Dit jaarprogramma NME is samengesteld door: Veldwerkcentrum Het Groene Wiel Hendrikweg 14b 67013 AW Wageningen 0317 422041 info@groenewiel.nl www.groenewiel.nl In opdracht van: Stichting Duurzaam Rivierenland Dr. Schaepmanstraat 1 4001 CV Tiel educatie@duurzaamrivierenland.nl www.duurzaamrivierenland.nl
Voorwoord Met veel plezier bieden wij u hierbij het jaarprogramma Natuur- en MilieuEducatie (NME) voor dit schooljaar aan. Stichting Duurzaam Rivierenland werkt dit jaar samen met NME-centrum Het Groene Wiel te Wageningen. Het Groene Wiel zorgt dit schooljaar voor de totstandkoming en uitvoering van het NME programma. Gemeente Tiel subsidieert het programma voor scholen in Tiel. Wilt u actief aan de slag met natuur en milieu in de klas? Of met de klas de natuur in? Kijk dan in dit NME-programma voor ons complete aanbod van veldlessen, leskisten, materiaalpakketten en projecten. Gratis kennismaken Om kennis te maken met het NME aanbod, kunt u dit schooljaar een aantal activiteiten kosteloos bestellen. Wij laten u graag ervaren hoe leuk en leerzaam NME is! Per school of locatie kunt u kosteloos gebruikmaken van: Eén materiaalpakket naar keuze Eén leskist naar keuze Project Beleef je landschap met begeleide gast- en veldles! (voor groep 6) Deelname aan Warme Truiendag op vrijdag 7 februari 2014 Smaakt NME naar meer? Tegen geringe kosten kunt u extra materiaalzendingen en/of leskisten aanvragen. Ook kunt u veldlessen aanvragen; deze worden uitgevoerd door getrainde gastdocenten. Het complete aanbod en kostenoverzicht vindt u verderop in dit jaarprogramma. We hopen u hiermee een mooi aanbod te doen om uw natuuronderwijs te verlevendigen. Veel plezier met natuur en milieu in de klas of daarbuiten! Met vriendelijke groet, Jan Theunissen, bestuurslid Stichting Duurzaam Rivierenland Eveline van Oudbroekhuizen, consulent NME, Het Groene Wiel Hanneke Anbeek, ondersteuning en administratie, Het Groene Wiel JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 3
Wie zijn wij? Het NME aanbod komt tot stand door een samenwerking tussen de volgende partijen: Stichting Duurzaam Rivierenland (SDR). SDR werkt in Tiel samen met inwoners, organisaties en ondernemers aan een duurzame samenleving. Kijk op www.duurzaamrivierenland.nl Het Groene Wiel, Praktijkcentrum voor NME te Wageningen. In opdracht van Stichting Duurzaam Rivierenland voert het Groene Wiel dit schooljaar het NME programma voor primair onderwijs uit in Tiel. NME door Het Groene Wiel is concreet, actief belevend en zelf ontdekkend. Kijk op www.groenewiel.nl Gemeente Tiel stimuleert duurzaamheid en subsidieert daarom het NME-aanbod aan scholen in Tiel. Kijk op www.tiel.nl Daarnaast dragen vrijwilligers bij aan het NME aanbod, door hun inzet als gastdocent of beheer van het NME centrum. NME Aanbod Het NME aanbod omvat de volgende producten en activiteiten: Met een materiaalpakket haalt u de levende natuur in de klas. Bijvoorbeeld met een kweekpakket paddenstoelen of vlinders in de klas. Eén pakket bevat voldoende materiaal voor één groep en is voorzien van een duidelijke handleiding en leerlingenbladen. Elk materiaalpakket wordt één maal per jaar aangeboden. Een leskist bevat concreet materaal en handleiding en leerling-opdrachten (werkbladen, opdrachtkaarten ed). Met een leskist werkt u in de klas (en soms ook rond de school) aan een thema. Zelfontdekkend leren en ervaren staan hierbij voorop. en leent u voor drie weken. Veldlessen en excursies Met de klas de echte natuur in: betere NME is er niet! We zijn dan ook erg gelukkig met de groep getrainde gastdocenten die deze veldlessen mogelijk maken. Ga mee en gun uw groep en onvergetelijke ervaring! Veldlessen worden per periode aangeboden in najaar en voorjaar. Uitgelicht Speciale projecten en activiteiten Waar mogelijk bieden we u speciale projecten of activiteiten, aansluitend bij landelijke of gemeentelijk acties. Tips voor dit jaar: doe mee met Warme Truiendag in februari of meldt u aan voor project Beleef je landschap! Win-win leskisten Win-win leskisten dienen een dubbel doel: natuuronderwijs én begrijpend lezen! De kisten laten de kinderen met concreet materiaal werken en tegelijkertijd de bijbehorende begrippen aanleren. Ook inzetbaar voor taalzwakkere leerlingen! JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 4
Werkwijze en inschrijving Inschrijven via internet Inschrijven doet u via de digitale NME-gids op onze website www.duurzaamrivierenland.nl Elke school heeft een eigen inlogcode en wachtwoord. U vindt deze in de brief en handleiding bij dit jaarprogramma. Heeft u deze niet meer, mail dan naar educatie@duurzaamrivierenland.nl, dan sturen wij u de gegevens toe. Inplannen doet u zo: Ga naar www.duurzaamrivierenland.nl. Klik op scholen en klik vervolgens op Overzicht van de beschikbare lesmaterialen en online reserveren > klik hier Van hieruit kunt u inloggen en inschrijven. Hoe dit werkt leest u in de handleiding Reserveren via internet (meegestuurd en tevens te vinden op www.groenewiel.nl ). Wanneer reserveren? ten moet u tijdig reserveren. Vaak minimaal een maand van te voren. Lekisten kunt u zelf online inroosteren tot één week van te voren. Sommige leskisten zijn populair: dus hoe eerder u reserveert, hoe meer kans u heeft dat de door u gewenste periode nog vrij is! Wijzigen of annuleren Gedurende het schooljaar kunt u online uw reserveringen wijzigingen, annuleren of bijplaatsen. Voor annulering gelden de volgende regels: en kunt u tot 14 dagen voor uitleendatum wijzigen of annuleren. Materiaalzendingen kunt u tot 4 maanden voor uitlevermaand annuleren. Excursies kunt u tot 1 maand voor uw voorkeursperiode annuleren. Annuleert u later dan genoemde termijnen, dan worden de kosten voor het betreffende item alsnog in rekening gebracht. Gemeente Tiel vindt duurzaamheid een belangrijk thema. Daarom subsidieert gemeente Tiel het NME-aanbod aan scholen in Tiel. Het grootste gedeelte van de organisatiekosten, aanschaf en onderhoud van het aanbod wordt hieruit betaald. Om daarnaast een werkbudget beschikbaar te hebben, vragen wij van u een bijdrage per activiteit. Hieronder vindt u een overzicht van de kosten per activiteit Activiteit / product Toelichting materiaalpakket 17,50* U kunt het pakket behouden te leen 17,50* U leent de leskist voor een periode van enkele weken Veldles 30 Gastles 30 Excursie Afhankelijk van aanbieder Zie aanbieder Project Dit jaar gratis * Dit schooljaar: Gratis proeven van NME: één materiaalpakket + één leskist gratis JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 5
