RVB 2013_50 Erkenningsaanvraag Fost Plus 2014-2018 Standpunt VVSG Dit document werd goedgekeurd op Het betreft VVSG Raad van Bestuur van 9 oktober 2013 een analyse en standpunt over de erkenningsaanvraag die Fost plus indiende voor de periode 2014-2019. Deze erkenning, te verlenen door de drie gewesten samen, bepaalt in grote mate de modaliteiten van samenwerking tussen gemeenten/intercommunales en Fost plus Gewenste beslissing van de raad van bestuur De raad van bestuur van VVSG betreurt de inhoud van de erkenningsaanvraag van Fost plus. In tijden van grote uitdagingen (demografische evoluties, verdichting steden en gemeenten) lijkt Fost plus zijn inspanningen te willen terugschroeven terwijl net meer nodig zal zijn om de selectieve inzameling van verpakkingsafval op niveau te houden. Daarenboven is het onaanvaardbaar dat Fost plus de basisfinanciering voor de lokale besturen afbouwt. Verantwoordelijke stafleden Andere relevante VVSGdocumenten die hiermee verband houden Bijkomende achtergrond Christof Delatter / 30 september 2013-1/8
1 Wat is de erkenning van Fost plus? Fost Plus is het organisme dat moet instaan voor de kosten voor inzameling en sortering van de verpakkingsfractie in het huishoudelijk afval, met name glasafval, papier en karton, plastic flessen en flacons, metalen verpakkingen en drankverpakkingen (PMD) en eventueel bijkomende stromen. Daartoe moet Fost plus vijfjaarlijks een erkenning aanvragen bij de Interregionale Verpakkingscommissie (IVC), waarbinnen de drie gewesten vertegenwoordigd zijn. Deze erkenning regelt alle details van de wijze waarop Fost plus moet samenwerken met de gemeenten en intercommunales. Zo is in haar erkenning vastgelegd welke inzamelsystemen Fost Plus moet vergoeden volgens het principe van de reële en volledige kosten, waarbij Fost Plus dus zelf rechtstreeks de facturen betaalt aan de ophalers en sorteercentra. De erkenning legt verder specifieke bijkomende vergoedingen voor lokale besturen vast, bijvoorbeeld voor communicatie, of voor geleverde extra inspanningen. De erkenning wordt telkens verleend voor periodes van vijf jaar. Fost plus diende afgelopen zomer een aanvraag in voor de periode van 2014 tot en met 2018. De IVC moet daarover voor het einde van dit jaar een beslissing nemen. 2 Verwachtingen lokale besturen De scenario s voor inzameling en de globale benadering inzake verpakkingsafval zijn de afgelopen 15 jaar nauwelijks veranderd. Nochtans is in tussentijd behoorlijk wat veranderd in het consumptiegedrag van de Belg. Zowel naar aard als naar plaats van consumptie. De Vlaamse gemeenten en steden kiezen voor een verdichting van hun woonkernen. Dat vereist een aangepaste benadering inzake afvalbeheer. De samenstelling van het verpakkingsafval is eveneens in evolutie. Een grondige evaluatie van de huidige scenario s voor inzameling en aanpassing er van aan de noden in het veld dringt zich op. De huidige benadering met een vrij strikt menu aan inzamelscenario s moet vervangen worden door een alternatief dat meer combinaties mogelijk maakt en meer flexibiliteit toelaat, waardoor een inzamelsysteem op maat van de lokale omstandigheden mogelijk wordt. Dat inbouwen in de basisscenario s helpt ook te vermijden dat daarbij telkens discussies ontstaan over de financiering er van. Concreet denken we daarbij onder meer aan: Het in alle scenario s inbouwen van de mogelijkheid om waar gemeenten daar expliciet voor kiezen of bij hoogbouw te werken met specifieke (ondergrondse) recipiënten die ophaling vereenvoudigen en het sorteren voor de inwoners van de betrokken gebouwen vergemakkelijken; Het verhogen van de ledigings- en opruimfrequenties van glasbollen. Voor opruiming zou men minstens rekening moeten houden met twee reinigingsbeurten per week, zeker in stedelijke context en in de dorpskernen; Lokale besturen moeten zelfstandig kunnen kiezen voor de ophaling van papier en karton in recipiënten; 30 september 2013-2/8
