Praktijkproef Dolphin Saver 2009-2010

Praktijkproef Dolphin Saver 2009-2010 Vereniging Kust & Zee Postbus 1132 2301 EE Leiden bezoekadres: Breestraat 89A Leiden

Praktijkproef Dolphin Saver 2009-2010 Auteur: Marije Siemensma, projectleider Praktijkproef Dolphin Saver Leiden, juni 2010 Vereniging Kust & Zee Postbus 1132 2301 EE Leiden bezoekadres: Breestraat 89A Leiden m.siemensma@kustenzee.nl

Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 1. Resultaten Praktijkproef Dolphin Saver... 4 1.1. Voorbereiding en uitvoering praktijkproef... 4 1.1.1. Projectbijeenkomsten... 4 1.2. Mogelijkheden en beperkingen toepasbaarheid statiegeldsysteem pingers in Nederlandse visserij... 5 1.3. Mogelijkheden en beperkingen Dolphin Saver in de praktijk van de staandwant visserij in de Nederlandse Noordzee?... 5 1.4. Effectiviteit Dolphin Saver voor beperking van de bijvangst van bruinvissen in de winter- en vroege voorjaarsvisserij (met grofmazige netten).... 6 1.5. Beïnvloedt de Dolphin Saver de visvangst?... 7 2. Conclusie en discussie... 8 3. Aanbevelingen... 9 4. Literatuur... 10 Bijlage I Onderzoeksvoorstel Praktijkproef Dolphin Saver... 11 Bijlage II Project formulieren... 17 Bijlage III Publiciteit... 23 Bijlage IV Deelnemende vissers praktijkproef... 28 Bijlage V Foto s Dolphin Savers en beschadigde Dolphin Saver... 29 Bijlage VI Alternatieven voor de Dolphin Saver... 30 2

Inleiding In 2009 is het de praktijkproef DolphinSaver van start gegaan, met als doelstelling om de werkzaamheid en werkbaarheid van de Dolphin Saver 1 te bepalen als mogelijkheid om de gewenste vermindering van incidentele bijvangst van bruinvissen te bereiken in de gerichte staandwantvisserij op tarbot, griet en kabeljauw in de winter- en vroege voorjaarsvisserij op de Noordzee. De praktijkproef is een samenwerkingsproject tussen diverse stakeholders. Vereniging Kust & Zee is projectleider van de proef. Deze had echter niet uitgevoerd kunnen worden zonder de samenwerking met: de Nederlandse Vissersbond en Kenniskring Staandwantvisserij; de tien deelnemende staandwantvissers Ed Reker, IJmuiden IJM27; Andre Jongejan, IJM369; Ton Krab, Katwijk KW1; Rems Cramer, KW2; Theo Wols, Scheveningen SCH07, Jan Verschoor, SCH40, Arjan Korving, SCH61, Ferry Minnaar, SCH73, Henk Woord, Urk UK93 en Klaas de Boer, UK155 ; het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, directies Natuur Landschap en Platteland (NLP) en Agroketens en Visserij (AKV); Het EHBZ netwerk. Zeehondencrèche Lenie t Hart en Departement Dierpathologie Universiteit Utrecht. In deze eindrapportage worden de resultaten van de praktijkproef weergegeven, aan de hand van een toelichting op de voorbereiding en de uitvoering van de praktijkproef en de beantwoording van onderstaande deelvragen: a) wat zijn de mogelijkheden en beperkingen m.b.t. de toepasbaarheid van het statiegeldsysteem voor pingers in Nederlandse visserijhavens? b) wat zijn de mogelijkheden en beperkingen m.b.t. de toepasbaarheid van de Dolphin Saver in de praktijk van de staand want visserij in de Nederlandse Noordzee? c) wat is de effectiviteit van de Dolphin Saver voor de beperking van de bijvangst van bruinvissen in winteren vroege voorjaarsvisserij (met grofmazige netten)? d) is er mogelijk invloed van het gebruik van de Dolphin Saver op de visvangst? 1 LongLife Dolphin Saver: randomized sweeps; source level: (30-80 khz, 150dB; Harmonics: 60-240 khz-powerful double mirrored harmonics; signal Duration: 100-600 ms randomized; Signal Interval: 1-6 sec randomized). 3

1. Resultaten Praktijkproef Dolphin Saver In onderstaande tekst worden de diverse deelvragen per vraag beantwoord worden, afgerond met een conclusie. Allereerst volgt een overzicht van de voorbereidende en uitvoerende activiteiten van de praktijkproef. 1.1. Voorbereiding en uitvoering praktijkproef Voordat van start kon worden gegaan met de Praktijkproef Dolphin Saver zijn de nodige voorbereidingen getroffen. In overleg met de vissers en de Kenniskring Staandwant is een deelnamecertificaat voor de vissers opgesteld, waarin diverse afspraken zijn vastgelegd (zie bijlage II). Tot de afspraken behoort de afspraak dat in geval van bijvangst van een bruinvis deze zal worden aangeland. Hiervoor is een ontheffing voor het aanlanden van een bijgevangen bruinvis verleend door de Afdeling Pathobiologie van de Universiteit Utrecht in overeenstemming met de AID en directie NLP. Eveneens is afgesproken dat op inlevering van de Dolphin Savers aan het eind van de proef iedere deelnemende visser 300,- met aftrek van 30,- per verloren Dolphin Saver zal ontvangen. Dit bedrag zal worden toegekend door de Kenniskring Staandwant. Ter voorbereiding op de praktijkproef is eveneens het onderzoeksvoorstel voorgelegd aan diverse stakeholders, met het verzoek hierop advies te geven m.b.t. aanvulling en optimalisatie van de praktijkproef. Het voorstel is voorgelegd aan de kennisinstituten IMARES, NIOZ en Zeehondencrèche Lenie t Hart evenals aan de NGO s Stichting de Noordzee (SDN) en het Wereld Natuur Fonds (WNF). 1.1.1. Projectbijeenkomsten Tijdens de uitvoer van de praktijkproef hebben diverse projectbijeenkomsten plaatsgevonden. Startbijeenkomst - Op donderdag 4 februari 2009 zijn de Dolphin Savers officieel overhandigd aan de vissers tijdens een Kenniskring Staandwant vergadering en is de praktijkproef officieel gestart. Tijdens deze vergadering is door Kust & Zee een uitleg gegeven over de praktijkproef en zijn de deelnamecertificaten door de vissers ondertekend. Tien vissers hebben ieder vijftien Dolphin Savers ontvangen, waarvan tien met een drijfring en vijf met losse drijfkurkjes. Persactiviteiten Kust & Zee heeft een persbericht de deur uit gedaan. Daarnaast hebben er diverse persmomenten plaatsgevonden ten tijde van de praktijkproef, in samenwerking met diverse vissers. Diverse media hebben hieraan aandacht besteed, waaronder televisie, radio, internet en schrijvende pers. (zie bijlage III voor een overzicht van persactiviteiten). Tevens is het onderzoek vermeld in het ICES rapport van de studiegroep bijvangst van beschermde zeedieren. Optimalisatie wetenschappelijke proefopzet De Vissersbond en vissers hebben voorafgaand aan de proef aangegeven significante resultaten na te streven. Hiervoor heeft Kust & Zee een analyse gedaan om te achterhalen op welke wijze de praktijkproef dient te zijn opgezet zodat significante resultaten mogen worden verwacht. Kust & Zee heeft hiervoor diverse studies geraadpleegd. Ook hebben statistici van IMARES en NIOZ op verzoek van Kust & Zee advies gegeven over de proefopzet Evaluatiebijeenkomsten Gedurende de praktijkproef hebben op diverse tijdstippen evaluatiebijeenkomsten plaatsgevonden met de betrokkenen van de praktijkproef. Zo heeft Kust & Zee interviews gehouden met de betrokken vissers. Diverse keren hebben werkbezoeken naar de vissers plaatsgevonden en ook telefonisch is regelmatig contact geweest tussen Kust & Zee en de vissers. Tijdens de Kenniskring Staandwant vergadering op 16 april 2010 heeft een evaluatie plaatsgevonden met diverse vissers, de Vissersbond en leden van de Kenniskring. Op 2 juni 2010 heeft een evaluerend 4

