Hoe houd ik mijn paard vitaal? 5 Praktische Tips! Wat u zelf kunt doen om direct het welzijn van uw paard te verbeteren. door Jannemarie Frowijn

Hoe houd ik mijn paard vitaal? 5 Praktische Tips! Wat u zelf kunt doen om direct het welzijn van uw paard te verbeteren. door Jannemarie Frowijn

E-book versie 2.0 Download de nieuwste versie van dit e-book via: www.praktijkvoorpaardenosteopathie.nl Verspreiding Voelt u zich vrij om dit e-book in ongewijzigde vorm te delen met wie u maar wilt (bijv. door de link door te sturen, op uw website te plaatsen of een uitgeprinte copy aan iemand te geven). Disclaimer De Praktijk voor Paardenosteopathie, Jannemarie Frowijn, kan niet verantwoordelijk worden gehouden voor welke negatieve consequentie dan ook die in verband gebracht wordt met de interpretatie van de informatie in dit ebook. Belangrijk Bij twijfel over de acute gezondheidstoestand van uw paard raad ik u aan zo spoedig nodig contact op te nemen met uw dierenarts. Wanneer u advies wilt van een paardenosteopaat kunt u de dichtstbijzijnde paardenosteopaat vinden op www.icreo.com (onder therapeutenlijst).

Inleiding Beste paardenhouder, beste lezer, Goed dat u geïnteresseerd bent in: Hoe houd ik mijn paard vitaal? 5 Praktische Tips! In mijn dagelijkse werkzaamheden als paardenosteopaat kom ik onderweg veel mensen en paarden tegen waarbij iedere probleemsituatie een eigen oplossing vraagt. Na het behandelen van het paard geef ik tips en adviezen om het welzijn van het paard te vergroten en het terugkeren van klachten te voorkomen. Ik ben ervan overtuigd dat het welzijn van paard en paardenhouder aanzienlijk bevordert kan worden, zodat beide beter van elkaar kunnen genieten en de combinatie meer vitaal wordt wat tot betere prestaties zal leiden. Mijn ervaring is dat er veel dingen zijn die u als paardenhouder zelf zou kunnen doen (checken en indien nodig verbeteren) om direct het welzijn van het paard te verbeteren en het paard vitaal te houden. Mensen vragen daar ook geregeld om. Vandaar dat ik in de digitale pen geklommen ben om mijn kennis met u te delen. In dit boek krijgt u in 5 hoofdstukken kennis over een bepaald onderwerp om zo meer inzichten in de verschillende onderwerpen te krijgen. Hierbij ben ik uitgegaan van de anatomie, neurologie en fysiologie van het paard. Vervolgens geef ik u voor ieder onderwerp een door u zelf uitvoerbare check en/of praktische tip waarmee u met uw eigen paard aan de gang kunt. Veel plezier en succes ermee! Vriendelijke groet, Jannemarie Frowijn, Paardenosteopaat, ICREO-gecertificeerd

Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Rug & Zadel 5 Hoofdstuk 2: Kaakgewricht & Gebit 7 Hoofdstuk 3: Meten is weten 9 Hoofdstuk 4: Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren 11 Hoofdstuk 5: Heeft mijn paard blokkades? 13 Dankwoord Per hoofdstuk volgt de indeling A B C D, waarbij de letters staan voor: A. Waarom? B. Kennis C. Praktische Tip D. Advies