Gratis proeven van NME Om u te laten kennismaken met ons aanbod kunt u dit schooljaar Per school of locatie kosteloos gebruikmaken van: Eén materiaalpakket naar keuze Eén leskist naar keuze Project Beleef je landschap met begeleide gast- én veldles! (voor groep 6) Deelname aan Warme Truiendag op vrijdag 7 februari 2014; met gehele school of enkele klas(sen) Wat vragen wij van u? Als u gebruik maakt van het gratis proeven aanbod vragen wij dit van u: U registreert uw school via onze digitale NME gids en geeft hierin uw aanvragen op. U voor één contactpersoon NME (leerkracht of ouder) die zorg draagt voor verspreiding van informatie naar alle leerkrachten U komt uw bestellingen op de afgesproken dag en tijd ophalen/terugbrengen bij het NME centrum in Tiel. Uw school doet met één of meer groepen mee aan de Warme Truiendag op 7 februari 2014. Uw school doet mee aan een eenmalige enquête over natuuronderwijs en NME. U vult de superkorte evaluatie (maximaal 3 vragen) in over de door u gebruikte producten. Betaling U ontvangt van ons aan het einde van schooljaar 2013-2014 een rekening voor de afgenomen producten. Voor het gratis proeven aanbod ontvangt u geen rekening. Neemt u meer producten af dan brengen wij alleen de producten bovenop het gratis proeven aanbod in rekening. Via onze online NME gids houdt u overzicht over uw aanvragen. Meer informatie Heeft u vragen, neem dan contact met ons op. Uw contactpersonen bij Het Groene Wiel: Hanneke Anbeek Eveline van Oudbroekhuizen Bereikbaar via: 0317 422 041 educatie@duurzaamrivierenland.nl www.duurzaamrivierenland.nl JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 6
Overzicht van activiteiten ten Titel Wanneer Opgeven voor 1-2 3-4 5-6 7-8 Paddenstoelen kweken november 1 oktober 17,50 Pieren en pissebedden november 1 oktober 17,50 Vogelrestaurant januari 1 november 17,50 Wintergroenten januari 1 november 17,50 Bollen en knollen februari 1 november 17,50 Kikkervisjes in de klas april 1 maart 17,50 Koolwitjes in de klas mei 1 maart 17,50 en Titel 1-2 3-4 5-6 7-8 Bellen Blazen 17,50 Bijenkist 17,50 Energie? Natuurlijk Duurzaam! 17,50 Het weerbericht 17,50 Kabouterkist 17,50 Klein gespuis - bovenbouw 17,50 Klein gespuis - middenbouw 17,50 Meten en Wegen 17,50 Pieter de Pier 17,50 Sarah s wereld 17,50 Slakkenkist 17,50 Tante Door s buitenboek 17,50 Uilenballen pluizen 17,50 Verhalen uit bomenland 17,50 Waterkoffer Waterschap 17,50 Watch 17,50 Waterkringloop 17,50 Wie wat water 17,50 Win-Win leskist Papier hier 17,50 Win-Win-leskist bolletje wol 17,50 Win-Win-leskist D r op of d r onder 17,50 Lessen en Excursies Titel Wanneer 1-2 3-4 5-6 7-8 Veldles Passewaaij Mei-juli 30 Herfst ontdektocht Zoelen Oktober/novenber 30 Projecten Titel Wanneer 1-2 3-4 5-6 7-8 Beleef je Landschap Mei-juli groep 6 gratis Warme Truiendag februari gratis JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 7
Kleuters ten Bollen en knollen Groep 1 t/m 4 Vrolijke bolletjes kondigen het voorjaar aan. Ook bij u in de klas? U krijgt verschillende bolletjes in potjes (bijvoorbeeld: narcis, blauw druifje, hyacint en krokus). En losse bollen en knollen om uit elkaar te peuteren en te onderzoeken zoals aardappelen (knollen) en uien (bollen). De handleiding bevat werkbladen, lessuggesties en heldere achtergrondinformatie. Eén pakket bevat voldoende materiaal voor één groep. De leerlingen leren de verschillen tussen bollen en knollen. Ze onderzoeken (kijken, meten, voorspellen) de groei en ontwikkeling. ze leren de verschillende onderdelen benoemen. februari 2014 Kikkervisjes in de klas Groep 1 t/m 4 Opmerkingen Koolwitjes in de klas Het is altijd weer wonderlijk de metamorfose van kikkerdril tot kikker zelf te kunnen bekijken. Dat gunnen we elk kind! U ontvangt een aquariumbak (te leen) met kikkerdril en een handleiding met o.a. instructie voor verzorging. De leerlingen leren de levenscyclus van eitje tot kikker kennen. Maart - april (hangt af van de natuur!!) U ontvangt levende dieren! Graag goed verzorgen! Volg de hele levenscyclus van de vlinder in de klas! Leerlingen ontdekken dat er uit de eitjes rupsen komen, zien dat die rupsen zich verpoppen en hoe er tenslotte vlinders uit de poppen te voorschijn komen. De hele cyclus duurt ongeveer vier weken. Het verzorgen van het levende materiaal is niet moeilijk, verdient wel dagelijks aandacht. Na afloop mogen de vlinders buiten worden vrijgelaten. Tijdsinvestering Opmerkingen Leerlingen kennis laten maken met de levenscyclus van het koolwitje. Mei / juni Hele school De hele cyclus duurt 4 weken U ontvangt levende dieren! Graag goed verzorgen! JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 8
Kleuters Paddenstoelen kweken Kweek eenvoudig zelf paddenstoelen in de klas! Leerlingen verzorgen het pakket en plukken daarna letterlijk de vruchten: paddenstoelen voor bijvoorbeeld paddenstoelensoep! Door het werken met deze materiaalzending ontdekken leerlingen: hoe paddenstoelen groeien, hoe we paddenstoelen gebruiken als voedsel. De materiaalzending bestaat uit: Kweekpakket paddenstoelen Zoekkaart paddenstoelen Vergrootglas Handleiding en werkbladen voor verschillenden niveau's Hele school Oktober Vogelrestaurant Groep 1 t/m 4 Help de vogels een handje in de winter met dit pakket. En laat uw leerlingen verwonderd kijken naar vogels vlak bij huis. Deze zending met materialen en een handleiding biedt de mogelijkheid om gericht aandacht te besteden aan vogels die er in de winter rond de school te vinden zijn. Het programma sluit aan bij de winterthema's van verschillende methodes. De kinderen van de onderbouw gaan wintervogels herkennen, onderzoeken en verzorgen. januari Wintergroenten - een smakelijk project! Inhoud : Een smakelijk project over winterkost! Erwtensoep, stamppot, boerenkool... Nog steeds kennen we echt wintergroenten. Met deze materiaalzending laten we kinderen kennismaken met wintergroeten: ruiken, verwerken en proeven! Bij de hogere groepen gaan we ook in op aspecten als duurzaamheid en import van groenten uit verre landen. Leerdoelen Kleuters en onderbouw maken kennis met wintergroenten en ontdekken hoe deze eruit zien, hoe ze voelen, ruiken en/of smaken. Middenbouw onderzoekt de groenten en het eigen eetgedrag. Bovenbouw leert over de geschiedenis en herkomst van wintergroenten,en de betekenis van duurzaamheid en ecologische of biologische groenten. januari handleiding met lessuggesties en werkbladen en een pakket met verschillende soorten wintergroenten zoals wortels, uien, aardappels, boerenkool enz. JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 9