gesprek plaatsgevonden met de fabrikant van de Dolphin Saver, SaveWave, de Vissersbond ter vertegenwoordiging van de vissers en Kust & Zee. Ook heeft Kust & Zee regelmatig contact ter informatie opgenomen met directies AKV en NLP. Tenslotte zal Kust & Zee aanvullend op een workshop van Stichting de Noordzee, de resultaten, aanbevelingen en conclusies van de praktijkproef presenteren 2. Bij deze workshop worden alle betrokken uitgenodigd. 1.2. Mogelijkheden en beperkingen toepasbaarheid statiegeldsysteem pingers in Nederlandse visserij De Dolphin Savers zijn uitgedeeld door Kust & Zee en ook weer ingenomen door Kust & Zee aan het einde van het visseizoen 2009-2010 op tarbot, griet en kabeljauw. Het aanvankelijke idee was dat de vissers bij de overdracht van de Dolphin Savers een statiegeldbedrag wordt gevraagd om ervoor te zorgen dat de Dolphin Savers aan het eind van het visseizoen bij Kust & Zee terugkomen. Iedere visser loopt dan een risico van minimaal 500 euro. Hiertegen is bezwaar gemaakt, omdat de deelname aan deze praktijkproef vrijwillig is. Door de vissers en de Vissersbond is nog vóór de officiële start van de praktijkproef een oplossing voor de financiering van eventueel te verliezen Dolphin Savers gevonden, waarbij deelname aan de praktijkproef niet wordt bestraft maar beloond. In overleg met Kenniskring Staandwantvisserij is besloten een beloning van 300 euro ter beschikking te stellen aan het eind van de proef met aftrek van 30 euro per verloren Dolphin Saver per deelnemende visser. Door ondertekening van een deelnameovereenkomst met de vereniging Kust & Zee verplichten de vissers zich om de Dolphin Savers op de visnetten te bevestigen en goed te beheren, om toe te zien op een goede uitvoering van de praktijkproef aan de hand van de projectformulieren en om de Dolphin Savers aan het eind van het winterseizoen weer in te leveren. Vissers hebben aangegeven dat de kans bestaat dat een aantal netten wordt weggevist doordat de perken worden overvaren door andere scheepvaart. In een dergelijk geval of bij verlies van netten hebben de vissers aangegeven contact op te nemen met Kust & Zee, zodat mogelijk verloren netten opgedoken kunnen worden, om spookvisserij te voorkomen. Conclusie Bij de deelnemende vissers is weerstand om bij vrijwillige deelname te werken met statiegeld per geleende Dolphin Saver, gezien het risico op verlies van dit statiegeld bij verlies van de Dolphin Saver. 1.3. Mogelijkheden en beperkingen Dolphin Saver in de praktijk van de staandwant visserij in de Nederlandse Noordzee? Tot de doelstelling van de praktijkproef behoort het testen van de werkbaarheid van de Dolphin Saver. Alle vissers hebben twee verschillende bevestigingsmethoden getest, Dolphin Savers met daaraan bevestigde drijfring (ringfloat) en Dolphin Savers met losse drijfkurkjes (losse floats). Van de tien vissers hebben drie vissers niet met de Dolphin Saver gevist. Redenen hiervoor waren: niet geschikte weersomstandigheden; slechte visprijzen; vroege omschakeling naar tongvisserij. Zeven vissers hebben een of meerdere keren met de Dolphin Savers op de netten gevist. Van de zeven die gevist hebben met Dolphin Savers was een visser die met dummies heeft gevist. De overige drie vissers die dummies hadden ontvangen, hebben niet gevist. Zes vissers hebben diverse moeilijkheden ondervonden tijdens het testen van de werkbaarheid van de Dolphin Saver. Zowel bij het schieten en het halen van de netten zijn problemen ondervonden. Een visser is bij het schrijven van deze rapportage aan het vissen met Dolphin Savers. De Dolphin Savers zijn bevestigd aan zogenaamde strakke netten voor het vissen op Tarbot. Bevindingen zijn nog niet bekend. 2 De workshop is op verzoek van directie NLP uitgesteld, waardoor de workshop later wordt gehouden dan gepland en daardoor valt deze buiten de vooraf overeengekomen projectplanning. 5

Bevindingen vissers De netten liggen in een bak voordat ze worden geschoten. De Dolphin Savers zijn op dat moment al bevestigd aan de netten. o Tijdens het schieten blijft de Dolphin Saver haken in het net, waardoor het net wordt stukgetrokken. Dit gebeurt zowel bij de Dolphin Saver met als zonder ringfloat. o De Dolphin Saver veroorzaakt klitvorming zodat de netten in een kluwen overboord gaan, dit veroorzaakt schade aan de netten. De netten gaan klitten in de openingen in de vorm van de Dolphin Saver met ringfloat. o De tie wraps waarmee de Ringfloat aan de Dolphin Saver is bevestigd zijn niet bestand tegen koud water en breken. o De tie wraps waarmee de Ringfloat aan de Dolphin Saver is bevestigd haken aan de netten. Vissers stappen over op nylon draad. o De klitvorming en het verward raken van de netten brengt de veiligheid van vissers in gevaar. Zeker geldt dit voor de vissers die alleen aan boord werken en die zowel koers moeten houden als de netten in de gaten moeten houden. Even snel een kluwen ontwarren is niet mogelijk. o De Dolphin Saver kruipt soms door openingen in het net, hierdoor raken de netten ook verward. o Hoe sneller de netten het water in gaan, des te groter de kans is dat de Dolphin Saver verward raakt in het net. Niet iedere visser heeft echter tijd om zijn netten langzaam te schieten. o Tijdens het schieten kan de Dolphin Saver tegen de spiegel aan stoten. Bij het halen van de netten zijn de vissers tegen diverse problemen opgelopen. o Zowel de Dolphin Saver met en zonder drijfring past niet op alle boten door het powerblock een katrolachtige installatie waar de netten langs aan boord worden gehaald. o Vissers hebben schade aan netten bij het halen. o Tijdens het halen is een van de Dolphin Saver kapot gegaan in het powerblock, waardoor corrosie is opgetreden in het binnenwerk van de Dolphin Saver. Alternatieve bevestigingsmethode Een van de vissers heeft op eigen initiatief een alternatieve bevestigingsmethode uitgetest. Een alternatieve methode die voorkomt dat de Dolphin Saver verward raakt in de netten voor het schieten is het bevestigen van de Dolphin Saver op het moment dat het net bijna overboord gaat. De Dolphin Saver wordt met een musketonhaak bevestigd tegelijk met het bevestigen van het anker en bij het halen van de netten wordt de DS net vlak voordat deze aan boord komt ontkoppeld. Nadeel van deze alternatieve bevestingsmethode is dat een dergelijke handeling alleen kan als het net niet snel het water in loopt en er een visser bij staat om de DS aan het net te bevestigen. Een ander nadeel is dat de bevestiging met een musketonhaak alleen mogelijk is bij de ankers aan het begin en eind van het net, waardoor er een grotere afstand dan de voorgeschreven afstand van 150 meter tussen de Dolphin Savers ontstaat. In dit geval ging het om een afstand van 350 meter tussen twee Dolphin Savers. Ook is het lastig om deze handeling uit te voeren als het slecht weer is en er hoge zeeën staan. Conclusie Uit de praktijkproef 2009-2010 is gebleken dat niet alle vissers de Dolphin Saver hebben kunnen gebruiken door onvoorziene omstandigheden als het weer en de visprijzen. Uit de ervaringen van de vissers die gevist hebben in het winter- en vroege voorjaar seizoen van 2010 kan geconcludeerd worden dat de werkbaarheid van de Dolphin Saver met ringfloat en zonder ringfloat niet ideaal is. De vorm, het gewicht en de grootte zorgen ervoor dat de vissers schade ondervinden aan de netten. Daarnaast veroorzaakt klitvorming van de netten voor een onveilige situatie voor de vissers. 1.4. Effectiviteit Dolphin Saver voor beperking van de bijvangst van bruinvissen in de winter- en vroege voorjaarsvisserij (met grofmazige netten). Een van de onderzoeksvragen is gericht op de effectiviteit van de Dolphin Saver om de bijvangst van bruinvissen in de winter- en vroege voorjaarsvisserij op tarbot, griet en kabeljauw te beperken. Doordat de betrokken vissers niet voldoende met de Dolphin Savers hebben gevist, kan deze vraag nog niet worden 6

