ORTHOPEDIE Een heupprothese BEHANDELING
Inhoudsopgave Een heupprothese 1 Voor de opname 1 Wachttijd 1 Hulp thuis 1 Hulpmiddelen 2 Fysiotherapeut 2 Nog vragen aan uw arts? 2 Intussen: blijf in beweging 2 Opname in het ziekenhuis 3 De verpleegafdeling 3 Wat neemt u mee? 3 Voorbereidingen op de operatie 3 De avond voor de operatie 3 De dag van de operatie 4 De operatie 4 Na de operatie 5 Buisjes en slangetjes 5 Complicaties 5 Botbank 6 Herstel van de operatie 6 De eerste dagen 6 Fysiotherapie na de operatie 7 Ontslag en nazorg 7 Naar huis 7 Oefenen 8 Richtlijnen en adviezen 8 Wanneer moet u contact opnemen? 9 Vragen 9
Een heupprothese Binnenkort wordt u opgenomen in het St. Antonius Ziekenhuis voor een heupoperatie. Uw heupgewricht zal daarbij worden vervangen door een kunstheup (prothese). U blijft daarvoor ongeveer een week in het ziekenhuis. In deze folder vindt u algemene informatie over de operatie en uw verblijf in het ziekenhuis. U leest ook wat u het beste al vóór uw opname kunt regelen. Geen twee patiënten zijn hetzelfde. Het kan dus gebeuren dat de gang van zaken bij u iets anders is dan in deze folder staat. Uw artsen en verpleegkundigen zullen u daarover inlichten. Een heupprothese De meest voorkomende reden voor het plaatsen van een nieuwe heup is artrose. Artrose is een ander woord voor gewrichtsslijtage. Het heupgewricht bestaat uit een heupkop (de bovenkant van het dijbeen) en een heupkom (een uitholling in het bekken). Kop en kom passen normaal gesproken precies in elkaar. Door een laagje glad kraakbeen op beide botdelen kunt u de heup soepel en pijnloos bewegen. Bij een versleten heupgewricht is het laagje kraakbeen afgesleten. Dat noemen we artrose van het heupgewricht. De botdelen schuren bij iedere beweging tegen elkaar. Dit veroorzaakt pijn. In dit geval kan een heupprothese uitkomst bieden. Voor de opname Wachttijd Als na onderzoek besloten is u te opereren, zet de orthopedisch chirurg u op de opnamelijst. Hoe lang u moet wachten op een operatie kunt u navragen bij de afdeling Opname of opzoeken op de website van het ziekenhuis: www.antoniusziekenhuis.nl. Wanneer u aan de beurt bent, krijgt u vanzelf een telefonische oproep van de afdeling Opname. Hulp thuis Na de operatie loopt u de eerste 6 weken met 1 of 2 krukken. Dit betekent dat u thuis nog niet direct alles zelf kunt doen. Houd er rekening mee dat u voor zaken als boodschappen doen en dergelijke hulp moet inschakelen. 1
Bedenk al voor uw opname in het ziekenhuis of u na de operatie thuis genoeg hulp hebt. Als u eenmaal in het ziekenhuis ligt is dit veel lastiger te regelen. Fysiotherapeut Na uw ontslag uit het ziekenhuis zult u enige tijd bij een fysiotherapeut oefenen. Veel fysiotherapeuten hebben een wachtlijst. Meldt u zich daarom aan bij een fysiotherapeut bij u in de buurt zodra u weet wat uw opnamedatum wordt. Zo kunt u meteen na ontslag uit het ziekenhuis bij de fysiotherapeut terecht. U kunt het beste vóór uw opname alles regelen met uw familie en vrienden. Weet u wanneer u precies wordt geopereerd en wilt u tijdelijk huishoudelijke hulp inschakelen? Neem dan tijdig contact op met het WMOloket in uw woonplaats. De mensen die daar werken, kunnen u alles vertellen over de mogelijkheden en kosten. Het geeft rust tijdens uw opname, als u weet dat alles straks goed geregeld is. Hulpmiddelen Na de operatie hebt u bij het lopen krukken nodig. Deze kunt u huren bij de thuiszorgwinkel. De fysiotherapeut van het ziekenhuis zal u enige dagen na de operatie leren hoe u met deze krukken moet lopen. Neem uw krukken mee als u naar het ziekenhuis gaat. Een paar tips: Leg alvast antislipmatjes neer in/bij uw bad en/of douche vóórdat u naar het ziekenhuis gaat. Zo verkleint u de kans op vallen. Het is verstandig om een toiletverhoging bij de thuiszorgwinkel te huren. U mag de eerste weken na de operatie namelijk niet te diep zitten. Wilt u de naam en het adres van uw fysiotherapeut