ONDERNEMEN DOEN WE SAMEN

ONDERNEMEN DOEN WE SAMEN

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 2

VOORWOORD In de afgelopen jaren lag de nadruk in Dordrecht en omgeving op het omvormen van landbouw naar natuur- en recreatiegebieden. Nu is het tijd om naar de toekomst te kijken. Een toekomst waarin moderne agrarische bedrijven een relatie met de stad aangaan. In 2030 zal het Eiland van Dordrecht bekend staan om het produceren van kwalitatieve producten. Met behulp van een duurzame en innovatieve landbouw met respect voor mens en dier. Dit betekent dat het gebied aantrekkelijk moet blijven. Voor ondernemers om te blijven ondernemen, voor burgers om er te wonen en voor recreanten om te recreëren. De verschillende belangen en wensen vragen hierin om maatwerk en een goede afstemming tussen ondernemers, overheid en maatschappij. We willen in onze visie uitstralen dat de landbouw een belangrijke drager is van het landschap in Dordrecht. We blijven onze bedrijven verder ontwikkelen en innoveren om bij de top van de wereld te horen. Ons gebied biedt kansen voor diverse opgaven, zoals energietransitie, biodiversiteit en de verbinding met voedsel. Het zou zonde zijn deze ontwikkeling te remmen. Juist als er beweging is kunnen we deze benutten om de uitdagingen waar we voor staan te realiseren. Dit doen we niet alleen, maar samen met onze omgeving. We zijn trots op onze bedrijven en het landschap en hopen dat deze visie kan bijdragen aan een goede balans tussen stad en land. Jan Willemsens, Voorzitter LTO Noord- afdeling Eiland van Dordrecht LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 3

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 4

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 5 LANDBOUWSECTOR IN DORDRECHT Het Eiland van Dordrecht is één van de Zuid- Hollandse eilanden. Het landbouwgebied van Dordrecht kenmerkt zich door het polderlandschap met veel groen, water, dijken en het coulissenlandschap. De vruchtbare kleigronden maken het een aantrekkelijk agrarisch gebied. Vooral het areaal in het zuiden van Dordrecht is van belang voor voedselproductie: Kop van t Land, Polder de Biesbosch, Polder de Zuidpunt en de Bovenpolder. Het Eiland van Dordrecht bevat zo n 37 landbouwbedrijven en samen bewerken en verzorgen zij een oppervlakte van 1.750 hectare. Het doen en laten van de boeren bepaalt voor vele Dordtenaren die in en om dit agrarische landschap wonen, verblijven en recreëren, de dagelijkse omgeving. De verwachting is dat het aantal landbouwbedrijven in 2030 is gedaald naar ongeveer 20 bedrijven. Ondernemers die het bedrijf voortzetten nemen de gronden van stoppende bedrijven over. De omvang per bedrijf neemt toe, afhankelijk van de ondernemer en omgeving. De landbouw in Dordrecht staat voor goed en veilig voedsel voor consumenten, veilige grondstoffen voor de voedingsmiddelen- en conservenindustrie en goed veevoer. Het werk van de boeren staat ten dienste van mensen. Alleen daarom al, staan zij middenin de maatschappij. Een goede afstemming tussen ondernemer en omgeving zorgt voor draagvlak en perspectief. In 2030 is de agrarische sector een verantwoorde en toekomstbestendige sector welke bijdraagt aan de gezondheid en leefbaarheid van Dordrecht en haar omgeving.

