met passie en bezieling Strategienota 2013-2016

met passie en bezieling Strategienota 2013-2016

Inhoud Woord vooraf 5 Geweld in afhankelijkheidsrelaties: gehanteerde uitgangspunten 9 Paradigmashift 11 Een cliëntgeoriënteerde en dialooggestuurde benadering 13 Wij doen niet over wat anderen doen 16 Het sectordenken voorbij: ook in samenwerking 18 Schatbewaarder 19 Specials 20 Flexibiliteit en ondernemerschap 23 Duurzame zorg 25 Fier let op de kleintjes 29 Out of the box 30 Maria woont in een AZC. Ze is zes jaar en durft bijna niets. Ze heeft paniekaanvallen en schrikt al van een mug. Haar moeder Tzvetanka is een Bulgaarse Roma. Ze is ernstig depressief en heeft vaak geprobeerd zichzelf van het leven te beroven. Ze leeft met haar man in doodsangst, want ze dreigen te worden uitgezet naar Bulgarije, waar - weten ze zeker - een bende vrouwenhandelaren het op Maria en haar moeder heeft gemunt. Maria lijdt met haar moeder mee, die alleen kan slapen als ze haar dochtertje s hand vastheeft. Expertise, onderzoek en onderwijs 32 You can t be normal and expect abnormal results 34 Meer voor minder 34 Missie 35 De dienstverlening van Fier in een notendop 36 2 fier fryslân strategienota 2013-2016 3

Woord vooraf Fier is een expertise- en behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Daarbij valt te denken aan: kinder mishandeling; huiselijk geweld; seksueel geweld, zoals grens overschrijdend seksueel gedrag, aanranding, verkrachting en incest; eergerelateerd geweld; loverboyproblematiek en (internationale) mensenhandel; maar ook aan vormen van geweld die minder bekend zijn, zoals jongeren die geweld gebruiken tegen hun ouders, kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders, ouderen die worden misbruikt en mishandeld en genitale verminking. Afbakening: doelgroep en opdracht Onze doelgroep bestaat uit kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen; slachtoffers, plegers en getuigen van geweld (vaak kinderen). Kinderen nemen een speciale positie in bij Fier omdat ze afhankelijk zijn van volwassenen. We kiezen steeds voor de meest kwetsbare, schrijnende of complexe situaties. Zoals buitenlandse mensenhandel, omdat mensen handelaren er niet voor terugschrikken kinderen van vijf jaar te kopen van weeshuizen of minderjarigen uit vluchtelingen kampen te roven en hen in Nederland in de prostitutie te brengen. Of meiden uit eerculturen waar het een groter vergrijp is om incest naar buiten te brengen - omdat dit de familie-eer schaadt - dan om je zus of nicht te verkrachten. Fier profileert zich met geweld in afhankelijkheidsrelaties en gebruikt daarmee een bredere term dan de meer gang bare begrippen huiselijk geweld en kindermishandeling omdat geweld zich in alle situaties en op alle mogelijke manieren voor kan doen. Fier richt zich uitsluitend op geweld dat plaatsvindt in afhankelijkheidsrelaties. Daarbij gaat het om stellen, ouders en kinderen, familie, maar ook om een meisje dat een relatie heeft met een loverboy of een jonge vrouw die afhankelijk is van een mensenhandelaar. Onze opdracht is: voorkomen van geweld, stoppen van geweld en hulp bieden bij de gevolgen van geweld. Hiermee is ons werk terrein duidelijk afgebakend. Onze activiteiten en werk zaam heden zijn altijd te herleiden tot deze opdracht. Onze activiteiten en werkzaamheden vinden plaats langs de volgende lijnen: Primair proces: activiteiten gericht op preventie, advisering, verwijzing, voorlichting, deskundigheidsbevordering, hulpverlening, behandeling en nazorg. Agendasetting: bij de bredere samenleving als geheel, de politiek en de overheid onder de aandacht brengen van (nog) niet (h)erkende vraagstukken en maatschappelijke ontwikkelingen. Ontwikkelen en overdragen van expertise: innovaties, onderzoek, kennis en expertiseontwikkeling, publiceren, lezingen, deskundigheidsbevordering, training, scholing en opleiding. 4 fier fryslân strategienota 2013-2016 5

Fier bouwt Veilige Veste in voormalig politiebureau Fier heeft in het voormalige politiebureau in Leeuwarden, in samenwerking met woningbouwcorporatie WoonFriesland, een Veilige Veste gerealiseerd. De Veilige Veste is bestemd voor meiden in de leeftijd van 12 tot en met 23 jaar die op de vlucht zijn voor huiselijk geweld, loverboys, gedwongen prostitutie en eergerelateerd geweld. Tot nu toe werden ze opgevangen op geheime adressen. Fier wil deze meisjes en jonge vrouwen niet langer verstoppen, maar hen een plek bieden waar ze niet bang hoeven te zijn en zich veilig kunnen voelen. De Veilige Veste is een nieuw concept rond veiligheid en bescherming van kinderen, jongeren en volwassenen die op de vlucht zijn voor intimidatie, ernstige bedreiging en geweld. De boodschap aan hen is niet langer dat ze zich moeten verstoppen dat zij een probleem hebben maar dat ze in hun recht staan: in Nederland wordt geweld in afhankelijkheidsrelaties niet getolereerd. Diegene die hen bedreigt, mishandelt of stalkt heeft een probleem: die moet zich verant woorden bij de politie, het OM en zo nodig bij de rechter. Vanzelfsprekend zijn de politie en het Openbaar Ministerie nauw betrokken bij de plannen voor De Veilige Veste. 6 fier fryslân Reikwijdte Fier is een landelijk werkende organisatie. Allereerst omdat Fier veiligheid en bescherming biedt aan slachtoffers uit heel Nederland. Juist bij de meest ernstig bedreigde kinderen, jongeren en volwassenen is het vaak noodzakelijk om hen vanuit veiligheidsoverwegingen - in een andere regio op te vangen dan de regio waarin ze wonen. De kans is anders te groot dat het slachtoffer diegene die hem of haar bedreigt letterlijk tegen het lijf loopt. Ander landelijk aanbod is online hulp verlening en -behandeling. Ten tweede omdat Fier gespecialiseerde opvang, hulp verlening en behandeling biedt, die beperkt beschikbaar is in Nederland of alleen door Fier wordt geboden. Zo is Fier bijvoorbeeld gespecialiseerd in de opvang en behandeling van slachtoffers van loverboys, eergerelateerd geweld en internationale mensenhandel. Fier heeft ook een gespecialiseerde kliniek voor kinder- en jeugdpsychiatrie, waar jongeren worden behandeld die kampen met de gevolgen van vroegkinderlijke chronische traumatisering, hechtings- en gedrags problemen. In het kader van gespecialiseerde zorg, willen we hier nog opmerken dat Fier samen werkt met het Openbaar Ministerie, het Stelsel Bewaken en Beveiligen en het Landelijk Expertise Centrum Eer gerelateerd Geweld van de politie ten behoeve van de opvang, bescherming en veiligheid van zeer ernstig bedreigde kinderen, jongeren, volwassenen en gezinnen. Met enige regelmaat plaatst de landelijk officier mensenhandel, coördinatoren van het Stelsel Bewaken en Beveiligen, de KLPD of de KMAR direct kinderen, jongeren of volwassenen in één van de voorzieningen van Fier. Ten derde. Fier sluit strategische allianties met andere organisaties ten behoeve van innovaties, expertise ontwikkeling en kennisopbouw. We zouden ons beperken als we dergelijke allianties uitsluitend met Friese organisaties aan gaan. In dit kader is het juist van belang om ons te richten op samenwerking(sverbanden) die bijdragen aan cumulatie van kennis en doorbraakmethoden en waar mee we vernieuwende ideeën kunnen uitwerken. Samenwerkings verbanden met universiteiten, landelijk werkende organisaties, kenniscentra of organisaties die gespecialiseerd zijn op een specifiek thema. Ten slotte, Fier is óók een regionaal werkende organisatie: zowel in de ambulante als in de residentiële sfeer. Fier werkt intensief samen met een groot aantal partijen in Friesland c.q. in het noorden van het land. Het motto: samen bereik je meer. Daarom hecht Fier ook aan een sterke uitgangspositie in Friesland. In Friesland liggen de roots van Fier. Diepte- en breedtestrategie Onderzoek, innovatie, kennis en expertiseontwikkeling kunnen gezien worden als de dieptestrategie van Fier. De dieptestrategie is gericht op het ontwikkelen van zorg programma s, het ontwikkelen van top referente zorg, onderzoek naar de effectiviteit van de zorg, et cetera. strategienota 2013-2016 7