aan ons doorgeven als u wordt opgenomen? Nog vragen aan uw arts? Als u in de periode voor uw operatie nog vragen hebt, kunt u altijd contact opnemen met de poli Orthopedie. Zo nodig maken wij een afspraak voor een extra bezoek aan uw orthopedisch chirurg. Het is handig om uw vragen op papier te zetten als geheugensteuntje. Intussen: blijf in beweging Wij raden u aan om tijdens de wachttijd goed in beweging te blijven. Dit is goed voor het heupgewricht, en zorgt er ook voor dat u in goede conditie blijft en na de operatie gemakkelijker herstelt. U kunt hierbij beter regelmatig een klein stukje lopen in plaats van grote afstanden in één keer. U kunt uw pijnlijke heup ontlasten door aan de kant van de gezonde heup een 2
stok of onderarmkruk als steun te gebruiken. Fietsen en/of zwemmen is ook goed. Kou, vocht en een te hoog lichaamsgewicht hebben een slechte invloed op uw pijnlijke heup. Bent u te zwaar? Probeer dan om, eventueel met hulp van een diëtist, af te vallen. Warme kleding en een warm bad kunnen de eventuele pijn verlichten. Opname in het ziekenhuis De verpleegafdeling Eén dag voor de operatie wordt u in het ziekenhuis verwacht. Op het afgesproken tijdstip meldt u zich bij de verpleegafdeling Orthopedie. Een verpleegkundige ontvangt u en uw familie. Hij/zij stelt u een aantal vragen om te kijken hoe wij u het beste kunnen begeleiden en of alles thuis goed geregeld is. Tijdens dit gesprek kunt u aangeven wat uw verwachtingen en wensen zijn tijdens uw opname. Tip: zet uw verwachtingen en wensen vooraf op papier. Wat neemt u mee? Bij uw inschrijving op de opnamelijst hebt u de folder Opname in het ziekenhuis gekregen. Daarin staat wat u mee moet nemen naar het ziekenhuis. Wij vragen u daarnaast het volgende mee te nemen: goede schoenen (instappers of veterschoenen met elastische veters); brief van de trombosedienst (als u die hebt); de krukken van de thuiszorgwinkel; dit boekje: hierin staat globaal beschreven wat u tijdens de opname kunt verwachten. Wij raden u aan om zo min mogelijk kostbare spullen mee te nemen naar het ziekenhuis. Voorbereidingen op de operatie Op de dag van opname krijgt u nog enkele onderzoeken om te beoordelen hoe uw algemene gezondheid is. Een laborant neemt bovendien wat bloed bij u af voor onderzoek. U hebt meestal op de dag van de operatie een voorbereidend gesprek met de verpleegkundige. In de meeste gevallen is het nodig om de darmen voor de operatie te reinigen (laxeren). De verpleegkundige overlegt met u hoe dit gebeurt. De avond voor de operatie U mag, in verband met de wondgenezing, de eerste 2 weken na de operatie niet douchen. Daarom raden we u aan om de avond voor de operatie te douchen. Om te voorkomen dat u tijdens of vlak na de operatie moet overgeven, moet u enkele uren voor de operatie nuchter zijn. Dat betekent dat u dan niets mag eten en drinken. Dit zijn de regels: Als u s morgens geopereerd wordt, - mag u vanaf 24.00 uur (middernacht) op de dag vóór de operatie niets meer eten, - mag u tot 06.00 uur heldere dranken drinken (water, thee, appelsap). Als u s middags geopereerd wordt, - mag u op de dag van de operatie vanaf 10.00 uur niets meer eten en drinken. 3
U krijgt voor de operatie een injectie met Fraxiparine in uw buik of bovenbeen. Dit is een bloedverdunnend medicijn, dat helpt trombose (een bloedstolsel in een bloedvat) te voorkomen. De dag van de operatie Voorbereiding Van de verpleging krijgt u speciale operatiekleding. Sieraden, prothesen, lenzen en gehoorapparaten moet u op de afdeling laten. U mag geen make-up dragen (ook geen nagellak). Voordat u naar de operatiekamer gaat, krijgt u een desinfecterende neuszalf. Dit is om te voorkomen dat bacteriën zich naar het wondgebied verspreiden. Naar de operatiekamer Vlak voor de operatie wordt u in uw bed naar de voorbereidingsruimte gebracht; deze ruimte noemen we de holding. U krijgt een spreidkussen mee. Dit spreidkussen zorgt ervoor dat de heup