1. Rug & Zadel A. Waarom: Rug & Zadel Om een rijpaard gezond te houden is het noodzakelijk dat een paard zijn rug goed kan bewegen. Voor een goed gebruik van de rug van het paard is een goed passend zadel een vereiste. B. Kennis: Rug & Zadel De wervelkolom van het paard heeft, om vrij te kunnen bewegen, ruimte nodig. Deze ruimte wordt geleverd door verschillende onderdelen waaruit een zadel is opgebouwd (waaronder de kamer en de boom van een zadel). Daarnaast zorgt een zadel ervoor dat de druk van de ruiter goed verdeeld wordt, hiervoor zijn de kussen van het zadel verantwoordelijk. De kussen rusten op de paardenrug. Wanneer een ruiter zonder zadel rijdt is er meer sprake van puntbelasting. Wat is een goed zadel? Een goed zadel is een goed passend zadel. Dit is niet merkafhankelijk, wel is het zo dat je per discipline (dressuur/springen/endurance/gangenpaarden/recreatie) voor jezelf verschillende eisen aan het zadel zult stellen. C. Praktische Tip: Rug & Zadel Als grote gemene deler heeft het zadel verschillende basiscriteria waaraan het moet voldoen: het zadel moet goed aansluiten aan de paardenrug, maar ook dienen de wervelkolom (inclusief de schoft) vrij te liggen! Het totale zadel moet in balans liggen (mag niet voor of achterover hellen) en het dragende deel van het zadel mag niet verder richting staart eindigen dan de laatste borstwervel. Op laatstgenoemde criteria ga ik wat uitgebreider in. De 18 borstwervels en de bijbehorende ribben vormen, samen met het borstbeen, een soort van ton die veerkracht heeft. Dit is het gedeelte waar het ruitergewicht gedragen kan worden. Na de laatste borstwervel beginnen de lendenen. Dit gedeelte van de rug van het paard is niet geschikt om te dragen. 05

1. Rug & Zadel Praktische Tip: het lokaliseren van 18e borstwervel! Bekijk het filmpje (het filmpje wordt geopend in uw browser) D. Advies: Rug & Zadel Met een goed passend en goed bijgehouden zadel (ieder half jaar even laten nakijken en evt. opnieuw vullen) kunt u heel veel problemen voorkomen! Een niet goed passend zadel heeft (zoals je inmiddels kunt vermoeden) meer gevolgen dan bijv. alleen een lokale drukplek. Uw paard zal met een slecht passend zadel gaan compenseren in zijn hele biomechanica. Ook zal een slecht passend zadel consequenties hebben voor het functioneren van verschillende organen (zie hoofdstuk 5: Heeft mijn paard blokkades? ). Let op! Als u twijfels heeft of uw zadel (nog) passend is voor uw paard, raad ik u echt aan om een deskundige te raadplegen! 06

2. Kaakgewricht & Gebit A. Waarom: Kaakgewricht & Gebit Een gezond gebit is van essentieel belang voor het gehele functioneren van het paard. Natuurlijk is het sowieso prettig dat een paard geen last heeft van tand- of kiespijn. Ook voor het rijden met een bit is het belangrijk dat de paardenmond in orde is. Voor de spijsvertering is het ook van essentieel belang dat het voedsel goed gekauwd en van speeksel voorzien wordt in de mond, waardoor de maag en darmen hun werk optimaal kunnen doen. B. Kennis: Kaakgewricht & Gebit Wat zijn tekenen van gebitsproblemen bij uw paard? Wanneer er een ontsteking in de mond zit of wanneer er bijv. voedsel achterblijft tussen de kiezen van het paard, kun je dit ruiken door zelf de lucht in te ademen dichtbij de mond van het paard! Het kauwen van proppen : tijdens of na het eten van hooi laat het paard kleine propjes samen gekauwd hooi uit zijn mond vallen. Het paard is in die situatie onvoldoende in staat om het hooi goed te kauwen en door te slikken. Ook het vinden van onverteerd voedsel (granen) in de mest kan op een gebitsprobleem duiden.bij de anatomische vorming van het gebit, steken de kiezen van de bovenkaak aan de buitenzijde wat verder naar buiten dan de kiezen van de onderkaak (voor check: zie C) Het paard maakt normaliter, bij het kauwen van voer, een beweging met zijn onderkaak die de vorm heeft van een liggende 8 (voor check: zie C). Door te kijken of er grote verschillen zitten tussen de spierontwikkeling van de kauwspieren aan de linker zijde t.o.v. de kauwspieren aan de rechter zijde van het paard kun je bepalen of het paard een bepaalde voorkeur van kauwen heeft. Bijv. bij sterk ontwikkelde kauwspieren aan de linkerzijde en slecht ontwikkelde kauwspieren aan de rechterzijde kan er een probleem zijn in het gebit aan de rechter zijde (het paard geeft dan de voorkeur aan kauwen met de linker zijde van zijn gebit). 07

