 2700 armaturen met ledverlichting zijn geplaatst in de afgelopen jaren. Dit geef aan dat ledverlichting meer en meer zijn intrede doet in het straatbeeld van de gemeente Westerwolde. 10
4. Beleid en Kwaliteit De randvoorwaarden voor het toepassen van openbare verlichting zijn evenals het wettelijke kader behandeld. De werking van de vorige beleidsplannen is besproken. In dit hoofdstuk wordt het vigerende en nieuwe beleid behandeld. 4.1 Kernbeleid voor toepassen openbare verlichting In de vorige beleidsplannen van Bellingwedde en Vlagtwedde is reeds de keuze gemaakt zeer terughoudend te zijn met het toepassen van openbare verlichting buiten de bebouwde kom. Dit beleid wordt voortgezet. Het kernbeleid van de gemeente Westerwolde omtrent het toepassen van openbare verlichting is: Binnen de bebouwde kom in het kader van sociale- en verkeersveiligheid; Buiten de bebouwde kom in principe niet, tenzij In hoofdlijnen kan worden gesteld dat het beleid niet wezenlijk veranderd. Er wordt doorgegaan met energiebesparing, het vervangen van verouderde installaties en het toepassen van led verlichting. We willen het huidige areaal intact houden, actualiseren en het onderhoudsniveau op peil houden. 4.1.1 Ambitie beleidsplan De ambitie van dit beleidsplan is samen te vatten in: Besparen van 20% op energieverbruik; Voorkomen lichthinder door openbare verlichting gemeente; Voorkomen of wegnemen lichthinder door verlichting van derden zoals: - Bedrijfsverlichting bedrijventerreinen, COA en PI - Verlichting openbare voorzieningen, Bushaltes, Infopanelen, Reclame, Sport, Provincie, RWS Van statisch verlichten naar dynamisch verlichten door plaatsen bewegingssensoren op lichtmasten. Actief uitvoeren van een actieplan dat tot doel heeft tot een eigentijds ov-areaal te komen Kostenverlaging realiseren voor beheer en onderhoud openbare verlichting door modernisering areaal. Ter Apel heeft een aparte status. Hier is het COA gevestigd. Het centrum wordt s nachts ook constant bezocht, daardoor is openbare verlichting belangrijk. 4.1.2 Openbare verlichting binnen de bebouwde kom In de gemeente Westerwolde wordt openbare verlichting toegepast op openbare wegen, parkeerplaatsen en doorgaande verharde fietspaden binnen de bebouwde kom. De trottoirs die direct naast een verharde weg liggen worden mee-verlicht met de wegverlichting; Vrij liggende trottoirs worden niet verlicht; Fietspaden met een recreatief karakter worden niet verlicht; In parken wordt geen openbare verlichting aangebracht. Achterpaden worden niet verlicht door de gemeente Westerwolde. Daar waar de woningbouwvereniging of woningstichting kiest voor het aanbrengen van verlichting en er geen duidelijk onderscheid is tussen openbare en particuliere verlichting, worden nadere afspraken gemaakt over het beheer en onderhoud van deze verlichting. 4.1.3 Openbare verlichting buiten de bebouwde kom De kwaliteit van "donker", de nachtelijke duisternis wordt nog vaak ondergewaardeerd. In veel gebieden in Nederland is deze nachtelijke duisternis zodanig verstoord dat er veel minder sterren zichtbaar zijn en de ecologie hiervan hinder 11
ondervindt. De gemeente Westerwolde ligt in één van de donkerste gebieden van Nederland. Daarom gaat de gemeente zeer zorgvuldig om met de kernkwaliteit "Duisternis" en wordt er zeer terughoudend opgetreden als het gaat om toepassen van verlichting buiten de bebouwde kom. Afbeelding 4.1.2. Hemel zonder (L) en met verlichting (R) Hoe gaan we om met verlichting buiten de bebouwde kom, in principe wordt er geen openbare verlichting toegepast buiten de bebouwde kom tenzij : Er een verkeersgevaarlijke situatie ontstaat en deze niet met belijning, bebording of andere duurzame mogelijkheden opgelost kan worden; Er andere dringende wensen zijn. Het huidige bestand aan openbare verlichting buiten de bebouwde kom blijft in stand. Alleen wanneer de installatie is verouderd en toe is aan vervanging zal een herbeoordeling plaatsvinden over de noodzaak van verlichten. Op dat moment valt te overwegen om minder lichtmasten toe te passen of bijvoorbeeld dynamisch te verlichten, of alleen als avondbrander te verlichten. In