JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 1
INHOUDSOPGAVE ORGANISATIE Bestuur 1 Bestuurlijk overleg met de provincie 1 Nieuwe cultuurnota Provincie Groningen 1 Algemene Ledenvergaderingen 1 Nieuwe leden 1 Bureau 2 Projectmedewerkers 2 Vertegenwoordiging erfgoed/musea 2 DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING PLATFORMBIJEENKOMSTEN Directeurenoverleg 3 Platform Educatie 3 Platform Kleine Musea 3 Overige bijeenkomsten 3 CURSUSSEN 4 PROMOTIE Museummagazine 2008-2009 5 Groningen. Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed 5 Intermuseaal 5 Projectnieuwsbrieven: Coupure en Canonkaravaan 5 BORGEN Platform borgen 6 Nieuwsbrief 6 JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 2
PROJECTEN Masterplan Waddenland 7 Project Veiligheidszorg 7 Nederlands Museumregister 8 Canon van Nederland 8 Verleden van Groningen 8 Jaar van het Religieus Erfgoed 8 Aangesloten instellingen 10 JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 3
ORGANISATIE Bestuur Voorzitter Meindert Schollema secretaris Petra Maters penningmeester Hans van der Werff leden Jacqueline Clements, Patty Wageman, Luc Eekhout Het bestuur vergaderde in 2008 vier keer, namelijk op 9 april, 2 juni, 10 september een 7 november. Bestuurlijk overleg met de provincie Op 7 april vond het jaarlijks overleg met gedeputeerde Hans Gerritsen plaats. Deze keer betrof het een gezamenlijk overleg met vertegenwoordigers van het bestuur van het Groninger Molenhuis. Nieuwe cultuurnota Provincie Groningen De Provincie Groningen bereidde in 2008 de cultuurnota 2009-2012 Stroomversnelling II voor en organiseerde daarom enkele inspraakronden. Het Museumhuis maakte hiervan gebruik en sprak in op 28 mei en op 19 november. Hierbij werd vooral aandacht gevraagd voor knelpunten in de museale infrastructuur. De musea staan onder financiële druk en hebben daardoor geen slagkracht waardoor zij niet de taken kunnen vervullen die de Provincie ambieert. In een gezamenlijke brief van het Museumhuis en het Groninger Molenhuis van 19 september aan Gedeputeerde Staten werden nogmaals de problemen genoegd waarvoor musea en molens zich gesteld zien. Groningen kent relatief kleine organisaties die afhankelijk zijn van vrijwilligers. De hen toebedeelde taken trekken een zware wissel op vaak overbelaste organisaties. In de brief werd gepleit voor afstemming met de Rijksoverheid en de gemeenten. Algemene Ledenvergaderingen In 2008 werd één ledenvergadering gehouden, namelijk op10 september. Op 8 januari vond een nieuwjaarsborrel plaats. Nieuwe leden Het bestuur heeft in 2008 vijf instellingen toegelaten als lid: Stichting Schip Martinikerk Groningen Groninger Forum Groningen Collectie Noorderpoort Groningen Museaal Centrum Sappemeer Stichting Heiligen Geest Gasthuis Groningen Hiermee komt het totaal aantal leden op 51. Het bestuur heeft nagedacht over nieuw lidmaatschapsbeleid. Steeds meer instellingen zonder museale doelstellingen melden zich aan als lid. De statuten bieden echter voldoende ruimte om ook deze instellingen toe te laten. De ledenvergadering ging akkoord met het voorstel ook deze instellingen te accepteren als lid. JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 4
