Seksualiteit Seksualiteit Seksualiteit hoort bij het leven. Het is een breed verschijnsel dat genot, spanning, ontspanning en plezier kan geven. Dit lukt alleen als je er eerlijk en open tegenover kunt staan. Helaas is dat niet zo simpel. Seks is namelijk een onderwerp dat heel verschillende en bovendien vaak gemengde gevoelens oproept. Er heerst nog steeds een taboe rond seksualiteit. Voor de meeste volwassenen is het een lastig onderwerp om over te praten. Veel van hen vinden het ongemakkelijk of moeilijk hun kind daarin te begeleiden. De seksuele ontwikkeling maakt deel uit van de algemene ontwikkeling van ieder kind. Kinderen verkennen het in hun eigen tempo en wanneer ze eraan toe zijn. Kinderen doen seksueel getinte spelletjes, stellen vragen en zijn nieuwsgierig naar hun eigen lichaam en dat van anderen. Veel leerkrachten en ouders maken zich meteen ongerust als er zich iets seksueels tussen kinderen heeft voorgedaan. Onwetendheid over welk seksueel gedrag bij welke leeftijd
hoort kan een paniekreactie teweeg brengen. Maar seksualiteit in het algemeen is voor veel kinderen een gewoon onderdeel van het leven. Ze kennen nog geen gevoelens van schaamte en hebben bovendien geen weet van het taboe rond seks. Als ouder en opvoeder kun je leren hoe je de seksuele ontwikkeling van kinderen positief kunt begeleiden. Je kunt je afvragen wat je wilt dat kinderen weten en leren over seksualiteit. Hoe je kinderen daarin begeleidt heeft onder andere te maken met je eigen ontwikkeling en achtergrond, de ideeën van collega s en ouders, en je kennis over kinderen en seksualiteit. Definitie van seksualiteit Om te begrijpen wat kinderseksualiteit is, moet je je eerst afvragen wat je onder seksualiteit in het algemeen verstaat. Het begrip is moeilijk te omschrijven. Het heeft iets te maken met lichamelijkheid, met intimiteit, met lust, met bepaalde gevoelens. Vaak hoor je als definitie alles wat met seks te maken heeft. Maar wat betekent seks dan? Iedereen geeft daar een persoonlijke betekenis aan, gekleurd door eigen ervaringen. Seksualiteit heeft met de zintuigen te maken, met zien, voelen, ruiken, aanraken, enz. Seksualiteit zou je het beste als volgt kunnen definiëren: Alle gedragingen en gevoelens die te maken hebben met je eigen lichaam en dat van een ander en die dat speciale (spannende, opgewonden, wel of niet prettige) gevoel bij jezelf of bij een ander veroorzaken. Dat alles is seksualiteit. Seksualiteit bij kinderen mag niet vergeleken worden met onze volwassen seksualiteit. Kinderseksualiteit bevat andere aspecten, heeft een andere functie en andere uitingsvormen. De leeftijd van het kind speelt hierin een belangrijke rol. Hier een aantal voorbeelden: Een jongetje van vier maanden heeft af en toe een stijf piemeltje; Twee meisjes van drie vinden het een leuk spelletje zich samen uit te kleden en elkaar dan uitgebreid te bekijken; Een meisje van vijf heeft s avonds de gewoonte te gaan slapen met een kussen tussen haar benen geklemd; Een meisje van acht vindt het heerlijk als ze zachtjes gekriebeld wordt over haar lichaam;
In de klas hebben kinderen van negen verkering met elkaar. Seksuele gevoelens spelen al van jongs af aan bij elk kind een rol. Daarom heeft elk kind, waar het ook opgroeit, recht op begeleiding, steun, advies en informatie over seksualiteit op een eerlijke en bij zijn leeftijd passende manier. Voorwaarden voor een gezonde seksuele ontwikkeling Om zich op een gezonde manier seksueel te ontwikkelen moet er in het leven van een kind aan bepaalde voorwaarden worden voldaan. Hieronder volgen deze voorwaarden in het kort: Huidcontact is voor alle kinderen, ongeacht de leeftijd, heel belangrijk en geeft ze een bijzonder prettig gevoel. Het is een vorm van koesteren en geeft kinderen daardoor een gevoel van veiligheid. Kinderen leren zo hun lichaam waarderen en merken dat het door anderen gewaardeerd wordt. Ook leren kinderen door aanraking van verschillende delen van hun lichaam onderscheid te maken in verschillende lichamelijke sensaties; Het kind groeit op in een omgeving waarin het voldoende liefde krijgt en zich veilig en geborgen voelt; Positieve voorbeelden van relationeel gedrag: volwassenen die op een positieve manier met elkaar omgaan in een relatie; Positieve boodschappen over seksualiteit: bijv. seks is goed, fijn, etc.; De mogelijkheid om met seks te kunnen oefenen op een manier die bij de leeftijd past; De geslachtsdelen hebben zich normaal ontwikkeld (een intact genitale anatomie), evenals de hormoonhuishouding (endocrinologie) en het kind ontwikkelt zich duidelijk als jongen of als meisje (ongestoorde genderidentiteit).