het Coalitieprogramma 2018-2022 staat het uitgangspunt van de coalitiepartijen om openbare verlichting terug te plaatsen aan de N976 tussen Vlagtwedde en Ter Apel en aan de N365 van Vlagtwedde naar Bourtange. Ook dienen de doorgaande routes voor schoolgaande kinderen goed verlicht te zijn. Met betrekking tot de N976 en N365 is een verzoek tot heroverweging neergelegd bij de provincie. Buiten enkele aanpassingen aan de belijning en bebording is de provincie niet bereid tot het terugplaatsen van verlichting aan deze provinciale wegen. Om aan deze wensen toch tegemoet te kunnen komen wordt er een traject opgestart waarbij gezamenlijk met de aanwonenden een inventarisatie wordt gemaakt van de specifieke knelpunten met betrekking tot openbare verlichting en de mogelijke oplossingen hiervoor. Met dit breed gedragen plan voor het terugplaatsen van openbare verlichting aan deze provinciale wegen, willen we nogmaals met de provincie in overleg en een verzoek tot heroverweging neerleggen. Te allen tijde geldt, dat de afweging om verlichting te plaatsen, zeer zorgvuldig moet worden genomen. 4.2 Verlichtingskwaliteit Daar waar er verlichting wordt toegepast binnen de bebouwde kom, dient de verlichtingskwaliteit aan een aantal eisen te voldoen. De verlichtingskwaliteit is een samenspel van verschillende factoren, zoals de hoeveelheid lichtbronnen, de verdeling van het licht op straat en de kleur van het licht. Bij verlichtingskwaliteit worden in de gemeente Westerwolde de volgende grootheden beoordeeld: Lichtniveau, de hoeveelheid licht op straat; Gelijkmatigheid, de mate waarin het licht egaal verspreid wordt; Lichthinder, overlast van licht voor mensen, dieren en planten; Lichtvervuiling, hoeveel licht straalt het armatuur in de omgeving naar bovenuit; Lichtkleur, de kleur van het uitgestraalde licht, warm (< 3000K) of koud (> 3000K) licht. 12
In 2017 is de vroegere NPR13201-1:2011 vertaald naar de nieuwe Richtlijnen voor Openbare Verlichting, de ROVL- 2017. In deze richtlijnen staan de in Nederland gehanteerde waarden voor de verlichtingskwaliteit. De gemeente Westerwolde is niet vergelijkbaar met een Randstedelijke gemeente, maar toch zijn de waarden in de richtlijn gelijk. Vandaar dat het richtlijnen zijn en er gemotiveerd van afgeweken kan en mag worden. Dit geldt ook voor de gemeente Westerwolde. Hieronder wordt er per onderdeel aangegeven in welke mate de gemeente Westerwolde deze richtlijn volgt. Voor een aantal onderdelen worden specifieke waarden vastgesteld. 4.2.1 Lichtniveau Het lichtniveau is de hoeveelheid licht wat op het wegdek valt of de hoeveelheid licht wat wordt weerkaatst richting de ogen van de weggebruiker. In de gemeente Westerwolde wordt er voor gekozen om ca. 75% van de waarden uit de ROVL-2017 aan te houden als maximumlichtniveau. Deze waarde komt overeen met bijvoorbeeld de omliggende gemeenten Oldambt en Stadskanaal en is daarmee herkenbaar voor de weggebruiker en wordt in landelijke gebieden in Nederland meer voorgeschreven. Het maximale lichtniveau wordt enkel gehaald tijdens de spitstijden. Buiten deze drukke tijden wordt de installatie naar een nog lager niveau gedimd. Zie hiervoor ook paragraaf 5.4.1 van dit beleidsplan. 4.2.2 Gelijkmatigheid Voor wat betreft de gelijkmatigheid worden de waarden uit de richtlijn aangehouden. Hiervan naar beneden afwijken zou een onrustig lichtbeeld op de weg (licht-donker-licht) opleveren waardoor de veiligheid maar ook het welbevinden van de mens in het gedrang komt. 4.2.3 Lichthinder/ Verblinding Met de komst van ledverlichting is ook de verblinding weer een actuele grootheid in de verlichtingskunde. Doordat ledverlichting extreem goed gestuurd kan worden kan het ook zeer verblindend werken. De mate van waarnemen is afhankelijk van de helderheid van de openbare verlichting. Met de komst van ledverlichting als standaard, dienen ook eisen gesteld te worden aan verblinding. Voor masten van 6 tot 8 meter wordt in de gemeente Westerwolde minimaal klasse D5 gehanteerd waarbij klasse D6 wordt aanbevolen. Voor masten tot 6 meter wordt minimaal klasse D4 gehanteerd, waarbij klasse D5 wordt aanbevolen, dit zoals genoemd in de ROVL-2017. Met deze afspraak wordt niet meer voorbijgegaan aan deze kwaliteitseis. 13