Geweld in afhankelijkheidsrelaties: gehanteerde uitgangspunten De breedtestrategie is er op gericht dat Fier de basiskennis en de specialistische kennis in huis heeft over de doelgroepen en vraagstukken die binnen het werkterrein geweld in afhankelijkheids relaties vallen. Zo zo zo zo beleid Fier hanteert het zo zo zo zo beleid. Dit staat voor: zo snel mogelijk, zo dicht mogelijk bij huis, zo kort als mogelijk en zo licht als verantwoord. Dit betekent dat onze ambitie is om er zo vroeg mogelijk bij te zijn; bij wijze van spreken nog voor de eerste klap valt. Het betekent ook dat wij veel waarde hechten aan onze laagdrempelige dienstverlening, zoals het Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld, het Advies- en Meldpunt Loverboys en Jeugdprostitutie, voorlichting op scholen, deskundigheidsbevordering en training van professionals op het terrein van geweld in afhankelijkheids relaties, en de laagdrempelige groepen voor jongens en meisjes die risicogedrag vertonen en dreigen af te glijden naar loverboycircuits. Een vijfde zo staat voor zo goed mogelijk waarmee we willen aangeven dat we steeds streven naar de best mogelijke zorg van hoogwaardig kwalitatief niveau. Het motto: goed kan altijd beter! Feiten en cijfers Huiselijk geweld is de meest voorkomende geweldsvorm in onze samenleving. Na verkeersongelukken is het doodsoorzaak nummer 1 bij een niet-natuurlijke dood in Nederland. Iedere week overlijdt er één kind aan kindermishandeling. In een klas van 30 leerlingen is er gemiddeld één leerling die te maken heeft met kindermishandeling. Jongens en mannen zijn in 40% van de gevallen slachtoffer van huiselijk geweld; meisjes en vrouwen in 60% van de gevallen. Van de daders is 83% man. Gemiddeld is er 34 keer sprake geweest van huiselijk geweld voordat aangifte wordt gedaan. Bron: huiselijkgeweld.nl Het slachtoffer-dader denken staat een onbevangen houding in de weg Stereotypen en vooroordelen staan een heldere kijk op gewelds patronen in de weg. Zowel in de hulpverlening als bij politie en justitie wordt doorgaans een scherpe scheidslijn getrokken tussen slachtoffers en daders. In dit denken past niet dat slachtoffers ook daders kunnen zijn (of worden) en vice versa. Bij geweld in afhankelijkheidsrelaties is het zaak om onbevooroordeeld en open te reageren. Het risico is anders dat het geweld in stand blijft omdat het probleem onvoldoende, onvolledig of niet juist in kaart is gebracht. Slachtoffer én dader Veel plegers zijn zelf als kind mishandeld, misbruikt of verwaarloosd. Dit geldt ook voor veel slachtoffers. Een groot aantal slachtoffers vertoont ook dadergedrag. Bijvoorbeeld getraumatiseerde moeders die hun kinderen mishandelen of nogal hardhandig of fors aanpakken door hun eigen stress en spanning. Voor Fier is geweld in afhankelijkheidsrelaties niet primair een vraagstuk van slachtoffers en daders, maar van systemen. Fier wil meer zicht krijgen op het mechanisme van inter generationele overdracht en de vraag hoe intergenerationele overdracht doorbroken kan worden. Uit onderzoek is gebleken dat 30% van de slachtoffers van kinder mishandeling later (ongewild) ook de eigen kinderen mishandelt. Dit patroon willen we doorbreken. Geweld als communicatiemiddel In veel gezinnen is geweld een communicatiemiddel. Man slaat vrouw, vrouw slaat kind, kind slaat hond en alle mogelijke varianten daarvan - kenmerkt veel gezinssituaties waarin sprake is van huiselijk geweld en kindermishandeling. Als er sprake is van partnermishandeling is er ook vaak sprake van kindermishandeling. Dierenmishandeling kan een signaal zijn van andere vormen van geweld in een gezin. Doorgaans is een heel gezin betrokken bij het geweld en wordt het geweld in stand gehouden door de interacties tussen de gezinsleden. Het kan bijvoorbeeld in een gezinssituatie uit de hand lopen nadat de vader werkloos is geworden. Hij is gefrustreerd en zit zijn vrouw en kinderen letterlijk op de huid. Zijn puberdochter is steeds minder thuis en laat grensoverschrijdend gedrag zien. Als dit meisje bij ons wordt aangemeld vanwege grensoverschrijdend seksueel gedrag, gaan wij niet alleen een traject aan met dit meisje, maar ook met haar vader en moeder. Het gaat ons om het doorbreken van geweldspatronen. 8 fier fryslân strategienota 2013-2016 9

Paradigmashift Geweld is ingebed in sociale verbanden en intieme relaties Bij geweld in afhankelijkheidsrelaties is er niet alleen sprake van een delict, maar ook van een afhankelijkheidsrelatie. Het geweld of het delict is dus nooit het enige wat een slachtoffer en een pleger/dader bindt. Als een vrouw of man de relatie met een mishandelende partner verbreekt, betekent dit niet alleen dat zij hiermee het geweld stoppen; het heeft ook andere consequenties. In gezinnen met kinderen kan het bijvoorbeeld betekenen dat een van de ouders voortaan alleen voor de kinderen moet zorgen en dat de kinderen naar een andere school moeten. Het kan ook tot gevolg hebben dat men er in inkomen op achteruitgaat, moet verhuizen, vrienden en schoonfamilie kwijtraakt, et cetera. Doordat dit type delictgedrag is ingebed in sociale verbanden en intieme relaties, is de kans op herhaling/recidive groot en vraagt deze problematiek om een systeem gerichte c.q. gezinsgerichte aanpak. Geweld buiten het gezin Fier richt zich niet alleen op relaties en gezinnen, maar ook op geweld in afhankelijkheidsrelaties dat zich kan voordoen in bijvoorbeeld de uitgaanssfeer, binnen jeugdzorg internaten, scholen, verzorgingshuizen, sport verenigingen, kerken en asiel zoekerscentra. De thema s geweld en veilig heid zijn overal waar mensen elkaar ontmoeten relevant. Het is dichter bij dan je denkt Juist bij geweld in afhankelijkheidsrelaties is het zaak om alert te zijn. Wat te denken van twee jongetjes die, in het bij zijn van hun ouders, met een rietje een kikker opblazen en niet gecorrigeerd worden door hun ouders? Wat te denken van puberjongens die over de grens van een pubermeisje heen gaan. Moet je dit zien als experimenteergedrag waar je je niet mee moet bemoeien als volwassene? Of moet je ingrijpen? Geweld in afhankelijkheids relaties is geen vervan-mijn-bed-show maar dichterbij dan je denkt. Daarom zijn voor ons belang rijke thema s: het lef hebben om iets te doen met je onder buik-gevoel en (emotionele) veiligheid (herstellen) in de leef omgeving van kinderen, jongeren en volwassenen. De basis van Fier is in 1978 gelegd met de oprichting van een Blijf van m n lijfhuis in Leeuwarden. Vrouwenopvang was echter te beperkt voor de problematiek die wij tegenkwamen. Opvang alleen was niet voldoende: er was behoefte aan intensieve begeleiding, (trauma)diagnostiek en (trauma) behandeling, psycho-educatie, systeem gesprekken en systeembehandeling, opvoedings ondersteuning en ontwikkelings stimulering, jeugd zorg, onderwijs en sport, maatjesprojecten... Het was echter niet een voudig om - voor een kind of een moeder die in Blijf van m n lijf was opgenomen of een meisje dat in Asja verbleef - traumabehandeling te organiseren. Bij de GGZ waren wachtlijsten, men legde prioriteit bij andere doelgroepen of er deden zich andere obstakels voor. Dit gold vaak ook voor de diensten van andere keten partners. Ketensamenwerking was minder eenvoudig dan het leek. Ketensamenwerking betekent verder dat kinderen, jongeren en volwassenen voor iedere afzonderlijke hulpvraag naar een andere voorziening of instantie moeten en met een andere professional te maken krijgen. Bovendien maken de wachtlijsten en interne werkprocessen van iedere af zonderlijke organisatie het doorgaans moeilijk om de hulp goed op elkaar af te stemmen In het sector-denken staan aanbod en instellingen centraal Ons huidige zorg- en welzijnsstelsel is georganiseerd op basis van het sector-denken. Iedere sector heeft zich gespecialiseerd in een bepaalde problematiek. Binnen het sector-denken staan de sector en de voorzieningen centraal. Cliënt- of vraaggericht werken kan alleen binnen het specialisme van de voorziening; zodra de vraag buiten het specialisme van de voorziening of de sector valt, moet er worden verwezen naar een andere instantie die deel uitmaakt van een andere sector. Hierdoor kunnen mensen met tal van instanties en tal van hulpverleners te maken krijgen: voor ieder probleem een andere professional. Zo komt het aanbod centraal te staan in plaats van mensen. De komende jaren zullen de jeugdzorg, de jeugd-ggz en delen van de AWBZ ondergebracht worden bij gemeenten omdat zij dicht bij hun burgers staan en beter weten wat kinderen, jongeren en volwassenen in hun gemeenten nodig hebben aan steun en hulp. Het accent komt te liggen bij de eigen kracht van mensen, niet bij hun problemen. Dit is een belangrijke ontwikkeling. Enerzijds omdat mensen weer centraal komen te staan. Anderzijds bieden de verschillende transities de mogelijkheid om de versnippering in zorg en hulp verlening tegen te gaan zodat kinderen, jongeren en volwassenen niet meer met tal van instanties te maken krijgen. Fier laat zich inspireren door de transities en zet zich in om de beoogde verbeteringen en vernieuwingen samen met gemeenten en andere instellingen te realiseren. 10 fier fryslân strategienota 2013-2016 11