2. Kaakgewricht & Gebit C. Praktische Tip: Kaakgewricht & Gebit Check Aan de bovenkaak kun je voorzichtig vanaf de buitenkant met je vingers langs de kiezenrij voelen. Je drukt daarbij het wangslijmvlies van het paard tegen de kiezen aan. Wanneer er scherpe haken zitten, zal het paard op jouw druk tegen de buitenkant reageren (pijn reactie). Check Door met 1 hand de bovenkaak van het paard vast te houden en met je andere hand de onderkaak van het paard zachtjes heen en weer te bewegen krijg je een indruk van de zijwaartse beweging van de onderkaak. Wanneer er haken aan de kiezen zitten, zul je dit waarnemen door een afwijkend geluid (scherp, raspend). Let op: het hoofd van het paard laag houden, zodat hij kan ontspannen in zijn kaken. Bekijk het filmpje (het filmpje wordt geopend in uw browser) 08

2. Kaakgewricht & Gebit D. Kaakgewricht & Gebit Door bovenstaande checks regelmatig uit te voeren, krijgt u een indruk van de gezondheid van het gebit van uw paard. U kunt hiermee vroegtijdig misstanden herkennen en erger voorkomen. Het neemt niet weg dat een jaarlijkse controle en evt. behandeling van een goede gebitsverzorger op zijn plaats is. Bij jonge paarden, wanneer het gebit nog in ontwikkeling is, zal er vaker wat hulp geboden kunnen worden. Maar ook bij de wat oudere paarden is het goed om te blijven checken! Bij het werken als osteopaat is het van groot belang dat er een goede balans is in het gebit, de kaak en het hele hoofd. Dit is van groot belang voor de vitalitet en het zelfgenezend vermogen van het paard! Let op! Raadpleeg bij twijfel en vragen een gespecialiseerde gebitsverzorger! 09

3. Meten is weten A. Waarom: Meten is weten De hartslag, ademhaling, lichaamstemperatuur en gewicht van het paard zijn maatstaven voor het welbevinden van uw paard. B. Kennis: Meten is weten Wanneer uw paard rustig in de wei of op stal staat, bijv. tijdens het eten van ruwvoer, zal de hartslag 28-40 keer per minuut zijn en de ademhaling 8 14 keer per minuut. Een veulen ademt 15 keer per minuut. De lichaamstemperatuur van een paard bedraagt 37,5 38,2 graden celcius (rectaal gemeten). De lichaamstemperatuur schommelt een beetje over de 24 uur. s Avonds is de temperatuur zo n 0,5 graad hoger dan s ochtends. Over het gewicht van uw paard vindt u meer informatie in hoofdstuk 4 Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren. C. Praktische tip: Meten is weten Check: waar kan ik de hartslag van mijn paard het beste voelen? Het hart van het paard bevindt zich net achter de linker elleboog. Hier is de hartslag voelbaar en (met een stethoscoop) hoorbaar. Aan het hoofd kun je gemakkelijker de hartslagfrequentie in de halsslagader voelen. De halsslagader ligt oppervlakkig in een groeve tegen de onderkaak. Door zacht met je duim te voelen krijg je een indruk over de hartslagfrequentie van uw paard. 10

3. Meten is weten Tip om hartslagfrequentie per minuut uit te rekenen: tel 15 seconden en vermenigvuldig het getal met 4. De hartslag in rust mag nooit hoger zijn dan 40 x per minuut. Check: waar kan ik de ademhaling van mijn paard het beste voelen? De longen van het paard lopen in de lengte richting door het lijf. In de flanken, in het gebied waar de ribbenboog eindigt, is de meeste bewegingsuitslag zichtbaar en voelbaar. Check: hoe kan ik de temperatuur van mijn paard in kaart brengen? Meet de temperatuur meerdere keren op, op verschillende tijden van de dag (bijv. 8.00 uur, 17.00 uur en 22.00 uur). Een goede manier om dit te meten is door simpelweg bij de drogist een digitale 11