4.2.4 Lichtvervuiling De Omgevingsverordening 2016 van de Provincie Groningen besteedt al aandacht aan stilte en duisternis. Duisternis en openbare verlichting conflicteren met elkaar. Daarom is aandacht voor onnodige lichtuitstraling van de openbare verlichting noodzakelijk. Dit betreft lichtuitstraling boven de horizontaal van de armaturen, dus richting de hemel. Met de tegenwoordige openbare led-verlichtingsarmaturen wordt het meer en meer realiseerbaar om lichtuitstraling naar boven toe te voorkomen. Dit onderdeel zal steeds aandacht krijgen bij de keuze van nieuwe armaturen. De nieuwe armaturen voldoen bij voorkeur minimaal aan de klasse G3, zoals genoemd in de ROVL-2017. Afbeelding 4.2.4 Lichtvervuiling Ter Apel 4.2.5 Lichtkleur Het welbevinden in de openbare ruimte is een belangrijk uitgangspunt. De lichtkleur heeft hier veel invloed op. Zoals ook de lichtkleur invloed heeft op de ecologie. De gemeente Westerwolde kiest voor zowel binnen als buiten de bebouwde kom dan ook voor de volgende lichtkleur: Warm wit (3000K) Een goed alternatief is de kleur moonlight green en white. Deze lichtkleur wordt al veelvuldig gebruikt op de fietspaden (green) en zoals bij het Hoefijzerproject (white). 4.3 Beeldkwaliteit openbare verlichting Het CROW, het erkende kenniscentrum voor Verkeer en Vervoer, heeft de Kwaliteitscatalogus openbare ruimte 2018 uitgebracht. In deze kwaliteitscatalogus worden vijf niveaus gehanteerd voor de kwaliteit van de openbare buitenruimte. De vijf niveaus worden gevisualiseerd in het beeldenboek. Openbare Verlichting is in de kwaliteitscatalogus ondergebracht bij het onderdeel Meubilair. Het beeldenboek geeft de afgesproken beeldkwaliteit van de openbare verlichtingsinstallatie weer. In de gemeente Westerwolde wordt op drie niveaus gestuurd namelijk: Beeldkwaliteit A + in winkelgebieden; Beeldkwaliteit A in woongebieden; Beeldkwaliteit B op bedrijventerreinen en buiten de bebouwde kom. In bijlage B zijn deze kwaliteitsniveaus gevisualiseerd. 14
4.4 Duurzaamheid in openbare verlichting Het verduurzamen van de openbare buitenruimte is een kerncompetentie voor gemeenten in Nederland. Dat geldt ook voor de gemeente Westerwolde. Zeker voor openbare verlichting geldt, dat de verduurzaming realistisch moet zijn. Hieronder worden de voor de openbare verlichting in de gemeente Westerwolde geldende duurzaamheidscriteria nader toegelicht. 4.4.1 Energiebesparing Openbare verlichting is verantwoordelijk voor ca. 60% van het gemeentelijk energieverbruik en daarmee direct ook de belangrijkste speler als het gaat om het halen van de genoemde doelstellingen van het Energieakkoord 2013. Deze energiebesparing kan op verschillende manieren worden behaald: Het toepassen van ledverlichting; Statisch dimmen van de openbare verlichting; Met statisch dimmen wordt de openbare verlichting op van tevoren ingestelde tijden gedimd. In de gemeente Westerwolde verlichten we conform onderstaand statisch dimregiem: Inschakelen als het donker wordt, verlichtingssterkte 100%; Om 22:00 dimmen naar 70% verlichtingssterkte; Middernacht dimmen naar 50% verlichtingssterkte; Van 05:00 tot 06:00 opschakelen naar 70% verlichtingssterkte; Om 06:00 opschakelen naar 100% verlichtingssterkte; Uitschakelen als het licht wordt. Figuur5.4.1.a Grafische voorstelling dimregiem Afbeelding 4.4.1 Dimschema verlichting Met bovenstaand statisch dimregiem wordt ca. 28% minder energie (kwh) verbruikt dan wanneer de verlichting de gehele nacht op volle sterkte zou branden; Dynamisch dimmen van de openbare verlichting: Met dynamisch dimmen is het mogelijk om de verlichting af te stemmen op de feitelijke behoefte. Dit kan door het aanbrengen van sensoren die de aanwezigheid van bewegende voertuigen of personen signaleren waarop de verlichting in- of opgeschakeld kan worden. Energiebesparing kan oplopen tot 70%. Plaatsen van sensoren in armaturen of aan masten zoals bijvoorbeeld; Weersensoren: Bij regen of mist kan de verlichting bijvoorbeeld eerder worden ingeschakeld. 15