Kleuters en Bijenkist Veel kinderen zijn bang voor bijen. Deze leuke leskist, in de vorm van een echte bijenkast, geeft een kijkje in het leven van de honingbij. De bij blijkt geen eng insect maar een heel leuk diertje! De rode draad is het leven van een werkbij, verteld in 8 verhaaltjes. De leskist zit boordevol materiaal voor zowel leerzame als speelse lessen, zoals bijenpoppen, bijenraten en een materialen voor een ontdektafel. Er is ook de mogelijkheid om het verhaal in een 'musical-vorm' uit te voeren. Dieren Na afloop van het project: zijn bijen voor de kinderen meer dan 'enge prikbeesten. hebben de leerlingen kennis verkregen over bijen op school Kleuters Kabouterpad Met deze kabouterkist kunt u een kabouterpad uitzetten in de directe schoolomgeving. Tien kabouters nemen de kinderen mee in de natuur dicht bij huis. Op elke kabouter kan een kaartje worden bevestigd met een opdracht, bijvoorbeeld kriebelbeestjes zoeken of zaadjes verzamelen. De opdrachten zijn verdeeld over de vier seizoenen, zodat de kist het hele jaar door te gebruiken is. Alle benodigde materialen zitten in de kist. Biotoop en seizoenen Met deze activiteit kunnen kleuters op een speelse manier hun beeld en kennis van en hun ervaringen met de natuur in de directe leefomgeving uitbreiden en verdiepen. Een ander belangrijk doel is het leren van nieuwe woorden en begrippen. op en rond school Kleuters JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 10
Kleuters Pieter de Pier Pieter de Pier vertelt de kinderen alles over afval. De kinderen ontdekken het verschil tussen afval uit de natuur en afval dat mensen maken. Ze leren afval te scheiden in composteerbaar en niet composteerbaar afval. Dit alles vertelt Pieter de Pier, waarvan een handpop in de kist zit. Daarnaast is er een wormenhotel om wormen-at-work te bekijken. Zorg voor de leefomgeving 'grijs' Met deze leskist leren kinderen: - dat er verschil is tussen composteerbaar en niet composteerbaar afval - wat er gebeurt met afval uit de natuur - de invloed van afval van mensen op de natuur op school Groep 1 t/m 3 Win-Win-leskist D r op of d r onder Deze leskist over drijven en zinken is opgezet volgens het Win-Win-model: een koppeling van Taal (woordenschat) en Natuur- en Milieu-educatie. Kenmerken: Ook bruikbaar voor taalzwakke kinderen In elk seizoen te gebruiken Laagdrempelig Werkwijze In de ervaringsles experimenteren kinderen met drijven en zinken. In de tekstles staat het boek Er kan nog meer bij centraal. In de toepassingsles worden de aangeboden begrippen actief gebruikt bij één van de verwerkingsopdrachten. Verschijnselen en Techniek Kenmerkend voor deze lessenserie is dat kinderen: - Uitgedaagd worden te experimenteren en te onderzoeken, - Zodoende ervaringen kunnen opdoen met drijven en zinken, - Zich al doende de relevante begrippen eigen maken, - Inzicht krijgen in deze natuurkundige verschijnselen. op school Kleuters JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 11
Kleuters Lessen en Projecten Herfstwandeling in het bos Beleef de herfst in het Bos! Leerlingen ontdekken de herfst in het bos in Zoelen. Hierbij ligt het accent op het beleven en gebruiken van je zintuigen. Ze bekijken de paddenstoelen, luisteren naar de geluiden, zoeken verschillende kleuren, doen een spel en kijken hun ogen uit! Planten, Paddenstoelen, Zorg voor de leefomgeving Na afloop van deze veldwerkles kunnen de leerlingen: - de verschillende functies van paddenstoelen in het bos benoemen - vertellen over de verschillende geluiden in het bos - aangeven hoe oud een boom is door de jaarringen - aangeven wat de functie van de schors is voor een boom Oktober/november Groep 1 t/m 4 Tijdsinvestering Begeleiding Warme truiendag Veldles: anderhalf uur (excl. reistijd) De les wordt begeleid door een ervaren medewerker/vrijwilliger. Van u verwachten we dat u actief mee begeleidt en u bent verantwoordelijk voor de orde en veiligheid van uw groep. Bos bij Zoelen (adres volgt) 30, max 30 leerlingen Vrijdag 7 februari 2014 is het weer Warme Truiendag! Doe mee en zet op deze dag verwarming een paar graadjes lager. Vraag de kinderen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. Zorg voor leefomgeving, duurzaamheid Bij dit project ontvangt u een pakket met uitgewerkte lessen, ouderinformatie en voor groep 7-8 een energiemeter (te leen). Met het lespakket kunt u naar eigen wens een project maken of alleen op Warme Truiendag een les uitvoeren. Februari 2014 Tijdsinvestering Hele school Één of meer lessen op of rond Warme Truiendag Gratis JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 12
Onderbouw ten Bollen en knollen Groep 1 t/m 4 Vrolijke bolletjes kondigen het voorjaar aan. Ook bij u in de klas? U krijgt verschillende bolletjes in potjes (bijvoorbeeld: narcis, blauw druifje, hyacint en krokus). En losse bollen en knollen om uit elkaar te peuteren en te onderzoeken zoals aardappelen (knollen) en uien (bollen). De handleiding bevat werkbladen, lessuggesties en heldere achtergrondinformatie. Eén pakket bevat voldoende materiaal voor één groep. De leerlingen leren de verschillen tussen bollen en knollen. Ze onderzoeken (kijken, meten, voorspellen) de groei en ontwikkeling. ze leren de verschillende onderdelen benoemen. februari 2014 Kikkervisjes in de klas Groep 1 t/m 4 Opmerkingen Koolwitjes in de klas Het is altijd weer wonderlijk de metamorfose van kikkerdril tot kikker zelf te kunnen bekijken. Dat gunnen we elk kind! U ontvangt een aquariumbak (te leen) met kikkerdril en een handleiding met o.a. instructie voor verzorging. De leerlingen leren de levenscyclus van eitje tot kikker kennen. Maart - april (hangt af van de natuur!!) U ontvangt levende dieren! Graag goed verzorgen! Volg de hele levenscyclus van de vlinder in de klas! Leerlingen ontdekken dat er uit de eitjes rupsen komen, zien dat die rupsen zich verpoppen en hoe er tenslotte vlinders uit de poppen te voorschijn komen. De hele cyclus duurt ongeveer vier weken. Het verzorgen van het levende materiaal is niet moeilijk, verdient wel dagelijks aandacht. Na afloop mogen de vlinders buiten worden vrijgelaten. Tijdsinvestering Opmerkingen Leerlingen kennis laten maken met de levenscyclus van het koolwitje. Mei / juni Hele school De hele cyclus duurt 4 weken U ontvangt levende dieren! Graag goed verzorgen! JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 13