3. Meten is weten humane thermometer te kopen. Van belang bij het meten zijn 2 zaken: Zorg dat je, wanneer je de thermometer anaal hebt ingebracht, een kleine hoek maakt, zodat de punt van de thermometer de temperatuur van de darmwand meet en niet de temperatuur van de mest Houd de thermometer goed vast of maak (zoals men vroeger deed) met een strotouwtje een wasknijper vast aan het achterste deel van de thermometer, zodat deze niet in het paard kan verdwijnen. Bekijk het filmpje (het filmpje wordt geopend in uw browser) D. Advies: Meten is weten Wanneer u de hartslag, ademhaling, lichaamstemperatuur het gewicht van uw paard in kaart heeft gebracht, kunnen deze waardes gelden als referentiewaarde in geval van niet welbevinden of dreigende ziekte en daardoor heel nuttige informatie zijn! 12

3. Meten is weten Afwijkende waarden in ademhalings- en hartslagfrequentie en lichaamstemperatuur kunnen o.a. een teken zijn van pijn, bijv. bij koliek. Let op! De mogelijkheden zijn uitgebreider dan hierboven beschreven. Neem bij twijfel en gemeten afwijkende waarden bij uw paard contact op met een dierenarts! 13

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren A. Waarom: Organen, Stofwisseling en wijze van Voeren Verschillende buikorganen zijn verantwoordelijk voor de stofwisseling van het paard. In het traject tussen de opname van het voer tot het uitscheiden van restproducten in de vorm van mest en urine zorgen de organen van het spijsverteringsstelsel er voor dat het paard het voer zo goed mogelijk verteerd en zodoende zoveel mogelijk de beschikbare voedingsstoffen uit het aangeboden voer te halen. In combinatie met een bewust beleid op het gebied van de wijze van voeren komt dit het welzijn van het paard ten goede. B. Kennis: Organen, Stofwisseling en wijze van Voeren Wanneer je het idee hebt dat je paard last heeft van een inwendig probleem m.b.t. de spijsvertering is het handig om zijn mest en urine te controleren op veranderingen. Ook tijdens het rijden kunnen er aanwijzingen vanuit het paard komen dat de stofwisseling niet optimaal functioneert.bovendien kan gewichtstoename of afname van het paard een indicatie zijn dat er iets aan de hand is. Het is goed om te weten hoe de mest en urine van je paard er uit zien wanneer het paard zich gezond voelt. Ook het mest- en plasgedrag is hierbij van belang. Vragen die u zichzelf kunt stellen om de gezonde situatie in kaart te brengen zijn: Hoe vaak en hoeveel mest en plast mijn paard? Welke lichaamshouding neemt mijn paard daarbij precies aan (mate van bolling van de rug, beenzetting, evt. kreunen) Hoe ziet de mest er uit? (kleur, geur, vorm en samenstelling van de mestballen) 14

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren Hoe ziet de urine er uit? (kleur, geur, hoeveelheid) N.b. Veel paarden die uit het weiland gehaald worden om te gaan rijden vinden het prettig om voor het rijden te plassen op stal. Ook handig om dan even te kijken hoe de urine er uit ziet. Voeren Bij het opnemen van voer tijdens het voeren is het voor het kauwen, doorslikken en daardoor voor de rest van het spijsverteringsproces van belang dat aan de manier van voeren aandacht wordt besteed. Voermomenten: Het is van belang de meerdere voermomenten zo goed mogelijk over de dag te spreiden. Zorg vooral ook voor een late voerbeurt met ruwvoer (zodat de spijsvertering ook s nachts door kan gaan). Wat kunt u zelf doen om de spijsvertering van uw paard te optimaliseren? Tips voor het voeren van hooi Zorg bij het voeren van hooi dat het paard er lekker lang over kan doen om het op te eten. Je kunt dit bereiken door het hooi te voeren in een bak met een rooster er op, of bijv. een fijnmazig hooinet, of 2 hooinetten over elkaar, te gebruiken. Van belang is dat het hooinet niet te hoog hangt. Er zitten vaak stoffen en schimmels in het hooi die niet altijd schadelijk zijn wanneer zij opgegeten worden, maar wel in de luchtwegen van het paard terecht kunnen komen en daar voor irritatie zorgen. 15