Een cliëntgeoriënteerde en dialooggestuurde benadering Wij willen kinderen, jongeren en volwassenen centraal stellen Fier heeft het sector-denken losgelaten omdat dit de zorg in hoge mate fragmenteert en versnippert. Wij willen kinderen, jongeren en volwassenen en hun vraag om hulp of ondersteuning centraal stellen. Dit konden we alleen realiseren door er voor te zorgen dat we een zo breed mogelijk aanbod in huis hebben. Fier is op dit moment erkend jeugdzorgaanbieder, erkend GGz-aanbieder en erkend AWBZ-aanbieder voor LVG, SGLVG en GGZ. Wij zijn door het ministerie van Justitie erkend als forensisch zorg aanbieder en hebben productieafspraken in het kader van de Regeling Ziektekosten Asielzoekers. Verder wordt Fier gefinancierd vanuit de Wmo in het kader van voorlichting, consultatie en advies, deskundigheids bevordering, preventie, hulpverlening en nazorg. Paradigmashift Dit is een paradigmashift. Wij ontlenen onze identiteit niet meer aan een sector. Dit impliceert dat Fier vrouwenopvang biedt maar geen vrouwenopvang is, dat Fier jeugdzorg biedt maar geen jeugdzorg is. Dit geldt ook voor geestelijke gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, et cetera. We bieden de zorg die dit meisje of deze jongen, deze man of die vrouw, dit gezin nodig heeft. Fier heeft de keten in eigen huis georganiseerd om cliënten centraal te kunnen stellen en de versnippering te doorbreken. Fier ontleent haar identiteit aan een maatschappelijk vraagstuk: geweld in afhankelijkheidsrelaties. In het huidige aanbodgerichte systeem moet de hulpvraag, de problematiek of de (doel)groep bij het aanbod van de organisatie passen. Waar ben je goed in? Waar word je blij van? Wat is je droom? Fier stelt kinderen, jongeren en volwassenen centraal, niet hun probleem, ziekte of beperking. Wij kijken naar heel de mens in plaats van alleen naar het probleem. Wij stimuleren mensen hun mogelijkheden te onderzoeken en hun dromen waar te maken. De vraag: Waar ben je goed in?, Waar word je blij van? of Wat is je droom? is minstens zo belangrijk als de vraag Wat is er aan de hand? Positieve ervaringen en succeservaringen bieden een tegenwicht aan klachten en problemen. Daarom maken we met de meiden van Centrum jeugd een dromenboekje en songteksten; maken de meiden een theaterstuk over hun leven; zetten we in op sport en bewegen en realiseren we de Fier Sports Academy waardoor onze kinderen, meiden en vrouwen de mogelijkheid hebben om bij Friese sportclubs te sporten (zelfs de baby tjes doen mee en gaan naar babyzwemmen); hebben we beesten bij De Veilige Veste waar onze jongeren voor zorgen; hebben we een eigen mini-restaurant waar meiden werkervaring kunnen opdoen; hechten we veel waarde aan onze maatjes projecten waardoor onze meiden gekoppeld kunnen worden aan een bijzondere vriend(in) of een big sister waarmee ze leuke dingen kunnen doen, et cetera. Wij zien de mens als één geheel en behandelen hem/haar ook als zodanig. Daarom zijn klachten en problemen niet het vertrekpunt maar de gehele context. We willen mensen ontmoeten: kinderen, jongeren, mannen en vrouwen; als individu en als onderdeel van het (gezins- of familie)systeem waarvan ze deel uitmaken. Een holistische benadering gaat niet samen met het traditionele sector-denken; het vraagt om een multidisciplinaire en interdisciplinaire werkwijze. Bij Fier ligt het accent op de toekomst, op ambities en dromen. Daarom willen we dat kinderen, jongeren en volwassenen die bij Fier komen naast hulpverlening en behandeling gewoon naar school gaan, sporten, werk hebben of vrijwilligerswerk doen. Daarom is Fier gestart met Fier Workx. Jongeren in de residentiële zorg staan op achter stand. Ze hebben vrijwel allemaal grote gaten in hun school carrière. Ze spijbelden, verzuimden of mochten niet naar school; veel van onze jongeren kunnen worden aangemerkt als voortijdig schoolverlater. Als zij bij Fier worden opgenomen hebben zij - mede door stress, spanning en trauma - vrijwel zonder uitzondering faal ervaringen opgedaan in het onderwijs. Onderzoek laat zien dat meiden in de gesloten jeugdzorg een grote kans hebben om al snel nadat ze op eigen benen staan in de problemen te komen: geen diploma s, geen werk, veel financiële problemen, afhankelijkheid van alcohol en drugs, tiener zwangerschappen en vaak psychische problemen. 12 fier fryslân strategienota 2013-2016 13

Het project Fier Workx is er op gericht dat de meiden van Fier minimaal een startkwalificatie behalen en dat ze vervolgens een baan krijgen. Fier fungeert als leerbedrijf, daarnaast werken we samen met het Hoenderloo College en het Friesland College. De bereidheid om de zorg per cliënt(systeem) in te richten In een cliëntgeoriënteerde en dialooggestuurde benadering staat de vraag centraal hoe de dienstverlening zo georganiseerd kan worden dat deze naadloos aansluit bij de behoefte van de gezinnen of de mensen die een beroep doen op hulp. Dit vraagt om de voortdurende bereidheid van professionals, managers en bestuurders om de zorg per cliënt(systeem) in te richten. Daarbij staat de vraag centraal: Wat heeft dit gezin, dit kind, deze jongere of volwassene nodig? De zorg moet ondersteunend zijn aan het welbevinden van mensen, niet leidend. Wij werken dialooggestuurd. Dit betekent dat we steeds in dialoog zijn met de kinderen, jongeren, volwassenen en gezinnen waarmee wij werken. Onze professionals staan steeds open voor hun perspectief. Kerngedachte hierbij is dat mensen zelf verantwoordelijk (willen) zijn voor hun eigen leven. Daarom reiken we geen pasklare oplossingen aan, maar zijn we vooral ondersteunend bij hun proces. Rode draad hierin is de betekenis die mensen toekennen aan hun situatie en de vragen waarvoor zij zich gesteld zien. Iedereen maakt deel uit van een gezin, een familie of een sociaal netwerk Onze zorg is niet alleen cliëntgericht maar ook systeemgericht, omdat iedereen deel uitmaakt van een gezin, een familie of een sociaal netwerk. Systeemgerichte zorg past, net zoals zorg waarin de hele mens centraal staat, niet goed in het huidige zorgstelsel. De financiering van de zorg is volledig geïndividualiseerd. Wij zullen ook de komende jaren blijven pleiten voor gezinsgerichte financiering van de zorg. Fier bespreekt dit systematisch met brancheorganisaties, de ministeries, de Nederlandse Zorgautoriteit en dergelijke. Juist voor kinderen is het belangrijk. Nu draait het om kinderen met problemen, terwijl het in feite zou moeten gaan om gezinnen met problemen. Problemen van kinderen zijn vaak verweven met problemen van ouders. Nu wordt een kind er uitgehaald en als probleem bestempeld. Het zou eerlijker/rechtvaardiger zijn om te zeggen: het gezin (systeem) heeft een probleem. Uitgangspunten We zetten ons in om de volgende uitgangspunten te realiseren, zowel binnen onze eigen organisatie als in samenwerkingsverbanden: één kind/jongere/volwassene, één (gezins)systeem, één plan, één professional; outreachend (indien nodig); gericht op eigen kracht; gericht op de kracht van netwerken (gezin, familie, buurt, school, etc.); gericht op het realiseren van ambities. We hebben met meerdere psychiaters van verschillende organisaties gesproken; van de GGZ, de Jeugdzorg en het Leger des Heils. Verder is er iemand van Bureau Jeugdzorg geweest en van de Raad voor de Kinderbescherming voor onze kinderen. In de gevangenis hadden we verschillende gesprekken met het AMK, Fier, een psycholoog van de gevangenis en met een dokter. Er is dus heel veel hulpverlening geweest. We hebben zoveel papieren gehad, ik weet niet meer of we die nog nodig hebben of niet. Sommige heb ik weggedaan. Een man en een vrouw die te maken kregen met een huisverbod. 14 fier fryslân strategienota 2013-2016 15