Bureau Roeli Broekhuis, beleid en projectontwikkeling tevens directeur (32 uur, waarvan 8 uur voor het Groninger Molenhuis) Gea Geertsema, logistiek en secretariaat (24 uur, waarvan 20 uur voor het Groninger Molenhuis) Tom Heyne, museale zaken, opleidingsmogelijkheden; collectieregistratie; presentatie (16 uur) Frank Houwaard, administratie algemeen en archief (32 uur waarvan 16 uur voor het Groninger Molenhuis) Thea Pol, communicatie/public relations, relatiebeheer, algemene zaken (32 uur) Yvonne Nijlunsing, consulent Behoud en Beheer (8 uur) Edwin Edens (werkervaringsplaats) Hülya Caĝnan, intererieurverzorgster (4 uur) Arie de Jager, veiligheidszorg (vrijwilliger 12 uur) Constance Sciarone en Frans Driesens werken vanuit hun eigen bedrijf. Constance adviseert instellingen op het gebied van publieksbereik en geeft leiding aan het platform educatie. Frans werkt als systeembeheerder/webmaster. Projectmedewerkers Freelancer Albert Buursma is als projectleider verbonden aan Masterplan Waddenland. In de loop van het verslagjaar werd Elles Bulder, eigenaar van Onderzoeksbureau Elles Bulder aangetrokken als projectleider Masterplan Waddenland als opvolger van Hanneke Heerema. Beiden zijn tot september 2009 aan het project verbonden. Paulina de Nijs was gedurende het jaar freelancer coördinator van het project Jaar van het Religieus Erfgoed. Veiligheidsdeskundige Ton Cremers wordt sinds de start van het project Veiligheidszorg, in september 2005, als externe deskundige ingeschakeld. Het project duurt tot het voorjaar van 2009. Vertegenwoordiger erfgoed/musea De volgende personen vertegenwoordigen het erfgoed in het algemeen en de musea in het bijzonder in de volgende overleggen: Roeli Broekhuis LCM, Landelijk Contact van Museumconsulenten LAC, Landelijke Advies Commissie Museumregistratie OPEN, Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland VEN, Vereniging Educaties Nederland Platform Monumenten Groningen Groninger Cultuurfonds Stuurgroep Het Verhaal van Groningen Voorzet, expertisegroep cultuureducatie voortgezet onderwijs en hoger onderwijs Lid commissie Museumregistratie Nedersaksen (Duitsland) Vanaf het verslagjaar voert het Museumhuis het secretariaat van de Vereniging Educaties Nederland. Yvonne Nijlunsing / Arie de Jager Landelijke werkgroep veiligheidszorg ICN, platform consulenten behoud en beheer JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 5
DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING Het Museumhuis wil een kenniscentrum zijn voor zowel musea en aanverwante instellingen als voor overheden. Daarom werden ook in 2008 diverse platformbijeenkomsten georganiseerd en cursussen uitgevoerd. Ook wordt het Museumhuis meer en meer betrokken bij bijeenkomsten die worden georganiseerd ter bevordering van de professionalisering van erfgoedinstellingen. (Zie OVERIGE BIJEENKOMSTEN) PLATFORMBIJEENKOMSTEN Binnen het Museumhuis functioneren de volgende platforms: Directeurenoverleg, Platform educatie, Platform kleine musea, en platform landbouwmusea. Deze twee laatste platforms zijn samengevoegd. Het platform behoud en beheer is onderdeel geworden van het project veiligheidszorg. Daarnaast heeft het Museumhuis ook een platformtaak voor de 16 Groninger Borgen. Directeurenoverleg Het Directeurenoverleg stond dit jaar grotendeels in het teken van het Benchmarkproject. Volgens afspraak wordt zoveel mogelijk op locatie vergaderd. De eerste locatievergadering was op 8 april in het Universiteitsmuseum in Groningen. Op 20 mei kwam de vergadering bijeen in het Openluchtmuseum in Groningen. De laatste vergadering dit jaar was op 5 november in Museum Stad Appingedam. De benchmarkvergaderingen werden bijgewoond door Charlotte van Rappard, erfgoedinspecteur. De bijeenkomsten worden voorbereid en voorgezeten door Roeli Broekhuis. Het Platform Educatie kwam drie keer bijeen: op 4 maart in het Universiteitsmuseum, 17 juni bij de Groninger Archieven en op 14 oktober bij de Stichting Oude Groninger Kerken. Er werd gesproken over ondermeer de Canonkaravaan en Oktobermaand Kindermaand. De bijeenkomsten werden voorbereid en voorgezeten door Constance Sciarone (4 maart) en Roeli Broekhuis (17 juni en 14 oktober). Platform Kleine Musea Op 19 maart vond in het Museumhuis voor het platform een workshop Exposeren en