1 ste graad secundair onderwijs MUSEUM AAN DE IJZER. Wat rest van het leven. Wat blijft van het land.

1 ste graad secundair onderwijs MUSEUM AAN DE IJZER Wat rest van het leven. Wat blijft van het land. 1

Ter info Met deze invulbrochure hebben we geprobeerd voor leerlingen van de eerste graad van het secundair onderwijs een boeiend werkdocument te brengen. Waar het onderwerp er zich toe leende hebben we eveneens gepoogd moderne werkvormen te hanteren. De opdrachten en de werkwijze zijn gebaseerd op de VakOverschrijdende EindTermen (VOET) die hieronder vermeld zijn. We wensen u samen met de leerlingen een leerrijk bezoek aan het vernieuwd museum. Secundair onderwijs - A-stroom - Aardrijkskunde - Vakgebonden eindtermen 1. Landschap en kaart Een reëel landschap en beelden ervan met elementaire geografische termen beschrijven en deze op een overeenstemmende kaart aanwijzen Kaarten en plattegronden lezen door gebruik te maken van legende, schaal en oriëntatie Op werkkaarten van Vlaanderen of België en van andere bestudeerde gebieden diverse landschapscomponenten benoemen, zijnde reliëfgebieden, rivieren, landbouwgebieden, industriegebieden, agglomeraties en steden, zeehavens, transportassen, toeristische streken en toeristische centra 2. Bevolking en multiculturele samenleving Leren respect opbrengen voor de eigenheid en de specifieke leefwijze van mensen uit andere culturen, ook in onze multiculturele samenleving Secundair onderwijs - A-stroom - Geschiedenis - Vakgebonden eindtermen NIEUWSTE TIJD 19de - 20ste eeuw eigen staat Europa wereld 11 Europese wereldoverheersing en rivaliteit, nieuwe machten, Eerste Wereldoorlog. 1871-1918 13 Vorming en evolutie van tegengestelde machtsblokken. Secundair onderwijs - A-stroom - Nederlands - Vakgebonden eindtermen 1. De leerlingen ontwikkelen binnen gepaste communicatiesituaties een bereidheid om: te luisteren een ander te laten uitspreken een onbevooroordeelde luisterhouding aan te nemen te reflecteren over hun eigen luisterhouding het beluisterde te toetsen aan eigen kennis en inzichten 2. De leerlingen ontwikkelen binnen gepaste communicatiesituaties (zie eindtermen 5 en 6) een bereidheid om: te spreken Algemeen Nederlands te spreken een kritische houding aan te nemen tegenover hun eigen communicatiegedrag 2

Opdracht in de klas 1. De route naar het front Duid de plaats van vertrek aan. Situeer op onderstaand kaartje welke weg jij moet volgen om de stad met het Museum aan de IJzer te bereiken, duid de IJzer aan. 2. Combineer in onderstaande tabel een begrip uit kolom 2 (1 6) met een begrip in kolom 3 (A F) 1 Menenpoort 1914 1918 A 2 Slag om de Grenzen Bos van Compiègne B 3 WO I Herstelbetalingen Oostkantons (B) C 4 Wapenstilstand 11 november 1918 Strijdende partijen D 5 Verdrag van Versailles 1918 Last Post E 6 Frankrijk, Verenigd Koninkrijk,België, Duitse Keizerrijk Tamines (Charleroi), 650 burgers worden door de Duitsers als schild gebruikt tegen de Franse aanval F Antwoorden 1 2 3 4 5 6 3