Wij doen niet over wat anderen doen In iedere sector komt geweld in afhankelijkheidsrelaties voor: in de welzijnssector, de GGz, de verslavingszorg, het maatschappelijk werk, de LVG-sector, de jeugdzorg, de ouderenzorg, et cetera. Vanuit dit perspectief zou Fier zich op al deze terreinen kunnen bewegen. Fier neemt op dit punt een duidelijk standpunt in: Fier doet niet over wat anderen doen! Wij zijn in principe niet geïnteresseerd in concurrentie! Witte vlekken Maar we zijn ook niet bang om de witte vlekken in te vullen, die we tegenkomen. Zo was er enkele jaren terug geen jeugdtraumabehandeling in Friesland. Voor Fier was dit aanleiding om het Kinder- en Jeugdtraumacentrum (KJTC) op te zetten. Een ander voorbeeld zijn meiden met een licht verstandelijke beperking die het slachtoffer zijn van eergerelateerd geweld en loverboys. Er was geen specialistische hulp voor hen beschikbaar, terwijl dit wel noodzakelijk was. Daarom zijn wij een voorziening gestart voor deze meiden, die hen veiligheid en bescherming biedt (zonder hen op te hoeven sluiten). Andere voorbeelden zijn: traumabehandeling voor plegers van geweld, die zelf als kind structureel zijn misbruikt, mishandeld of verwaarloosd en daardoor ernstig getraumatiseerd zijn; het zorgprogramma jongeren met seksueel grens overschrijdend gedrag; en een beschermd wonen voorziening voor jonge - soms nog minderjarige - slachtoffers van buitenlandse mensenhandel. Witte vlekken die niet ingevuld zijn (of worden) door de reguliere voorzieningen. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om maat schappelijke vraagstukken op het terrein van geweld in afhankelijkheids relaties aan te kaarten en op te pakken als niemand anders het oppakt. Ons inziens is de vraag dan niet relevant binnen welke sector dit vraagstuk zich voordoet. Geweld in afhankelijkheidsrelaties is het ijkpunt voor onze organisatie: nieuwe ontwikkelingen worden hieraan getoetst. Niet overdoen wat anderen doen, impliceert samenwerking Het uitgangspunt dat we niet over doen wat anderen al doen, impliceert samenwerking en het bundelen van krachten. Fier werkt dan ook met een groot aantal organisaties in de zorg- en justitieketen samen. Daarbij wordt overigens steeds duidelijker dat ketensamenwerking ontoereikend is bij complexe problematiek. Daarom initiëren we nieuwe ontwikkelingen op het terrein van samen werking en werken wij actief mee aan initiatieven van anderen op dit terrein. In Friesland hebben we uitstekende ketensamen werking gerealiseerd, we zijn echter toe aan verdergaande en meer geïntegreerde vormen van afstemming en samenwerking. Daderprogramma s zijn meestal gebaseerd op no cure, but control. Een vrij gangbaar idee is dat je plegers niet kunt behandelen, je kunt ze enkel leren hun gedrag te controleren. Maar waarom zouden we slachtoffers van geweld in afhankelijkheidsrelaties wel hulpverlening aanbieden en de plegers van dit geweld niet? We straffen, maar vergeten iets aan het probleem te doen. 16 fier fryslân strategienota 2013-2016 17

Het sectordenken voorbij: ook in samenwerking Schatbewaarder Iedereen is verantwoordelijk voor een deel; niemand voor het geheel Bij ketensamenwerking verliezen we het zicht op kinderen, jongeren, volwassenen en gezinnen omdat iedereen verantwoordelijk is voor een onderdeel van de keten en niemand voor het geheel. Ook duurt het werken in ketens vaak onnodig lang: we coördineren de verschillende interventies wel, maar blijven na elkaar werken of naast elkaar, waarbij iedere instantie z n eigen doorlooptijden heeft. Hierdoor is het niet ongebruikelijk dat uiteindelijk niemand weet of de interventies het gewenste effect hebben gehad. Nieuwe concepten voor samenwerking: één kind, één gezin, één plan, één hulpverlener Fier ontwikkelt samen met andere organisaties en centrumgemeente Leeuwarden concepten voor samenwerking die gebaseerd zijn op één kind, één gezin, één plan, één hulpverlener. In dit concept is een hulpverlener een generalist, een allround klusjesman of klusjesvrouw waar cliënt (systemen) in principe met al hun vragen terechtkunnen. Dit geeft niet alleen duidelijkheid voor het gezin, maar ook voor alle betrokken professionals. Uitgangspunt daarbij is dat 1ste lijnsorganisaties de minder complexe zaken oppakken en 2de lijnsorganisaties de complexere zaken. Fier neemt dan de zaken voor haar rekening waar geweldsproblematiek bovenliggend is, de verslavingszorg neemt zaken voor haar rekening waar verslavingsproblematiek bovenliggend is, et cetera. Een specialist wordt pas ingeschakeld als de generalist niet verder komt met een specifiek vraagstuk. De specialist neemt de hulpverlening echter niet over: hij of zij wordt toegevoegd. De generalist blijft betrokken en is aanspreekpunt voor het gezin, en ook voor andere professionals en instanties die betrokken zijn bij het gezin. De uitdaging is om multidisciplinaire sectoroverstijgende teams te ontwikkelen, waarin professionals van ver schillende organisaties en uit verschillende sectoren elkaar opleiden tot generalist. Uitgangspunt is dat zij hun kennis delen en elkaar met raad en daad terzijde staan. In het verlengde hiervan participeert Fier actief in de wijk- en interventieteams die werken volgens de uitgangspunten van Welzijn Nieuwe Stijl. Dit geldt ook voor de School als Werkplaats. Bij deze ontwikkelingen laten we ons inspireren door het gedachtegoed van Welzijn Nieuwe Stijl en de Amaryllisgedachte, de Friese uitwerking hiervan. Ondanks het feit dat veel mensen ooit in hun leven te maken krijgen met geweld in afhankelijkheidsrelaties, is het één van de meest onzichtbare problematieken in de Nederlandse samenleving. Hoewel alle maatschappelijke organisaties - minimaal - over de deskundigheid moeten beschikken om geweld te signaleren en bespreekbaar te maken, is het belangrijk dat er een organisatie is die geweld in afhankelijkheidsrelaties als kerntaak heeft. Immers, veel organisaties - zoals de GGD en het maatschappelijk werk - zijn voor de inzet van mens kracht en middelen in hoge mate afhankelijk van politieke besluitvorming en maatschappelijke ontwikkelingen. Hierdoor kan het accent de ene keer op armoede bestrijding liggen en de andere keer op huiselijk geweld. Het is belangrijk dat er organisaties zijn die geweld in afhankelijkheidsrelaties als kerntaak hebben. Wij treden op als schatbewaarder van alle kennis en kunde op dit terrein en dragen zorg voor continuïteit, kennisoverdracht en agenda setting. Dat is zo en dat blijft zo. Nieuwe concepten voor samenwerking: multidisciplinaire centra Fier zal de komende jaren samen met andere organisaties - een multidisciplinair centrum kindermishandeling en een Centrum Kinderhandel Mensenhandel ontwikkelen. De kern hiervan is dat er niet meer wordt samengewerkt in een keten, maar dat samenwerking wordt gerealiseerd door de experts van de verschillende instellingen en instanties samen te brengen in één team: experts uit de zorg- en justitieketen vormen gezamenlijk één team dat gezamenlijk aan zaken werkt vanuit een gemeenschappelijke visie. Uitgangspunt is dat het team synergie bereikt, zodat de som meer is dan het geheel der delen. Het is niet alleen een team, maar ook een fysiek gebouw waar het team werkt en waar cliënten en professionals naartoe kunnen komen. 18 fier fryslân strategienota 2013-2016 19