beantwoord. Door de betrokken vissers zijn geen meldingen van bijvangst van een bruinvis gedaan tijdens de looptijd van de praktijkproef. Ondanks dat de vissers niet allemaal met de Dolphin Savers visten, is met de vissers afgesproken een eventuele bruinvisbijvangst alsnog te melden bij de coördinator van de praktijkproef. Er zijn geen meldingen gedaan. Op basis van de fabrikant SaveWave is de aanname dat de Dolphin Saver door het geprogrammeerd signaal en door de wijze waarop het signaal 1 wordt uitgezonden, zowel naar links als naar rechts horizontaal het water in (mits bevestigd op de door SaveWave omschreven wijze) bruinvissen uit de buurt van de netten houdt. Conclusie Doordat de visser weinig met de Dolphin Savers hebben gevist valt op basis van de praktijkproef 2009-2010 nog geen conclusie te trekken of de Dolphin Saver effectief zijn voor de beperking van de bijvangst van bruinvissen in de winter- en vroege voorjaarvisserij (met grofmazige netten). 1.5. Beïnvloedt de Dolphin Saver de visvangst? De Dolphin Saver zendt onderwater een akoestisch signaal uit. Op basis van eerdere studies is de verwachting dat de Dolphin Saver geen invloed heeft op de visvangst. De vissers voor zover zij met Dolphin Savers hebben gevist, hebben geen verschillen bemerkt in de visvangst. Een van de vissers heeft getest met twee Dolphin Savers om te kijken of deze kabeljauw wegjagen. De visser heeft geen verschil ondervonden. Het gaat om een visser die met geactiveerde Dolphin Savers heeft gevist. Andere vissers die met de Dolphin Saver hebben gevist hebben geen afwijkingen in de visvangst ondervonden. Omdat er te weinig met de Dolphin Savers is gevist zijn de vangstgegevens van de vissers niet vergeleken. Conclusie Op basis van de visserijactiviteiten met de Dolphin Saver zijn geen aanwijzingen gevonden dat de Dolphin Saver geen invloed heeft op de visvangst. Dit is in lijn met de verwachting van de fabrikant. 7

2. Conclusie en discussie In het winter- en voorjaarsvisserij van 2009-2010 heeft de praktijkproef Dolphin Saver plaatsgevonden, waarbij tien vissers vrijwillig hebben deelgenomen aan het testen in de praktijk van de Dolphin Saver, om zo de incidentele bijvangst van bruinvissen in de staandwant netten te reduceren. Uit de praktijkproef 2009-2010 is gebleken dat niet alle vissers de Dolphin Saver hebben kunnen gebruiken door onvoorziene omstandigheden als het weer en de visprijzen. Uit de ervaringen van de vissers die wel gevist hebben in het winter- en vroege voorjaarseizoen van 2009-2010 kan geconcludeerd worden dat de praktische werkbaarheid van de Dolphin Saver zowel met ringfloat als zonder ringfloat niet of nauwelijks werkbaar is. De vorm, het gewicht en de grootte zorgen ervoor dat de vissers schade ondervinden aan de netten. Daarnaast veroorzaakt klitvorming van de netten voor een onveilige situatie voor de vissers. Uit deze praktijkproef is gebleken dat iedere visser met verschillende aantallen netten vist, verschillende machinerie heeft om netten te schieten en te halen en dat ook het aantal vissers per boot erg variabel is. De praktijkproef Dolphin Saver is echter ondanks de tegenvallende resultaten van de praktische werkbaarheid van de Dolphin Saver toch geslaagd te noemen. Gedurende de praktijkproef, maar ook in aanloop daarnaar toe, hebben zowel de tien vissers als de voorzitter van de Kenniskring Staandwant zich coöperatief opgesteld en hebben zij constructief meegewerkt en meegedacht. Toen bleek dat de Dolphin Saver praktisch niet werkbaar is, hebben de vissers suggesties gedaan hoe de Dolphin Saver er idealiter uit zou moeten zien om deze met succes te kunnen inzetten in de winter- en vroege voorjaarsvisserij op tarbot, griet en kabeljauw. Ook hebben de vissers diverse collega s uit Denemarken benaderd, die met andere akoestische apparaatjes (pingers) werken om bijvangst van bruinvissen te reduceren. (zie bijlage VI) Doordat de vissers niet of nauwelijks met de Dolphin Savers hebben gevist valt op basis van de praktijkproef 2009-2010 nog geen conclusie te trekken of de Dolphin Saver effectief is voor de beperking van de bijvangst van bruinvissen in de winter- en vroege voorjaarvisserij (met grofmazige netten). Een ander punt dat een rol had kunnen spelen in het bepalen van de effectiviteit is het beperkte aantal visdagen dat de vissers (de een meer dan de ander) hebben gevist. Het aantal visdagen ligt dus niet vast, maar wordt bepaald door externe factoren als weer en visprijs. Op basis van de beperkte visserijactiviteiten met de Dolphin Saver kan wel geconcludeerd worden dat de Dolphin Saver geen effect heeft gehad op de visvangst. Dit is in lijn met de verwachting van de fabrikant. Uit de praktijkproef 2009-2010 is duidelijk geworden dat er bij de deelnemende vissers weerstand is om bij vrijwillige deelname te werken met statiegeld per geleende Dolphin Saver, gezien het risico op verlies van dit statiegeld bij verlies van de Dolphin Saver. Tot slot de vissers, ook zij die niet meer met de Dolphin Savers visten, is gevraagd een eventuele bijvangst te melden op het daarvoor beschikbaar gestelde telefoonnummer. Er zijn geen meldingen van bijgevangen dieren gedaan. Overigens blijkt uit de contacten met de vissers blijkt dat ze absoluut geen bijvangst willen en in de enkele gevallen dat sommige vissers een keer een bruinvis in de netten hadden (in eerdere jaren), hebben zij aangegeven dit erg vervelend te vinden. 8