3. Verwijzen naar witte papaver In Vlaanderens velden (Letterlijk vertaald) In Vlaanderens velden bloeien de klaprozen Tussen de kruisen, rij aan rij die onze plek aangeven; en in de lucht vliegen leeuweriken, nog steeds dapper zingend zelden gehoord te midden van het kanongebulder aan de grond. Wij zijn de doden. Enkele dagen geleden leefden we nog, voelden de dauw, zagen de zon ondergaan. Beminden en werden bemind en nu liggen we in Vlaanderens velden. Neem ons gevecht met de vijand weer op: Tot u gooien wij, met falende hand de toorts; aan u om haar hoog te houden. Als gij breekt met ons die sterven, zullen wij niet slapen, ook al bloeien de klaprozen in Vlaanderens velden. De witte klaproos staat symbool voor het streven naar vrede. Vrede in de ruime zin van het woord: meer dan geen oorlog betekent het ook rust, harmonie, verdraagzaamheid in een multiculturele samenleving maar ook in alledaagse omstandigheden. De keuze van de witte klaproos is geïnspireerd op bovenstaand wereldberoemde gedicht van John McCrae In Flanders Fields dat hij aan het front schreef. Onderstaande link naar youtube brengt je bij bovenstaand gedicht van John McCrae In Flanders Fields. http://www.youtube.com/watch?v=k6blokpdkg8 een video over het beroemde gedicht 'In Flanders Fields' van John McCrae dat hij in 1915 schreef. Het gedicht wordt gebracht door Anthony Davies, als nagedachtenis voor alle gesneuvelden van WO I. 4

4. Mensen op de vlucht De Grooten Oorlog startte 100 jaar geleden. Heel wat activiteiten draaien heel terecht rond de gesneuvelden, soldaten uit diverse landen die hun leven in de weegschaal legden om onze vrijheid te verdedigen. Maar in diezelfde tijd sloegen ouders met hun vaak nog heel kleine kinderen op de vlucht voor het oorlogsgeweld. Opdracht : Hieronder vind je het verhaal van zo n familie. Het is de bedoeling dat je je probeert in te leven in de gedachten, gevoelens, de waarnemingen van die kinderen en dat je het verder verloop van het verhaal zelf schrijft. Terwijl moeder haastig het hoogstnodige verzamelde voor haar en de 3 jongste kinderen hadden de twee oudsten, Werner en Emiel, elk vijf minuten gekregen om wat persoonlijke spullen samen te rapen. Meer tijd hoefde ook niet want ze waren arm. Afgedragen kleren van de oudste deden dienst voor de jongeren. Vader was pachter op een kleine boerderij. De os werd voor de gammele, 5

volgeladen kar gespannen. De kleinsten kregen een plaats tussen de spullen op de kar; moeder, vader, Werner en Emiel volgden te voet. Net als vele dorpsgenoten sloegen ze op de vlucht voor het oorlogsgeweld van het oprukkende Duitse leger. Gisteren waren ze opgeschrikt door geweervuur, inslaande mortieren en obussen die in het aardappelveld ontploften. De kinderen hielden zich schuil in de kelder. Uren had het geweld geduurd. De schrik zat er goed in. Het was een zware beslissing maar s avonds had vader de paar kippen en konijnen, het varken, de geit, de twee schapen en de koe naar de kasteelhoeve gebracht. De burgemeester had dit voor hem geregeld. Hij had zelfs een geschreven bewijs dat hij de dieren terug kon halen als hij terugkwam. Hij geloofde wat ze hem vertelden want lezen kon hij niet. Hij was nooit naar school geweest; als oudste van 12 kinderen moest hij meehelpen waar kon en vooral koeien wachten had hij veel gedaan. Dat vond hij best een leuke tijd, de rust, de natuur, de vrijheid hij mijmerde er graag over. Hun tocht vorderde uiterst traag. Ze moesten het station zien te halen want daar konden de kinderen op een trein richting Frankrijk worden gezet. De kar hotste over kapotgeschoten wegen, minuten duurden uren. Ze kregen dorst, honger, ze waren moe maar niemand durfde het aan te klagen. Uiteindelijk bereikten ze het station. Hartverscheurende taferelen speelden zich voor hun ogen af. Ouders werden van hun kinderen gescheiden. Werner en Emiel beseften heel goed wat er gebeurde, ze waren al 6 en 5 jaar. In oorlogstijd geen kind meer dus. Dikke tranen van angst en verdriet rolden over hun wangen terwijl de drie kleinsten in hun armen geduwd werden. De trein trok zich puffend op gang. Uren later werden ze in een schooltje in het Noord-Franse Abbeville in een klooster ondergebracht 6