Specials Fier blijft zich er hard voor maken dat gespecialiseerde zorg noodzakelijk is op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Unique selling point: veiligheid en bescherming in een open setting Eén van onze unique selling points is de opvang en bescherming van ernstig bedreigde kinderen, jongeren en volwassenen. Daarbij gaat het enerzijds om bescherming tegen dreiging en geweld van derden, anderzijds om de bescherming van mensen tegen zichzelf. Juist bij geweld in afhankelijkheids relaties kan de drang sterk zijn om het geweld en het gevaar te bagatelliseren en kan er een sterke aantrekkings kracht blijven uitgaan van bijvoorbeeld een lover boy of een mensenhandelaar. Fier ontwikkelt concepten van veiligheid en bescherming waarbij we niet de deur op slot hoeven te draaien of fysieke maatregelen hoeven te nemen als tralies en hekken rond het terrein. Wij zijn gespecialiseerd in het bieden van bescherming en veiligheid in een open setting. Voorwaarde hiervoor is echter wel dat de meest ernstig bedreigde kinderen, jongeren en volwassenen (tijdelijk) buiten hun eigen regio kunnen worden opgevangen. Wij bieden opvang, behandeling, bescherming en veiligheid aan kinderen, jongeren en volwassenen uit heel Nederland. Noodzaak van specials Gezien de problematiek van onze doelgroepen zijn (crisis) opvang en bescherming niet toereikend. Algemene behandel programma s zijn evenmin toereikend; ook niet als ze vraaggericht worden ingevuld. De cliënten waar mee wij werken, vragen om gespecialiseerde integrale zorgprogramma s, toegesneden op hun specifieke problematiek. Een meisje dat in de prostitutie heeft gewerkt, heeft een ander behandel programma nodig dan een meisje dat gevlucht is voor eergerelateerd geweld. Meiden die door mensen handelaren geroofd zijn uit Azië of Afrika en soms nog nooit naar school zijn geweest of slechts één of twee jaar onderwijs hebben gevolgd, hebben iets anders nodig dan een jonge Turkse vrouw die met haar baby gevlucht is na jarenlang te zijn opgesloten en mishandeld. Wij geloven dat gespecialiseerde zorg effectiever en efficiënter is dan algemene zorgprogramma s. Daarbij hoeft gespecialiseerde zorg niet duurder te zijn. Topreferente zorg (voor jeugd) Door misbruik, mishandeling en verwaarlozing zijn veel van onze kinderen, jongeren en volwassenen getraumatiseerd. Veel hulpverlening en behandeling is uitsluitend gericht op de bovenliggende problematiek: loverboy problematiek, oppositioneel gedrag, middelen gebruik, opvoedings onmacht, et cetera. Zorg en hulpverlening zijn vaak gericht op het ontwikkelen van bij de leeftijds fase behorende competenties en vaardigheden. Je zou kunnen zeggen programma s die je leren weer normaal te doen. Maar als niemand het met de kinderen, jongeren of volwassenen heeft over hun geheimen, hun angsten, verdriet, teleurstelling, wantrouwen, woede, frustratie en trauma s, dan leren ze daar niet mee omgaan; dat leren ze niet beheersen met een emotieregulatieprogramma of met het ontwikkelen van competenties. Je krijgt dan het effect van de stop op de fles. Er is van alles aan het gisten in de fles - angst, woede, frustratie, teleurstelling - maar je sluit de fles af met een stop (emotieregulatie en competenties). Het kan niet anders dan dat de stop er (af en toe) afknalt. Fier ontwikkelt zorgprogramma s waarin (jeugd)ggz en (jeugd) zorg volledig geïntegreerd zijn en elkaar versterken. Dat noemen wij topreferente (jeugd)zorg: het beste van verschillende werelden integreren. Fier heeft onderzoek gedaan naar 100 loverboymeiden. Hieruit is gebleken dat gespecialiseerde zorg nog verder moet ontwikkelen om terugval bij deze doelgroep te voor komen. We gaan onderzoek doen naar hoe het met onze meiden gaat nadat ze de hulpverlening/behandeling hebben afgerond. Hoe gaat het 1 à 2 jaar later met ze? Dat vragen we aan de meiden, maar ook aan hun ouders. Waar hebben ze het meeste aan gehad? Wat is er in de tussentijd gebeurd? Wat hebben ze gemist? Dit is belangrijke input voor het verder ontwikkelen van de zorgprogramma s en top referente zorg voor jeugd. Annick vertelde dat ze eerder in de crisisopvang en in een jeugdzorginternaat had gezeten. Ze was voortdurend bang geweest dat de andere kinderen er achter zouden komen dat ze gewerkt had. Dan zou ze voor iedereen dat hoertje zijn. Ze hield haar mond stijf dicht over die periode. Over Asja zei ze: Hier kan ik gewoon mezelf zijn. Alle meiden die hier zijn hebben gewerkt. Niks bijzonders. Hier ben ik gewoon Annick. 20 fier fryslân strategienota 2013-2016 21

Flexibiliteit en ondernemerschap Van streekziekenhuis tot gespecialiseerd brandwondencentrum In de (jeugd)zorg en de vrouwenopvang vinden (grote) stelsel wijzigingen plaats. Mede als gevolg van decentrali satie is er een sterke tendens om gespecialiseerde regio-over stijgende zorg af te bouwen en te vervangen door algemene regio nale voor zieningen die alle cliënten uit de regio moeten bedienen : one size fits all! Op deze manier wordt het kind met het badwater weggegooid. Ons inziens zou de zorg voor jeugd ingericht moeten worden naar analogie van de ziekenhuiswereld. Academische zieken huizen hebben een aanzienlijk groter verzorgingsgebied dan streekziekenhuizen en bieden complexere zorg. Gespecialiseerde ziekenhuizen als het brandwondencentrum in Bever wijk of het Anthonie van Leeuwenhoek ziekenhuis hebben een landelijke functie en zijn specialist op een specifiek terrein. Het specialisme van een academisch zieken huis of gespecialiseerde medische centra is niet beschik baar in een streekziekenhuis. Vaak willen decentrale overheden alleen betalen voor burgers die in hun regio wonen. Immers, waarom zouden Rotterdam of Maastricht de opvang van Friese vrouwen en kinderen betalen? Voor ernstig bedreigde kinderen, jongeren en volwassenen is het essentieel dat de mogelijkheid blijft bestaan om tijdelijk opvang, begeleiding en behandeling te krijgen in een andere regio dan de regio waarin ze zelf wonen. Fier blijft dan ook pleiten voor behoud van de landelijke toegankelijkheid van de vrouwenopvang. Realiseren van gespecialiseerde zorg en doorbraakmethoden Fier blijft zich inzetten voor het realiseren van gespecialiseerde zorg en doorbraakmethoden in zorg en welzijn. Eerder gaven we aan dat we hierbij strategische allianties sluiten met partijen die hierin ook een ambitie hebben en het verschil willen maken. Zo werken we nu bijvoorbeeld al samen met het Kinder- en Jeugdtrauma centrum Haarlem, De Vrije Universiteit, Horizon jeugdzorg en onderwijs, de Bernard van Leer Foundation en het landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld van de politie. Een organisatie waar mensen het uitgangspunt vormen, veronderstelt een hoge mate van flexibiliteit omdat in principe iedere situatie uniek is en een andere aanpak vraagt. Dit vraagt van een organisatie een andere manier van denken, van werken, van besturen en ondernemen. De inhoud centraal stellen, niet de instituties In dit verband pleit de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) voor maatschappelijk of sociaal ondernemer schap; maatschappelijke organisaties moeten weer gaan ondernemen en inzetten op innovatie. Het gaat er volgens de RMO om mensen als burger te zien, niet als cliënt. Je hebt daarvoor andere type leiders nodig: mensen die niet zo nodig hiërarchisch willen sturen, maar in staat zijn de juiste mensen op de juiste plekken te krijgen en talenten te spotten, dwars door de bestaande structuren heen. De RMO pleit er verder voor de inhoud centraal te stellen en niet de instituties; het gaat er om integraal en samenhangend aanbod te ontwikkelen. Als je slim opereert binnen de bestaande verhoudingen ( ) is er veel verbetering mogelijk. ( ) Waar het op aankomt is een cultuurverandering gericht op samenwerking en niet per se op eigen omzet. Het gaat niet om grote verschuivingen, maar om het zoeken naar een behapbare schaal. [Burgerkracht. De toekomst van het sociaal werk in Nederland. 2011]. Fier laat zich door dit gedachtegoed inspireren. Fier is de afgelopen jaren gegroeid. Wij zijn trots op de bijdrage die we leveren aan hoogwaardige werkgelegenheid in Friesland. Hoewel groei geen doel op zich is, kunnen ons witte vlekkenbeleid, ons innovatiebeleid en ons onderzoeksbeleid de komende jaren groei met zich meebrengen. Dit geldt ook voor sommige bedrijfsonderdelen die relatief jong zijn en waar de vraag nog steeds toeneemt. Autonome ontwikkeling Fier kiest voor autonome ontwikkeling. Fusie leidt veelal tot verdunning, tot verwatering van je product. Bij autonome groei is sprake van een vitale onderneming, van maatschappelijk ondernemen. We zien dat er momen teel een tendens is tot schaalvergroting door fusie; zorg aanbieders moeten van alle markten thuis zijn (generieke voorzieningen die vraaggericht werken). Fier ontwikkelt zich daarentegen tot een expertisecentrum op een specifiek terrein: geweld in afhankelijkheidsrelaties. Dus: gespeciali seerde zorg. Fier specialiseert zich op de volgende terreinen: mensenhandel, inclusief loverboyproblematiek kindermishandeling en huiselijk geweld, inclusief het doorbreken van intergenerationele overdracht eergerelateerd geweld (vroegkinderlijke en complexe) traumatisering Hoogwaardige werkgelegenheid 22 fier fryslân strategienota 2013-2016 23