Onderbouw Paddenstoelen kweken Kweek eenvoudig zelf paddenstoelen in de klas! Leerlingen verzorgen het pakket en plukken daarna letterlijk de vruchten: paddenstoelen voor bijvoorbeeld paddenstoelensoep! Door het werken met deze materiaalzending ontdekken leerlingen: hoe paddenstoelen groeien, hoe we paddenstoelen gebruiken als voedsel. De materiaalzending bestaat uit: Kweekpakket paddenstoelen Zoekkaart paddenstoelen Vergrootglas Handleiding en werkbladen voor verschillenden niveau's Hele school Oktober Vogelrestaurant Help de vogels een handje in de winter met dit pakket. En laat uw leerlingen verwonderd kijken naar vogels vlak bij huis. Deze zending met materialen en een handleiding biedt de mogelijkheid om gericht aandacht te besteden aan vogels die er in de winter rond de school te vinden zijn. Het programma sluit aan bij de winterthema's van verschillende methodes. De kinderen van de onderbouw gaan wintervogels herkennen, onderzoeken en verzorgen. januari Groep 1 t/m 4 Wintergroenten - een smakelijk project! Erwtensoep, stamppot, boerenkool... Nog steeds kennen we echt wintergroenten. Met deze materiaalzending laten we kinderen kennismaken met wintergroeten: ruiken, verwerken en proeven! Bij de hogere groepen gaan we ook in op aspecten als duurzaamheid en import van groenten uit verre landen. Inhoud Leerdoelen Kleuters en onderbouw maken kennis met wintergroenten en ontdekken hoe deze eruit zien, hoe ze voelen, ruiken en/of smaken. Middenbouw onderzoekt de groenten en het eigen eetgedrag. Bovenbouw leert over de geschiedenis en herkomst van wintergroenten,en de betekenis van duurzaamheid en ecologische of biologische groenten. januari handleiding met lessuggesties en werkbladen en een pakket met verschillende soorten wintergroenten zoals wortels, uien, aardappels, boerenkool enz. JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 14
Onderbouw en Pieter de Pier Pieter de pier vertelt de kinderen alles over afval. De kinderen ontdekken het verschil tussen afval uit de natuur en afval dat mensen maken. Ze leren afval te scheiden in composteerbaar en niet composteerbaar afval. Dit alles vertelt Pieter de Pier, waarvan een handpop in de kist zit. Daarnaast is er een wormenhotel om wormen-at-work te bekijken. Zorg voor de leefomgeving 'grijs' Met deze leskist leren kinderen: - dat er verschil is tussen composteerbaar en niet composteerbaar afval - wat er gebeurt met afval uit de natuur - de invloed van afval van mensen op de natuur op school Groep 1 t/m 3 Op Avontuur met je zintuigen (Tante Door s buitenboek) Met deze leskist leren de kinderen hun zintuigen bewust te gebruiken bij het verkennen van hun omgeving. Dit doen ze naar aanleiding van ansichtkaarten die ze krijgen van Tante Door. Tante Door is op vakantie en stuurt kaartjes met waarnemingen die zij doet (wat ze ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt ). Kunnen de kinderen dit ook? De leerlingen kunnen hun zintuigen in hun eigen omgeving op allerlei manieren gebruiken De leerlingen kunnen hun eigen waarnemingen vastleggen in een boek De leerlingen leren dat ze in de praktijk de zintuigen gecombineerd gebruiken en dat iedereen een eigen voorkeur heeft De leerlingen verruimen hun woordenschat De leerlingen beleven plezier in het luisteren naar verhalen of gedichtjes en het verwerken van de ervaringen in het buitenboek door middel van gelezen of geschreven taal. Bovenstaande doelen sluiten aan bij kerndoel 2, 12 en 39 Groep 3-4 op en rond school JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 15
Onderbouw Verhalen uit bomenland De kern van deze leskist bestaat uit verhalen over bomen. De bomen vertolken in de vier seizoenen verschillende herkenbare menselijke gevoelens. De kinderen krijgen op deze manier een band met de bomen in hun leefomgeving. Bij alle lessen gaat het om het werken aan de waardering van bomen door de kinderen. Het werken aan waardering ligt dichtbij emotionele ontwikkeling. De kern van elke les bestaat uit een verhaal, dat afgesloten wordt met een kringgesprek. Tijdens de extra verwerkingsopdrachten beleven de kinderen op een actieve manier aspecten uit het leven van een boom uit het verhaal. Planten De leerlingen beseffen aan het eind van de lessenserie dat er bomen om hen heen zijn en kunnen de bomen in hun omgeving waarderen. Ze ervaren dit aan de hand van het : luisteren naar verhalen, kijken naar bomen en het uitdrukken van gevoelens en ervaringen over de betekenis van bomen gedurende het jaar. hele jaar op en rond school Groep 3-4 Week van de slak De leerlingen gaan op zoek naar slakken in de directe schoolomgeving. Vervolgens verzorgen de leerlingen deze slakken in een terrariumbakje. Aan de hand van opdrachten voeren ze onderzoekjes uit en ontdekken dat de slak een rare snuiter is: zijn kop zit vast aan zijn voet, hij heeft ogen op steeltjes, hij ademt door een gaatje aan de rand van de schelp en hij kan op zijn kop poepen. De leskist bevat materialen voor het verzorgen van de slakken en materialen voor onderzoek. In de handleiding vindt u lessuggesties en informatie over de verzorging van de slakken. Dieren De kinderen kunnen: - de slakken rustig bekijken en leren zodoende aandachtig en nauwkeurig waarnemen - kennis opdoen over de levenswijze en bouw van de slak - ervaring opdoen met het hanteren van en zorgen voor slakken - leren en ervaren dat slakken geen enge, vieze dieren zijn Maart t/m oktober op en rond school Groep 3-4 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 16
Onderbouw Win-Win-leskist bolletje wol Deze leskist is opgezet volgens het Win-Win-model; koppeling van Taal (Begrijpend Lezen) en Natuur en Milieu Educatie Ook bruikbaar voor taalzwakke kinderen; Leesniveau Avi 2 In elk seizoen te gebruiken Laagdrempelig Werkwijze Tijdens de ervaringsles leren de leerlingen schapen en wol kennen. In de tekstles bekijken ze een video en een leestekst. Bij de toepassingsles wordt door de leerlingen zelf een draad gesponnen. Dieren Zaakvakdoelen De leerlingen weten dat wol een schaap warm houdt en dat de wol daarvoor ook door mensen gebruikt kan worden. De mens is voor wol afhankelijk van schapen. De leerlingen ervaren, brengen in praktijk en weten dat van schapenwol een draad kan worden gesponnen. Taaldoelen De leerlingen begrijpen de woorden schaap, wol, spinnen en draad. De leerlingen kunnen het productieproces van wol tot draad verwoorden. op school Groep 3-4 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 17