Het werken met avond- en/of weekendophalingen om zo met de ophaalwagens buiten de piekuren te blijven; Het accepteren van de glasinzameling aan huis als volwaardig alternatief voor glasbollen. Daarnaast blijft de huidige sorteerboodschap voor PMD een groot knelpunt. Diverse onderzoeken in het veld, zoals bijvoorbeeld de intensieve campagne van IGEAN in 2011, wijzen uit dat een groot deel van de bevolking moeilijkheden blijft hebben met de interpretatie van de PMD-sorteerboodschap. Ondanks de jarenlange inspanningen om deze uitgelegd te krijgen. Fost plus zou op zijn minst moeten komen met voorstellen om die sorteerboodschap te vereenvoudigen, dan wel zelf meer inspanningen leveren inzake communicatie en oplossingen aanreiken voor het beheer van de geweigerde pmd-zakken. Dat probleem ligt vandaag zonder meer in de schoot van de lokale besturen en zorgt voor behoorlijk wat frustratie. Verder verwachten we een verhoging van het communicatiebudget zowel op het lokale (in regie van de intercommunale of gemeente) als op het centrale niveau (in regie van de gewesten). Eén van de voornaamste principes van de wetgeving omtrent verpakkingsafval is dat verpakkingsverantwoordelijken moeten instaan voor het vergoeden van de totale en reële kost van het beheer van hun verpakkingen, eens deze afval zijn geworden, binnen de grenzen van de te behalen doelstellingen van het interregionaal samenwerkingsakkoord. Dat principe is vooralsnog niet ingevuld. Meer in concreto pleitten we in het verleden voor een verhoging van de bijdrage door Fost plus in de kosten voor inzameling van papier en karton, een correcte vergoeding voor het gebruik van het containerpark door Fost plus en een billijke vergoeding voor extra afvalstromen die gemeenten vaak inzamelen (zoals piepschuim, folies, ). 3 Analyse van de ingediende erkenningsaanvraag 3.1 In plaats van meer en betere inzamelscenario s naar meer beperkingen Qua inzamelscenario s is het voorstel van Fost plus absoluut niet vernieuwend, ondanks de grondig wijzigende maatschappelijke context waarbinnen de afvalinzameling zich meer en meer bevindt.. Meer zelfs, voor specifieke oplossingen legt Fost plus bijkomende vage voorwaarden op met rechtsonzekerheid voor de gemeenten tot gevolg. Voor bestaande inzamelcircuits die hun nut hebben bewezen (containerparken) schroeft Fost plus de financiering terug. Enige pluspunt is het verhogen van de vergoeding voor de bijkomende stromen, ingezameld onder het zogenaamde artikel 8, maar dat lijkt eerder symbolisch in vergelijking met de andere opmerkingen. Huidig systeem Wordt beschouwd als behorende tot het basisscenario: Papier en karton: maandelijks aan huis en permanent op het containerpark. Gemeenten en agglomeraties met meer Erkenningsaanvraag Wordt beschouwd als behorende tot het basisscenario: Papier en karton: maandelijks of vierwekelijks aan huis. 30 september 2013-3/8
dan 100 000 inwoners of met een gemiddelde bevolkingsdichtheid van minstens 1000 inwoners/km² kunnen papier/karton tot tweemaal per maand inzamelen mits motivering. PMD: tweemaal per maand aan huis en permanent op het containerpark. Gemeenten en agglomeraties met meer dan 100 000 inwoners of met een gemiddelde bevolkingsdichtheid van minstens 1000 inwoners/km² kunnen PMD wekelijks inzamelen, na grondige motivering van de noodzaak. Papier/karton en PMD: tweemaal per maand aan huis via een duo-inzameling, en permanent op het containerpark. Gemeenten en agglomeraties met meer dan 100 000 inwoners of met een gemiddelde bevolkingsdichtheid van minstens 1000 inwoners/km² kunnen ook hier voor wekelijks inzamelen opteren, na grondige motivering van de noodzaak. Glas: inzameling in 2 fracties (kleurloos en gekleurd) op de containerparken en via glasbollen die in de regel bovengronds zijn, waarbij FOST Plus alle kosten draagt tot 1 site per 700 inwoners in alle gemeenten en tot 1 site per 400 inwoners in intercommunales met een gemiddelde bevolkingsdichtheid lager dan 200 inwoners/km². Daarbij moet wél altijd in elke deelgemeente minstens 1 site voorzien zijn. Alternatieve systemen op basis van een brengmethode (bv. via lokaal opgestelde mini-containers) voor papier/karton, glas en PMD, in landelijke gebieden met een bevolkingsdichtheid lager dan 200 