Duurzame zorg Fier blijft staan voor kinderen/jongeren met complexe problematiek. Voor het bieden van bescherming en veiligheid aan ernstig bedreigde kinderen, jongeren en volwassenen. Ook als dat niet in hun eigen regio is. Hoewel we ons laten inspireren door de thema s van de transitie, blijven we ook staan voor mensen die gespecialiseerde zorg nodig hebben. Het kind niet met het badwater weg gooien. We blijven een autonoom standpunt innemen, als specialisten. We streven naar een leidende positie op ons werkterrein. Dit betekent: innoveren, onderzoeken, ontwikkelen. Niet: one size fits all, maar welke vraagstukken spelen er als het gaat om het doorbreken van intergenerationele overdracht, hoe voorkom je dat misbruikte kinderen opnieuw misbruikt worden, et cetera. We blijven fundamentele vragen stellen en we blijven zoeken naar antwoorden. Cradle to cradle Fier laat zich inspireren door het cradle to cradle principe. Er ligt een uitdagende en revolutionaire nieuwe visie op productontwerp ten grondslag aan dit principe. Kern van die visie is de stelling: afval = voedsel. Afval van één product kan de grondstof zijn voor een ander product. Cradle to cradle stelt zich teweer tegen de traditionele milieubeweging. Die gaat niet ver genoeg, met haar streven om natuurlijke hulpbronnen zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Minder consumeren, minder energie verbruiken, minder afval lozen - het zijn volgens Cradle to cradle geen echte oplossingen: Als ik besluit om mijn dochter niet tien keer te slaan, maar vijf keer, doe ik dan iets goeds? Consumeren zou helemaal geen probleem meer zijn als de mens erin slaagt om, net als de natuur, geen afval te produceren, dan zou het onzin zijn om te hameren op minder, zuiniger, efficiënter. Je zou kunnen kopen en weggooien zoveel als je wilt, zonder je schuldig te hoeven voelen over je gedrag. In plaats van eco-efficiënt zou de mens eco-effectief worden. Cradle to cradle is in essentie een andere manier van denken over en ontwerpen van duurzame oplossingen in de vorm van producten en processen. De kern van deze filosofie is dat materialen die in het ene product gebruikt zijn op een hoogwaardige manier worden hergebruikt in een volgend product. Waar het bij duurzaamheid om gaat, is dat nadelige effecten van activiteiten niet worden afgewenteld maar worden onderkend en opgelost. Daarnaast mag de omvang van milieu effecten niet groter zijn dan het zelfreinigende vermogen van de aarde. Er mogen dus geen persistente veront reinigingen optreden en ook geen uitputting van grond stoffen. Kringlopen moeten worden gesloten en met grond stoffen moet kritisch worden omgegaan. De Veilige Veste Een Cradle to cradle-visie op bouwen, laat zich het beste vertalen in de slogan Build a house like a tree. Het idee: de lucht wordt schoner teruggegeven dan het binnenkomt. Afvalwater wordt gezuiverd, zodat het opnieuw te gebruiken is. De bouwdelen zijn na sloop in een volgend project te gebruiken. Er wordt optimaal gebruik gemaakt van eindeloze energiebronnen als zon en wind, waardoor het gebouw in eigen energiebehoefte kan voorzien. Met De Veilige veste hebben WoonFriesland en Fier zich door dit concept laten inspireren en dit binnen onze mogelijkheden zoveel mogelijk gerealiseerd. De Veilige Veste is een passief huis ; dit betekent dat het bijna energieneutraal is. Daarnaast zijn we op andere manieren bezig met duurzaamheid. We noemen hier als voorbeelden het gebruik van auto s op aardgas, ons beleid gericht op het gebruik van openbaar vervoer en het gebruik van de fiets, beperkt gebruik van biologisch vlees omdat er voor één ons vlees zeven ons plantaardige voedingsstoffen nodig zijn. 24 fier fryslân strategienota 2013-2016 25

Cradle to cradle ook binnen de zorg Cradle to cradle is in essentie een andere manier van denken over en ontwerpen van duurzame oplossingen. Het denken in duurzame oplossingen voor psycho-sociale en psychische problemen in de zorg is nauwelijks of niet van de grond gekomen. Binnen de zorg wordt hulp geboden als er sprake is van (complexe) problematiek, maar men heeft doorgaans geen flauw idee of deze zorg op termijn effectief is. In de zorg voor jeugd, maar ook in de vrouwenopvang bijvoorbeeld, is nog nauwelijks informatie beschikbaar over de effectiviteit van de zorg. De sporadische onderzoeken die er zijn, laten tot nu toe een weinig rooskleurig beeld zien. Werk aan de winkel dus. Het concept Cradle to cradle is bij uitstek relevant voor de zorg omdat we - juist bij complexe problematiek - intergenerationele overdracht zien. Intergenerationele over dracht van huiselijk geweld en kindermishandeling, psychiatrische problematiek, van verslaving en psycho-sociale problematiek, van afgebroken opleidingen en armoede. Maar ook van criminaliteit. Daar waar zorg slechts een kortdurend effect heeft in plaats van een duurzaam effect, is er sprake van des investeringen en van verspilling van menskracht en middelen. Maar vooral van verspilling van de potentie van een nieuwe generatie kinderen en jongeren. Onze jeugd is ons sociaal en maatschappelijk kapitaal voor de toekomst en dit vraagt om duurzame oplossingen. Fier zet in op duurzame zorg. Zorg die werkelijk het verschil maakt. Ook hier geven we een aantal voorbeelden van de manier waarop we werken aan duurzame zorg. We werken aan effectieve interventies. Daarom leggen we onze zorgprogramma s ter beoordeling voor aan de erkenningscommissie van het Nederlands jeugd Instituut (NJI), het RIVM en het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ). Het zorgprogramma Asja is inmiddels erkend als in theorie effectief. Fier gaat onderzoek doen naar de effectiviteit van haar zorgprogramma s van Centrum Jeugd: hoe gaat het met onze meiden na 2 jaar? Fier initieert innovaties zoals het Multidisciplinair Centrum Kindermishandeling en het Centrum Kinderhandel Mensen handel; waar ingezet wordt op effectievere manieren van samenwerken binnen zorg en justitie. Het concept duurzaamheid inspireert ons. We willen namelijk dat onze hulp werkt, op korte en lange termijn. Dat doen we onder andere door bij mensen op de bank te gaan zitten en contact met ze te maken, door hen te interviewen. Zijn mensen tevreden met onze hulp? Komen ze er verder mee? Zijn ze tevreden over de manier waarop ze worden benaderd? Wat we ook willen weten: gaat het na drie jaar nog steeds goed met deze jongen en dat meisje, met dit gezin, deze moeder of vader? We willen het effect van onze zorg gaan meten en onderzoeken of onze werkwijzen en methoden effect sorteren. Enerzijds door middel van interviews, anderzijds door middel van cijfers, bijvoorbeeld door het afnemen van testen. We investeren in duurzame samenwerkingsrelaties en zorgconcepten, zoals het nieuwe concept De Veilige Veste. Zo kunnen we kwetsbaarheid omzetten in kracht. Ons streven is ook: meer voor minder, we willen de zorg slimmer en beter organiseren. Samen bouwen we aan een duurzame wereld. Een wereld waarin mensen het normaal vinden om voor elkaar te zorgen. Een wereld waarin iedereen naast elkaar staat, elkaar steunt, elkaars kracht zoekt. We helpen mensen ontwikkelen, we ontwikkelen onszelf. Zo wordt duurzame bloei concreet. 26 fier fryslân strategienota 2013-2016 27

Xian is 19 jaar. Ze weet niet waar ze vandaan komt en wie haar ouders zijn, ze is haar identiteit kwijt. Ze is op vijfjarige leeftijd door het weeshuis waar ze woonde in China verkocht aan handelaren en is van jongs af aan mishandeld door verschillende mensen, zowel geestelijk als lichamelijk. Van haar mensenhandelaren moest ze dagelijks drugs gebruiken. Xian is in verschillende landen geweest en werd steeds weer doorverkocht aan andere mensenhandelaren. Ze heeft bijna tien jaar lang gedwongen in de seksindustrie gewerkt in Azië en Europa. Vanaf haar 12de of 13de verblijft ze in Nederland. Xian is ernstig getraumatiseerd. Ze heeft last van herbelevingen, flashbacks, hoofdpijn, duizeligheid, paniekgevoelens, angsten; ze is gestresst, over-alert en snel boos. Ze kan zich niet concentreren, eet slecht en is erg afgevallen. Ze denkt dat ze dom is en heeft geen zelf vertrouwen. Haar traumatische ervaringen komen steeds gedurende de dag naar boven. Ze heeft slaapproblemen en nachtmerries. Ze slaapt nauwelijks en hoort s nachts stemmen, waar van ze niet weet of die echt zijn of alleen in haar hoofd zitten. Ze somatiseert veel en heeft vele klachten waardoor ze erg vaak ziek is en naar de huisarts gaat. Xian kan mensen moeilijk vertrouwen, voelt zich elke dag verdrietig en heeft last van angsten, ook voor controle verlies. Fier let op de kleintjes Fier hanteert een helder en duidelijk financieel beleid. Uitgangspunt is dat er zoveel mogelijk middelen naar de zorg gaan, dat er geen onnodige uitgaven worden gedaan en dat er niet meer betaald wordt dan noodzakelijk. Ga met maatschappelijke middelen om zoals je met je eigen middelen omgaat. Gedraag je als een zuinige huisvrouw die op de kleintjes let. Geen onnodige uitgaven, maar duurzame investeringen en zorg dragen voor een appeltje voor de dorst. Fier laat zien dat een helder financieel beleid en een goede bedrijfsvoering gericht op het primaire proces het mogelijk maakt om: voor hetzelfde meer te bieden. Wij bieden gespecialiseerde zorg voor de prijs die anderen vragen voor niet-gespecialiseerde zorg (meer voor minder); een goede reserve positie te hebben. Ook heeft Xian problemen met grenzen stellen waardoor haar veiligheid soms in het geding komt. Ze heeft grote moeite met structuur vasthouden en een dagbesteding volgen. Hoewel haar kind in liefde weinig te kort komt, kan ze onvoldoende invulling geven aan de opvoeding: er is sprake van gezagsproblemen, niet consequent zijn en het kind vertoont parentificatie (=kind zorgt voor ouder). Xian is bang dat haar zoon wordt afgenomen. 28 fier fryslân strategienota 2013-2016 29