Onderbouw Lessen en Excursies Onderbouw Herfstwandeling in het bos Beleef de herfst in het Bos! Leerlingen ontdekken de herfst in het bos in Zoelen. Hierbij ligt het accent op het beleven en gebruiken van je zintuigen. Ze bekijken de paddenstoelen, luisteren naar de geluiden, zoeken verschillende kleuren, doen een spel en kijken hun ogen uit! Planten, Paddenstoelen, Zorg voor de leefomgeving Na afloop van deze veldwerkles kunnen de leerlingen: - de verschillende functies van paddenstoelen in het bos benoemen - vertellen over de verschillende geluiden in het bos - aangeven hoe oud een boom is door de jaarringen - aangeven wat de functie van de schors is voor een boom Oktober/november Groep 1 t/m 4 Tijdsinvestering Begeleiding Veldles: anderhalf uur (excl. reistijd) De les wordt begeleid door een ervaren medewerker/vrijwilliger. Van u verwachten we dat u actief mee begeleidt en u bent verantwoordelijk voor de orde en veiligheid van uw groep. Bos bij Zoelen (adres volgt) 30, max 30 leerlingen Warme truiendag Februari 2014 Tijdsinvestering Vrijdag 7 februari 2014 is het weer Warme Truiendag! Doe mee en zet op deze dag verwarming een paar graadjes lager. Vraag de kinderen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. Zorg voor leefomgeving, duurzaamheid Bij dit project ontvangt u een pakket met uitgewerkte lessen, ouderinformatie en voor groep 7-8 een energiemeter (te leen). Met het lespakket kunt u naar eigen wens een project maken of alleen op Warme Truiendag een les uitvoeren. Hele school Één of meer lessen op of rond Warme Truiendag Gratis JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 18
Middenbouw ten Koolwitjes in de klas Volg de hele levenscyclus van de vlinder in de klas! Leerlingen ontdekken dat er uit de eitjes rupsen komen, zien dat die rupsen zich verpoppen en hoe er tenslotte vlinders uit de poppen te voorschijn komen. De hele cyclus duurt ongeveer vier weken. Het verzorgen van het levende materiaal is niet moeilijk, verdient wel dagelijks aandacht. Na afloop mogen de vlinders buiten worden vrijgelaten. Tijdsinvestering Opmerkingen Leerlingen kennis laten maken met de levenscyclus van het koolwitje. Mei / juni Hele school De hele cyclus duurt 4 weken U ontvangt levende dieren! Graag goed verzorgen! Paddenstoelen kweken Kweek eenvoudig zelf paddenstoelen in de klas! Leerlingen verzorgen het pakket en plukken daarna letterlijk de vruchten: paddenstoelen voor bijvoorbeeld paddenstoelensoep! Door het werken met deze materiaalzending ontdekken leerlingen: hoe paddenstoelen groeien, hoe we paddenstoelen gebruiken als voedsel. De materiaalzending bestaat uit: Kweekpakket paddenstoelen Zoekkaart paddenstoelen Vergrootglas Handleiding en werkbladen voor verschillenden niveau's Hele school Oktober JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 19
Middenbouw Pieren en Pissebedden Afgevallen bladeren, dode planten en dieren, al dit natuurlijke afval wordt opgeruimd. Maar hoe?? In deze materiaalzending ontvangt u natuurlijke afvalopruimers zoals pieren en pissebedden. Hoe helpen de diertjes het afval opruimen, wat eten ze, hoe ontwikkelen ze zich van larve tot volwassen dier? Middenbouw leerlingen ontdekken in welke natuurlijke omgeving de bodemdieren leven en wat hun natuurlijke functie is en hoe ze daar op zijn aangepast. Bovenbouw leerlingen bedenken proefopstellingen voor onderzoek aan pieren en pissebedden. Leerlingen ontdekken in welke natuurlijke omgeving de bodemdieren leven en wat hun natuurlijke functie is en hoe ze daar op zijn aangepast. november Groep 5 t/m 8 Wintergroenten - een smakelijk project! Inhoud Een smakelijk project over winterkost! Erwtensoep, stamppot, boerenkool... Nog steeds kennen we echt wintergroenten. Met deze materiaalzending laten we kinderen kennismaken met wintergroeten: ruiken, verwerken en proeven! Bij de hogere groepen gaan we ook in op aspecten als duurzaamheid en import van groenten uit verre landen. Leerdoelen Kleuters en onderbouw maken kennis met wintergroenten en ontdekken hoe deze eruit zien, hoe ze voelen, ruiken en/of smaken. Middenbouw onderzoekt de groenten en het eigen eetgedrag. Bovenbouw leert over de geschiedenis en herkomst van wintergroenten,en de betekenis van duurzaamheid en ecologische of biologische groenten. januari handleiding met lessuggesties en werkbladen en een pakket met verschillende soorten wintergroenten zoals wortels, uien, aardappels, boerenkool enz. JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 20
Middenbouw en Het weerbericht Als de weermannen en -vrouwen gaan staken ten gevolge van het voortdurende commentaar op hun berichten, blijft er voor de klas weinig anders over dan zelf maar het weerbericht te gaan maken! Daarvoor moet je natuurlijk wel temperatuur, windkracht en neerslag kunnen meten, de windrichting kunnen bepalen, de bewolking kunnen schatten en weten op welke manier je die gegevens op een weerkaart zet. In drie lessen leren de leerlingen hoe een weerbericht opgesteld wordt en hoe ze met behulp van diverse meetinstrumenten het weer kunnen meten Leerlingen kunnen dit op verschillende manieren aan de weet komen: infokaarten lezen, een werkblad maken, filmpjes bekijken of het aan iemand vragen die het al weet. Voor elk onderdeel is er een test. Heeft een groep alle kennis in huis, dan kunnen ze een echt weerbericht maken voor de rest van de klas. Compartimenten De leerlingen leren: * de verschillende onderdelen van een weerbericht kennen (temperatuur, windrichting, windkracht, wolken/ zon, neerslag) * deze weeraspecten zelf te meten * een weerkaartje bij het weerbericht te interpreteren * de betekenis van het weer te benoemen voor mensen en dieren. hele jaar op en rond school Groep 5 t/ 7 Klein gespuis - middenbouw Deze leskist bevat veldwerkmateriaal voor het uitvoeren van een aantal opdrachten rond het thema 'kleine beestjes' zoals zoekkaarten, loepjes, insectenzuigers en potjes. In de handleiding staan vier lessen beschreven. Aan het begin van elke les gaan de leerlingen buiten op zoek naar spinnen, mieren, regenwormen of andere kriebelbeestjes. Vervolgens gaan ze aan de slag met een werkblad met vragen en opdrachten. Ook in de kist: DVD met de film 'Microkosmos'. In deze film worden allerlei insecten en andere kleine beestjes prachtig gefilmd. Dieren Met behulp van deze leskist leren kinderen hun leefomgeving beter kennen en ontwikkelen zo een verantwoordelijkheidsgevoel voor deze leefomgeving. Doordat de werkbladen vorm geven aan buitenactiviteiten ontdekken de leerlingen dat 'buiten' meer betekent dan de leef-, woon- en speelplek van henzelf. April, mei, juni en september op en rond school Middenbouw JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 21