na de operatie niet uit de kom kan schieten. Op de holding krijgt u een infuus in uw arm. Dit is een dun slangetje dat in een bloedvat wordt geschoven. Via dit infuus krijgt u de narcose toegediend. Als u met de anesthesioloog (verdovingsarts) hebt afgesproken dat u een ruggenprik krijgt, dan wordt deze op de operatiekamer gegeven. De arts die u opereert, brengt met een stift een markering aan op het been waaraan u geopereerd wordt. door een kunstheup; de prothese. Bij de operatie maakt de orthopedisch chirurg eerst een snee ter hoogte van uw heup. Hij legt het heupgewricht bloot en zaagt de heupkop af. Vervolgens vervangt hij de heupkom door een prothese. Op de plek waar heupkop zat, plaatst de orthopeed de steel van de prothese in het dijbeen. Op deze steel wordt de juiste kop geplaatst (zie figuur 2). De orthopeed kan deze protheseonderdelen op 2 manieren bevestigen: gecementeerd: hierbij gebruikt de arts botcement om de steel van de prothese in het dijbeen en de cup in de heupkom te bevestigen. ongecementeerd: hierbij wordt geen cement gebruikt, maar zijn de protheseonderdelen van een speciaal materiaal gemaakt dat in het bot vastgroeit. Vervolgens controleert de orthopedisch chirurg of beide delen van de prothese perfect in elkaar passen. Als dit het geval is, wordt de wond gesloten en gehecht met hechtdraad of nietjes. Meestal wordt in de wond een slangetje (drain) aangebracht om het wondvocht af te voeren. Na een dag wordt dit slangetje verwijderd. De operatie Bij u wordt een totale heupvervanging gedaan. Dat betekent dat beide gewrichtsuiteinden van de heup, de kop en de kom, helemaal verwijderd en vervangen worden Figuur 1. Het heupgewricht zonder afwijkingen 4
voeren. De verpleegkundige verwijdert de drain de volgende dag. Figuur 2. Totale heupvervanging Na de operatie Als u bijkomt uit de narcose ligt u op een speciale uitslaapkamer bij de operatiekamer. Verpleegkundigen houden uw toestand voortdurend in de gaten. Als de narcose begint uit te werken, kunt u pijn krijgen of misselijk worden. U kunt hiertegen medicijnen vragen aan de verpleegkundige. Buisjes en slangetjes Infuus Na de operatie hebt u nog een infuus in uw arm. Hierdoor krijgt u vocht en zo nodig medicijnen toegediend. Blaaskatheter Als het nodig is, krijgt u 1 of 2 dagen een katheter in uw blaas (een dun slangetje) om de urine af te voeren. Drain Er zit een drain (een dun plastic slangetje) in uw wond om wondvocht af te Als de narcose goed is uitgewerkt, wordt u teruggebracht naar de verpleegafdeling. Als u voldoende drinkt, niet meer misselijk bent en het ijzergehalte in uw bloed goed is, verwijdert de verpleegkundige het infuus. Dit gebeurt in de meeste gevallen een dag na de operatie. Complicaties Aan iedere operatie zijn risico s verbonden, hoe zorgvuldig de ingreep ook wordt uitgevoerd. De meest voorkomende zijn: Infectie Als u een nieuwe heup krijgt, blijft de kans op een infectie altijd - ook in de toekomst - bestaan. Om de kans hierop te verkleinen, krijgt u tijdens de operatie een antibioticum. Ook na de operatie kan een infectie elders in het lichaam de nieuwe heup infecteren. In dit geval bestaat de kans dat u opnieuw geopereerd moet worden. Neem bij iedere infectie dan ook contact op met uw huisarts, dus ook bij bijvoorbeeld een steenpuist en een ontstoken kies. Luxatie Uw nieuwe heup kan uit de kom schieten ( luxeren ). Dit kan gebeuren bij een verkeerde beweging of als u valt. De heup moet dan weer teruggezet worden (gereponeerd). De kans op een luxatie is niet heel groot, maar is wel aanwezig. Door de oefeningen en instructies (leefregels) van uw fysiotherapeut op te volgen, kunt u ervoor zorgen dat uw spieren snel aansterken en loopt u minder risico op een luxatie. 5