Out of the box De best mogelijke zorg bieden betekent dat we ook buiten de gebaande paden moeten durven treden. Ontwikkeling en innovatie vragen om denkkracht, om experimenteerruimte. Wij stimuleren medewerkers en samenwerkingspartners om out of the box te denken. Een voorbeeld hiervan is De Veilige Veste. De Veilige Veste is een nieuw concept voor veiligheid en bescherming. In de vrouwenopvang wordt van oudsher het geheime of anonieme adres gebruikt om veiligheid en bescherming te bieden. In deze tijd is het echter niet meer goed mogelijk om een adres geheim of anoniem te houden. Om het wat gechargeerd te zeggen: niet de pleger heeft een probleem maar het slacht offer heeft een probleem. Zij moet er van alles aan doen om niet gevonden te worden. Dit kan momenteel alleen door een vorm van sociaal isolement: niemand mag ervan op de hoogte zijn waar een meisje of vrouw (en haar kinderen) verblijven, er kan niemand op bezoek komen en kinderen mogen geen vriendjes of vriendinnetjes mee naar huis nemen, et cetera. Als er sprake is van zeer ernstige bedreiging, komen meisjes, vrouwen en kinderen soms nauwelijks nog buiten of vermijden het centrum van de stad bijvoorbeeld. Fier heeft het - met het concept De Veilige Veste - omgekeerd: we maken gewoon bekend dat een meisje of jonge vrouw bij ons verblijft en dat wij haar bescherming bieden; dat wij nauw samenwerken met politie en justitie en dat die volledig op de hoogte zijn. De boodschap: waag het niet om een vinger uit te steken naar dit meisje of deze vrouw, anders heb je een probleem met politie en justitie. Dat maakt het mogelijk om diegenen die de meiden en vrouwen bedreigen bij ons uit te nodigen. Dat is niet vrijblijvend! Geweld is immers strafbaar. Men zal dus mee moeten werken aan een oplossing. Goedschiks of kwaadschiks. Op deze manier ligt het probleem niet meer (alleen) bij het meisje of de vrouw die bedreigd wordt, maar (ook) bij diegene(n) die haar bedreigen. En zo hoort het ook. Voor onze meiden en vrouwen moet van deze benadering een enorme impuls uitgaan. De boodschap is niet langer dat ze zich moeten verstoppen en onderduiken - dat zij een probleem hebben - maar dat zij in hun recht staan: in Nederland wordt geweld in afhankelijkheidsrelaties niet getolereerd. Diegene die hen bedreigt, mishandelt of stalkt heeft een probleem: die moet zich verantwoorden bij de politie, het OM en zonodig bij de rechter. De Veilige Veste is in het voorjaar van 2012 opgeleverd en in gebruik genomen. 30 fier fryslân strategienota 2013-2016 31

Expertise, onderzoek en onderwijs Een leidende rol innemen op ons werkterrein Als expertisecentrum willen we inspelen op ontwikkelingen in de samenleving en een leidende rol innemen op ons werkterrein; we willen een landelijke uitstraling hebben. Expertisecentrum ben je niet zomaar. Om de ontwikkeling naar expertisecentrum te faciliteren zet Fier in op parti cipatieve innovatie en het expliciteren van impliciete kennis, we hanteren de plan-do-check-act cyclus om een hoger kwaliteits niveau te bereiken. We stimuleren ondernemerschap, out of the box denken, vragen stellen en nieuwsgierig zijn, maar ook het volgen van trainingen en opleidingen het lezen van literatuur. We dagen mede werkers uit om de beste op hun vakgebied te worden. Belangrijk daarbij is vooral oprechte interesse in de mensen waar mee zij werken, de bereid heid het contact aan te gaan en de mensen waarmee zij werken te laten voelen dat zij er werkelijk toe doen. Op deze manier ontstaat een samenwerkingsrelatie die uitdaagt om steeds beter te willen worden omdat je het beste wilt voor de kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen waarmee je werkt. Onderzoeksgroep Sinds 2010 heeft Fier een eigen onderzoeksgroep. De groep heeft een coördinerende rol voor wat betreft onderzoek en stimuleert de ontwikkeling en uitwisseling van expertise. Er is opvallend weinig aandacht in de zorg voor lange termijn-effecten van hulp. Hoe gaat het met iemand nadat de hulp is afgerond, is het gelukt om terugval te voor komen? De onderzoeksgroep gaat zich in de komende jaren onder meer richten op follow-up metingen nadat cliënten zijn vertrokken. Als je topzorg wilt leveren, moet je voortdurend onderzoeken en leren. Dat lukt goed als je zorg en onderzoek integreert in je organisatie. Zo ontstaat een wissel werking tussen onderzoek en praktijk. Blijkt uit metingen dat hulp niet werkt, dan kun je hier op anticiperen met je aanbod. Ontdek je nieuwe eigenschappen van je doelgroepen, dan kun je de vraagsteling bij metingen weer optimaliseren. Zo investeren we continu in een kwalitatief hoogstaand zorgaanbod. Landelijk Opleidingscentrum Kindermishandeling De stuurgroep aanpak kindermishandeling constateerde in 2011 dat er weinig tot geen aandacht wordt besteed aan kindermishandeling in de initiële opleidingen. Ook de bijscholingen voor professionals zijn gefragmenteerd. Een eenmalige scholing is volgens de stuurgroep onvoldoende. Het Kinder en Jeugdtraumacentrum Haarlem, de Vrije Universiteit en Fier hebben daarom het initiatief genomen om te starten met de Landelijke Opleiding Kindermishandeling (LOK). In het najaar van 2012 is de eerste basis opleiding kindermishandeling gegeven. In de komende jaren wordt het LOK verder uitgebouwd met trainingen, opleidingen en deskundigheidsbevordering rond kindermishandeling. Daarbij wordt kindermishandeling breed opgevat. De opleiding richt zich op jongeren tot en met 23 jaar die met enige vorm van kindermishandeling c.q. geweld in afhankelijkheids relaties te maken hebben. Dit kan variëren van seksueel misbruik, mishandeling en verwaarlozing tot aan loverboyproblematiek, mensenhandel, genitale verminking, eergerelateerd geweld, dating violence en grensoverschrijdend seksueel gedrag. 32 fier fryslân strategienota 2013-2016 33

You can t be normal and expect abnormal results Missie Medewerkers maken het verschil. Fier heeft hoge ambities. Vaak zeggen we tegen medewerkers: Het is topsport bij Fier. En topsport vraagt iets als je meer van baantjes trekken houdt, dan moet je hier niet willen werken, dan word je hier niet gelukkig. You can t be normal and expect abnormal results. Daarom zijn we kritisch en eerlijk tegen medewerkers. Als we twijfels hebben dan wordt dit besproken. Het motto: bij twijfel niet inhalen. Immers, we kunnen alleen uitgroeien tot een excellente organisatie als Meer voor minder iedereen op de juiste plek zit, zich uitgedaagd voelt en zijn of haar competenties ten volle kan benutten. Anderzijds verplicht dit ons ook om aantrekkelijke en uitdagende functies te creëren. Onze droom: in de toekomst komen mensen naar ons toe omdat ze bij Fier willen werken, ze komen met ambities en ideeën over wat zij willen toevoegen. Daarbij is een no nonsense houding essentieel: de vaatwasser moet ook gewoon leeggehaald worden! Fier streeft er naar dat iedereen die te maken heeft (gehad) met geweld in afhankelijkheidsrelaties direct hulp kan krijgen: plegers, slachtoffers en getuigen van geweld (meestal kinderen). Omdat kinderen en jongeren vaak niet de hulp krijgen die noodzakelijk is, zijn kinderen en jongeren speerpunt. Hulp bij geweld vraagt om samenwerking. Daarom realiseren we waar mogelijk - samen met andere partijen - samenwerking, intersectorale zorgprogramma s, netwerken en ketens. Als expertisecentrum willen we inspelen op ontwikkelingen in de samenleving en een leidende rol innemen t.a.v. agendasetting, innovaties en professionalisering op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Op basis van onze missie zijn de volgende uitgangspunten leidend voor ons werk: Ontmoeting en contact Onderzoek laat zien dat bejegening de belangrijkste succesfactor is binnen de hulpverlening: lukt het om echt contact te krijgen met een kind, een jongere, een man of vrouw, en vertrouwen zij de professionals? Contact is de basis voor hulpverlening. Snel Iedereen die een beroep op ons doet moet snel hulp krijgen zodat zij niet hoeven te wachten als ze eenmaal de stap hebben genomen om hulp te vragen. Wij doen alle mogelijke moeite om onze cliënten snel en zonder ingewikkelde procedures te helpen. Onderscheidend Wij bieden onderscheidende diensten met een goede verhouding tussen prijs en kwaliteit. Verder willen wij een leidende rol innemen ten aanzien van kennis-, expertise en methodiekontwikkeling. Fier wil laten zien dat meer voor minder kan, dat het bij een goede bedrijfsvoering mogelijk is meer te bieden voor hetzelfde of minder geld. Op dit moment bieden wij gespecialiseerde zorg voor de prijs die anderen vragen voor niet-gespecialiseerde zorg. Innovatie, methodiek ontwikkeling en onderzoek doen we deels vanuit onze reguliere middelen en deels op basis van projectgelden. Alleen je eigen voorstellingsvermogen staat je ambitie in de weg 34 fier fryslân strategienota 2013-2016 35