Middenbouw Meten en Wegen De leskist meten en wegen bevat 11 opdrachten die te maken hebben met meten en wegen. Bij elke opdracht wordt eerst een schatting gemaakt en vervolgens wordt er gemeten. De opdrachten zijn uitermate geschikt om buiten uit te voeren. Buiten kan er gemeten worden aan bomen, stenen en andere materialen. Schatting en meting worden daarna met elkaar vergeleken en in de klas besproken. De opdrachten geven vorm aan een aantal kerndoelen voor rekenen en wiskunde. Naast inhoudelijke doelen zijn er ook vaardigheidsdoelen. In de praktijk worden kerndoelen vaak uitgewerkt in de theorie: achter je tafel vul je de opdrachten in. Veel echte praktijk komt er niet aan te pas. Deze leskist geeft nu de mogelijkheid om de praktijk in te gaan en hierdoor ook te verbinden met de kerndoelen voor natuur. Buiten schatten en meten aan natuurlijke materialen. het gehele jaar op school Groep 5 t/m 8 Uilenballen pluizen In deze kleine leskist vindt u materialen die u nodig heeft om uilenballen te pluizen (uilenballen, zoekkaarten, pincetten, kwastjes, loepjes, petrischaaltjes) en een korte handleiding met informatie over het pluizen zelf en uilen in het algemeen. Daarnaast is er een DVD met een korte film over uilen die geschikt is voor groep 5 en 6. Dieren Kinderen leren door het uitpluizen van uilenballen: - welke verschillende botjes er in de uilenballen zitten - van welke muizen de botjes afkomstig zijn op school Middenbouw en bovenbouw Waterkringloop Water is de basis van het leven op aarde. Het is overal. Maar raakt water dan nooit op? En waar gaat regenwater precies heen? Raakt de grond nooit vol? In drie lessen, waarvan één met proefjes, ontdekken de leerlingen de waterkringloop. Ze leren over verdamping, neerslag, grondwater, rioolwater en drinkwater. Ter verwerking wordt het waterkringloop-spel gespeeld. Compartimenten De leerlingen krijgen inzicht in de waterkringloop. op school Groep 6 t/m 8 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 22
Middenbouw Win-Win leskist Papier hier Deze leskist is opgezet volgens het Win-Win-model; koppeling van Taal (Begrijpend Lezen) en Natuur en Milieu Educatie. Ook bruikbaar voor taalzwakke kinderen; leesniveau Avi 5. In elk seizoen te gebruiken. Laagdrempelig Werkwijze Tijdens de ervaringsles maken de leerlingen zelf kringlooppapier met de bijgeleverde papierschepsets. In de tekstles maken ze de begrijpend leesles. Bij de toepassingsles praten ze over papier. Ze voelen en bekijken de soorten en ordenen deze. Zorg voor de leefomgeving 'grijs' Zaakvakdoelen De leerlingen kunnen: enkele gebruiksmogelijkheden van papier noemen; uitleggen hoe papier vroeger gemaakt werd en hoe dat nu gebeurt; zelf kringlooppapier maken papier op eigenschappen onderzoeken en ordenen. Taaldoelen De leerlingen begrijpen de woorden: recycling/ hergebruik, weken, vezels, pulp, schepraam, persen, kringlooppapier. De leerlingen kunnen het productieproces van papier verwoorden. Middenbouw/ bovenbouw JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 23
Middenbouw Lessen en Projecten Beleef je Landschap - Project met gastles en veldles Dwalen in de uiterwaarden, ontdekkingen doen bij Wetland Passewaaij. Kijken, horen, voelen, ruiken en jezelf verwonderen in de eigen leefomgeving. Kortom: groep 6 gaat 't landschap beleven. Deze lesvoor groep 6 vormt het eerste deel van het nieuwe programma dat de 4 NME-centra in het Rivierengebied samen met de gemeenten aanbieden aan de basisscholen. Groep 7 en 8 volgen komende twee jaar. Inhoud Dit jaar: gratis deelname voor alle basisscholen in gemeente Tiel. Leerlingen beleven het landschap en worden zich bewust van het ontstaan van de eigen leefomgeving. Op school een voorbereidende presentatie over het ontstaan van het rivierengebied en (lokale) landschap, uitgevoerd door een gastdocent. Excursie met vrijwillige gidsen naar een (natuur)gebied, liefst op fietsafstand van de school, waar het landschap ervaren kan worden. (dwaaltocht, struintocht). Groep 6 Mei-juni-juli Tijdsinvestering Gastles: 1 uur Veldles: 1,5 uur tot 2 uur Uitvoering door Zowel de gastles als de veldles wordt begeleid door een ervaren medewerker/vrijwilliger. Van u verwachten we dat u actief mee begeleidt en u bent verantwoordelijk voor de orde en veiligheid van uw groep. GRATIS in schooljaar 2013-2014 Warme Truiendag Februari 2014 Tijdsinvestering Vrijdag 7 februari 2014 is het weer Warme Truiendag! Doe mee en zet op deze dag verwarming een paar graadjes lager. Vraag de kinderen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. Zorg voor leefomgeving, duurzaamheid Bij dit project ontvangt u een pakket met uitgewerkte lessen, ouderinformatie en voor groep 7-8 een energiemeter (te leen). Met het lespakket kunt u naar eigen wens een project maken of alleen op Warme Truiendag een les uitvoeren. Hele school Één of meer lessen op of rond Warme Truiendag Gratis in schooljaar 2013-2014 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 24