3. Aanbevelingen Op basis van de resultaten van de praktijkproef Dolphin Saver 2009-2010 volgen een aantal aanbevelingen voor een gewenst vervolg op de praktijkproef. Samenwerking - Deze eerste praktijkproef met als doel Dolphin Savers te testen op werkbaarheid, effectiviteit om de bijvangst van bruinvissen in de winter- en vroege voorjaarsvisserij te reduceren met behulp van Dolphin Savers, waarbij de visvangst niet wordt beïnvloed is tevens het begin van een samenwerking tussen diverse partijen. Ondanks dat dit type Dolphin Saver door de vissers niet als ideaal bestempeld wordt, is het zeker aan te bevelen een vervolg aan deze praktijkproef te geven in het winter- en vroege voorjaarsvisserij seizoen 2010-2011 en daarmee de samenwerking met de tien vissers, de Kenniskring staandwant en idealiter ook andere staandwant vissers te continueren en waar mogelijk uit te breiden. Hiervoor zijn een aantal concrete mogelijkheden, welke Kust & Zee in overleg met de vissers, de voorzitter van de Kenniskring Staand Want en SaveWave heeft besproken. Ten eerste verdient een onderzoek naar de effectiviteit van het signaal in de Dolphin Saver een sterke aanbeveling. SaveWave pretendeert het meest geschikte signaal te hebben om bruinvissen uit de netten te houden, waarbij geen adaptatie en het dinner-bell effect optreedt. Dit is onderbouwd op basis van eerdere praktijkstudies naar de effecten van bepaalde geluidsignalen op bruinvissen en op basis van literatuurstudies en een aanbeveling van onderwater geluid expert Ron Kastelein (SEAMARCO). Echter een daadwerkelijke test van dit specifieke signaal van de Dolphin Saver op een levende bruinvis is niet uitgevoerd. Kastelein is bereid om in opdracht van Kust & Zee en de Kenniskring Staandwant een test uit te voeren in het onderzoeksinstituut SEAMARCO in samenwerking met TNO. Op basis van deze resultaten kan tegelijkertijd een vergelijkend onderzoek gedaan worden naar andere door SEAMARCO geteste pingers. Ten tweede verdient het de aanbeveling om gezamenlijk met Kust & Zee, de inzet van vissers, geluidsexperts, fabrikanten van visnetten en pingerproducenten te onderzoeken op welke manier de incidentele bijvangst in staandwant netten kan worden gereduceerd op zo n manier dat het praktisch werkbaar en haalbaar is voor de vissers. Hieronder valt ook aan te bevelen om praktisch te werk te gaan en werkbaarheid van diverse dummy modellen op de vissersschepen te testen, maar ook om de effectiviteit onder water op zee om zodoende inzicht te krijgen in de criteria waaraan een pinger moet voldoen, zij het een nieuwe te ontwikkelen model, zij het een reeds bestaand model. Ten slotte verdient het de aanbeveling om ook het komend winter- en vroege voorjaarsvisserij seizoen een vervolg te geven aan de praktijkproef waarbij regelmatig contact zal zijn met de vissers; waarbij incidentele bijvangsten door de vissers kunnen worden gemeld; waarbij een praktisch middel ter voorkoming van bijvangst zal worden ingezet in nauwe samenwerking met de staandwantvissers en waarbij ook over de ontwikkelingen naar NGO s, kennisinstituten, de visserijsector, de overheid en het algemene publiek zal worden gecommuniceerd. 9

4. Literatuur Couperus, A.S. et al. (2009). Onderzoek naar bijvangst bruinvissen in de Nederlandse visserij. Rapport C039/09, Wageningen IMARES. Couperus, A.S. (2009). Beknopt overzicht van kennis en onderzoek naar bijvangst van bruinvissen in de visserij in Nederland. Rapport C060/09, Wageningen IMARES. Osinga, N., Berends, D.J. and t Hart, P (2009). Fishery and porpoises (Phocoena phocoena): a survey among Dutch fishermen on by-catch of porpoises. Manuscript for submission. Carlstrom, J. et al. (2002). A field experiment using acoustic alarms (pingers) to reduce harbour porpoise bycatch in bottom-set gillnets. ICES Journal of Marine Science, 59: 816-824. 10

Bijlage I Onderzoeksvoorstel Praktijkproef Dolphin Saver Praktijkproef Dolphin Savers staand want 2009-2010 Samenwerkende partijen Vereniging Kust & Zee (projectleiding) Nederlandse Vissersbond en Kenniskring Staandwantvisserij Tien vissersschepen, w.o. in elk geval: Scheveningen SCH 7, SCH 40,SCH 61 en SCH 73, Katwijk KW1, KW 2, IJmuiden IJM 27 en IJM 369, Urk vanuit IJmuiden UK 93, UK 155 Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Visserijcoöperaties worden door de Nederlandse Vissersbond benaderd om op te treden als uitgiftepunten voor de Dolphin Savers en de onderzoekdocumenten, in elk geval in Scheveningen en IJmuiden, desgewenst ook in Stellendam en Den Oever. Doelstelling De doelstelling van de praktijkproef is: Het bepalen van de werkzaamheid en werkbaarheid van de Dolphin Saver 3 als mogelijkheid om de gewenste vermindering van incidentele bijvangst van bruinvissen te bereiken in de gerichte staandwantvisserij op tarbot/griet en kabeljauw in winter- en vroege voorjaarsvisserij in de Nederlandse kustwateren en op de Noordzee,in afwachting van een lange termijn oplossing van het conflict tussen bijvangst van bruinvissen en staande netten. Deelvragen a) wat zijn de mogelijkheden en beperkingen m.b.t. de toepasbaarheid van het statiegeldsysteem voor pingers in Nederlandse visserijhavens? b) wat zijn de mogelijkheden en beperkingen m.b.t. de toepasbaarheid van de Dolphin Saver in de praktijk van de staand want visserij in de Nederlandse Noordzee, in een breder kader waarin wordt gezocht naar oplossingen voor de lange-termijn? c) wat is de effectiviteit van de Dolphin Saver voor de beperking van de bijvangst van bruinvissen in winter- en vroege voorjaarsvisserij 4 (met grofmazige netten 5 )? d) is er mogelijk invloed van het gebruik van de Dolphin Saver op de visvangst? Toelichting op de deelvragen: a) Test van het statiegeldsysteem Op 21 juni 2007 is tijdens de bijeenkomst van het Nationaal Comité van het UN Year of the Dolphin reeds geconcludeerd dat het voor alle partijen goed zou zijn om pingers aan te schaffen en onderzoek te doen naar de werking van het statiegeldsysteem zoals dat in Denemarken al meer dan tien jaar functioneert. Het uitleensysteem maakt het gebruik van pingers voor de kleinere vissers die geen bruinvissen willen vangen op een laagdrempelige wijze mogelijk. Daarbij is er met eerdere typen van deze pinger een bijvangstreductie van 85-90% aangetoond en heeft dit voorzover bekend geen negatieve effecten gehad voor de bruinvis noch voor de visvangst. De Deense overheid stelt de pingers beschikbaar aan de vissers. De vissers betalen hier aan het begin van het seizoen een bedrag voor dat overeenkomt met de aanschafprijs. Wanneer de visser de pingers aan het einde van het seizoen weer inlevert krijgt deze zijn aankoopbedrag weer geheel terug. Vandaar 3 LongLife Dolphin Saver: randomized sweeps; source level: (30-80 khz, 150dB; Harmonics: 60-240 khz-powerful double mirrored harmonics; signal Duration: 100-600 ms randomized; Signal Interval: 1-6 sec randomized). 4 Met winterseizoen worden de maanden november tot en met mei bedoeld. 5 Het gaat om meer dan één soort grofmazige netten. 11

