ingevulde handleiding opdracht 1: over mensen, dieren en planten 30 minuten Sommige mensen wonen op het platteland, anderen houden liever van de stad om zich te vestigen. Je kan vast verschillende redenen bedenken om te kiezen voor één van de twee. Probeer na te gaan waarom mensen op het platteland wonen en waarom ze kiezen voor de stad. verzichten rust en stilte bereikbaarheid van faciliteiten beroep vrienden/familie daar geboren beroep hobby uitgaan vrienden/familie mobiliteit ecologische motieven biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 1 van 14
Bekijk goed dit kaartje. Dit stelt de bevolkingsdichtheid voor in de wereld. inwoners/km² Schrijf op in eigen woorden wat bevolkingsdichtheid betekent : De bevolkinsdichtheid geeft weer hoeveel mensen er wonen op 1 km². Hoe meer mensen, deste groter de dichtheid. Geef 5 oorzaken die ervoor zorgen dat mensen zich op een bepaalde plaats gaan vestigen. Som ze hier kort op. droogte warmte vruchtbaarheid bodem rivieren aanwezigheid voedsel biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 2 van 14
Plaats deze oorzaken in onderstaande tabel. temperatuur droogte rivieren vruchtbare bodem vochtigheid energiebronnen bossen aanwezigheid voedsel aanwezigheid andere culturen Planten en dieren gaan zich ook (net als mensen) vestigen in een omgeving die goed voor ze is. Levende organismen vind je dus niet zomaar op gelijk welke plaats, je vindt ze op die plaatsen waar de omstandigheden optimaal zijn. In de loop van de tijd zijn planten en dieren zo geëvolueerd dat ze aangepast zijn om ergens te overleven. Ze zijn aangepast aan warmte, vochtigheid, licht, roofdieren, Een bos is een heel andere omgeving dan een open veld. Het is waardevol om de leefomstandigheden van bos en open veld eens te vergelijken met elkaar. Dit is het bestuderen van factoren die de leefomgeving bepalen. We onderscheiden drie soorten factoren : niet-levende factoren (abiotische factoren) = niet-levende factoren die de leefomgeving bepalen (die bepalen bijvoorbeeld het klimaat) levende factoren (biotische factoren) = levende organismen die de leefomgeving bepalen (aanwezigheid roofdieren, voedselbron, symbiose, ) menselijke factoren (humane factoren) = kan goed zijn voor milieu, kan slecht zijn biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 3 van 14
Zoek in de computerinfo op welke niet-levende factoren (abiotische factoren) we onderzoeken bij het bezoek aan het natuurdomein. Vermeld ook telkens de eenheid. Je zal over de factoren vast en zeker nog meer leren. Vervolledig onderstaande tabel : lucht V windkracht warmte relatieve vochtigheid geluid verlichtingssterkte km/u C % db lux bodem samenstelling hardheid warmte zuurtegraad relatieve vochtigheid / cm C PH % biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 4 van 14
opdracht 2: windkracht 15 minuten Windkracht kan je op verschillende manieren meten. Geef twee meettoestellen : windzak anemometer Wind is een belangrijk gegeven in een weerbericht. Welke twee aspecten zal de weerman altijd vermelden? windkracht windrichting In de computerinfo vind je drie eenheden voor windkracht die naast elkaar worden geplaatst. Probeer de onderstaande tabel te vervolledigen. eenheid : km/u schaal : 0-120 gebruikt in: wetenschappen eenheid : beaufort schaal : 1-12 gebruikt in: meteorologie eenheid : knopen schaal : 1-63 gebruikt in: scheepvaart biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 5 van 14
Windkracht wordt gebruikt bij de productie van windenergie. Bekijk het filmpje op de computerinfo bij de windenergie en beantwoord volgende vraagjes. Schrijf in eigen woorden op wat "hernieuwbare energiebron" is. Energiebronnen die onuitputtelijk zijn en telkens opnieuw kunnen worden gebruikt voor het opwekken van energie zijn hernieuwbare energiebronnen. vb : windenergie, zonne-energie, golfslag-energie Wat is de Thortonbank? De Thortonbank is een zandbank voor de Belgische kust die men gebruikt voor de bouw van een windmolenpark. Hoe krachtig moet de wind zijn opdat een windmolen begint te draaien? (2 Bft) Hoe krachtig moet de wind zijn opdat een windmolen echt goed werkt? (6 Bft) Hoe krachtig moet de wind zijn opdat de windmolen wordt stilgelegd? (11 Bft) biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 6 van 14