De dienstverlening van Fier in een notendop opvang, behandelsettingen, Beschermd Wonen en Begeleid Wonen Blijf van m n lijfplus Anonieme (crisis)opvang en behandeling voor vrouwen en kinderen (huiselijk geweld, eergerelateerd geweld, vrouwenhandel, bedreiging uit criminele circuits), inclusief een dag programma, diagnostiek en behandeling, een kinder- en jeugdpsychiater, een orthopedagoog, een crèche en - indien de veiligheid dit toelaat - contacten met de vader van het kind c.q. de (ex-)partner van de vrouw en andere belangrijke mensen in het leven van de vrouw en haar kinderen. Er zijn 2 plaatsen gereserveerd voor moeders met een licht verstandelijke beperking en hun kinderen. Er zijn 2 plaatsen gereserveerd voor Friese tienermoeders. Blijf van m n lijf Begeleid Wonen Begeleid wonen voor vrouwen en kinderen van Blijf van m n lijf. Opvang uithuisgeplaatsen Opvang en begeleiding van mannen/vrouwen die in het kader van de Wet Tijdelijk Huisverbod uit huis geplaatst zijn. Rena I en II Een anonieme klinische (therapeutische) behandelsetting (i.o.) t.b.v. buitenlandse slachtoffers mensenhandel (en hun kinderen); jongeren in de leeftijd van 17 t/m 25 jaar die te kwetsbaar zijn voor de Beschermde Opvang, de AMAcampus, het AZC of de maatschappelijke en de vrouwenopvang. Beschermd Wonen voor buitenlandse slachtoffers mensenhandel (en hun kinderen). Maatjesproject ten behoeve van slachtoffers mensenhandel, FEM Slachtoffers mensenhandel worden gekoppeld aan een maatje. Observatie jeugd Veilige (crisis)opvang en behandeling t.b.v. meiden in de leeftijd van 14 t/m 23 jaar (grensoverschrijdend seksueel gedrag, loverboyproblematiek) en jeugdprostitutie). Asja Veilige opvang- en behandelvoorziening voor meiden van 14 t/m 23 jaar die als gevolg van misleiding, dwang en/of geweld in de prostitutie terecht zijn gekomen, of ernstig risico lopen om hierin terecht te komen. Asja plus Veilige klinische behandelsetting t.b.v. meiden van 14 t/m 23 jaar met dubbele diagnoseproblematiek specifiek gericht op meiden met loverboyproblematiek en grensoverschrijdend gedrag. Zahir (twee groepen) Veilige opvang en behandelsetting voor meiden uit eerculturen die op de vlucht zijn in verband met problemen rond eerproblemen van 14 tot en met 23 jaar. Metta (drie groepen) Veilige klinische behandelsetting voor meiden van 12 tot en met 23 jaar met dubbele diagnoseproblematiek (gedrags problematiek en psychiatrische problematiek). Gaja Beschermd Wonen voor de meiden van Centrum Jeugd (Asja, Zahir, Metta) als tussenstap tussen 7x24 uur opvang en begeleid wonen. LeerHuis Begeleid wonen voor de meiden van Centrum Jeugd. Maatjesprojecten t.b.v. de meiden van Centrum Jeugd Bijzondere vriendschappen: een leeftijdsgenoot, is maatje van een meisje/jonge vrouw in de opvang. Big Sister/Big Brother: een volwassene is Big Sister of Big Brother van een meisje in de opvang. Begeleide Terugkeer en Nazorg Begeleiding bij terugkeer naar huis of bij het zelfstandig gaan wonen na verblijf in de residentiële zorg. 36 fier fryslân strategienota 2013-2016 37

ASHG en DHHG Kindspoor Ambulante behandeling (GGz) Jongerenspoor Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG) 7 x 24 uur telefonisch bereikbaar, via mail en Skype en mogelijkheden voor face-to-face contact (op afspraak): voor een luisterend oor, een gesprek, verwijzing en voorlichting. professionals kunnen bij het ASHG terecht voor advisering bij casuïstiek, het maken van een plan van aanpak, informatie, et cetera. verantwoordelijk voor plaatsen van vrouwen en kinderen in Anonieme opvang/blijf van m n lijf. alle aanmeldingen voor Fier verlopen via het ASHG. Directe Hulp bij Huiselijk Geweld (DHHG) Crisishulp aan (gezins-)systemen waar sprake is van een acute dreiging van huiselijk geweld. De hulp is 24 uur beschikbaar, systeemgericht, outreachend en volgens de visie 1 systeem, 1 hulpverlener, 1 plan. DHHG is 7x 24 uur telefonisch bereikbaar voor aanmeldingen van de politie in het kader van de Wet Tijdelijk Huisverbod. De hulp is gericht op stoppen en voorkomen van nieuwe incidenten met geweld. Tevens veiligheidsplanning volgens de metho diek Signs of Safety. Kindspoor Bij het Kindspoor worden kinderen aangemeld met een achtergrond van huiselijk geweld en (v)echt scheidingen. Het Kindspoor hanteert een brede integrale en systeem gerichte benadering, waarbij het perspectief van het kind centraal staat. Uitgangspunten voor hulpverlening zijn: a) herstel van fysieke en emotionele veiligheid; alle gezinsleden ondersteunen om hun rol weer in te nemen; b) signaleren van kindermishandeling en herstel van geweldloze communicatie. Het Kindspoor biedt relatief kortdurende hulpverlenings trajecten: individuele en/of ouder/gezinsbegeleiding/ opvoed ondersteuning. kindbemiddeling waarbij ouders worden ondersteund om met elkaar en met hun kind(eren) in gesprek te gaan over het geweld: het stilzwijgen doorbreken en het perspectief van het kind (weer) centraal te stellen; psycho-educatie aan ouders over de gevolgen van conflicten en huiselijk geweld voor kinderen en themagroepen voor ouders; psycho-educatiegroepen voor kinderen; Video Interactie Begeleiding (VIB). Behandelcentrum Fier (GGZ) Diagnostiek en behandeling van psychi(atri)sche problemen, klachten en stoornissen die voortkomen uit of samen hangen met recent of eerder meegemaakt geweld in afhankelijkheidsrelaties. Aanbod bestaat o.a. uit: (trauma gelateerde) diagnostiek; individuele en groeps behandeling; vaktherapieën (psycho-motore therapie, creatieve therapie en drama therapie); systeembehandeling; EMDR; cognitieve gedrags therapie, schematherapie en Horizonmethode (jeugdtrauma behandeling). Het behandelcentrum bestaat uit drie teams: Kinder- en jeugdtraumacentrum (lid van het Landelijk Centrum chronische Vroegkinderlijke Traumatisering) Team Interculturele (trauma)behandeling Team Jongeren en Volwassenen; dit team biedt ook forensische zorg Online-behandeling Online probleemoplossende interventie voor jongeren met een seksueel trauma. Lotgenoten- en risicomeiden groepen Groepen voor meiden (en hun ouders) die dreigen af te glijden richting grensoverschrijdend seksueel gedrag, prostitutie en andere uitbuitingsrelaties, en groepen voor meiden die in de prostitutie en vaak ook nog op andere manieren zijn uitgebuit. De Jongens van Fier Groep voor jongens bij wie sprake is van geweldservaringen, pesten en risicogedrag. Advies- en Meldpunt Loverboys en Jeugdprostitutie 7 x 24 uur telefonisch bereikbaar, via mail en Skype en mogelijkheden voor face-to-face contact (op afspraak). Zaken worden besproken in een casuïstiekgroep waar in hulpverlening, onderwijs, politie en justitie vertegenwoordigd zijn. Tienermoederbegeleiding Begeleiding van tienermoeders. Individuele begeleiding en tienermoedergroep. Chatcontacten (Chat met Fier) Laagdrempelige hulp voor jongeren en (jong) volwassenen; onder meer voor jongeren uit eerculturen waar voor het zoeken van hulp taboe is, maar ook voor jongeren waarvoor de drempel van de reguliere hulp verlening te hoog is (o.a. bij verkrachting en misbruik), luisterend oor, informatie en advies. 38 fier fryslân strategienota 2013-2016 39