presenteren plaats. Op 1 oktober werd vergaderd in Museum t Rieuw in Nuis. Het werken met vrijwilligers stond in deze bijeenkomst centraal. De bijeenkomsten worden voorbereid en voorgezeten door Tom Heyne. Omdat inhoudelijk nu dezelfde museale aspecten besproken worden als bij het platform landbouwmusea is besloten deze twee platforms te laten samengaan. Daarnaast blijft de mogelijkheid bestaan dat instellingen en organisaties overleg kunnen blijven voeren over Landbouw Groningen. Voor bijeenkomsten worden ook medewerkers van de Provincie Groningen uitgenodigd. OVERIGE BIJEENKOMSTEN De directeur van het Museumhuis is betrokken geweest bij enkele brainstormsessies die werden georganiseerd over de toekomst van een aantal erfgoedinstellingen in Groningen. Op 27 mei werd een bijeenkomst georganiseerd voor Museum De Oude Wolden in Bellingwolde. Op 7 oktober vond een expertmeeting plaats over de toekomstige rol en inrichting van de musea in Heiligerlee (Klokkengieterij Museum en Museum Slag bij Heiligerlee). Ook consulent Tom Heyne was hierbij aanwezig. Op 10 november werd een brainstormsessie gehouden voor en in de Burcht te Wedde. JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 6
CURSUSSEN In 2008 werd op 19 maart een workshop Exposeren en presenteren gegeven in het Museumhuis en op 16 juni een in-company training klantvriendelijk denken en handelen gegeven voor medewerkers van de Menkemaborg in Uithuizen, tot volle tevredenheid van de opdrachtgever. Er hebben 16 medewerkers van de borg aan de cursus deelgenomen. In een rollenspel wordt omgaan met bezoekers geoefend. Omdat juist in de wintermaanden medewerkers van erfgoedinstellingen tijd hebben om cursussen te volgen werd in september het cursusaanbod voor de wintermaanden samengesteld onder de titel Bijspijkeren in de winter. Dit programma bestaat uit een aantal vastgestelde cursussen van november tot en met januari en cursussen op aanvraag in februari en maart. JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 7
PROMOTIE Museummagazine 2008-2009 Het museummagazine verscheen in een verlaagde oplage. Het blad kampte namelijk met een financieel tekort omdat er geen EDR-subsidie meer werd verleend. Daarom werd de oplage teruggeschroefd van 135.000 exemplaren naar 85.000 exemplaren. Het blad wordt verspreid over musea, VVV-kantoren, hotels, campings, attractieparken, bibliotheken en culturele instellingen. In het verslagjaar is met de partners enkele malen overlegd over de toekomst van het blad. Groningen. Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed Groningen. Nieuwsbrief Cultureel Erfgoed is onderdeel van het tijdschrift Stad & Lande maar wordt ook los verspreid. De oplage is 2.500 exemplaren. Ook in 2008 werd voor ieder kwartaal een tentoonstellingenoverzicht gemaakt. Het derde nummer besteedde uitsluitend aandacht aan de activiteiten die de deelnemende musea ontplooiden in het kader van de manifestatie Verleden van Groningen. De nieuwsbrief wordt gemaakt voor iedereen die geïnteresseerd is in de (Groninger) erfgoed. Intermuseaal Van de digitale nieuwsbrief van het Museumhuis, Intermuseaal, verschenen in 2008 4 nummers, waarvan een reguliere en drie extra uitgaven. Het orgaan wordt aan een honderdvijftigtal relaties gestuurd. De reacties zijn positief. Projectnieuwsbrieven Naast Intermuseaal, de mededelingenorgaan van het Museumhuis, en Borgbrief dat wordt gemaakt voor het borgenplatform, geeft het Museumhuis ook nieuwsbrieven uit bij projecten. Coupure Voor het Masterplan Waddenland werd de digitale nieuwsbrief Coupure ontwikkeld zodat de betrokkenen op de hoogte blijven van de ontwikkelingen van het project. In het verslagjaar verscheen één nummer. Nieuwsbrief Canonkaravaan Voor het onderwijs en de erfgoedinstellingen in de provincie Groningen werd ter gelegenheid van de bijeenkomst Canonkaravaan in Groningen (zie elders in dit jaarverslag) twee keer een digitale nieuwsbrief uitgegeven: in augustus en in oktober. JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 8