5. De strijd begint Heel wat Europese landen waren betrokken bij WOI. De volledige frontlijn liep door verschillende landen. WOI die van 1 augustus 1914 tot 11 november 1918 duurde, speelde zich op vier fronten in Europa af. Welke strijdende partijen stonden tegenover elkaar? Duid op de kaart op volgende pagina de vier fronten aan: 1. het westfront 2. het oostfront met Rusland 3. het Italiaanse front in de Alpen 4. het Balkanfront tegenover het Ottomaanse Rijk In het vrt-programma Ten Oorlog trokken drie reporters te voet langs de Europese frontlinie. Ze vertrokken aan het strand van Nieuwpoort en trokken door Frankrijk, Italië, Slovenië, Albanië, Macedonië en Griekenland. Uiteindelijk bereikten ze de slagvelden van Gallipoli. (zie kaartje) Kan je verklaren waarom de frontlijn (zie kaartje) onderbroken is? Duid op onderstaande kaart zelf de fronten aan 7

Geïnteresseerd? Op Youtube kan je terecht om de uitzending te herbekijken of je kan het boek lezen! http://www.youtube.com/watch?v=vyjng2hyzfy en http://www.youtube.com/watch?v=izwndugyjgc 8

Bezoek: MUSEUM AAN DE IJZER Op bovenstaande foto zie je twee belangrijke monumenten, enerzijds de PAX-poort en anderzijds de IJzertoren, waarin het 22 verdiepingen tellende museum gevestigd is. Via de trap bereik je het dakterras. Vandaar krijg je een adembenemend zicht over de toenmalige frontstreek. Eerste Wereldoorlog De langlopende oorzaak van WOI was de honger naar machtsuitbreiding van de grootmachten van Europa, waaronder het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse, het Ottomaanse, het Russische en het Britse Rijk, Frankrijk en Italië. De moord op 28 juni 1914 op aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk, de troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije, door een Bosnisch-Servische nationalist, was de directe aanleiding voor de grootmachten om WOI te starten. Via hun kolonies verspreidde het conflict zich gauw over de wereld. België werd vanaf zijn ontstaan in 1830/1831(1831 Verdrag van Londen), door de toenmalige grootmachten verplicht neutraal te blijven. België weigert Duitsland vrije doorgang, Duitsland schendt de neutraliteit en valt in augustus 1914 België binnen en dat is de aanleiding dat Groot- Brittannië in oorlog komt. België was een klein land, waarvan weinig tegenstand werd verwacht. Tegelijk was het een industriële grootmacht met het dichtste spoorwegnet van het Europese vasteland, wat het tot een aantrekkelijk doelwit maakte. Het Duitse leger rukte snel op, veroverde de vestingen langs de Maas en dreef het slecht uitgeruste Belgische leger voor zich uit. De Belgen trokken zich terug op Antwerpen dat in de voorafgaande decennia was omgeven door een ring van forten. Op 10 oktober 1914 viel echter ook Antwerpen. Het Belgische leger trok zich vervolgens langs de kust terug in de richting van Frankrijk. De laatste verdedigingslinie op Belgisch grondgebied werd ingericht langs de IJzer. De omgeving van de IJzer werd onder water gezet. Het Duitse leger liep hopeloos vast in de moerassen. Vier jaar lang bleef de IJzer de grens tussen de Duitse en de geallieerde legers, als de meest westelijke uitloper van een frontlinie die van het Noordzeestrand bij Nieuwpoort doorliep tot de Frans-Zwitserse grens. Achter de IJzerlinie bleef een klein deel van België onbezet. De opperbevelhebber van het Belgische leger, koning Albert, vestigde zijn hoofdkwartier in Veurne. 9

Via Dolorosa: de weg van lijden kruisweg Door de PAX-poort wandel je over de via Dolorosa naar de nieuwe IJzertoren. De 'Via Dolorosa' of 'Weg van het Lijden' volgt de eerste oorlogsmaanden van het Duitse leger in België, vanaf het oversteken van de Duitse grens bij Gemmenich tot het vastlopen van het front in de Westhoek. De gemeenten waar de vijand doortrok staan vermeld op dit pad. Opdracht : Op de volgende bladzijde vind je de steden en gemeenten langs de Via Dolorosa. Duid op onderstaande kaart Visé, Halen, Aarschot, Sambreville, Namur, Dinant, Mons, Leuven, Dendermonde en Melle aan. Antwerpen Diksmuide Brussel 10