In de looptijd van dit beleidsplan zal de gemeente Westerwolde van statisch dimmen, overgaan naar dynamisch dimmen. Eerst zullen verschillende dynamische dimsystemen lokaal worden beproefd. Vervolgens zal er een keuze worden gemaakt welk systeem het beste bij de gemeente Westerwolde past. Dit systeem zal vervolgens als standaard worden ingevoerd en toegepast worden bij armatuurvervangingen. Het verwijderen van overbodige verlichting. De gemeente Westerwolde zal actief handelen in het verwijderen van openbare verlichting. Daar waar lichtmasten staan die geen doel hebben zoals beschreven in paragraaf 4.1 zullen deze worden verwijderd. Wel zal gekeken worden naar de reden waarom deze lichtmasten geplaatst zijn en zal er gekeken worden of er een andere invulling van deze behoefte nodig is. Voorbeelden van andere (duurzame) oplossingen kunnen zijn: Wegbelijning; Bebording, schrikhekken en bermplanken; Lichtgekleurd, reflecterende verharding; Kattenogen in de wegas. 4.4.2 Ecologie Inwoners van de gemeente Westerwolde kunnen melding doen van overlast van bijvoorbeeld hinderlijke openbare verlichting. Dieren kunnen dat niet, terwijl zij juist veel meer hinder kunnen ervaren van openbare verlichting. De flora en fauna wordt beïnvloed door de aanwezigheid van licht. Dit is met name zichtbaar bij vogels en vleermuizen. Trekvogels worden aangetrokken door verlichting en wijken daardoor af van de trek/vliegroute wat tot negatieve gevolgen kan leiden. De in Nederland veel voorkomende vleermuizen ontwijken verlichting. Door de aanwezigheid van storende openbare verlichting worden soms vliegroutes en foerageergebieden verstoord. Kortom, bij het toepassen van openbare verlichting dienen de gevolgen voor de ecologie sterk meegewogen te worden. Bij toepassing van verlichting kunnen mitigerende maatregelen genomen worden. Voorbeelden hiervan zijn: Toepassen van een lagere lichtpunthoogte in verband met aanwezigheid (broedende) weidevogels of dwergvleermuizen; Toepassen van rood-arm licht in verband met trekvogels; Toepassen van amberkleurig licht in verband met aanwezigheid meer- en watervleermuizen. Binnen de standaard toepassingsgebieden van verlichting dient rekening gehouden te worden met de ecologie. In de gemeente Westerwolde doen wij dit door: Eisen te stellen aan de lichtuitstraling naar boven; Een lagere verlichtingssterkte toe te passen dan in de richtlijnen staat vermeld. 4.3 Organisatie beheer en onderhoud Beleid gaat niet alleen over de techniek. Ook de organisatie van het beheer en onderhoud van deze techniek is onderdeel van dit beleidsplan. Het nieuwe beheer en onderhoudscontract is per 1-02-2019 ingegaan. De organisatie van het beheer en onderhoud voor de Gemeente Westerwolde is als volgt opgebouwd: Beheerprogramma Dynniq Onderhoud Dynniq Klachten/meldingen Website gemeente Contactpersonen Gemeente Beleid Beleidsadviseur Ruimtelijk Beheer Beheer Beheerder team Ruimtelijk Beheer Verantwoordelijke wethouder Wethouder Openbare Ruimte 16
17
5 Materialen Om te voorkomen dat binnen de gemeente Westerwolde een onoverzichtelijk en onherkenbaar wegbeeld ontstaat, is een normalisatie van de toe te passen materialen nodig. In het beheer en onderhoudscontract worden de nu toegepaste materialen (masten en armaturen) nader toegelicht. De huidige keuze kan gedurende de looptijd van het beleidsplan wijzigen, immers de technische ontwikkelingen gaan dermate snel dat het langdurig vasthouden aan deze huidige materialen ervoor zou kunnen zorgen dat de gemeente Westerwolde op termijn verouderde techniek in materialen toepast. Door met enige regelmaat te toetsen of de huidige materialen nog technisch voldoen, wordt dit voorkomen. 18