Seksuele ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd Leeftijd Kenmerkende behoeften Kenmerkend gedrag Kleuters 4-6 jaar Behoefte aan aanraken en bekijken van het eigen lichaam en dat van leeftijdsgenootjes. Behoefte aan spannende spelletjes en spelen in verborgen hoekjes. Voldoen aan deze behoefte in spel: doktertje spelen, vader en moedertje spelen. Vaak buiten het zicht van volwassenen omdat ze het signaal hebben gekregen dat dit soort spelletjes niet passen in de sociale code van de school. Informatie over voortplanting. Kinderen 6-8 jaar (seksueel latente periode) Verliefdheid gaat een rol spelen zonder dat daar seksuele gevoelens aan gekoppeld worden. Spelletjes met kinderen van het eigen geslacht hebben een ander karakter dan met kinderen van het andere geslacht. Minder openlijke belangstelling voor elkaars lichaam. Op deze leeftijd zijn ze zich duidelijk bewust van de sociale norm. Tekeningen van geslachtsorganen. Schuine moppen vertellen. Rijmpjes met seksuele woorden fluisteren.
Leeftijd Kenmerkende behoeften Kenmerkend gedrag Kinderen 8-10 jaar Verliefdheid gekoppeld aan lichamelijk contact. Verkenning seksuele voorkeur. Bekijken en betasten van elkaars geslachtsdelen. Tegen elkaar aan zitten, hand in hand lopen. Groepsnorm gericht op heteroseksualiteit: grapjes over homo s. Typisch seksespecifiek gedrag van jongens en van meisjes. Masturbatie bij vooral jongens neemt toe, dit kan ook groepsgewijs gebeuren. Kinderen 10-12 jaar Verliefdheid. Zoenen, tongzoenen, strelen. (prepuberteit) Verder ontwikkelen van de seksuele voorkeur. Erotische beelden bekijken (boeken, tijdschriften, internet, tv, film) Belangstelling voor volwassen seksualiteit. Preutsheid. Privacy. Op basis van: Kleine mensen grote gevoelens; kinderen en hun seksualiteit, Sanderijn van der Doef en de Rutgers Stichting. De Brink 2003.
Seksuele opvoeding De seksuele opvoeding van een kind is niet altijd makkelijk maar wel heel belangrijk. Deze opvoeding houdt zowel het geven van informatie in als het helpen van een kind bij zijn seksuele ontwikkeling. Voor kinderen is in onze maatschappij genoeg informatie te vinden. Voor een gezonde seksuele ontwikkeling is het belangrijk dat kinderen en jongeren hun informatie ook van hun ouders krijgen. Hiermee geven ouders hun gezinswaarden door aan hun kinderen. Seksuele opvoeding houdt in dat je informatie geeft over de voortplanting, over lichamelijke veranderingen, de puberteit, seksuele voorkeur en identiteit. Je leert kinderen ook vaardigheden die ze nodig hebben voor een veilige en gezonde beleving van seksualiteit, zoals kunnen praten over seks, voor jezelf durven opkomen en rekening houden met anderen. Tenslotte is het belangrijk dat kinderen worden gesteund en gestimuleerd in de vorming van hun eigen seksuele normen en waarden. Tien tips voor seksuele opvoeding 1. Gebruik bijvoorbeeld een krantenbericht of een tv-programma als aanleiding voor een gesprek; 2. Creëer een situatie waarin je elkaar niet direct hoeft aan te kijken; 3. Gebruik boeken, brochures en plaatjes; 4. Moedig je kinderen aan om een eigen mening te vormen; 5. Respecteer dat kinderen behoefte hebben aan een beetje zelfstandigheid en privacy; 6. Gebruik humor; 7. Blijf op de hoogte van het gebruik van je kind van de digitale media, zoals internet, msn, hyves, etc.; 8. Laat merken dat je om je kind geeft; 9. Je hoeft niet direct alles te weten over seksualiteit, je kunt ook later op een vraag terugkomen; 10. Realiseer je dat jij als opvoeder het voorbeeldfiguur bent voor je kind. Grenzen aan kinderseksualiteit Seksualiteit is bespreekbaar geworden in onze tijd. Ging vroeger de badkamerdeur op slot en hadden jongens en meisjes apart gymles, tegenwoordig worden kinderen en jongeren