11

Bekijk de film (12 minuten) Welk gevoel overheerst na het bekijken van de film: noteer het sterkste gevoel onderaan, daarboven het tweede in rij en zo verder tot de top. Verdieping 22: Panoramazaal Teken de frontlijn Hoe ver lag het front van de IJzertoren? Hoe ver ligt Ieper van hier? Wat stelt het blauwe gebied voor? 12

Verdieping 20 Toon op de kaarten hieronder aan dat de oorlog een wereldoorlog was. Duid minstens 5 betrokken landen aan. Duid ook verschillende werelddelen aan die betrokken waren. Wat verstaat men onder geallieerden? (groen) Wat verstaat men onder neutrale landen? (wit) Wat zijn de centralen? (grijs) Wat was de rechtstreekse aanleiding tot WOI? 13

Tijdslijn Op de tijdsband in de centrale trappenhal van de IJzertoren vind je belangrijke gebeurtenissen uit WOI met de juiste datum. Hieronder vind je een aantal gebeurtenissen. Het is de bedoeling dat je die in de juiste tijdsorde rangschikt. Noteer telkens de exacte datum. a. Frankrijk en Nederland mobiliseren. Duitsland verklaart Rusland de oorlog. Algemene Duitse mobilisatie. b. De wapenstilstand gaat in om 11.00 uur in de voormiddag. c. Dodelijke aanslag op de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand en zijn echtgenote in Sarajevo. d. De Duitsers veroveren Diksmuide. Het Belgisch Duitse front loopt vast in de modder van de IJzervlakte. e. De eerste Amerikaanse troepen landen in Frankrijk. Letter gebeurtenis 1 2 3 4 5 datum 14

Verdieping 18: Mensen op de vlucht Links: een recente foto van een vluchtende massa voor oorlogsgeweld. Rechts: Belgen op de vlucht in WOI. Een deel van de Belgische bevolking moest vluchten: ze trokken naar onbezet België of ze werden opgevangen in Frankrijk, Nederland en Engeland. Stel dat je te voet moet vluchten en je mag slechts 5 voorwerpen meenemen. Wat neem je mee? 1. 2. 3. 4. 5. Waarom kies je deze voorwerpen? 1. Geef twee redenen waarom mensen vandaag op de vlucht slaan. 2. Noteer drie landen waaruit asielzoekers afkomstig zijn. 15

Verdieping 15 : Belevingsverdieping Deze ruimte poogt bij de bezoeker de sfeer van onzekerheid, angst, verschrikking en ontreddering op de roepen. Het zijn precies die gevoelens waaraan de frontsoldaten werden blootgesteld. Probeer via de geluiden, het licht en de beelden het beklemmend gevoel van de oorlog te ondergaan. Opgelet: Wie epilepsie of hartproblemen heeft, verlaat deze verdieping en gaat onder begeleiding van de leerkracht naar de lift op verdieping 16. Verdieping 14 : Man versus machine De Groote Oorlog vormt een breuklijn in de geschiedenis van de oorlogsvoering. De tactiek loopt achter op de techniek waardoor de mens tegenover een regiment moordende machines komt te staan. Het wetenschappelijke, economische en industriële bedrijf draait door in functie van de oorlog. De fabrieken produceren steeds zwaarder geschut, mitrailleurs braken aan een oplopend tempo kogels uit en de legerhospitalen kunnen de verminkte soldaten nauwelijks verwerken. De negentiende-eeuwse heroïek is ver te zoeken in de massale slachtpartijen en de soldaten vervagen tot vervangbare onderdelen van de twintigste-eeuwse oorlogsmachine. De beide legers groeven zich steeds verder in hun loopgraven in. Vier jaar lang deden ze pogingen door de steeds sterkere linies van de tegenstander heen te breken. Aan beide zijden werden daarbij naast honderdduizenden soldaten voortdurend nieuwe uitvindingen zoals tanks en gifgassen ingezet. Prikkeldraad is in zo grote hoeveelheden gebruikt dat de verkoop van resterende voorraden na de oorlog tot de doorbraak van het gebruik in de landbouw leidde. Een van de gevaarlijkste plekken van het IJzerfront was de Dodengang, een loopgravenstelsel dat tot vlakbij de IJzer doorliep. Omdat aan de overzijde hetzelfde gebeurde, naderden de vijandelijke legers elkaar hier tot op enkele tientallen meters. 16