inwoners per km². Elk inzamelsysteem waarvan met een pilootproject is aangetoond dat het een verdedigbare optie is en voor zover de PMD: twee keer per maand of tweewekelijks aan huis. Papier/karton en PMD: indien logistiek én operationeel verantwoord gezamenlijk in een gecompartimenteerde vrachtwagen en twee keer per maand of tweewekelijks. OF Indien logistiek en operationeel verantwoord driewekelijkse inzameling via mono-ophaalwagens. Glas: hol glas kleurgescheiden via bovengrondse glasbollen, 1 inzamelplaats per 1.000 inwoners, maximaal 1 per 700 inwoners voor zover men de noodzaak kan aantonen; 1 site per 400 inwoners voor intercommunales met een bevolkingsdichtheid lager dan 200 inw/km². Flexibiliteit voor toeristische gebieden. Overslag van glas is niet toegestaan. Alternatieve systemen op basis van een brengmethode (bv. via lokaal opgestelde mini-containers): In stadsomgevingen en meer bepaald bij hoogbouw en andere gegroepeerde inzamelpunten kan voor papier-karton en PMD gebruik gemaakt worden van 1.100 l containers, uitgerust met specifieke inwerpopeningen. 30 september 2013-4/8
IVC geen bezwaren heeft. Positief: Voor de zogenaamde artikel 8-stromen verdubbelt de vergoeding en gaat deze naar het niveau van de referentiekost, wat billijk is. Negatief: Als basisdichtheid voor glasbollen zakt Fost plus van 1/700 inwoners naar 1/1.000 inwoners. Wie er meer wil moet de noodzaak aantonen. Duo-inzameling van papier-karton en PMD of driewekelijkse inzameling kan, maar enkel indien volgens Fost plus logistiek en operationeel verantwoord. Werken met 1.100 l containers is beperkt tot stadsomgevingen, terwijl de noodzaak almaar toeneemt in alle gemeenten. Fost plus legt met deze voorwaarden de kiem om dergelijke vragen van gemeenten en intercommunales altijd te betwisten of op zijn minst te bemoeilijken. Het containerpark verdwijnt de facto als basisscenario, zelfs wetende dat nochtans heel wat burgers gebruik maken van het containerpark voor minstens een deel van hun PMD en papier-karton. Niettemin, Fost Plus geeft wel te kennen dat ze zullen blijven betalen voor de huur en de afvoer van containers van die containerparken. Waarmee ze terugkeren naar de situatie van vijf jaar terug. Het schrappen van het containerpark uit het basisscenario is dus louter een financiële ingreep, waarbij Fost plus de vergoeding voor het gebruik van de containerparken (art. 15 1 huidige erkenning) uit zijn nieuwe erkenning geschrapt wil zien. Fost plus houdt verder geen rekening met een aantal uitdrukkelijke vragen uit de praktijk, met name, zoals meer gebruik van ondergrondse recipiënten, hogere opruimfrequenties voor glasbolsites, het werken met avond- of weekendophalingen, enz 3.2 Specifieke vergoedingen In zijn erkenningsaanvraag schuift Fost plus met nogal wat bijkomende vergoedingen. Het voorstel bevat een aantal inspanningen waarbij vergoedingen verhogen, al zou men ze eerlijkheidshalve moeten vergelijken met de huidige geïndexeerde vergoedingen, niet met deze opgenomen in de erkenning van 2008 (wat Fost plus in zijn aanvraag wel doet ): o Verhoging vergoeding voor glasinzameling aan huis o Versterking vergoedingen PMD-residu o Vergoeding nette glasbolsites ECHTER: grosso modo gaan de lokale besturen er op achteruit: o Forse daling basistussenkomst voor projectopvolging o Deel van de eventuele bonus gaat voortaan naar de operator (wel straf als je weet dat gemeenten nog altijd niet vergoed worden voor hun extra opruimbeurten van de glasbolsites) o Sterkere variabilisering van de vergoedingen waarbij de intercommunale eigenlijk afhankelijk is van parameters waar ze maar deels vat op heeft (netheid glasbolsites, PMD-residu) 30 september 2013-5/8