Bovenbouw ten Koolwitjes in de klas Volg de hele levenscyclus van de vlinder in de klas! Leerlingen ontdekken dat er uit de eitjes rupsen komen, zien dat die rupsen zich verpoppen en hoe er tenslotte vlinders uit de poppen te voorschijn komen. De hele cyclus duurt ongeveer vier weken. Het verzorgen van het levende materiaal is niet moeilijk, verdient wel dagelijks aandacht. Na afloop mogen de vlinders buiten worden vrijgelaten. Tijdsinvestering Opmerkingen Leerlingen kennis laten maken met de levenscyclus van het koolwitje. Mei / juni Hele school De hele cyclus duurt 4 weken U ontvangt levende dieren! Graag goed verzorgen! Paddenstoelen kweken Kweek eenvoudig zelf paddenstoelen in de klas! Leerlingen verzorgen het pakket en plukken daarna letterlijk de vruchten: paddenstoelen voor bijvoorbeeld paddenstoelensoep! Door het werken met deze materiaalzending ontdekken leerlingen: hoe paddenstoelen groeien, hoe we paddenstoelen gebruiken als voedsel. De materiaalzending bestaat uit: Kweekpakket paddenstoelen Zoekkaart paddenstoelen Vergrootglas Handleiding en werkbladen voor verschillenden niveau's Hele school Oktober JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 25
Bovenbouw Pieren en Pissebedden Afgevallen bladeren, dode planten en dieren, al dit natuurlijke afval wordt opgeruimd. Maar hoe?? In deze materiaalzending ontvangt u natuurlijke afvalopruimers zoals pieren en pissebedden. Hoe helpen de diertjes het afval opruimen, wat eten ze, hoe ontwikkelen ze zich van larve tot volwassen dier? Middenbouw leerlingen ontdekken in welke natuurlijke omgeving de bodemdieren leven en wat hun natuurlijke functie is en hoe ze daar op zijn aangepast. Bovenbouw leerlingen bedenken proefopstellingen voor onderzoek aan pieren en pissebedden. Leerlingen ontdekken in welke natuurlijke omgeving de bodemdieren leven en wat hun natuurlijke functie is en hoe ze daar op zijn aangepast. november Groep 5 t/m 8 Wintergroenten - een smakelijk project! Een smakelijk project over winterkost! Erwtensoep, stamppot, boerenkool... Nog steeds kennen we echt wintergroenten. Met deze materiaalzending laten we kinderen kennismaken met wintergroeten: ruiken, verwerken en proeven! Bij de hogere groepen gaan we ook in op aspecten als duurzaamheid en import van groenten uit verre landen. Inhoud Leerdoelen Kleuters en onderbouw maken kennis met wintergroenten en ontdekken hoe deze eruit zien, hoe ze voelen, ruiken en/of smaken. Middenbouw onderzoekt de groenten en het eigen eetgedrag. Bovenbouw leert over de geschiedenis en herkomst van wintergroenten,en de betekenis van duurzaamheid en ecologische of biologische groenten. januari handleiding met lessuggesties en werkbladen en een pakket met verschillende soorten wintergroenten zoals wortels, uien, aardappels, boerenkool enz. JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 26
Bovenbouw en Energie? Natuurlijk Duurzaam! Energie besparen? Hoezo? En hoe? Met deze leskist ontdekken de leerlingen waarom we zuinig moeten omgaan met energie en wat alternatieve energiebronnen zijn. De leskist bestaat uit drie gestructureerde lessen waarin antwoord wordt gevonden op de volgende vragen: Waarom zouden we energie besparen? Hoe kunnen we dit doen? En wat is duurzame energie? De praktijkles vol proefjes vormt het hoogtepunt van het project. Alle materialen hiervoor vindt u in de kist. Verschijnselen en Techniek ordenen van bestaande kennis en ervaringen rondom duurzaam energiegebruik nadenken over energiebesparing en het gebruik van duurzame energie ervaringen opdoen met energiebesparing en duurzame vormen van energie-opwekking oefenen met nieuwe woorden en ervaringen rondom duurzaam energiegebruik op school Groep 7/8 Het weerbericht Als de weermannen en -vrouwen gaan staken ten gevolge van het voortdurende commentaar op hun berichten, blijft er voor de klas weinig anders over dan zelf maar het weerbericht te gaan maken! Daarvoor moet je natuurlijk wel temperatuur, windkracht en neerslag kunnen meten, de windrichting kunnen bepalen, de bewolking kunnen schatten en weten op welke manier je die gegevens op een weerkaart zet. In drie lessen leren de leerlingen hoe een weerbericht opgesteld wordt en hoe ze met behulp van diverse meetinstrumenten het weer kunnen meten Leerlingen kunnen dit op verschillende manieren aan de weet komen: infokaarten lezen, een werkblad maken, filmpjes bekijken of het aan iemand vragen die het al weet. Voor elk onderdeel is er een test. Heeft een groep alle kennis in huis, dan kunnen ze een echt weerbericht maken voor de rest van de klas. Compartimenten De leerlingen leren: * de verschillende onderdelen van een weerbericht kennen (temperatuur, windrichting, windkracht, wolken/ zon, neerslag) * deze weeraspecten zelf te meten * een weerkaartje bij het weerbericht te interpreteren * de betekenis van het weer te benoemen voor mensen en dieren. hele jaar op en rond school Groep 5 t/ 7 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 27
Bovenbouw Klein gespuis - bovenbouw Kleine beestjes vindt u overal. Ook rond de school! Deze leskist bevat veldwerkmateriaal om kleine diertjes te zoeken en onderzoeken, zoals zoekkaarten, loepjes, insectenzuigers en petrischaaltjes. In de bijbehorende handleiding staan vier lessen beschreven. Aan het begin van elke les gaan de leerlingen buiten op zoek naar spinnen, mieren regenwormen of andere kriebelbeestjes. Vervolgens gaan ze aan de slag met een werkblad met vragen en opdrachten. Ter illustratie bevat leskist een DVD met de film Microkosmos. In deze film worden allerlei insecten en andere kleine beestjes prachtig getoond. Dieren Met behulp van deze leskist leren kinderen hun leefomgeving beter kennen. Ze ontwikkelen zo een verantwordelijkheidsgevoel voor deze leefomgeving. Doordat de werkbladen vorm geven aan buitenactiviteiten ontdekken de leerlingen dat 'buiten' meer betekent dan de leef-, woon- en speelplek van henzelf. April, mei, juni en september Bovenbouw op en rond school Uilenballen pluizen In deze leskist vindt u materialen die u nodig heeft om uilenballen te pluizen (uilenballen, zoekkaarten, pincetten, kwastjes, loepjes, petrischaaltjes) en een korte handleiding met informatie over het pluizen zelf en uilen in het algemeen. Daarnaast is er een DVD met een korte film over uilen. Dieren Kinderen leren door het uitpluizen van uilenballen: - welke verschillende botjes er in de uilenballen zitten - van welke muizen de botjes afkomstig zijn op school Groep 5 t/m 8 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 28