In deze macabere omgeving vond een van de meest bizarre gebeurtenissen van de frontoorlog plaats: een verbroedering tussen de soldaten aan weerszijden van het front tijdens de Kerst van 1914. Naar een tekst van : Hans Renes, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Hier kan je de geur van het chloorgas en het mosterdgas ruiken. Zoek in de tekst voorbeelden van het feit dat de oorlog leidt tot het uitvinden van nieuwe producten en dus de economie ten goede komt. Wist je dat België een belangrijke wapenleverancier is? Wat is de belangrijkste wapenfabrikant in België? Ook nu nog spelen bedrijven volop in op oorlogsvoering. Oorlogsfilms spreken tot de verbeelding, de speelgoedindustrie produceert speelgoedwapens terwijl de ICT-sector informatici aanwerft die software ontwerpen voor de heel gegeerde computerspellen. Pedagogen zijn bezorgd over de impact van de vele wargames op het gedrag van jongeren, die zich niet langer bewust zijn van het verschil tussen fictie en realiteit en het afschuwelijke van oorlog te veel relativeren. Hou jij van computerspellen? Ga jij akkoord met de bezorgdheid van de pedagogen wat betreft de wargames? Waarom of waarom niet? 17

Verdieping 13 : Obussen worden urnen Officiële doden cijfer (1) Herziene dodencijfers Aantal POW einde oorlog Aantallen gewonden Totaal slachtoffers Totaal Geallieerden 4.935.975 5.419.000 4.846.376 9.291.487 19.556.863 Totaal Centralen 3.289.196 4.029.000 3.078.545 8.379.418 15.486.963 Totaal WOI 8.225.171 9.448.000 7.924.921 17.670.905 35.043.826 POW = prisoner of war Kan je het thema van deze verdieping Obussen worden urnen verklaren? Bovenstaande cijfers zeggen genoeg over de zinloosheid van oorlogsvoering. Vergelijk het aantal gesneuvelden met de totale Belgische bevolking anno 2014. Wat stel je vast? 18

Op deze verdieping staan obussen. Bij elke obus staat de naam van een gesneuvelde soldaat/burger. Stel dat je op dit moment een van deze gesneuvelden hier zou ontmoeten. Schrijf hieronder de boodschap die je hem/haar zou willen zeggen. Omschrijf hoe je je voelt bij het zien van al die obussen, die zovele doden gemaakt hebben. Verdieping 12 : Bezet land Het leven in bezet België werd heel erg beperkt. Alles werd gereglementeerd. Hieronder vind je een paar voorbeelden van aanplakbiljetten waarmee de bevolking geïnformeerd werd. Noteer 3 beperkingen en beschrijf wat dit voor gevolg had voor de mensen. Wat betekent het als in een land dat in oorlog is de avondklok ingesteld wordt? 19

Verdieping 10 : Terug thuis Foto genomen in Compiègne na het ondertekenen van de wapenstilstand door de strijdende partijen Op welke datum werd de wapenstilstand getekend? In welk land ligt Compiègne? De wapenstilstand werd op een wel heel speciale plaats ondertekend. Welke? Wat werd in het Verdrag van Versailles geregeld? Welke landen waren zeker betrokken bij de wapenstilstand? De oorlog is voorbij. De soldaten komen terug thuis. Hoe verwachten de soldaten thuis ontvangen te worden? 20

