DB-vergadering 05-07-2011 Agendapunt 7

DB-vergadering 05-07-2011 Agendapunt 7 Onderwerp Rechtmatigheid Portefeuillehouder(s) R.L.M. Sleijpen Afdeling Middelen Bestuursprogramma Niet van toepassing Waterbeheersplan Niet van toepassing Programma begroting Bedrijfsvoering Routing Dagelijks bestuur 5 juli 2011 Commissie ABA Commissie MFB Commissie WS Algemeen bestuur Voorstel 1. instemmen met het herziene concept-normenkader 2011; 2. het toetsingskader 2011 vaststellen. Toelichting Rechtmatigheid kan worden omschreven als 'het voldoen aan de wettelijke kaders en regelgeving' zowel extern (Europese en nationale wetgeving bv) als intern (verordeningen, beleidsregels en interne regels). De Waterschapswet legt echter specifiek het accent op het onderdeel 'financiële rechtmatigheid'. In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat rechtmatigheid een verantwoordelijkheid is van iedereen binnen het waterschap. In bestuurlijk opzicht is rechtmatigheid een verantwoordelijkheid van het algemeen bestuur en het dagelijks bestuur. Het algemeen bestuur stelt de kaders voor de rechtmatigheid (normenkader) en de controle (controleprotocol) daarop vast. Het algemeen bestuur formuleert de opdracht aan de accountant en kan aanvullende toetseisen stellen. Als opdrachtgever ontvangt het algemeen bestuur de rapportage van de accountant. 110944/BRA 1/5

Het dagelijks bestuur is, op grond van zijn bevoegdheid om het beleid van het algemeen bestuur uit te voeren, verantwoordelijk voor de naleving van relevante wet- en regelgeving. De accountant tenslotte is verantwoordelijk voor de uitvoering van de controle en toetst onder meer of het waterschap de relevante wet- en regelgeving in acht heeft genomen. Daarbij steunt de accountant op de interne beheers- en controlemaatregelen. Normenkader 2011 Het algemeen bestuur heeft er mee ingestemd dat het definitieve Normenkader 2010 het concept-normenkader 2011 is, eventueel aangevuld met nieuwe wetgeving. Op basis van dit concept-normenkader vindt gedurende het jaar de interne toetsing door middel van interne controles en interne audits op rechtmatigheid plaats. Enerzijds in verband met het in werking treden van de nieuwe regeling budgetbeheer en financieel mandaat en anderzijds omdat de inwerkingtreding van het nieuwe treasurystatuut op 1 maart 2011 gevolgen heeft voor het toetsingskader 2011, is het concept-normenkader 2011 herzien. Het herziene concept-./. normenkader treft u hierbij aan. Het definitieve Normenkader 2011 wordt op 29 november 2011 ter vaststelling aan het algemeen bestuur aangeboden. Toetsingskader 2011 Het concept-normenkader 2011 is vertaald in een toetsingskader. Hierin is vastgelegd welke bepalingen van het in het normenkader opgenomen beleid en de regelgeving financiële consequenties kunnen hebben en relevant zijn voor de controle op de financiële rechtmatig-./. heid. Het toetsingskader is eveneens als bijlage hierbij gevoegd. Dit dient door het dagelijks bestuur jaarlijks opnieuw te worden vastgesteld. Bij de opzet van het toetsingskader is de begroting ingedeeld in zeven processen. Van ieder proces is het financiële belang aangegeven. Het totaal van alle processen is gelijk aan het begrotingstotaal 2011, inclusief het volume van het geraamde investeringsniveau 2011. Het aantal processen is één meer dan vorig jaar in verband met de Gemeenschappelijke Regeling Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen (GR BsGW). De processen kunnen als volgt worden weergegeven: Proces Uitgaven Omvang Inkomsten Kapitaallasten 10.214.543 884.571 Waterschapsbedrijf Limburg 46.233.920 Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen 3.663.230 Inkoop en aanbesteding 20.763.335 Personeel 10.099.999 106.000 Waterschapsbelastingen 77.162.909 Overig 3.487.762 3.204.309 Uit bovenstaand overzicht blijkt dat het proces 'Waterschapsbedrijf Limburg' en het proces 'Inkoop en aanbesteding' de belangrijkste processen qua financiële omvang zijn. In de inkomstensfeer betreft dit het proces 'Waterschapsbelastingen'. De processen worden voor de volledigheid onderstaand toegelicht. 110944/BRA 2/5