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 6 RUIMTE Het buitengebied van Dordrecht kenmerkt zich door het polderlandschap. De agrarische sector is nauw verbonden met dit landschap. Boeren beheren naast primaire agrarische gronden ook natuurgronden. Uitgangspunten voor de sector zijn voldoende ruimte voor groei en innovatie. BEDRIJFSONTWIKKELING Binnen de agrarische sector zijn er veel ontwikkelingen. Aan de ene kant neemt de bedrijfsomvang toe, aan de andere kant richt een deel van de bedrijven zich op specialisatie en/of verbreding. In 2030 is de productiviteit van de agrarische bedrijven in Dordrecht verder toegenomen door kennis en nieuwe technologieën. Dat vraagt inspanning van boeren en een verdere professionalisering. De ontwikkelingen richting precisielandbouw zorgen ervoor dat boeren in 2030 efficiënter kunnen omgaan met mineralen en middelen. Dit biedt voordelen voor bodem, water en milieu. Deze ontwikkelingen versterken ook de concurrentiekracht en kwaliteit van het gebied. Daarom is het belangrijk dat ondernemers ruimte krijgen en behouden voor verdere bedrijfsontwikkelingen. Omgevingskwaliteit, draagvlak en maatwerk zijn hierin belangrijke randvoorwaarden. Veel boeren pachten stukken grond bij verpachters, zoals natuurorganisaties, overheden en particulieren. De pachtcontracten hebben vaak een korte looptijd en hoge pachtprijs, waardoor de prijs voor de grond in korte tijd terugverdiend moet worden. Om te kunnen investeren in een duurzaam bodemgebruik is het noodzakelijk dat verpachters de komende jaren streven naar een duurzamer pachtbeleid: pachten voor een langere periode waardoor ondernemers beter kunnen investeren in een duurzamer bodemgebruik. Dit biedt ook meer zekerheid voor de volgende generatie boeren. VRIJKOMENDE AGRARISCHE BEBOUWING Het aantal agrarische bedrijven zal afnemen. Dit betekent dat er in het buitengebied woningen, bedrijfsgebouwen en -gronden vrijkomen. Naar verwachting worden gronden vooral overgenomen door boeren die hun bedrijf willen voortzetten. Voor woningen en bedrijfsgebouwen is maatwerk en flexibiliteit nodig om verrommeling van het gebied te voorkomen. Van belang is dat alleen functies worden toegestaan die kansen bieden voor de toekomstige ontwikkeling van de landbouw. Nevenactiviteiten, zoals paardenhouderijen, recreatiemogelijk-heden of huisverkoop, moeten een aanvulling zijn en passen bij de landschappelijke kwaliteit. GROND De laatste jaren heeft er veel natuurontwikkeling plaatsgevonden in en rondom Dordrecht waar boeren aan mee hebben gewerkt. Gronden die in de toekomst vrijkomen moeten ingezet kunnen worden voor eventuele kavelruil, om op die manier de agrarische structuur te versterken. Dit betekent meer grond bij het bedrijf en minder kilometers over de weg.

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 7 BODEM EN WATER Dordrecht wordt omringd door waterwegen: De Dordtsche Kil, Oude Maas, Beneden Merwede, Nieuwe Merwede en Hollands Diep. Dit heeft er niet alleen voor gezorgd dat Dordrecht een belangrijk havengebied is, maar ook een vruchtbaar landbouwgebied. Bodem, water en landbouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De beschikbaarheid van goed en voldoende water en een gezonde bodem zijn van levensbelang. ZOET WATER Zoet water is essentieel om er voor te zorgen dat gewassen goed groeien. De verwachting is dat droge perioden vanwege klimaatverandering in samenhang met verzilting gaan toenemen. Boeren zetten zich nu en in de toekomst in voor een duurzame watervoorziening. Dit betekent dat zij bedrijfsmaatregelen nemen om beter om te kunnen gaan met perioden van droogte. Mogelijke knelpunten in de zoetwatervoorziening moeten zoveel mogelijk beperkt worden. WATERKWALITEIT Veel bedrijfsactiviteiten zijn afhankelijk van een goede waterkwaliteit. Boeren hebben de verantwoordelijkheid om zich aan de wet- en regelgeving te houden die hiervoor gelden. Deze beleidskaders moeten praktisch toepasbaar zijn voor alle agrarische bedrijfstypen. Om de waterkwaliteit op peil te houden werken boeren met minder en schonere middelen en betere productiemethoden. Dit leidt tot het verminderen van emissies naar water, lucht en bodem. Het voorkomen van afspoeling naar het oppervlaktewater is ook een taak voor de industriegebieden. Zo werkt iedereen aan een goede waterkwaliteit. GEZONDE BODEM Een gezonde bodem is een duurzame bodem. Het behouden van de kwaliteit van de bodem is enerzijds een opgave, anderzijds een natuurlijke vanzelfsprekendheid. Modern ondernemerschap betekent werken aan de optimalisering van het bodemleven. WATERBERGING Naast droge perioden stijgt ook het aantal stevige regenbuien in kortere periodes. In 2015 heeft het gebied te maken gehad met veel wateroverlast en dit baart zorgen, want het kan veel schade aan gewassen toebrengen. De Nieuwe Dordtse Biesbosch levert inmiddels een mooie bijdrage aan waterberging. Dit moet ook in andere natuurgebieden en het stedelijk gebied de standaard worden. Moderne technieken, zoals precisielandbouw zullen in de toekomst gangbaar zijn. Hierdoor wordt het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen teruggedrongen.