de term statiegeldsysteem. Vóór de start van de praktijkproef zullen wij de sterke en zwakke aspecten van de Deense opzet nog nader bekijken en in onze opzet verwerken. b) Toepasbaarheid van de Dolphin Saver Reeds enkele jaren is de Dolphin Saver van het bedrijf Save Wave de meest veelbelovende bruinvis specifieke pinger. Het Dolphin Fund heeft al eerder een bijdrage geleverd aan verdere verbeteringen aan de bruinvispinger. Dit heeft onder meer geleid tot een kleine pinger met positieve eigenschappen voor de gebruiker (o.m. gewicht en omvang) en een veel langere levensduur van de batterij. Aspecten die onder meer zullen worden getest zijn de gebruiksvriendelijkheid en het gebruik van drijfringen. c) Effectiviteit van de Dolphin Saver voor bruinvissen De effectiviteit van de pingers kan alleen goed worden bepaald met een experimentele onderzoeksopzet. Wij kiezen niet voor een proefopzet met en zonder Dolphin Savers, maar voor een opzet waarbij alle netten worden voorzien van Dolphin Savers maar waarbij een deel van de vissers uitsluitend werkt met uitgeschakelde Dolphin Savers. We zouden kunnen kiezen voor een statistisch optimale praktijkproef voor 50% uitgeschakelde Dolphin Savers. Maar omdat lang niet zeker is dat we daadwerkelijk statistisch 6 significante uitkomsten krijgen kiezen we voor een lager % om daarmee een grotere bijdrage te kunnen leveren aan het reduceren van de eventuele bijvangst.. Bovendien zal het niet bevorderlijk zijn voor de motivatie van de vissers om aan de proef mee te doen als nog vrij veel van hen alsnog bruinvissen bijvangen. d) Mogelijke invloed van de Dolphin Saver op de visvangst Tot dusver is er geen verband gevonden tussen de toepassing van pingers en de visvangst. Save Wave gaat ervan uit dat de Dolphin Saver geen effect heeft op de vis. Theoretisch zijn echter de volgende mogelijkheden denkbaar: veel vis in het staandwant kan bruinvissen aantrekken, zodat vangst en bijvangst een positief verband hebben; bepaalde vissoorten worden toch afgeschrikt door Dolphin Savers zodat de visvangst daarbij afneemt (d.w.z. een negatief verband tussen Dolphin Savers en visvangst); de aanwezigheid van bruinvissen bij het staandwant kan vis bij het net vandaan houden; het gebruik van Dolphin Savers kan de visvangst dan verhogen. We hebben nu de mogelijkheid om dit aspect in het onderzoek te betrekken. Actie: Kust & Zee zal de vissers middels de deelnameovereenkomst om toestemming vragen om hun vangstgegevens uit hun reguliere logboeken te kunnen vergelijken. Daarnaast zullen vissers in een voor de praktijkproef gemaakt logboek gegevens per visdag registreren over vistijd, lengte gebruikte visnetten en locatie. Uitvoering van de praktijkproef De praktijkproef zal worden uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de vereniging Kust & Zee die optreedt als projectleider. Tien vissersschepen, w.o. in elk geval: Scheveningen SCH 7, SCH 40,SCH 61 en SCH 73, Katwijk KW1, KW 2, IJmuiden IJM 27 en IJM 369, Urk vanuit IJmuiden UK 93, UK 155 Actie: De Vissersbond geeft tijdig aan welke schepen definitief meedoen. Voor elk van de 10 betrokken staand want schepen blijken 15 Dolphin Savers nodig. We kiezen er nu voor om te werken met zes schepen die werken met een set van 15 geactiveerde Dolphin Savers (aan te duiden als DS+ ); vier van de vissers werken met een set van 15 niet-geactiveerde Dolphin Savers (dummy s, aan te duiden als DS- ). De vereniging Kust & Zee schaft 100 Dolphin Savers aan plus 60 dummy s. Dit betekent dat er 10 extra Dolphin Savers beschikbaar zijn om ervoor te zorgen dat verlies van Dolphin Savers niet leidt tot een probleem voor de praktijkproef. Alle apparaten worden door de leverancier (Save Wave) genummerd d.m.v. serienummers. 6 Statistisch gezien zou voorafgaand aan de proefopzet o.a. een power analyse wenselijk zijn. De uitvoering ligt echter al min of meer vast. In de looptijd van de proef zal ik een statistische toets voorbereiden en kijken naar de mogelijkheid om een power analyse doen 12