6 Uitvoeringsplan In hoofdstuk 4 zijn de resultaten van de vorige beleidsplannen van Bellingwedde en Vlagtwedde reeds besproken. De daarin verwoorde doelstellingen zijn deels gerealiseerd. Door de samenvoeging van Bellingwedde en Vlagtwedde en veranderde wetgeving zijn er nieuwe kaders ontstaan. Kaders die richting geven aan dit nieuwe geharmoniseerde beleidsplan. Om te voldoen aan bestaande en de nieuwe kaders zijn (mogelijk) werkzaamheden nodig. Deze werkzaamheden worden in dit hoofdstuk weergegeven. 6.1 Vervangen verouderde installatiedelen Een doelstelling uit de vorige beleidsplannen was het wegwerken van achterstanden in het beheer en onderhoud van de installatie. Dit betreft het vervangen van verouderde installatiedelen. Armaturen hebben een economische levensduur van 20 jaar, voor masten is de economische levensduur 40 jaar. Door het verleggen van de prioritering naar de integrale herinrichtingsprojecten, is deze doelstelling niet volledig gehaald. Eind 2018 heeft de gemeente nog ca. 1117 armaturen ouder dan 20 jaar en ca. 1051 masten ouder dan 40 jaar. Tussen 2019 en 2023 zullen er geen armaturen zijn die de economische levensduur overschrijden. Voorgesteld wordt om de verouderde installatiedelen binnen de looptijd van dit nieuwe beleidsplan gefaseerd te vervangen. In bijlage C staan de thema s en de planning van de uit te voeren werkzaamheden afgebeeld. 6.2 Verduurzamen installatie Conform de nieuwe doelstellingen uit het Energieakkoord 2013 dient de verlichtingsinstallatie verduurzaamd te worden. Ter herinnering, de volgende doelstellingen zijn in het energieakkoord geformuleerd: In 2020 dient de openbare verlichting 20% minder energie te verbruiken dan in 2013; In 2030 dient de openbare verlichting 50% minder energie te verbruiken dan in 2013; In 2020 dienen 40% van de lichtmasten met energiemanagement uitgerust te zijn; In 2020 dienen 40% van de lichtmasten energiezuinig te zijn. De eerste doelstelling is door de gemeente Westerwolde reeds behaald. Ten opzichte van 2013 wordt eind 2018 ruim 28% minder energie verbruikt dan in 2013. De tweede doelstelling is nog niet gerealiseerd. De tweede doelstelling hoeft pas in 2030 behaald te zijn. Dat jaartal valt buiten de scope van dit geharmoniseerde beleidsplan. Door het toepassen van dimmers tijdens de reeds uitgevoerde werkzaamheden zijn er eind 2018 ca. 2650 lichtpunten voorzien van een dimmer. Daarmee is de derde doelstelling behaald. De gemeente Westerwolde heeft eind 2018 ca. 40% van de lichtmasten met energiemanagement uitgerust. Met bovenstaande is tegelijk het behalen van de laatste doelstelling gerealiseerd. Door het toepassen van de dimmers zijn de lichtmasten energiezuinig. 19
6.3 Financiën De financiële paragraaf is gesplitst in een investering en in een jaarbegroting (zie bijlage D). 6.4.1 Investeringen Alle benodigde werkzaamheden zijn op lichtpuntniveau doorgerekend. De areaaldatabase is voorzien van een uitvoeringslijst inclusief de benodigde financiën en energiebesparing. Het benodigde budget is als volgt onder te verdelen: Te vervangen verlichtingsbronnen die dermate verouderd zijn dat er bijvoorbeeld geen lampen meer voor worden vervaardigd. Hierbij valt te denken aan de oranjekleurige lagedruk natriumverlichting of de oude tlverlichting. Deze zijn energieverslindend en zorgen voor extreem veel lichtvervuiling. Het regulier vervangen van de installatie. Hiermee worden de lichtmasten en armaturen bedoelt die ouder zijn dan de economische levensduur. Het vervangen en daarmee verduurzamen van de installatie levert een energiebesparing op van ca. 60.000 kwh per jaar. Met deze vervangingswerkzaamheden wordt reeds in 2023 de tweede doelstelling uit het energieakkoord 2013: in 2030 dient de openbare verlichting 50% minder energie te verbruiken dan in 2013, behaald! Voor bovengenoemde werkzaamheden is een bedrag geraamd van ca. EUR 500.000,00 exclusief btw. In dit bedrag zijn alle kosten (voorbereiding, uitvoering en toezicht) meegenomen. Voorgesteld wordt dit bedrag in 10 uitvoeringsjaren te budgetteren. De indexatie voor deze 10 jaren is reeds meegenomen in het geraamde bedrag. Met bovenstaande investeringen is de installatie dan weer geheel op orde. 6.4.2 Jaarbegroting Naast de kosten voor de vervangingsinvestering, worden kosten gemaakt voor de exploitatie. Deze zijn onderverdeeld in: Energiekosten; Onderhoudskosten. De energiekosten zijn opgebouwd uit transportkosten voor de ondergrondse netbeheerder en energiekosten voor de stroomleverancier. De kosten voor het eerste onderdeel zijn niet onderhandelbaar immers, het ondergrondse netwerk is