Naast de lichamelijke letsels blijven soms levenslang de onzichtbare psychische letsels zoals depressies, angstaanvallen, slapeloosheid, Lichamelijke letsels tekenen de slachtoffers voor de rest van hun leven. Gasaanvallen en kogels in hoofd of romp veroorzaken onmiddellijk of op korte termijn de dood. Velen blijven echter letsels die niet dodelijk zijn, voor de rest van het leven meedragen. Oogletsels en schade aan de ademhalingswegen als gevolg van de gasaanvallen zijn niet zichtbaar maar beperken blijvend de activiteiten. Kogels en granaatscherven blijven hangen in het lichaam. Wonden zijn bijna altijd geïnfecteerd, want modder of stukken kledij zijn met het projectiel het lichaam binnengedrongen. Zelfs de kleinste verwonding kan aanleiding geven tot tetanus, met bijna zeker de dood tot gevolg. Er waren geen vaccinaties, er waren geen antibiotica ( het eerste antibioticum Peniciline werd pas in WOII gebruikt), dus bleven de wonden maanden soms jaren etteren. Op de foto s zie je voorbeelden van: Diepe littekens en littekens die het gelaat ontsieren. Moeilijke, herhaalde gezichtsreconstructies zijn nodig om een menswaardig leven te kunnen leiden. Littekens op ledematen met flexie contracturen als gevolg (handen in krampachtige houding) Koudvuur of gangreen: het afsterven van weefsel vooral van handen en voeten kwam veel voor: de weefsels zwellen, worden zwart en vallen tenslotte af. De oorzaken zijn ofwel een onderbreking van de bloedtoevoer of een besmetting met een anaerobe microbe, gewoonlijk beide. Als men het leven van de patiënt wil redden is de enige behandeling het wegsnijden van het afgestorven weefsel. In de praktijk kwam dat gewoonlijk neer op een amputatie van de hand, voet, been of arm. Huidletsels door inwerking van gifgas Stompen van geamputeerde ledematen Hoe kijk je aan tegen mensen met een handicap. Hoe ga je daar mee om? _ 21

Verdieping 9 : Vergeten? Vergeven? Verwerken? Kathe Kollwitz Het geraas van het nabije vee. De boer die in de schaduw zit van het bleke beeld. De bomen die buigen voor de wind van de zee. Zijn ouders hebben het lapje grond gekocht waar hij tot het kraakbeen in de modder stak. Hij was een begaafd student. Iets in wiskunde zegt de boer. Het beeld werd gemaakt naar een schoolfoto. Twee jaar later gingen zijn ouders ook dood, zegt de boer. Het wordt fris. Ik ga de geiten melken. Ergens nog een kraakbeen. Weggevreten door het zuur van de polderaarde, een zoon zonder kinderen, schuldig starend, als naar zijn meetkundeboek, naar zijn graf in het gras. (Hugo Claus Van horen zeggen ) 22

De oorlog is voorbij. Steden zijn kapotgeschoten, soldatenkerkhoven zijn in Vlaamse velden gezaaid, radeloze soldaten keren terug naar de heimat, een dichter verwoordt het verdriet van ouders, Käthe Kollwitz beeldhouwt het treurend ouderpaar na de dood van haar zoon. In het museum vind je onderstaand kunstwerk waarin een hedendaags kunstenaar zijn impressie van de oorlog uitgedrukt heeft. Lees de tekst die op de muur geschilderd is. Welke boodschap heeft de kunstenaar aan de bezoekers willen meegeven? 23

Verdieping 8: De IJzertoren als symbool Waarom werd de 1ste IJzertoren gebouwd? Wat betekent AVV-VVK? De IJzertoren heeft een specifieke vorm: Wat diende als voorbeeld? Noteer de boodschap die de IJzertoren meegeeft? Waarom die 4 talen op de toren? 24

Verdieping 6 : Een eigen mening vormen Mensen zoeken naar groepsgevoel: Groepsgevoel is noch goed noch slecht maar kan goed of slecht gebruikt worden: geef enkele groepen waar jij toe behoort. Er worden een aantal stellingen voorgesteld. Naargelang de leerling(e) al dan niet akkoord gaat met de stelling sluit hij/zij bij de ene of andere groep aan. Ik heb ooit mijn GSM gebruikt om iemand een pest-sms te sturen. Ouders, scholen en overheid moeten dringend strenger optreden tegen pestgedrag via sociale media. Leerkrachten kunnen aan pestgedrag in klas weinig veranderen. Alle asielzoekers moeten onmiddellijk huisvesting krijgen. Daarom ben ik bereid vluchtelingen in huis te nemen Allochtonen passen zich onvoldoende aan de gewoontes van het gastland aan. 25

26