In de praktijkproef volgen we de door de fabrikant geadviseerde onderlinge afstand op het net, nl. 150 m. Bij de keuze welke schepen worden uitgerust met dummy s wordt gestreefd naar een geografische overlap tussen de groep met geactiveerde Dolphin Savers en de groep met dummy's. 7. a) Test van het statiegeldsysteem Vanuit het oogpunt van voorkoming van marktverstoring blijven de Dolphin Savers eigendom van Kust & Zee; ze worden uitgeleend ten behoeve van de doelstellingen in het kader van deze praktijkproef gedurende het winterseizoen 2009-2010. De uitleen en teruggave van de Dolphin Savers wordt namens Kust & Zee geadministreerd door de Visserijcoöperaties in Scheveningen en IJmuiden en eventueel Stellendam en Den Oever. Actie: De Vissersbond geeft tijdig aan wie de contactpersonen zijn voor de uitreiking van Dolphin Savers en projectformulieren aan de vissers en voor het laten tekenen van de deelnameovereenkomst. Het aanvankelijke idee was dat de vissers bij de overdracht van de Dolphin Savers een statiegeldbedrag wordt gevraagd om ervoor te zorgen dat de Dolphin Savers aan het eind van het visseizoen bij Kust & Zee terugkomen. Iedere visser loopt dan een risico van minimaal 500 euro. Hiertegen is bezwaar gemaakt, omdat de deelname aan deze praktijkproef vrijwillig is. Nadere oriëntatie in Denemarken heeft geleerd dat het statiegeldsysteem daar is ingevoerd omdat het gebruik van pingers daar verplicht is ingevolge EU Council Reg. 812/2004, terwijl dat in Nederland niet zo is. Helaas blijkt dat de administratieve kosten van het Deense statiegeldsysteem groter zijn dan de kosten van automatische vervanging van verloren pingers. Actie: De vissers en de Vissersbond zullen vóór de start van de praktijkproef zoeken naar een oplossing voor de financiering van evt. te verliezen Dolphin Savers waarbij deelname aan de praktijkproef niet wordt gestraft maar wordt beloond. In overleg met Kenniskring Staandwantvisserij is besloten een beloning van 300 euro ter beschikking te stellen aan het eind van de proef met aftrek van 30 euro per verloren gegane Dolphin Saver. Door ondertekening van een deelnameovereenkomst met de vereniging Kust & Zee verplichten de vissers zich om de Dolphin Savers op de visnetten te bevestigen en goed te beheren, om toe te zien op een goede uitvoering van de praktijkproef aan de hand van de projectformulieren en om de Dolphin Savers aan het eind van het winterseizoen weer in te leveren. Dan kan Kust & Zee de batterijen vervangen en ze weer geschikt maken voor het volgende seizoen. Actie: Kust & Zee ontwerpt een deelnameovereenkomst. De evaluatie van dit onderdeel wordt hoofdzakelijk uitgevoerd a.d.h.v. interviews met de betrokken vissers. b) Toepasbaarheid van de Dolphin Saver Actie: Rems Cramer (KW 2) zal inventariseren en aangeven welke vissers liever niet met drijfringen wil werken. Ook dit onderdeel wordt hoofdzakelijk uitgevoerd a.d.h.v. interviews met de betrokken vissers. c) Effectiviteit van de Dolphin Saver voor bruinvissen Zes vissers werken met een set van 15 geactiveerde Dolphin Savers (DS+); vier van de vissers werken met een set van 15 niet-geactiveerde Dolphin Savers (dummy s, DS-). Deze vissers worden daarvan alleen achteraf op de hoogte gebracht. Wel worden alle vissers vooral op de hoogte gebracht van het gebruik van dummy s, dit om het noteren van bijvangsten te bevorderen: een bijvangst kan immers het gevolg zijn van een set dummy s. Vervolgens worden de bijvangsten tussen vissers met werkende Dolphin Savers (DS+) en dummy s (DS-) met elkaar vergeleken, waarbij evt. ook andere gegevens worden betrokken. Actie: Kust & Zee ontwerpt een projectformulier dat de vissers alleen behoeven in te vullen in geval van: 1) bijvangst van bruinvissen; het is essentieel dat daarop in dat geval per bruinvis wordt genoteerd: - - exacte locatie en tijdstip van de bijvangst 7 Suggestie om de proef dubbelblind per geografisch gebied uit te voeren, zo dat vissers en onderzoekers niet weten welke DS + of DS zijn. 13

- bijzonderheden over de omvang en samenstelling van de visvangst - evt. andere bijzonderheden die de visser van belang acht om de bijvangst te verklaren. Serie NR DS- Serie NR DS- Datum/tijd Plaats (GPS 1 1 2 1 coördinaten) Maaswijdte net (mm) Type net (kruis aan) Spiegelnet Strak net. 2) verlies van Dolphin Savers; het is belangrijk dat daarop wordt ingevuld waar en hoe dat is gebeurd; Kust & Zee heeft de mogelijkheid om aan wrakduikers te vragen om netten met Dolphin Savers die aan wrakken zijn blijven zitten te bergen. Aan de vissers zal worden gevraagd om een ingevuld projectformulier direct na elk incident (bijvangst of verlies van Dolphin Savers) in een retourenvelop op te sturen naar de projectcoördinator. Na een bijvangst kunnen de EHBZ-medewerkers aan wie de bruinvissen worden overgedragen ook zorgen voor het opsturen van het projectformulier. Actie: Kust & Zee overlegt dit met de Zeehondencrèche. Aan het einde van het winterseizoen (uiterlijk 1 mei, in overleg met de vissers) wordt het gebruik van de Dolphin Savers door alle vissers tegelijk beëindigd en worden de onderzoeksgegevens verzameld en geanalyseerd. 8 Ten behoeve van de evaluatie is van groot belang om te toetsen of de visserij inspanningen van de DS+ schepen overeenkomt met die van de DS- schepen. Daartoe moeten wij onder meer kunnen beschikken over de volgende informatie (per schip): - aantal visserijdagen en de verdeling ervan over het seizoen - de aanlandingen voor de commerciële vissoorten. Om aan deze informatie te komen zullen de deelnemende vissers een extra logboek invullen = Actie: Kust & Zee zal hiervoor aan de vissers toestemming vragen via de deelnameovereenkomst. In aanvulling daarop is het ten behoeve van de evaluatie van vraag c) tevens van belang om te toetsen of de bijvangst van bruinvissen te wijten is aan bepaalde specifieke factoren. Daartoe kunnen de bijvangsten bijvoorbeeld achteraf worden getoetst aan KNMI weerrapporten. d) Mogelijke invloed van de Dolphin Saver op de visvangst Voor die vissers die daaraan willen meewerken zullen de vangstgegevens worden vergeleken tussen de vissers met Dolphin Savers en die met dummy s. Daarbij wordt tevens in de beschouwing betrokken of de visserij inspanning tussen de DS+ en de DS- vissers vergelijkbaar is (conform onder c). Omdat anonimiteit voor de betrokken vissers te garanderen worden de scheepsnummers binnen het onderzoek en in het eindrapport omgenummerd in DS+1 t/m DS+6 en DS-1 t/m DS-4. Wetenschappelijke borging Voor de wetenschappelijke borging wordt advies en cofinanciering gezocht van de Kenniskring staand want, die de opzet van de praktijkproef op 28 augustus jl. heeft besproken. De praktijkproef zal worden uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van een terzake kundig onderzoeker op het gebied van bijvangst van zeezoogdieren, Marije Siemensma. Ron Kastelein (SEAMARCO) heeft positief geadviseerd over het gebruik van de Dolphin Saver en het 8 Idealiter wordt deze praktijkproef in tijd en ruimte identiek herhaald. 14