overstelpt met informatie over seks in tijdschriften en op televisie. Deze openheid heeft positieve effecten maar ook tot gevolg dat grenzen verschuiven. Grenzen die aangeven wat wel en niet kan op seksueel gebied. Net zoals je als opvoeder je eigen grenzen bepaalt en bewaakt, is het ook nodig de grenzen van een kind te respecteren. Het is goed als een kind zelfstandig bepaalt tot hoever het wil gaan. Als het geen afscheidszoen wil geven, kun je het ook leren een hand of een knuffel te geven. Een kind moet merken dat zijn lichaam van hem is. Als kinderen eenmaal de eerste informatie over seksualiteit hebben gekregen, kunnen ze heel uitdagende vragen stellen. Bijvoorbeeld of ze de piemel van hun vader mogen zien, of ze met hun vader of moeder mogen vrijen om te zien hoe dat gaat, of ouders het willen voordoen. Dan leg je uit dat volwassenen niet met kinderen vrijen en dat seksualiteit tussen volwassenen in de volwassenwereld thuishoort. Volwassenen die het gewoon vinden dat kinderen getuige zijn van seks tussen volwassenen, respecteren de grenzen van kinderen niet. Ook begrijpen ze niet dat kinderen alle informatie die ze zien, horen en voelen, op hun eigen manier interpreteren, anders dan volwassenen doen. Wat als er meer aan de hand is? Net zoals er grenzen zijn bij bepaalde lichamelijke spelletjes tussen ouders en kinderen zijn er ook grenzen bij bepaalde spelletjes tussen kinderen onderling. In de meeste gevallen blijkt het te gaan om normaal seksueel gedrag dat past bij de leeftijd van het kind. Maar wat als er meer aan de hand is? Er is sprake van seksuele intimidatie of seksueel misbruik als er macht in het spel is: dwang van een kind of een groepje kinderen. Of oudere kinderen die kleuters betrekken in seksuele handelingen. Een aantal zorgwekkende elementen waar je alert op moet zijn: Als het leeftijdsverschil tussen kinderen groter is dan 3 jaar; Als er sprake is van dwang; Spelletjes waarbij kinderen likken aan elkaars geslachtsdelen; Penetratie (of poging daartoe, tussen billen duwen?); Het stoppen van voorwerpen in de anus of vagina.
Als een voorval zich afspeelt tussen kinderen onder de twaalf jaar stelt de politie geen onderzoek in. Kinderen zijn dan nog niet strafbaar. Als het speelt op school moet de school verdere actie ondernemen en de schoolveiligheid herstellen en waarborgen. Het is erg belangrijk om dan samen te werken met de vertrouwensinspectie, de afdeling Jeugdgezondheidszorg van de GGD, de Schoolbegeleidingsdienst en Jeugdzorg. Opvang en professionele hulp moeten geboden worden aan kinderen en ouders. Ook moeten maatregelen genomen worden om de veiligheid van de kinderen te garanderen. Het belangrijkste is open kaart te blijven spelen en te blijven communiceren met alle betrokkenen. Colofon Uitgever: GGD Flevoland Algemeen postadres: Postbus 1120 8220 BC Lelystad T: 088 0029920 E: info-jeugd@ggdflevoland.nl I: www.ggdflevoland.nl Boeken Kinderen en seksualiteit, (Channah Zwiep) Kleine mensen, grote gevoelens, (Sanderijn van der Doef) Websites www.seksualiteit.nl Vestigingen: Almere Dronten Boomgaardweg 4 Installatieweg 34 1326 AC Almere 8251 KP Dronten Emmeloord Lelystad Kometenlaan 1 Noorderwagenstraat 2 8303 CN Emmeloord 8223 AM Lelystad