BORGEN Platform borgen In 2008 werd één bijeenkomst georganiseerd voor het platform, namelijk op 11 april. De vergadering werd, vanwege ziekte van de directeur van het Museumhuis, geleid door Frits Schuitemaker, die in opdracht van het Museumhuis naging op welke manier de borgen zich gezamenlijk kunnen profileren. Hieruit vloeiden nog geen concrete projecten voort maar wel werden de eerste stappen gezet om te komen tot intensievere samenwerking. Die zullen zich voornamelijk concentreren op gemeenschappelijk pr. Nieuwsbrief In 2008 werd één nummer van de digitale nieuwsbrief Borgbrief uitgegeven. Er werd onder andere verslag gedaan van de activiteiten van de diverse borgen. Ook werd het overlijden van de laatste borgvrouwe van Groningen, mevrouw G.H.L.C. Groenveld-Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren, geboren en getogen op de Fraeylemaborg gememoreerd. JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 9
PROJECTEN MASTERPLAN WADDENLAND Als nieuwe projectleider trad Elles Bulder aan, als opvolger van Hanneke Heerema. De andere projectleider is Albert Buursma. Masterplan Waddenland heeft een aanvraag gedaan voor de tweede tender van het Waddenfonds. In het voorjaar van 2008 kreeg Masterplan Waddenland een aanzienlijke financiële injectie doordat binnen het Programma Landelijk Gebied een subsidie werd toegekend vanuit het subsidieprogramma LEADER. Masterplan Waddenland sloot vooral aan bij de doelstellingen activiteiten stimuleren die bijdragen aan een versterking van de identiteit en cultuurbeleving in Noord-Groningen, de instandhouding en opwaardering van streekerfgoed en het verbeteren van de toeristische infrastructuur. Vloot en Visserij Een inmiddels grotendeels gerealiseerd deelproject is dat van de herdenking van de stormramp die plaatsvond in 1883. Op 6 maart 1883 kwamen tijdens noodweer op de Wadden- en Noordzee meer dan 120 vissers om het leven, waaronder negen uit Zoutkamp. In het kader van de 125-jarige herdenking van deze ramp heeft Masterplan Waddenland samen met Stichting Historische Visserij Zoutkamp, Visserijmuseum Zoutkamp, Museum It Fiskershúske, Moddergat, Het Verhaal van Groningen en RHC Groninger Archieven een korte documentaire over de ramp gerealiseerd. Deze documentaire is inmiddels uitgezonden door RTV-Noord in het kader van de serie Het Verhaal van Groningen. Bouwen in baksteen In de loop van 2007 en 2008 hebben verschillende oriënterende gesprekken plaatsgevonden met groepen en individuen die betrokken zijn bij onderzoek naar en het realiseren van reconstructies daadwerkelijk en virtueel van steenhuizen in Groningen, Friesland en Oost-Friesland. Het idee is om de aanwezige kennis te bundelen en na te gaan welke mogelijkheden er zijn tot het realiseren van één of meer reconstructies van middeleeuwse steenhuizen in het landschap. Hierbij wordt aandacht besteed aan het begin van de baksteenproductie. Van daaruit kan via het verhaal van de borgen, die veelal gegroeid zijn uit steenhuizen, en andere baksteenbouwsels de geschiedenis van de Groninger baksteenproductie en -bouw worden gevolgd. Ook meer recente uiting van de Groninger baksteenbouw, die van de op dit moment weer zeer actuele Amsterdamse School in Groningen, kan goed in dit thema worden opgenomen. De werkelijke start van dit project krijgt vorm in een symposium over baksteenbouw. Met het thema Vruchtbare Zeeklei van het Masterplan Waddenland wordt dit jaar gestart. Met de Stichting Verdronken Geschiedenis zijn goede contacten. Met de Stichting werd een aantal maal vergaderd. PROJECT VEILIGHEIDSZORG Voor de regio s Oost, Zuid-Oost en Westerkwartier werden regiobijeenkomsten georganiseerd. In tegenstelling tot de eerste twee regio s ging het om twee bijeenkomsten van een dag en één van een halve dag. Van de deelnemende organisaties wordt verwacht dat zij na deze bijeenkomsten over een calamiteitenplan beschikken. De begeleiding vanuit het Museumhuis werd verzorgd door Tom Heyne, Arie de Jager en Yvonne JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 10