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 8 INFRASTRUCTUUR Een goede bereikbaarheid voor agrarische bedrijven is essentieel voor de aan- en afvoer van producten. De ontsluiting van het landbouwgebied en veiligheid van alle weggebruikers blijft een belangrijk aandachtspunt. VEILIGHEID Mensen uit de Randstad hebben steeds meer behoefte aan rust, authenticiteit en beleving. De verwachting is dat er een toename plaatsvindt van recreatieverkeer naar het buitengebied. Voldoende parkeerplaatsen bij recreatieve gebieden zijn essentieel voor een veilige verkeerssituatie. Hetzelfde geldt voor gescheiden fiets,- en ruiterpaden. Alle weggebruikers moeten op een veilige en doeltreffende manier op de plaats van bestemming kunnen komen. In het oogstseizoen kan er veel landbouwverkeer actief zijn. Boeren vragen om begrip voor deze situatie en nemen zelf de verantwoordelijkheid voor schone wegen of het plaatsen van waarschuwingsborden bij modder op de weg. Bij de aanleg van nieuwe wegen dient rekening gehouden te worden met auto- en vrachtverkeer, maar ook met landbouwvoertuigen, fietsers en voetgangers. Het bestuur van LTO Noord- afdeling Eiland van Dordrecht ziet zichzelf als gesprekspartner voor advisering, zodat gezamenlijk naar een passende verbetering gezocht kan worden in een bepaalde verkeerssituatie. DIGITALE INFRASTRUCTUUR De agrarische sector is sterk afhankelijk van de digitale infrastructuur. Goede digitale communicatie met bijvoorbeeld afnemers en leveranciers is nu al van groot belang voor een goede bedrijfsvoering. Digitalisering is een middel om innovatie en kennisoverdracht te versterken. Toegang tot een goede digitale infrastructuur is er op dit moment niet of nauwelijks. Bedrijven in het buitengebied moeten de mogelijkheid hebben tot een stabiele en snelle internetverbinding voor verdere groei en modernisering. Het verzamelen en toepassen van (big) data zal steeds meer toenemen, tevens het gebruik van drones. Hierdoor kunnen de boeren steeds efficiënter werken. Dit past bij de ontwikkeling richting precisielandbouw. Een stabiele en snelle internetverbinding versterkt de innovatie en kennisoverdracht bij ondernemers.

DUURZAME ENERGIE Boeren op het Eiland van Dordrecht willen toe werken naar een agrarische sector die duurzaam is; die schoon produceert en het gebruik van fossiele brandstoffen verandert naar het gebruik van hernieuwbare energie. opwekken van energie zijn agrarische bedrijven in 2030 energieneutraal of zelfs energieleverancier voor de omgeving. Dit houdt in dat er volop gebruik gemaakt wordt van alle energieleverende mogelijkheden, zoals windenergie en zonne-energie. ENERGIE OPWEKKEN EN BESPAREN De Drechtsteden hebben met elkaar afgesproken om in 2050 energieneutraal te zijn. Agrarische bedrijven willen en kunnen een bijdrage leveren aan het behalen van deze doelstelling. De agrarische sector wekt in Nederland al 50% van alle duurzame energie op. Boeren zijn graag partner in pilots en initiatieven in het buitengebied om duurzame energie verder te stimuleren. Door de combinatie van besparen en OPSLAG EN TRANSPORT Vraag en aanbod van duurzame energie fluctueert, waardoor opslag en transport van energie een steeds belangrijker aandachtspunt wordt. Daarnaast gaan de ontwikkelingen met accu s, smart grids en andere slimme energiesystemen snel. Hier is een goed energienet voor nodig dat klaar is voor een toekomst gericht op duurzame energiebronnen. In 2030 zijn de agrarische bedrijven in Dordrecht energieneutraal en/of energieleverancier voor de stad. LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 9