Verkalking Soms ontstaat er na de operatie een verkalking rond het nieuwe gewricht. Om de kans hierop te verkleinen, begint u, als u een gecementeerde prothese hebt gekregen, de dag na de operatie met het medicijn Indocid (Indometacine). Dit medicijn werkt ook pijnstillend. Daarnaast krijgt u twee keer per dag het medicijn Pariet (Rabeprazol) om uw maag tegen mogelijke bijwerkingen van Indocid te beschermen. Deze middelen gebruikt u zo lang u in het ziekenhuis bent opgenomen. Trombose Het kan zijn dat u na de heupoperatie uw benen niet of nauwelijks beweegt of durft te bewegen. Dit kan zorgen voor trombose (een bloedstolsel in een bloedvat). Om dit te voorkomen hebt u voor de operatie al een injectie gehad met Fraxiparine. U moet het medicijn nog tot 6 weken na de operatie blijven injecteren. Een verpleegkundige leert u hoe u de injecties zelf kunt toedienen. Als u dit zelf niet kunt, leren wij het graag aan iemand uit uw omgeving. Trombose kunt u ook voorkomen door na de operatie spieroefeningen te doen. Deze verbeteren de bloeddoorstroming, zodat er minder kans is op een stolsel. Loslating De kunstheup kan op den duur loslaten. Meestal gebeurt dit pas na vele jaren, maar in zeldzame gevallen kan dit eerder gebeuren. Bij loslating van de heup is het mogelijk om de prothese te vervangen. Overgewicht vergroot de kans op loslating. Probeer dus in ieder geval op gewicht te komen of te blijven. Zenuwletsel Hoewel het zelden voorkomt (kans is kleiner dan 1%), kan bij een totale heupvervanging of een resurfacingheupprothese een zenuw beschadigd raken. In de meeste gevallen leidt dit tot een klapvoet. Een beugel kan hierbij helpen. Meestal herstelt het zenuwletsel zich vanzelf, maar dit kan lang duren. Soms herstelt een klapvoet niet. Botbank Als u een totale heupvervanging ondergaat, vragen wij u of we uw oude heupkop mogen invriezen en bewaren in de botbank. We kunnen de heupkop later eventueel gebruiken voor een bottransplantatie bij iemand die dat nodig heeft. U krijgt hiervoor een vragenlijst en een toestemmingsformulier op de verpleegafdeling. U bent helemaal vrij in uw keuze. Als u uw oude heupkop liever niet wilt afstaan aan de botbank, dan hebben wij daar alle begrip voor. Herstel van de operatie De eerste dagen Na de operatie moet u 6 weken met krukken lopen om het genezingsproces te bevorderen. Normaal begint uw herstelprogramma al op de dag na de operatie. Als u zich goed voelt en uw chirurg toestemming geeft, kunt u de dag na de operatie al proberen 6
een stukje te lopen met hulpmiddelen. Soms verloopt de operatie moeizaam, vooral als de heupklachten al vergevorderd zijn. De chirurg adviseert u dan over een passende behandeling en revalidatie. traplopen. U kunt uw nieuwe heup direct volledig belasten en er goed op steunen. Waarschijnlijk hebt u nog wel last van de operatiewond en staat u nog wankel op uw benen. Na de operatie hebt u waarschijnlijk wondpijn. Dit gaat na een paar dagen vanzelf over. De dag na de operatie mag u met hulp van de fysiotherapeut en/of verpleegkundige uit bed en op een stoel zitten. De verpleegkundigen helpen u in het begin bij wat u zelf nog niet kan of mag doen. Geleidelijk gaat u steeds meer zelf doen, zoals uzelf wassen en aankleden. Zo wordt de overgang van het ziekenhuis naar huis zo klein mogelijk. Elke dag, behalve op zondag, komt een orthopedisch chirurg bij u langs om te informeren naar uw toestand. Op de dag na uw operatie wordt er een röntgenfoto van uw heup gemaakt. Fysiotherapie na de operatie De fysiotherapeut komt de dag na de operatie al bij u langs om met u te oefenen. U doet elke dag een aantal oefeningen, steeds een stapje zwaarder. De oefeningen zijn: in bed uw benen buigen en strekken; in bed uw benen spreiden en sluiten; staan; lopen met krukken (eerst met twee krukken en later met één); Hoe ver u kunt gaan met de oefeningen, merkt u vanzelf: als het te veel pijn gaat doen, hebt u de grens voor dat moment bereikt. Ontslag en nazorg Naar huis Als u weer grotendeels voor uzelf kunt zorgen, kunt u naar huis. Dit is meestal 2 tot 3 dagen na de operatie. De verpleegkundigen, de arts en de fysiotherapeut bepalen dit samen met u. Als u naar huis mag, krijgt u een aantal zaken mee: een afspraak (ongeveer 2 weken na de operatie) op de poli om de hechtingen te verwijderen (soms verwijdert de huisarts de hechtingen); een afspraak voor controle op de poli (6 weken na de operatie); een recept voor Fraxiparine (tegen bloedstolsels); een folder met aanwijzingen en tips voor thuis; een brief voor de fysiotherapeut bij u in de buurt. 7