Nijlunsing. Ton Cremers was als extern veiligheidsdeskundige bij het project betrokken. Hij leidde de regiobijeenkomsten en beoordeelde de calamiteitenplannen. NEDERLANDS MUSEUMREGISTER Iedere vijf jaar moeten geregistreerde musea worden herijkt. Hiermee wordt kwaliteit gewaarborgd en wordt voorkomen dat musea het minder nauw nemen met de eisen die het Nederlands Museumregister stelt aan geregistreerde instellingen. In Groningen werden acht musea begeleid die in aanmerking komen voor herijking in juli 2009. Het Museumhuis organiseerde voor deze musea op 19 november een informatiebijeenkomst. In 2008 werd Visserijmuseum Zoutkamp geregistreerd museum. De directeur van het Museumhuis had zitting in de Landelijke Adviescommissie (LAC). Deze commissie beoordeelt aanvragen voor registratie of herijking. CANON VAN NEDERLAND Canonkaravaan op 26 november Vanaf september 2009 wordt de Canon van Nederland, in opdracht van het Ministerie van OCW, opgenomen in de kerndoelen van het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Om de Canon bekend te maken bij de doelgroepen (onderwijs- en erfgoedinstellingen) werden overal in het land bijeenkomsten georganiseerd. Het Museumhuis coördineerde voor de provincie Groningen de activiteiten rond de invoering van de Canon. Op 26 november hield, onder het motto Zet de vensters open, de karavaan halt in het Aletta Jacobs College in Hoogezand. Het programma bestond uit drie korte lezingen en een tiental workshops. VERLEDEN VAN NEDERLAND/GRONINGEN Van 11 oktober tot 12 december vond in Groningen Het Verleden van Groningen plaats. De manifestatie sloot aan bij de landelijke campagne Verleden van Nederland die in diezelfde periode plaatsvond. De manifestatie bestond uit drie onderdelen, te weten een TV serie, die werd gemaakt en uitgezonden door RTV Noord, museale presentaties en uit een digitaal educatief programma (Game Based Learning), dat via internet kan worden gespeeld. Daarnaast waren er lezingen en presentaties in treinen van Arriva. Het Museumhuis coördineerde het museumproject waaraan zeven erfgoedinstellingen meededen, waaronder zes instellingen die zijn aangesloten bij het Museumhuis, namelijk Openluchtmuseum Het Hoogeland Warffum, Groninger Museum (met twee thema s), Museum Stad Appingedam, Verhildersum Leens, Veenkoloniaal Museum, Noordelijk Scheepvaartmuseum). Zij en het Gronings Audiovisueel Archief, belichtten de acht thema s die door de provinciale werkgroep waren vastgesteld en die in grote lijnen de historie van de provincie Groningen omvatten. De directeur van het Museumhuis maakte deel uit van de provinciale werkgroep en woonde de maandelijkse vergaderingen bij. De communicatiemedewerkster van het Museumhuis verzorgde een tweetal nieuwsbrieven en had een coördinerende taak bij de lezingen die op locatie werden gegeven. JAAR VAN HET RELIGIEUS ERFGOED In het kader van het landelijk themajaar Jaar van het religieus erfgoed werden ook in Groningen talloze activiteiten ontplooid waaronder een museumproject dat werd geïnitieerd door het Museumhuis. Aan het project deden zes instellingen mee: Museum Sint Bernardushof Aduard, Museum Stad Appingedam, Synagoge Bourtange, Universiteitsmuseum Groningen,Grafisch Museum Groningen en Domies Toen Pieterburen. Zij organiseerden tentoonstellingen, die veelal gepaard gingen met een uitgebreid activiteitenprogramma. Daarnaast was er in het Universiteitsmuseum de centrale expositie JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 11