Bekijk goed onderstaande grafiek : Je merkt dat de hoeveelheid energie die opgewekt wordt uit de wind spectaculair is gestegen. Zoek samen met je leerkracht naar mogelijke oorzaken van deze stijging. Welke oorzaken zorgen voor de stijging van het vermogen opgewekt door de wind? schaarste fossiele brandstoffen klimaatopwarming door CO 2 -toename als gevolg van verbranding opgang groene economie toenemende vraag naar energie rendabeler worden van de techniek enz biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 7 van 14
opdracht 3: geluid 15 minuten Bekijk goed het filmpje "Wat is geluid?" in de computerinfo en lees de definities ernaast. Stel dat je roept in de ruimte, ben je dan hoorbaar? Verklaar kort je antwoord. In de ruimte is geen lucht. Je zal dus wellicht niet hoorbaar zijn omdat er geen middenstof is waar de trilling zich kan in voortplanten Wat is de eenheid van geluidssterkte? decibel (db) Bij de eenheid staat er ook een hoofdletter. Waar komt die vandaan? De B verwijst naar Graham Bell, de uitvinder van de telefoon. biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 8 van 14
Hoe sterk is geluid? Het gehoororgaan is een uiterst gevoelig orgaan. Het hoort ritselende bladeren, maar ook het lawaai van een drilboor. Dit zijn twee geluiden waarvan het ene 10 miljard keer sterker is dan het andere. Als het oor zou vergeleken worden met een weegschaal, zou dit betekenen dat het afwisselend voorwerpen moet kunnen wegen van 1 gram en 10 000 ton. Dit komt neer op het verschil tussen een sigaret en een groot vrachtschip. De laagste geluidsdruk die de mens kan waarnemen wordt de gehoordrempel genoemd. De geluidsdruk bij de pijngrens is 10 miljard keer hoger dan bij de gehoordrempel. Om te voorkomen dat er moet gewerkt worden met onhandig grote getallen gebruikt men een makkelijk hanteerbare logaritmische schaal met als eenheid decibel (db). Als de geluidssterkte stijgt van 50dB naar 70dB, hoeveel keer sterker wordt het geluid dan? 50 70 = +20 x10x10 = x100 100 maal luider Lawaai is een probleem in Vlaanderen. Verkeer (auto, spoor, lucht) veroorzaken heel wat hinder. Hier zie je een kaart met gemeten geluid langs de grotere autowegen. Zoek maar eens een rustig plekje! bron : MIRA Lden is een eenheid die naast geluid ook de overlast weergeeft. Hoe hoger het getal, deste groter de overlast biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 9 van 14
Bedenk drie redenen waarom geluidsoverlast hinderlijk kan zijn in een bos. communicatie tussen vogels rust wordt verstoord voor bezoekers dieren krijgen stress Zoek op wat onderstaande afbeelding betekent : Dit is een vastgelegd stiltegebied. Omdat stilte schaars is in België wordt stilte beschermd. De geluiden uit de natuur hebben voorrang op deze van de cultuur. biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 10 van 14
opdracht 4: licht 15 minuten Bekijk goed de filmpjes die gaan over het licht in de computerinfo. Beantwoord onderstaande vragen. Waarvoor hebben planten het licht nodig? Planten zijn autotroof. Dat wil zeggen dat ze energie halen uit een andere energiebron dan voeding. Planten halen energie uit licht en doen hiervoor aan fotosynthese. Wanneer we de verlichtingssterkte meten in het open veld en dat vergelijken met het bos, wat denk je dan dat we zullen vinden? Het bos houdt licht tegen. In het bos is het donkerder dan in het open veld. Hoe moeten planten op de bodem van het bos volgens jou aangepast zijn aan de aanwezige verlichtingssterkte? Het zijn schaduwplanten. Ze gedijen in de schaduw. Mogelijke aanpassingen zijn : grote bladeren, klimmen, heel vroeg bloeien zodat de cyclus voorbij is voordat bladeren aan de bomen hangen (= voorjaarsbloeiers zoals bosanemoon, speenkruid, ) biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 11 van 14