van Enexis en daarmee heeft zij het monopolie. De voor 2019 geraamde netwerkkosten bedragen ca. 41.500,-. De energiekosten/ stroomkosten zijn wel onderhandelbaar. Sinds 2014 hebben zowel de gemeente Bellingwedde als de gemeente Vlagtwedde een leveringsovereenkomst Elektriciteit afgesloten die voorziet in levering van 100% duurzaam opgewekte energie. De voor 2019 geraamde energiekosten bedragen ca. 50.000,00. Vanaf 2019 is 53.000,- gereserveerd voor de (nieuwe) exploitatie c.q. dagelijks onderhoud van de verlichtingsinstallatie. De onderhoudskosten voor openbare verlichting bestaan uit: Beleidsontwikkeling Beheer en onderhoud door beheerpartner Klachtenmanagement Directievoering & toezicht Kennisontwikkeling Schadeafhandeling Werkvoorbereiding gestructureerd onderhoud. 20
Bijlage A: Landelijke en regionale beleidskaders, wet- en regelgeving Burgerlijk Wetboek Op basis van het Burgerlijk Wetboek kan de gemeente Westerwolde aansprakelijk worden gesteld voor schade welke wordt opgelopen op de openbare weg. Dit wanneer deze weg, inclusief de openbare verlichting, niet voldoet aan de eisen die redelijkerwijs aan de openbare weg in de gegeven omstandigheden mogen worden gesteld. Hierbij kan worden teruggegrepen op art. 6:162 BW; schuldaansprakelijkheid en art. 6:174 risicoaansprakelijkheid. Onder dit recht is de schuldverantwoordelijkheid omgezet in een risicoaansprakelijkheid. Dat wil zeggen dat de weggebruiker niet meer de schuld van de wegbeheerder (de gemeente Westerwolde) maar slechts de gevaarlijke toestand van de weg (uitrusting) en het daardoor intreden van het gevaar hoeft aan te tonen. De nieuwe bepaling zal sneller aansprakelijkheid voor de wegbeheerder met zich meebrengen dan voordien het geval was. Wettelijk is niet vastgelegd aan welke kwaliteit de openbare verlichting moet voldoen, maar justitie hanteert op dit moment als enig houvast de Richtlijn voor Openbare Verlichting (ROVL), uitgegeven door de NSvV. Een wegbeheerder is vrij om af te wijken van de aanbevelingen, mits dit is onderbouwd en beleidsmatig is vastgelegd. Richtlijn Openbare Verlichting 2017 (ROVL-2017) Door de Nederlands Stichting voor Verlichtingskunde (NSvV) zijn richtlijnen en aanbevelingen opgesteld voor openbare verlichting. Deze richtlijnen en aanbevelingen gelden als vertrekpunt bij de toepassing van verlichting in de openbare ruimte. De NSvV heeft in combinatie met de NEN in januari 2017 de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR13201:2017) gepubliceerd en uitgebracht. Deze publicatie dient als vervanging van de NPR13201-1:2002 en Ontw. NPR 13201:2016. Tevens vervalt met het uitbrengen van de nieuwe richtlijn de tijdelijke richtlijn genaamd ROVL-2011, welke na uitkomst als standaard richtlijn in Nederland werd gehanteerd. Hierin worden verschillende verlichtingsklassen voorgeschreven, gebaseerd op het type weg en het gebruik daarvan. Per verlichtingsklasse zijn de verlichtingsparameters beschreven, zoals het verlichtingsniveau en de gelijkmatigheid. Uit jurisprudentie blijkt dat de ROVL als standaard maatstaaf wordt toegepast bij het bepalen of de wegbeheerder openbare verlichting veilig heeft toegepast. De ROVL is echter een richtlijn, waar gemeenten van kunnen afwijken door dit gefundeerd te benoemen in haar beleidsplan. Ook de gemeente Westerwolde wijkt (bewust) af van deze richtlijnen. Nadere bepalingen ten aanzien van de eisen aan de verlichtingskwaliteit en de afwijkingen ten opzichte van de ROVL-2017 worden behandeld in artikel 5.2 van dit beleidsplan. Wet Natuurbescherming Sinds 1 januari 2017 is de Wet Natuurbescherming van kracht. Deze wet vervangt de Natuurbeschermingswet 1998, de Boswet en de Flora- en Faunawet. De Wet Natuurbescherming voorziet in de bescherming van planten- en diersoorten en kan daarmee uiteenlopende gevolgen hebben voor de gemeente Westerwolde. Als aangetoond kan worden dat verlichting verstorend is voor bepaalde soorten, kan op basis van deze wet worden besloten dat de lichtbron aangepast of zelfs verwijderd zal moeten worden. Naast de Wet Natuurbescherming heeft Nederland de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn geïmplementeerd in de wetgeving. Deze richtlijn voorziet in de bescherming van leefgebieden van verschillende planten- en diersoorten. De aangewezen Vogel- en Habitatrichtlijngebieden genieten een speciale bescherming; waardoor plannen/projecten met gevolgen voor een dergelijk gebied moeten worden getoetst aan bepaalde eisen. Verlichting kan negatieve gevolgen hebben voor de fauna en toetsing van dit aspect is dan ook noodzakelijk binnen de omschreven richtlijngebieden. Uit wetenschappelijk onderzoek komen sterke bewijzen naar voren dat de openbare verlichting in het buitengebied en natuurgebieden schadelijke gevolgen heeft op fauna populaties. Kunstmatige verlichting kan nadelige gevolgen hebben voor de voortplanting, oriëntatie, het biologische ritme, seizoenmigratie, versnippering van leefgebieden en het ongeschikt raken van foerageergebieden voor diersoorten. 21
Vanuit de ecologie is verlichting in het buitengebied en in natuurgebieden niet wenselijk. De noodzaak van goede verlichting in de openbare ruimte kan vanuit het oogpunt van verkeers- en sociale veiligheid niet onderschat worden, maar het afstemmen van de verlichting in het buitengebied kan een belangrijke bijdrage leveren aan natuurbescherming en behoud van biodiversiteit. Vanuit deze gedachte is het raadzaam om in de natuurzones te overwegen om verlichting weg te laten, verlichting aan te passen of te vervangen door afgeschermde verlichting, te kiezen voor automatisch dimmende lichtbronnen of voor andere ecologisch verantwoorde mogelijkheden. Wet milieubeheer In de Wet Milieubeheer staat de algemene zorgplicht voor het milieu. Onder deze algemene zorgplicht wordt ook verstaan dat de landschappelijke, natuurwetenschappelijke en cultuurhistorische waarden moeten worden beschermd. De wet heeft dus ook de bescherming van de duisternis en het donkere landschap tot doel. Daarnaast is er in de Wet Milieubeheer aandacht voor het onderwerp lichthinder. Lichthinder voor inwoners van de gemeente Westerwolde kan worden veroorzaakt door alle vormen van verlichting. Naast openbare verlichting kunnen ook particuliere verlichting (beveiliging), reclameverlichting en sportveldverlichting hinder opleveren. Omgevingsverordening Provincie Groningen 2016 In de Omgevingsverordening provincie Groningen 2016 wordt extra aandacht gevraagd voor de kernkarakteristieken Stilte en Duisternis. De letterlijke tekst omvat de volgende passage: Stilte en duisternis zijn kernkarakteristieken van onze provincie. Van gemeenten wordt gevraagd in hun bestemmingsplannen die betrekking hebben op het buitengebied toe te lichten hoe rekening wordt gehouden met de aspecten stilte en duisternis. Gedacht kan hierbij bijvoorbeeld worden aan het weren en terugdringen van geluidbronnen (zoals wegverkeer, lawaai vanwege bedrijfsmatige activiteiten e.d.) en van lichtbronnen door kassen, open schuren, openbare verlichting en dergelijke. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen kan het opstellen van een lichtplan raadzaam zijn. Maatschappelijk Verantwoord Inkopen Bij inkopen neemt de gemeente sociale- en milieuaspecten in acht. De gemeente heeft een voorbeeldfunctie in het maatschappelijk verkeer en streeft ernaar om 100 % duurzaam in te kopen. Duurzaam Inkopen is het meenemen van sociale- en milieuaspecten in het inkoopproces. Dit komt o.a. tot uitdrukking door het volgende: Bij een eventuele product- en marktanalyse inventariseert de gemeente welke werken, leveringen of diensten op het gebied van duurzaamheid op de markt worden aangeboden; In de aanbestedingsstukken (bijvoorbeeld in de selectie- en gunningscriteria) en in de te sluiten overeenkomst worden duurzaamheidscriteria opgenomen; De gemeente zal de aangeboden duurzame oplossingen monitoren. Op deze wijze kan zij een duurzame oplossing inbedden in de eigen organisatie en haar werkwijze. Inkoop vindt ook op maatschappelijk verantwoorde wijze plaats. Hierbij spelen onderwerpen als arbeidsre-integratie, arbeidsomstandigheden en Social Return On Investment (SROI) een rol. De gemeente heeft oog voor de sociaal zwakkeren in de samenleving. Zij stimuleert daarom - waar mogelijk en doelmatig - de participatie van arbeidsgehandicapten in het arbeidsproces. Daarnaast is er het Rijks breed programma Nederland Circulair in 2050 waar onder andere het IPO (Interprovinciaal Overleg) en de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) zich aan hebben verbonden. Als we in 2050 voor iedereen genoeg eten, kleding en spullen willen hebben, dan moeten we de lineaire economie ombuigen naar een circulaire economie: In 2030: 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (denk aan mineralen, fossiele brandstoffen en metalen); In 2050: Nederland 100% circulair. 22