Oefenen Na uw ontslag begeleidt uw fysiotherapeut u nog 6 weken. Deze komt daarvoor 2 keer per week bij u thuis. U moet zelf een fysiotherapeut regelen; de fysiotherapeut uit het ziekenhuis geeft bij het ontslag een overdracht mee voor de fysiotherapeut bij u in uw omgeving. De fysiotherapeut uit het ziekenhuis zal dit met u overleggen en verder voor u regelen. Thuis moet u met krukken blijven lopen totdat de chirurg beslist dat u zonder kunt. Volg de aanwijzingen van de chirurg over het lopen en de belasting van uw heup goed op: dit is heel belangrijk voor een goed herstel! In de weken die volgen moet u regelmatig een eindje lopen om de spieren in de heup te versterken. Een oefen- en loopprogramma bevordert het herstel en maakt de alledaagse activiteiten makkelijker. Richtlijnen en adviezen U kunt zelf een aantal dingen doen om de kans op complicaties te verkleinen en uw herstel te bevorderen: Til geen zware voorwerpen. Draai niet met uw heupen terwijl u ligt of staat. Ga niet op uw hurken zitten. Vermijd extreme bewegingen met uw nieuwe heup. Sla uw benen niet over elkaar. Til uw knie niet hoger dan uw heup. Ga regelmatig wandelen als u daartoe in staat bent. Ga door met de oefeningen die u van de fysiotherapeut hebt geleerd. Ga elke dag een uur plat op uw rug liggen om de spieren en gewrichtsbanden in uw heup te sterken. Rust uit na het wandelen, zodat de spieren en weefsels in uw heup kunnen ontspannen. Houd er rekening mee dat uw nieuwe heupprothese de eerste 6 maanden na de operatie nog erg kwetsbaar is. Het bot heeft tijd nodig om zich aan de nieuwe prothese aan te passen en zich te verankeren. In deze periode mag u beslist niet te veel druk op het gewricht uitoefenen! Sport Na de operatie mag u direct weer wandelen. De eerste 6 weken na de operatie mag u nog niet zwemmen. Wilt u een andere sport (weer) gaan beoefenen, overleg dan altijd eerst met uw chirurg (dit geldt ook voor bijvoorbeeld golfen). Seks Seks is meestal weer mogelijk na 4 tot 6 weken. Let er wel op dat u de eerste 3 maanden absoluut geen extreme bewegingen met de nieuwe heup maakt. Autorijden Als uw chirurg het goedkeurt, mag u na 6 weken weer autorijden. 8
Wanneer contact opnemen? In de volgende gevallen dient u contact op te nemen met de behandelend arts: De wond gaat lekken. De wond wordt dik en/of gaat meer pijn doen. U kunt niet meer goed op uw been staan, terwijl dit eerder wel goed mogelijk was. U krijgt een strak, dik en warm gevoel in uw onderbeen/kuit. U krijgt ineens koorts en het wondgebied is rood en/of warm. Neem bij iedere infectie contact op met uw huisarts, dus ook bij bijvoorbeeld een steenpuist en/of ontstoken kies. Vragen Hebt u vragen? Neem dan gerust contact met ons op. U vindt het telefoonnummer in het grijze kader achter in deze folder. 9
St. Antonius Ziekenhuis T 088-320 30 00 E patienteninformatie@antoniusziekenhuis.nl www.antoniusziekenhuis.nl Spoedeisende Hulp 088-320 33 00 Orthopedie 088-320 23 00 Locaties en bezoekadressen Ziekenhuizen St. Antonius Ziekenhuis Utrecht Soestwetering 1, Utrecht (Leidsche Rijn) Poliklinieken St. Antonius Polikliniek Utrecht Overvecht Neckardreef 6, Utrecht St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1, Nieuwegein St. Antonius Polikliniek Houten Hofspoor 2, Houten St. Antonius Spatadercentrum Utrecht-De Meern Van Lawick van Pabstlaan 12, De Meern 10
Meer weten? Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl Dit is een uitgave van St. Antonius Ziekenhuis ORT 02/09-15