INFRASTRUCTUUR De landbouw in Dordrecht is in 2030 een sterke sector met een gezond rendement. Boeren telen voedsel met een hoge voedingswaarde en kwaliteit. Dit doen zij voor de omgeving van Dordrecht, maar ook voor de wereldmarkt. ECONOMISCH RENDABEL Jarenlange investeringen in kennis en innovatie hebben er voor gezorgd dat Nederland behoort tot de top als het gaat om voedselproductie. Voor een groot deel worden de producten verkocht via de wereldmarkt. De mondiale vraag naar voedsel stijgt, maar het areaal landbouwgrond in Nederland niet. De vraag naar efficiënt en duurzaam produceren wordt dus steeds belangrijker. Vanuit de industrie wordt een steeds hoger eisenpakket aan toeleverende bedrijven opgelegd. Dit zal er voor zorgen dat de agrarische bedrijven verder moderniseren en ontwikkelen in teeltkennis. Ondernemers telen steeds meer marktgericht, waardoor vraag en aanbod beter op elkaar is afgestemd. VERBINDING STAD-PLATTELAND De license-to-produce hangt voor een groot deel af van de consument en de omgeving. Burgers worden steeds kritischer op de manier waarop het buitengebied wordt benut en hun voedsel wordt geproduceerd. Het verbeteren van de verbinding tussen stad en platteland is nodig voor het bestaansrecht van de boeren op het Eiland van Dordrecht. Het is van belang dat burgers weten waar hun voedsel vandaan komt. Boeren kunnen hier een bijdrage aan leveren door het houden van open dagen, het aanbieden van stageplaatsen en het geven van voorlichting en educatie. Inspelen op de wensen van de consument, duurzaam zijn ten opzichte van het milieu én winstgevend zijn vormen belangrijke uitgangspunten voor de komende jaren. AGRARISCH NATUURBEHEER Agrarisch natuurbeheer houdt in dat boeren gestimuleerd worden om iets extra s te doen om de biodiversiteit te stimuleren. Boeren die aangesloten zijn bij een agrarische natuurvereniging leggen bijvoorbeeld akkerranden met bloemenmengsels aan of beheren dijken met behulp van schapen. Op die manier wijden ze (een deel van) hun werk aan de natuur en dienen hiermee een maatschappelijk doel. In 2017 werden op ruim 300 hectare maatregelen toegepast voor agrarisch natuurbeheer. Boeren hebben de potentie om dit uit te breiden. Hierdoor vergroten ze de biodiversiteit en het verbetert de leefbaarheid en beleving van het buitengebied. LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 10

LANDBOUWVISIE EILAND VAN DORDRECHT 11 AMBITIES In 2030 is de agrarische sector op het Eiland van Dordrecht een verantwoorde en toekomstbestendige sector welke bijdraagt aan de gezondheid en leefbaarheid van Dordrecht en haar omgeving. Bij deze visie horen vier ambities: VERBETEREN VERBINDING STAD-PLATTELAND Inwoners van Dordrecht meer betrekken bij het buitengebied door het houden van open dagen, het aanbieden van stageplaatsen en het geven van voorlichting en educatie. Stimuleren en verbeteren van korte voedselketens. Uitbreiding van het agrarisch natuurbeheer. RUIMTELIJKE ONTWIKKELING Behoud van goede agrarische grond voor agrarische productie. Ruimte voor bedrijfsontwikkelingen met behoud van landschappelijke kwaliteit. Verbeteren van landbouwstructuur door bijvoorbeeld ruilverkaveling. Kenbaar maken van nut en noodzaak duurzamer pachtbeleid en goede (digitale) infrastructuur. VOLDOENDE SCHOON EN ZOET WATER Inzetten op bedrijfsmaatregelen om beter om te kunnen gaan met droogte. Het op peil houden van de waterkwaliteit door het gebruik van minder en schonere middelen en betere productiemethoden. Meer waterberging in stedelijk gebied en natuurgebieden. MINDER ENERGIEVERBRUIK, MEER DUURZAME PRODUCTIE Investeren in samenwerking met de omgeving om duurzaamheidsdoelen te behalen. Het leveren van een bijdrage aan de duurzame energievoorziening van het landelijk en stedelijk gebied door meer zonnepanelen op daken en windmolens. Verder investeren in innovaties en moderne technieken om het milieu minder te belasten.

LTO Noord T 088 888 66 66 F 088 888 66 60 E info@ltonoord.nl I www.ltonoord.nl Hoofdkantoor LTO Noord Zwolle Zwartewaterallee 14 8031 DX Zwolle Postbus 240 8000 AE Zwolle ONDERNEMEN DOEN WE SAMEN