Energieakkoord 2013 Meer dan veertig organisaties sloten in september 2013 het Energieakkoord voor duurzame groei. Gezamenlijk gaan zij voor verduurzaming van onze samenleving en economie. Ondertekenaars zijn onder andere: de Rijksoverheid, het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging Nederlandse Gemeenten en de Unie van Waterschappen. Kortom, alle overheden hebben de afspraken over onder meer energiebesparing bekrachtigd. Praktisch voor de gemeente Westerwolde komt dit op het volgende neer: In 2020 dient de openbare verlichting 20% minder energie te verbruiken dan in 2013; In 2030 dient de openbare verlichting 50% minder energie te verbruiken dan in 2013; In 2020 dienen 40% van de lichtmasten met energiemanagement uitgerust te zijn; In 2020 dienen 40% van de lichtmasten energiezuinig te zijn. Bovengenoemde doelstellingen zijn verwerkt in het uitvoeringsplan in hoofdstuk 7 van dit beleidsplan. Veiligheid elektrische installatie NEN 1010 & NEN 3140 Openbare Verlichting is een elektrotechnische installatie en met die reden heb je te maken met zowel de NEN-1010 als de NEN-3140. Waar de ene de veiligheid van de laagspanningsinstallatie beschrijft geef de ander aan hoe je hier bedrijfsmatig veilig mee om kan gaan. De NEN-1010 Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties is dé norm voor elektrotechnische laagspanningsinstallaties in woningen, gebouwen en infrastructuur. Deze norm heeft betrekking op het veilig aanleggen van nieuwe installaties, maar ook op aanpassingen en bestaande installaties. De NEN-3140 Bedrijfsvoering van elektrische installaties - Laagspanning is van toepassing op de bedrijfsvoering van elektrotechnische laagspanningsinstallaties in woningen, gebouwen en infrastructuur. Deze norm beschrijft het veilig werken aan en met deze installaties. Het wordt gezien als juridisch sterkste methode om aantoonbaar te voldoen aan de eisen in het Arbobesluit met betrekking tot veilig werken aan en met de genoemde installaties Gemeenten zijn voor hun elektrische installatie (juridisch) verantwoordelijk. Het Bouwbesluit en Nen-normen: NEN NEN 1010 en NEN 3140:2011 geven normen om de veiligheid van de elektrische installatie te waarborgen. De normen zijn niet verplicht, maar zijn wel van verplichtende aard. Met andere woorden: Wanneer de gemeente niet voldoet aan de normen kan zij aansprakelijk worden gesteld in het kader van de zorgplicht. De gemeente blijft dus eindverantwoordelijk voor zaken zoals: Kwaliteit, functioneren en beschikbaarheid van de installatie; Aanwijzingsbeleid verantwoordelijken; Inspectiebeleid; Analyse mogelijke gebreken en risico's; Opleidingsplan; Toezicht op alle werkzaamheden via de NEN 3140:2011 en Arbonormen; Tekeningen en documentenbeheer. In de praktijk betekenen de normen dat de gemeente vorm moet geven aan de Bedrijfsvoering Elektrische Installatie (BEI). Hiervoor dient schriftelijk vastgelegd te zijn wie (als persoon) installatieverantwoordelijke (IV'er) is. Diegene is verantwoordelijk voor het veilig maken en houden van de elektrotechnische installatie en de bedrijfsvoering daarvan. Deze persoon hoeft zelf geen elektrotechnische achtergrond te hebben of zelf de werkzaamheden uit te voeren. Hij of zij kan de uitvoering delegeren aan andere medewerkers of de werkzaamheden door externen laten verzorgen. Wel moet de gemeente jaarlijks een audit uitvoeren om te controleren of de (gedelegeerde) installatieverantwoordelijke volgens de gemaakte afspraken werkt. 23
Bijlage B: Beeldkwaliteit openbare verlichting 24
25
26