Godshuisjes waaraan ook enkele musea bruiklenen afstonden. Ter gelegenheid van dit themajaar verscheen een themanummer van het tijdschrift Stad & Lande. Op 23 mei vond in de Remonstrantse Kerk het openingsdebat Beeld & Religie plaats. De directeur van het Museumhuis was, samen met vertegenwoordigers van Stichting Oude Groninger Kerken en Libau, lid van de provinciale werkgroep. De coördinatie was in handen van Paulina de Nijs. JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 12
AANGESLOTEN INSTELLINGEN Abel Tasman Kabinet Abel Tasmanweg 17 9866 TA Lutjegast Nederlands Stripmuseum Schippersstraat 2 9804 PN Noordhorn 't Steenhuus Molenweg 31 9365 PB Niebert Museum Stad Appingedam Wijkstraat 25 9901 AE Appingedam Museum Wierdenland Van Swinderenweg 10 9891 AD Ezinge Fraeylemaborg Hoofdweg 30 9621 AL Slochteren Nationaal Rijtuigmuseum Nienoord 1 9351 AC Leek Openluchtmus. Het Hoogeland Schoolstraat 2 9989 AG Warffum Borg Verhildersum Wierde 40 9965 TB Leens Domies Toen Hoofdstraat 76 9968 AG Pieterburen Streekhistorisch Centrum Ceresstraat 2 9502 EA Stadskanaal Museum De Oude Wolden Hoofdweg 161 9695 AE Bellingwolde Nrd-Ned. Trein & Trammuseum Tromp Meestersstraat 9 9636 EP Zuidbroek Vestingmuseum Oudeschans Molenweg 6 9690 XN Oudeschans St. Historische Scheepswerf p/a Jan Sangerslaan 14 9601 BA Hoogezand Vesting Bourtange W. Lodewijkstraat 33 9545 PA Bourtange Vestingmuseum Nieuweschans 1e Kanonniersstraat 2 9693 EB Nieuweschans Nederlands Stripmuseum Postbus 1528 9701 BM Groningen Klooster Ter Apel Postbus 139 9560 AC Ter Apel Radio en Speelgoedmuseum Boslaan 3a 9591 BG Onstwedde Muzeeaquarium Delfzijl Zeebadweg 7a 9933 AV Delfzijl Museum Sint Bernardushof Hofstraat 45 9831 RB Aduard Veenkoloniaal Museum Museumplein 5 9641 AD Veendam Grafisch Museum Rabenhauptstraat 65 9725 CC Groningen Kinderwagenmuseum Hoofdweg west 25 9944 EA Nieuwolda Museum 't Rieuw Willemstad 5 9363 XE Marum Abel Tasman Kabinet Abel Tasmanweg 17 9866 TA Lutjegast Kostuummus. De Gouden Leeuw Langestraat 48 9804 PL Noordhorn Oudheidkamer Uithuizermeeden Stationsstraat 18 bis 9982 HA Uithuizermeeden Museum 1939-1945 Dingeweg 1 9981 NC Uithuizen Visserijmuseum Zoutkamp Zuiderstraat 3 9774 PL Adorp Hortus Haren Postbus 179 9750 AD Haren Noordelijk Busmuseum P. van Dijkstraat 5 9672 AK Winschoten Universiteitsmuseum Groningen Oude Kijk in 't Jatstraat 7a 9712 EA Groningen Menkemaborg Menkemaweg 2 9981 CV Uithuizen Groninger Museum Postbus 90 9711 ME Groningen Noord. Scheepvaartmuseum Brugstraat 24-26 9711 HZ Groningen Boerderijmuseum Duurswold Hoofdweg 271 9621 AK Slochteren Kapiteinshuis Pekela Zagerij 6 9713 DD Groningen Museumspoorlijn STAR Stationsstraat 3 9503 AD Stadskanaal Stichting Oude Groninger Kerken Coehoornsingel 14 9711 BS Groningen Oorlogs- en Verzetscentrum Postbus 30040 9700 RM Groningen Stichting Geertsemaheerd Padje 9 9621 TG Slochteren Stichting Martinikerk Groningen Martinikerkhof 3 9712 JG Groningen Museumspoorlijn STAR Stationsstraat 3 9503 AD Stadskanaal Groninger Forum Postbus 780 9700 AT Groningen Museumgemaal De Hoogte p/a Molenkade 16 9944 BL Nieuwolda Museaal Centrum Noorderstraat 151 9611 AD Sappemeer Museum Stoomgemaal St. Vitusholt 97 9674 AH Winschoten Dr. S. van Mesdagkliniek Engelse Kamp 5 9722 AX Groningen St. Behoud Beeldende Kunsten p/a NRAC Antonius Deusinglaan 2 9713 AW Groningen Stichting Johan Dijkstra Postbus 9529 9703 LM Groningen JAARVERSLAG 2008 MUSEUMHUIS GRONINGEN 13