signaal dat daarin wordt gebruikt. Nynke Osinga (Zeehondencrèche, Pieterburen) is al sinds augustus jl. betrokken bij de opzet van de praktijkproef. Actie: Kust & Zee (i.c. Marije Siemensma) legt de opzet van de praktijkproef in oktober voor commentaar voor aan IMARES en NIOZ, evenals aan Stichting De Noordzee en het WNF. De resultaten van deze raadpleging en de wijze waarop daarmee in de proefopzet rekening wordt gehouden zal eind oktober 2009 aan alle betrokkenen worden voorgelegd. Bij de evaluatie van de resultaten worden ook andere relevante onderzoeken betrokken, w.o. die van IMARES en de Zeehondencrèche (zie Literatuur). De analyse en voorlopige conclusies worden vervolgens met alle betrokkenen en wetenschappelijke deskundigen besproken in de Kenniskring. Hiervoor worden onder meer uitgenodigd: SEAMARCO, Zeehondencrèche, IMARES, NIOZ en Stichting De Noordzee. Op basis daarvan wordt een rapport opgesteld en aanvankelijk onder embargo aan alle betrokkenen gepresenteerd. Bijgevangen bruinvissen Kust & Zee heeft voorgesteld dat de vissers gevangen dode bruinvissen aan land kunnen brengen, anders kunnen ze alsnog aanspoelen, maar er zijn dan wel vergunningen (en evt. zakken) nodig. Dit voorstel wordt breed gesteund. Actie: Kust & Zee zal de Zeehondencrèche Lenie t Hart verzoeken om: - gebruik te kunnen maken van het EHBZ-netwerk bij de overdracht van dode bruinvissen evenals voor het betreffende projectformulier over de bijvangst Universiteit Utrecht wordt benaderd om: - sectie te verrichten en de maaginhoud te analyseren om daarmee meer te weten te komen over het fourageergedrag van deze bruinvissen bij staand want. Actie: De Vissersbond zal namens de vissers vergunningen aanvragen bij LNV. Kust & Zee zorgt ism UU voor een aanlandvergunning voor bijgevangen bruinvissen Omdat anonimiteit voor de betrokken vissers te garanderen worden de scheepsnummers binnen het onderzoek en in het eindrapport omgenummerd (zie hierboven onder c). De resultaten De resultaten van de praktijkproef worden beschreven in een rapport waarin aan de hand van de praktijkproef antwoord wordt gegeven op de gestelde vragen: a) wat zijn de mogelijkheden en beperkingen m.b.t. de toepasbaarheid van het statiegeldsysteem voor pingers in Nederlandse visserijhavens? b) wat zijn de mogelijkheden en beperkingen m.b.t. de toepasbaarheid van de Dolphin Saver in de praktijk van de staand want visserij in de Nederlandse Noordzee? c) wat is de effectiviteit van de Dolphin Saver voor de beperking van de bijvangst van bruinvissen in winteren vroege voorjaarsvisserij (met grofmazige netten)? d) is er mogelijk invloed van het gebruik van de Dolphin Saver op de visvangst? Als projectverantwoordelijke wordt de vereniging Kust & Zee eigenaar van alle materiaal en alle gegevens. Alle gegevens worden openbaar verstrekt aan alle deelnemers van het project en aan derden. Door de omnummering van scheepsnummers zal de informatie over de daadwerkelijke bijvangst van bruinvissen en van de visvangst per schip echter anoniem blijven. Projectbijeenkomsten Wij voorzien de volgende bijeenkomsten vanaf de start van het project: Bijeenkomsten van de Kenniskring staand want waar de relevante aspecten van de praktijkproef worden besproken. Bij de officiële start van de proef (begin februari 2010): een startbijeenkomst in IJmuiden waarbij de contactpersonen van de verschillende havens de onderzoekspakketten in ontvangst nemen om uit te delen aan de deelnemende vissers Iom kenniskring Staandwant is besloten om een afzonderlijke persbijeenkomst te organiseren na het uitdeelmoment. Hierbij worden alle betrokkenen, plus genodigden en pers uitgenodigd. Een evaluatiebijeenkomst waarin de resultaten van de praktijkproef met alle betrokkenen worden besproken. Op basis daarvan wordt een eindrapport gemaakt. 15

Een afsluitende bijeenkomst waarop de resultaten, conclusies en aanbevelingen worden bekend gemaakt en besproken. Ook hiervoor worden alle betrokkenen plus genodigden en pers uitgenodigd. Planning en duur van de praktijkproef Voorbereiding: april tot eind september 2009 Start: oktober 2009 Gebruik Dolphin Savers door de vissers: 4 feb 2010 tot 1 mei 2010 Eindrapportage: juni 2010. Literatuur Couperus, A.S. et al. (2009). Onderzoek naar bijvangst bruinvissen in de Nederlandse visserij. Rapport C039/09, Wageningen IMARES. Couperus, A.S. (2009). Beknopt overzicht van kennis en onderzoek naar bijvangst van bruinvissen in de visserij in Nederland. Rapport C060/09, Wageningen IMARES. Osinga, N., Berends, D.J. and t Hart, P (2009). Fishery and porpoises (Phocoena phocoena): a survey among Dutch fishermen on by-catch of porpoises. Manuscript for submission. Carlstrom, J. et al. (2002). A field experiment using acoustic alarms (pingers) to reduce harbour porpoise bycatch in bottom-set gillnets. ICES Journal of Marine Science, 59: 816-824. Albert Salman Vereniging Kust & Zee Leiden, 4 februari 2010 16

Bijlage II Project formulieren HANDLEIDING PRAKTIJKPROEF DOLPHIN SAVERS In nauw overleg met vissers en wetenschappers heeft het bedrijf SaveWave (www.savewave.net) de Dolphin Saver ontwikkeld. Deze Savers worden in de Middellandse Zee gebruikt om tuimelaars bij visnetten weg te houden, rondom Scandinavië getest om zeehonden op afstand van netten te houden en nu in Nederland getest om de bijvangst van bruinvissen te reduceren. Voor elke toepassing worden andere signalen gebruikt. Omdat de visnetten en werkomstandigheden in verschillende gebieden nogal uiteen lopen, worden de Savers op verschillende manieren gebruikt. Hierom geven wij u twee mogelijkheden om de Dolphin Savers te bevestigen. U kunt zo zelf uitzoeken wat voor u het beste werkt. Welke bevestiging u ook kiest, in alle gevallen geldt: Belangrijk is dat de Dolphin Saver parallel aan het net staat (holografische stickers wijzen naar de zijkanten). Zorg dat u de Dolphin Saver zo bevestigt dat deze nooit haaks op het net staat. Zorg altijd dat er in elk geval één Dolphin Saver aan het begin en één aan het eind van het net geplaatst wordt. Zorg dat er om de 150 meter een Dolphin Saver geplaatst wordt. De Dolphin Savers hebben geen aan/uit knop. Onder water zullen ze automatisch beginnen met het uitzenden van de geprogrammeerde signalen. Bij het ophalen van het net kunt u de Dolphin Savers weer van de lijn afhalen of aan het net laten zitten. Boven water zullen ze automatisch stoppen met werken. Bevestiging Methode 1: Ring-Float Rems Cramer heeft de Ring-Float methode uitgedacht en in zijn machines getest. Voor hem is dit de ideale manier van werken*. De ring met de Dolphin Saver wordt met een los touw aan de bovenpees gelust. Dit kan gebeuren op het moment dat u het net uitzet. Belangrijk is dat de holografische stickers naar de zijkanten wijzen. Bevestig de ring dus zo dat deze niet haaks op het net kan komen. Methode 2: Losse Floats * Mocht uiteindelijk blijken dat inderdaad voor u deze methode de voorkeur heeft, zal SaveWave de Dolphin Saver zo aanpassen dat deze in het vervolg mooi in de ring past. Voor deze test is dit nog provisorisch gedaan en verdient voor het oog helaas niet de schoonheidsprijs. Dit doet geen afbreuk aan de functionaliteit. 17

In Griekenland zweren vissers bij het gebruik van losse floats. Vandaar dat wij u ook deze mogelijkheid willen aanbieden. De losse floats zijn te gebruiken tot op een diepte van 45 meter. Per Saver dient u twee floats te gebruiken: aan allebei de kanten één. De Saver wordt dmv tie-wraps op de drijflijn/bovenpees gezet. (Gebruik hiervoor de onderste twee gaatjes in de Dolphin Saver) Gebruik het bovenste gaatje om met een extra touwtje een float aan het net te bevestigen. Doe dit ook aan de andere zijde. De losse floats bieden u ook de mogelijkheid de Dolphin Saver op een eigen manier aan het net te bevestigen, zoals u dit prettig vindt werken. 18