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren Tips voor het voeren van krachtvoer Voer krachtvoer nooit op een lege maag. (het is van belang dat een paard regelmatig eet, zie voermomenten, en dat, wanneer er krachtvoer wordt gevoerd, dit gebeurt na het voeren van het ruwvoer, het hooi. Je zorgt er zodoende voor dat het spijsverteringsproces langzaam op gang komt en er geen overmatige prikkeling van maag en darmen ontstaat. voer krachtvoer in een ondiepe bak of teil die op de grond staat (zo eet een paard van nature ook, het paard kan dan de noodzakelijke maalbeweging met zijn onderkaak goed maken en het gemalen voedsel goed doorslikken) Het voeren van veel wortels, appels, brood en/of paardensnoepjes is nooit een optie. Veranderingen van lichaamsgewicht bij het paard Toename van lichaamsgewicht (en vetopslag op specifieke plaatsen), zonder verandering in het voer- en bewegingsaanbod, kan duiden op stofwisselingsproblemen. Afname van lichaamsgewicht kan duiden op: wormen, koude (bijv. door te weinig ruwvoer) en pijn. C. Praktische Tip: Organen, Stofwisseling en wijze van Voeren Tips bij twijfel of er iets aan de hand is: Check: zijn er veranderingen in de MEST? Kleur Geur Vorm van de mestballen 16

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren resten van onverteerd voer gutsje vocht voorafgaand aan de daadwerkelijke mest Check: zijn er veranderingen in de Urine? kleur (waterig of juist geconcentreerd?, troebele urine?) geur (geconcentreerder dan anders) hoeveelheid (plast je paard goed uit, gaat je paard in de plashouding staan en komt er geen plas of duurt het erg lang voordat er plas komt?) Stelt U zich de volgende vragen: Vragen die U zich kunt stellen om de evt. directe oorzaak te achterhalen: zijn er veranderingen geweest in het voeren en/of het voeraanbod? krachtvoer: ander merk, bijv. na verhuizing? hooi: andere kwaliteit van aangebroken pak hooi? gestart met supplementen en of ondersteunende middelen in welke vorm dan ook? Net weer op de weide of juist minder weidegang en meer op stal? Ander weiland (bepaalde plantjes erop? Eikels? Recent bemest op het weiland?) 17

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren Wat u kunt merken bij het rijden? kuchje bij aan het begin van de training, bij de eerste keer aan draven (zonder dat het paard verkouden is of andere luchtwegklachten heeft) snelle verzuring van de spieren slechte concentratie conditionele achteruitgang verminderde beweeglijkheid van de wervelkolom van het paard (zie hoofdstuk 5: Heeft mijn paard blokkades ). Check: hoe kan ik het lichaamsgewicht van mijn paard in kaart brengen? Als u de mogelijkheid heeft (bijv. bij bezoek aan een kliniek) laat uw paard dan wegen, zodat u zijn gewicht weet. Een alternatief is het meten van uw paard met een specifiek daarvoor ontworpen meetlint. Voor een algemeen inzicht in het gewicht van het paard kunt u zelf kijken naar en voelen ter hoogte van de ribben. De ribben mogen een beetje zichtbaar en goed voelbaar zijn. 18

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren Check Door regelmatig de losheid van de manenkam van uw paard te checken krijgt u inzicht in de mate van suikeropslag hierin. Dit betekent dat er teveel suikers in het paardenlijf aanwezig zijn. Check Door de spanning in het caecum van het paard te voelen krijgt u een indruk van de mate waarin het ruwvoer goed verteerd kan worden. 19

4.Organen, Stofwisseling & wijze van Voeren Check Door met uw handen te voelen op de plek zoals op de foto te zien is krijgt u een indruk van de spanning in de regio waar de nieren gelokaliseerd zijn. Bekijk het filmpje (het filmpje wordt geopend in uw browser) D. Advies: Organen, Stofwisseling en wijze van Voeren Wanneer u de hartslag, ademhaling, lichaamstemperatuur het gewicht van uw paard in kaart heeft gebracht, kunnen deze waardes gelden als referentiewaarde in geval van niet welbevinden of dreigende ziekte en daardoor heel nuttige informatie zijn! 20