Uit een aantal teksten en foto's komen onderstaande fragmenten. Lees ze zorgvuldig. In totaal staan er op de Vlaamse wegen 235.000 lampen. Vorig jaar bedroeg de energiefactuur voor de openbare verlichting 13,6 miljoen euro. De Vlaamse regering neemt maatregelen om het energiegebruik en de lichtvervuiling tegen te gaan, zoals minder lampen per verlichtingspaal gebruiken, het lampvermogen verminderen en de afstand tussen de verlichtingspalen vergroten.. (Het Nieuwsblad, 19/3/10) Een duidelijk voorbeeld: men stelt vast dat heel wat hanen in het midden van de nacht beginnen te kraaien omdat ze denken dat de zon opkomt. Dooft men de straatverlichting, dan houdt het kraaien gewoon op. (werkstuk) De voortplantingsperiode wordt ontregeld. Proeven tonen aan dat door een onnatuurlijke verlichting diersoorten helemaal het gevoel van de seizoenen kwijtraken. (natuurpunt) Zoek de betekenis op van het woord :"lichtpollutie". De verhoogde helderheid van de nacht als gevolg van teveel kunstlicht, noemt men lichtvervuiling of lichtpollutie. Voor de veiligheid van het verkeer en in de stad zal altijd wel licht nodig zijn, maar denk eens na over mogelijke oplossingen om het 's nachts donkerder te maken. Schrijf je oplossing hieronder. biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 12 van 14
opdracht 5: Wat is bodem? 15 minuten Zoek in de computerinfo wat we verstaan onder het begrip : bodem. Schrijf deze hier op. Bodem is het bovenste, losse deel van de aardkorst tot op een diepte die voor planten van belang is. Wij vinden het normaal dat er zoiets als een bodem bestaat, maar waar komt het eigenlijk vandaan. In het begin waren er veel gesteenten (moedergesteente). Wanneer gesteenten aan weersomstandigheden worden blootgesteld, beginnen ze langzaamaan af te brokkelen. Zo ontstaat aan het oppervlak een flinterdun laagje los materiaal dat mantelgesteente wordt genoemd. De bodem begint zich pas te ontwikkelen als er in het mantelgesteente leven ontstaat zoals bacteriën en planten. Geleidelijk stapelen zich organische overblijfselen op en geraken ze vermengd met het gesteente. De bodem ontstaat over een proces van duizenden jaren. Hoe een bodem verder ontwikkelt, hangt af van veel factoren : het soort gesteente onder de bodem, het klimaat, de tijd, hellingsgraad waarop de bodem ligt, het aanwezige leven in de bodem en niet in het minst de mens die de grond gebruikt voor landbouw en industrie. biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 13 van 14
De verschillende lagen in de diepte, noemen we de gelaagdheid van de bodem. Beschrijf kort hoe we dit gaan onderzoeken bij de biotoopstudie. Met een grondboor nemen we een bodemstaal tot op 1m diepte. Wat is "humus"? Dat is het bovenste laagje van de bodem waarvan de gemakkelijk verteerbare organische materialen al zijn afgebroken. Hoe ontstaat humus? Door de werking van bodemorganismen zoals schimmels, bacteriën en kriebeldieren, wordt organisch materiaal afgebroken tot humus. Waarvoor is humus belangrijk? Het is de voedingsbodem voor planten, vol met mineralen. Is een bosbodem volgens jou hard of zacht? Zacht, omwille van humusvorming en zuurstofgehalte in de bodem. Wat is de oorzaak van het hard of zacht zijn van een bosbodem? Door een laag organisch materiaal wordt de bodem zachter. Welke invloed heeft het betreden van een bosbodem op de hardheid? De grond wordt hard aangestampt, luchtkamertjes sluiten zich en de bacteriën kunnen de materie minder vlug afbreken tot humus. biotoopstudie : bos opdracht 1 Pagina 14 van 14