Bovenbouw Sarah s wereld Uitvoering door Tijdsinvestering Sarah s wereld is een dag-project rondom het thema duurzaamheid. De leerlingen krijgen stap voor stap inzicht in de milieuproblematiek en, héél belangrijk, ze ontdekken oplossingen daarvoor! Het project draait rond het meisje Sarah. Via Sarah komen de leerlingen in aanraking met verschillende milieuproblemen. Zoals bedreigde diersoorten en de milieubelasting van grondstoffen die nodig zijn voor het maken van simpele dingen zoals bijvoorbeeld een blikje cola. Wanneer Sarah jarig is gaan de kinderen een feestje organiseren. Dit gaan ze zo milieuvriendelijk mogelijk doen. Hierdoor komen milieubewuste oplossingen onder handbereik. Slot van het project is het gezamenlijk opstellen van duurzaamheidregels: zoals lenen, ruilen, tweedehands, zuinig zijn. Meer info: www.sarahswereld.nl leerkracht Maximaal 5 lessen van een uur. Onderdelen van dit programma kunnen ook op zich staan. op school Watch Veldkist Het Watch waterproject draait om spelenderwijs de omgeving verkennen, om verbazing en verwondering en nieuwe ervaringen. De leskist bevat alle benodigde onderzoeksmaterialen en logboekjes. Het is een landelijk project, waarbij jongeren actief onderzoek doen naar het water in de eigen omgeving. Zij verzamelen allerlei gegevens over water (zuurgraad, kleur, geur, diepte, helderheid, dikte baggerlaag, waterdieren, waterplanten, etc.). Daarmee maken zij een eigen onderzoeksrapport. Op de website kunnen zij hun resultaten vergelijken met die van andere regio s. Compartimenten Met Watch leren de kinderen wateronderzoek doen en samen te werken. April t/m oktober Bovenbouw Waterkringloop Water is de basis van het leven op aarde. Het is overal. Maar raakt water dan nooit op? En waar gaat regenwater precies heen? Raakt de grond nooit vol? In drie lessen, waarvan één met proefjes, ontdekken de leerlingen de waterkringloop. Ze leren over verdamping, neerslag, grondwater, rioolwater en drinkwater. Ter verwerking wordt het waterkringloopspel gespeeld. Compartimenten De leerlingen krijgen inzicht in de waterkringloop. op school Groep 6 t/m 8 JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 29
Bovenbouw Wie wat water Met Wie wat water kijken de leerlingen naar de toekomst van het water. Welke gevolgen heeft de klimaatverandering op het leven tussen de rivieren? Overal in het land en in de wereld wordt gewerkt aan oplossingen voor het waterprobleem. De focus in dit lesproject wordt toegespitst op de leefomstandigheden in Tiel Oost. In het project doen kinderen eerst kennis op, waarna ze deze kennis creatief toepassen op een concreet probleem in de eigen omgeving. Hoe lossen zij het kwelwaterprobleem in Tiel Oost op? Bij de kist hoort een 3D-waterreliëf van Nederland welke de leerlingen concreet laat zien wat de effecten zijn van zeespiegelstijging. Groep 7/8 op school Win-Win leskist Papier hier Deze leskist is opgezet volgens het Win-Win-model; koppeling van Taal (Begrijpend Lezen) en Natuur en Milieu Educatie. Ook bruikbaar voor taalzwakke kinderen; leesniveau Avi 5. In elk seizoen te gebruiken. Laagdrempelig Werkwijze Tijdens de ervaringsles maken de leerlingen zelf kringlooppapier met de bijgeleverde papierschepsets. In de tekstles maken ze de begrijpend leesles. Bij de toepassingsles praten ze over papier. Ze voelen en bekijken de soorten en ordenen deze. Zorg voor de leefomgeving 'grijs' Zaakvakdoelen De leerlingen kunnen: enkele gebruiksmogelijkheden van papier noemen; uitleggen hoe papier vroeger gemaakt werd en hoe dat nu gebeurt; zelf kringlooppapier maken papier op eigenschappen onderzoeken en ordenen. Taaldoelen De leerlingen begrijpen de woorden: recycling/ hergebruik, weken, vezels, pulp, schepraam, persen, kringlooppapier. De leerlingen kunnen het productieproces van papier verwoorden. Middenbouw/ bovenbouw JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 30
Bovenbouw Lessen en Projecten Veldles Passewaaij Veldles Veldles met begeleiding Veldwerk in Wetland Passewaaij Ontdek de uiterwaarden met eigen ogen, oren en handen! Gedurende een halve dag gaat de klas op onderzoek uit. Ze ontdekken waterdiertjes doen een grondboring, zoeken dierpsoren en bekijken vegetatie in de uiterwaarden. groep 7-8 Tijdsinvestering Opmerkingen Begeleiding Leerlingen ontdekken de uiterwaarden ontdekken dmv verschillende opdrachten. mei en juni De veldles duurt 2 uur. Ter voorbereiding houdt u een powerpoint presentatie in de klas. U krijgt deze vooraf van het NME centrum te leen. 30, max 30 leerlingen De les wordt begeleid door een ervaren medewerker/vrijwilliger. Van u verwachten we dat u actief mee begeleidt en u bent verantwoordelijk voor de orde en veiligheid van uw groep. Warme truiendag Februari 2014 Tijdsinvestering Vrijdag 7 februari 2014 is het weer Warme Truiendag! Doe mee en zet op deze dag verwarming een paar graadjes lager. Vraag de kinderen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. Zorg voor leefomgeving, duurzaamheid Bij dit project ontvangt u een pakket met uitgewerkte lessen, ouderinformatie en voor groep 7-8 een energiemeter (te leen). Met het lespakket kunt u naar eigen wens een project maken of alleen op Warme Truiendag een les uitvoeren. Hele school Één of meer lessen op of rond Warme Truiendag Gratis JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 31
Aanbod van derden Gastles Paddenstoelen Gastles verzorgd door IVN gastdocent Paddenstoelen blijven intrigerend. Daarom komt een gastdocent van het IVN hier graag meer over vertellen. Aan de hand van een PowerPoint presentatie neemt hij de leerlingen mee in de paddenstoelenwereld! Levende natuur Leren over groei en soorten paddenstoelen Oktober/november Groep 7/8 Uitvoering door IVN gastdocent Opmerkingen Aanvragen via NME Duurzaam Rivierenland (via de online NME gids) Op school kosten gratis Waterkoffer Waterschap Ter ondersteuning van uw lessen over water heeft Waterschap Rivierenland voor het basisonderwijs een waterkoffer samengesteld. De waterkoffer bevat verschillende lespakketten, boeken, voorbeelden voor het uitvoeren van waterproefjes en allerlei wetenswaardigheden over water. Bestellen via NME Duurzaam Rivierenland (via de online NME gids) Hele school 17,50 Educatie Waterschap Rivierenland Leverancier Waterschap Rivierenland Waterschap Rivierenland biedt verschillende excursies, gastlessen en educatiematerialen aan. Zoals: - Excursie gemalen - Excursie rioolwaterzuivering - Excursie dijken - Gastles water Alle educatie spreekt u rechtstreeks af met Waterschap Rivierenland Kijk op de website voor volledig aanbod en aanmelding. http://www.waterschaprivierenland.nl/leren_over_water/leerkrachten Compartimenten Aanbod voor verschillende niveau s. Op school of op een locatie van het Waterschap JAARPROGRAMMA NME Schooljaar 2013-2014 32