LOGBOEK PRAKTIJKPROEF DOLPHIN SAVER <VISSERIJNUMMER> <naam visser> Datum Locatiecode (zie kaartje) Lengte net (m) Tijd net in het water (uur) NB: Anonimiteit omgang informatie is gewaarborgd. In externe communicatie en in de onderzoeksresultaten zal de eventuele bijvangst op geen enkele wijze aan het visserijnummer gekoppeld worden. A.U.B. DIT FORMULIER OPSTUREN NAAR VERENIGING KUST & ZEE, ANTWOORDNUMMER 10023, 2300 VB LEIDEN OF BIJGELEVERDE ANTWOORDENVELOPPE GEBRUIKEN 19

REGISTRATIEFORMULIER PRAKTIJKPROEF DOLPHIN SAVER <VISSERIJNUMMER> <naam visser> BIJVANGST (1 bruinvis per formulier) Serie NR DS- Serie NR DS- Datum/tijd Plaats (GPS 1 1 2 1 coördinaten) Opmerkingen/Bijzonderheden: Maaswijdte net (mm) Type net (kruis aan) Spiegelnet Strak net.. 1 Noteer serienummer (te vinden op hologram) van de Dolphin Savers (DS) aan weerzijde van de bruinvis. VERLIES NET(TEN) Lengte net Datum/tijd Plaats (GPS coördinaten) Opmerkingen/Bijzonderheden: NB: Anonimiteit omgang informatie is gewaarborgd. In externe communicatie en in de onderzoeksresultaten zal de eventuele bijvangst op geen enkele wijze aan het visserijnummer gekoppeld worden. A.U.B. DIT FORMULIER OPSTUREN NAAR VERENIGING KUST & ZEE, ANTWOORDNUMMER 10023, 2300 VB LEIDEN 20

21

DEELNAMECERTIFICAAT PRAKTIJKPROEF DOLPHIN SAVER <VISSERIJNUMMER> <UITVOERHAVEN> Datum: 4 februari 2010 Ik doe mee aan de praktijkproef Dolphin Saver, een gezamenlijk initiatief van vereniging Kust & Zee, de Nederlandse Vissersbond en de Kenniskring Staandwantvisserij. Anonimiteit omgang informatie is gewaarborgd. In externe communicatie en in de onderzoeksresultaten zal de eventuele bijvangst op geen enkele wijze aan het visserijnummer gekoppeld worden. Hiermee verklaar ik dat ik gedurende de loop van het onderzoek akkoord ga met de volgende punten: ik heb in bruikleen gekregen 15 Dolphin Savers, waarvan 10 met ringfloat en 5 met losse floats ik gebruik de Dolphin Savers zo veel mogelijk volgens de richtlijnen als gegeven in de handleiding ik bevestig de Dolphin Savers op mijn netten, met uitzondering van de netten voor de vangst van tong in aanvulling op mijn reguliere logboek vul ik na elke visdag het logboek praktijkproef in ik registreer iedere bijvangst van een bruinvis in mijn netten (met& zonder Dolphin Savers) bij bijvangst van een bruinvis: o neem ik het dier (als deze dood is) aan boord en breng het aan land o meld ik de bijvangst bij Kust & Zee (0616623341) die zorgt voor een overhandigingsafspraak met het EHBZ netwerk o vul ik het registratieformulier bijvangst volledig in (dode en levende dieren) en stuur het naar Kust & Zee bij verlies Dolphin Saver bel ik naar Kust & Zee (0616623341) om het verlies te melden en een afspraak te maken voor vervanging van de Dolphin Saver bij verlies van net(ten) (met& zonder Dolphin Saver) vul ik het registratieformulier verlies net(ten) in en stuur het naar Kust & Zee, om het te laten opduiken op verzoek en in overleg neem ik een medewerker van Kust & Zee mee aan boord voor onderzoekswerkzaamheden ik werk mee aan een interview/enquête voor evaluatie van de praktijkproef ik breng bij uitingen over de praktijkproef richting de pers Kust & Zee hiervan op de hoogte ik lever de Dolphin Savers na het wintervisseizoen in bij Kust & Zee op inlevering van de Dolphin Savers aan het eind van de proef ontvang ik 300,- met aftrek van 30,- per verloren Dolphin Saver Vereniging Kust & Zee Kenniskring Staandwantvisserij <Visserijnummer> [handtekening] Albert Salman Derk Jan Berends <naam visser> Directeur Voorzitter 22

Bijlage III Publiciteit Communicatie Kust & Zee Persbericht start praktijkproef: www.kustenzee.nl/pers Kust&Zee Gids 2010-2011 Website Kust & Zee www.kustenzee.nl/dolphinsaverproject North Sea Filmfestival Duikvakerbeurs World Ocean Day Blijdorp SEA LIFE Scheveningen tentoonstelling Persvermeldingen Dolphin Saver 2010 Radio en TV Zondag 7-2-2010 - Vroege vogels nieuws http://player.omroep.nl/?aflid=10631323&start=01:28:56 Maandag 8-2-2010-7.35 Radio Noord Holland Nieuws interview met Albert Salman http://www.rtvnh.nl/player.php?stream=uitzendingradio&item=2/201002080700.asf Maandag 8-2-2010-17.35 Radio 1 journaal interview met Rems Cramer/Marije Siemensma http://nos.nl/audio/135188-staandwantvissers-gaan-dolphinsavers-gebruiken.html Maandag 8-2-2010-20.00 NOS journaal interview met Rems Cramer http://nos.nl/video/135247-vissers-gaan-bruinvissen-afschrikken.html Maandag 8-2-2010 - Jeugdjournaal http://nos.nl/video/135182-bruinvissen-beschermd-door-piep.html Dinsdag 9-2-2010-12.00 RTVNH interview met Ton Krab/ Andre Jongejan /Joos Versfelt http://www.rtvnh.nl/asxgen.asp?item=nhnieuws2010%2fnhnieuws%2d9%2dfebruari3%2ewmv&start=405 zelfde item ook gezien op: AT5 TV Utrecht Hbvl.be http://www.hbvl.be/nieuws/buitenland/video/extern-nepdolfijn-redt-bruinvis.aspx Woensdag 10-2-2010 - RTV Alkmaar 14.00-16.00 programma interview met Marije Siemensma Vrijdag 12-2-2010 - RTV Walcheren, interview Christiaan 12 februari http://www.tvwalcheren.nl/index.php?/14.php~mainframe Donderdag 24-2-2010 - Wereldomroep radio http://www.rnw.nl/nl/nederlands/article/ook-vissers-willen-geen-bruinvissen-hun-net Internet Visserijnieuws.nl http://www.nieuwsbank.nl/_payment/order/1077358192/inp/2010/02/05/v052.htm http://www.duikdenoordzeeschoon.nl/index.php/2009/staandwant-vissers-dolphin-savers http://www.kustenzee.nl/dolphinsaver http://www.kenniskringvisserij.wur.nl/nl http://www.imares.wur.nl/nl/onderzoek/dossiers/bruinvis http://www.noordzee.nl/actueel_artikel.php?contentid=302 http://www.waddenvereniging.nl/wad2/actueel/index.php?cat=nieuwsbrief http://www.ecomare.nl/bezoek-ecomare/nieuwspagina/news/dolphinsavers/?no_cache=1&tx_ttnews%5bbackpid%5d=1&chash=ec6f2fa355 http://www.duikeninbeeld.tv/nieuws/bericht/proef-met-dolphinsavers/3b62f5df9d/?tx_ttnews%5bcat%5d=12&tx_ttnews%5bbackpid%5d=33 23