5. Heeft mijn paard blokkades? A. Waarom: Heeft mijn paard blokkades? Leven is bewegen (citaat van Dr. A.T. Still, grondlegger van de osteopathie). Zolang de structuren en vloeistofstromen in het paardenlijf hun optimale beweeglijkheid hebben, krijgt ziekte geen kans. M.a.w.: iedere blessure (in de breedste zin van het woord) begint met een verminderde beweeglijkheid ergens in het lichaam. B. Kennis: Heeft mijn paard blokkades? Bij een osteopathische blokkade is er een verminderde start van de beweeglijkheid van een structuur. Dit kan een wervel zijn, maar ook een orgaan of bijv. niet optimaal stromend vocht (hersenvocht, bloed of lymfe). Zoals gezegd: deze verminderde beweeglijkheid, deze blokkade, kan ziekte en disfunctioneren tot gevolg hebben. In de osteopathie richt je je hierin met name op de relatie tussen de wervelkolom (als drager van het zenuwstelsel) en de organen. Hierbij wordt uitgegaan van anatomie en neurofysiologie enerzijds en het kunnen voelen anderzijds. Vanzelfsprekend is het interessant om de oorzaak van een blokkade te achterhalen. Maar denk ook eens na over de volgende vraag: Waarom heeft het zelfgenezend vermogen van het paard deze blokkade niet opgelost? Waardoor is de totale balans binnen in mijn paard verstoord geraakt? 21

5. Heeft mijn paard blokkades? C. Praktische tip: Heeft mijn paard blokkades? Wanneer een paard last heeft van blokkades in zijn lijf zal hij dit door veranderingen op verschillende gebieden aan u laten zien. Emotie en gedrag: Uw paard wordt lusteloos of juist gestrest. Dagelijkse omgang: Uw paard komt niet meer naar u toe in de weide, paard geeft moeilijk zijn achterbeen bij de smid. Training: Uw paard laat zich slecht trainen (paard wordt minder beweeglijk, krijgt minder uithoudingsvermogen, paard kan gaan staken, paard gaat onregelmatig lopen, etc.) Check: Observeren en voelen Door goed naar uw paard te kijken krijgt u veel informatie: Stand van de benen: Probeert het paard zijn rug of buik te ontlasten? De huid: kale plek, korstjes, slechte kwaliteit van de vacht Temperatuurverschillen in de wervelkolom (een hete plek of juist een koude regio?) 22

5. Heeft mijn paard blokkades? Praktische tip: Het voelen naar temperatuur verschillen op de rug van het Bekijk het filmpje (het filmpje wordt geopend in uw browser) D. Advies: Heeft mijn paard blokkades? Door bovenstaande checks regelmatig uit te voeren krijgt u een indruk van de belastbaarheid van uw paard. U kunt hiermee vroegtijdig misstanden herkennen. Goede momenten om een paard sowieso te checken zijn: na uitglijden en/of een val (bijv. bij gladheid of in de trailer) nadat het paard gehangen heeft aan het halster vóór het zadelmakmaken van een jong paard nadat een merrie bevallen is. Temperatuurverschillen zijn niet de enige manier om blokkades in de wervelkolom van uw paard op te sporen. Het wil dus niet zeggen dat, wanneer u geen temperatuurverschillen waarneemt, uw paard per definitie blokkadevrij is. 23

Dankwoord Ter afsluiting van mijn eerste e-book wil ik graag een dankwoord schrijven. Mijn eerste gedachten hierin gaan uit naar Ivor. Door Ivor ben ik mij van zoveel dingen meer bewust geworden dat ik niet anders kon doen dan mijn hart volgen en van mijn passie, de liefde voor paarden, mijn beroep maken. Dankjewel! Voor het concreet maken van dit e-book heb ik directe hulp gehad van Monique Buursma en Chance s Song of Jake (euh.. zeg maar Jake ), de prachtige 9 jarige Tennessee Walking Horse die op de foto s en filmpjes te zien is. De m.i. zeer verhelderende foto s en filmpjes zijn met geduld en veel enthousiasme gemaakt door Marlou Verbeek. Last but not least dank ik u als lezer van dit boek voor het tonen van interesse in de gezondheid en het welzijn van uw paard. Ik hoop dat de informatie in dit boek u weer een stukje op pad heeft geholpen. Ik ben erg benieuwd naar uw reacties en suggesties over onderwerpen die u interesseren, zodat ik daaraan in een volgende e-book aandacht kan besteden. Jannemarie Frowijn, Havelte, 1 mei 2011 24