Een detailoverzicht: Huidige vergoedingen Kosten voor projectopvolging Door Fost plus voorgestelde vergoedingen in de erkenningsaanvraag een forfait van 10% op de kosten van de selectieve inzamelingen min de (eventuele) winst op de verkoop van de blauwe PMDzakken af. Deze winst is per verkochte zak de verkoopprijs, verminderd met 0,15 euro. Pro memorie: gebaseerd op referentiekost voor Vlaanderen per inwoner in 2013: Glasbollen: 1,4025 ; papier en karton aan huis: 3,5444 ; PMD aan huis: 3,1156 = totaal: 8,0625 per inwoner, geeft een basisbedrag van 0,80625 per inwoner per jaar Een forfaitaire vergoeding van 0,5 euro per inwoner per jaar, min de winst op de verkoop van de blauwe PMD-zakken. Deze winst is de verkoopprijs verminderd met 0,125 euro per zak. + een forfait van 20% op kosten recipiënten en afvoer containers voor het gebruik van het containerpark Deze vergoeding verdwijnt Forfaitaire vergoeding glas forfaitaire vergoeding van 0,10 euro per inwoner (niet geïndexeerd bedrag dat gold in 2008) Bij glasinzameling aan huis een vergoeding van 0,15 per inwoner; Glasbollen: bonussysteem dat is gebaseerd op het % aan vuile sites Bonus PMD-residu Formule in de erkenning Resultaat 2008 bij residugehaltes (niet geïndexeerd!) 20: 0 per inwoner 19: 0,0025 per inwoner 18: 0,01 per inwoner 17: 0,0225 per inwoner 16: 0,04 per inwoner 15: 0,0625 per inwoner Nieuwe formule in de erkenning Resultaat 2013 bij residugehaltes 20: 0 per inwoner 19: 0,03 per inwoner 18: 0,06 per inwoner 17: 0,09 per inwoner 16: 0,12 per inwoner 15: 0,15 per inwoner Belangrijk: voortaan zal de zogenaamde zfactor op één of andere manier geïntegreerd 30 september 2013-6/8
worden in het residucijfer De vergoeding voor de kosten voor projectopvolging gaat fors achteruit. Niet alleen daalt de basisvergoeding per inwoner, men trekt een kleinere kost af van de winst op de verkochte PMD-zakken, waardoor die winst stijgt (en de vergoeding daalt). 3.3 Communicatie Fost plus stelt voor een budget te behouden van 0,25 euro per inwoner per jaar wat dus eigenlijk lager ligt dan het huidige geïndexeerde bedrag. We hadden nochtans een pleidooi gehouden voor een verhoging van het communicatiebudget. Belangrijkste drijfveer hiervoor is de vaststelling dat de diversiteit in de bevolking almaar toeneemt, dat de traditionele communicatiemedia er minder in lijken te slagen onze burgers zo goed mogelijk te bereiken in vergelijking met 10 jaar geleden, en de toenemende noodzaak voor (directe) doelgroepgerichte communicatie in dorps- en stadskernen, toeristische zones, steden met grote hoeveelheden studenten en tweede verblijvers, 4 Een voorlopige conclusie De erkenningsaanvraag van Fost plus is voor de Vlaamse gemeenten en intercommunales een teleurstelling Wars van de evoluties in de praktijk en de noodzakelijke versterking van de dienstverlening zet Fost plus stappen achteruit, zowel in de voorstellen naar dienstverlening als in de financiering er van. De inzamelscenario s zijn nauwelijks vernieuwend, en gemeenten worden in een keurslijf gedrongen door al te vage voorwaarden die Fost plus naar voor schuift. Fost plus miskent de meerwaarde van het containerpark, één van de hoekstenen van de lokale afvaldienstverlening. Vernieuwende systemen zoals ondergrondse glasbollen worden doodgezwegen. Qua aanvullende financiële vergoedingen gaan de lokale besturen er op achteruit. Fost plus voert een variabilisering door om intercommunales aan te sporen meer werk te maken van propere glasbolsites en minder PMD-residu (voor zover ze hier al veel vat op hebben). Zelf onderneemt Fost plus echter nauwelijks initiatief om aan deze problemen iets te doen. Zo merken we geen initiatieven rond: Ondergrondse glasinzameling; Versterking communicatie omtrent de PMD-sorteerboodschap; Aanpak geweigerde PMD-zakken; Verbetering van de communicatie algemeen; De Vlaamse gemeenten vragen de OVAM, de Vlaamse minister voor Leefmilieu en de Vlaamse vertegenwoordigers binnen de IVC daarom om: Geen achteruitgang te aanvaarden in de financiële inspanningen van Fost plus jegens de lokale besturen; 30 september 2013-7/8
Rekening te houden met de ervaringen in het veld, die net eisen dat meer werk wordt gemaakt van inzamelsystemen op maat; Een actieve rol te bepleiten voor Fost plus in het ter harte nemen van diverse problemen zoals de PMD-sorteerboodschap; Hierover het overleg aan te gaan met de lokale besturen; En aldus een voldoende krachtig standpunt in te nemen binnen de IVC. 30 september 2013-8/8