Proces 'Kapitaallasten' Het proces 'Kapitaallasten' betreft afschrijving- en rentekosten (zowel intern als extern). Van belang hierbij is of voldaan is aan het gestelde in de nota 'vaste activa 2008' voor wat betreft de gehanteerde afschrijvingssystematiek en afschrijvingstermijn, en aan het treasurystatuut met betrekking tot de beheersing van de rentekosten. Proces 'Waterschapsbedrijf Limburg' Voor het proces 'Waterschapsbedrijf Limburg' geldt een specifieke situatie. De kosten die gemoeid zijn met het Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) zijn namelijk voor ons waterschap een verplichte uitgave. Betaling vindt plaats op basis van de goedgekeurde begroting van het WBL. Indien een besluit van de goedgekeurde begroting van het WBL overlegd kan worden en de betalingen conform de begroting plaatsvinden, is de rechtmatigheid van deze uitgaven voor ons waterschap een feit. De inhoudelijk financiële rechtmatigheid van het WBL verloopt via het traject van de jaarrekening van het WBL. Proces 'Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen' Voor het proces 'Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen' geldt een specifieke situatie. De kosten die gemoeid zijn met de Gemeenschappelijke Regeling Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen (GR BsGW) zijn namelijk voor ons waterschap een verplichte uitgave. Betaling vindt plaats op basis van de goedgekeurde begroting van BsGW. Indien een besluit van de goedgekeurde begroting van BsGW overlegd kan worden en de betalingen conform de begroting plaatsvinden, is de rechtmatigheid van deze uitgaven voor ons waterschap een feit. De inhoudelijk financiële rechtmatigheid van BsGW verloopt via het traject van de jaarrekening van BsGW. Proces 'Inkoop en aanbesteding' Een groot deel van de exploitatie-uitgaven, evenals alle investeringsuitgaven, behoren tot het proces 'Inkoop en aanbesteding'. Op dit proces zijn de inkoop- en aanbestedingsregels van toepassing. Omdat risico's niet zijn uit te sluiten indien deze regels niet worden nageleefd, is een goede borging en (verbijzonderde) controle op naleving van deze regels noodzakelijk. Proces 'Personeel' Alle uitgaven die gemoeid zijn met de personele capaciteit van het waterschap, te weten de salarissen, sociale lasten en overige, maken onderdeel uit van het proces 'Personeel'. Maandelijks vindt op basis van het 'controleprotocol onderdeel personeel' de interne toets (lees controle) plaats op de diverse componenten die bij dit proces behoren. Aangezien de accountant al een aantal jaren bij de controle van de jaarrekening naar volle tevredenheid gebruik maakt van de resultaten van deze periodieke interne controle, zal de rechtmatigheidstoets op dit onderdeel naar verwachting niet tot problemen leiden. Proces 'Waterschapsbelastingen' In de inkomstensfeer is een aanzienlijk bedrag gemoeid met de ontvangst van de waterschapsbelastingen. Omdat de belastingheffing volledig plaatsvindt door Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen (BsGW), vindt hier ook de rechtmatigheidtoets plaats. Dit is dan ook geen directe aangelegenheid van ons waterschap. Gelet op de volledigheid van de cijfers is dit proces echter wel in de opzet meegenomen. De tijdige en correcte vaststelling van de belastingtarieven dient natuurlijk wel door ons waterschap te worden getoetst. 110944/BRA 3/5

Proces 'Overige' Onder het proces 'Overige' zijn de kosten en opbrengsten gerangschikt die niet onder één van de andere processen kunnen worden geschaard. Als voorbeelden kunnen hierbij in de kostensfeer o.a. de stimuleringsregeling afkoppelen verhard oppervlak, de stimuleringsregeling niet kerende grondbewerking en de Uniecontributie worden genoemd. In de ontvangstensfeer betreft het o.a. de dividenduitkering van de Nederlandse Waterschapsbank (NWB) en de investeringsinkomsten (lees subsidies). De rechtmatigheidtoets van dit proces heeft dan ook met name betrekking op het feit of voldaan is aan de voorwaarden die behoren bij de diverse regelingen. Zoals aangegeven dienen in de hele organisatie gelet op de toetsingskaders diverse controles en audits te worden uitgevoerd. Het proces 'Inkoop en aanbesteding' is qua omvang een van de belangrijkste processen. Het is dan ook van belang dat hierop een verbijzonderde audit plaatsvindt. De uitvoering van deze financiële rechtmatigheidsaudit is in handen van de Concern-controller. Controleprotocol 2010 en verdere jaren Op grond van de Waterschapswet bepaalt het algemeen bestuur de reikwijdte van de accountantscontrole inclusief de rechtmatigheidcontrole. Daartoe is het noodzakelijk dat het algemeen bestuur ter voorbereiding en uitvoering van de jaarlijkse accountantscontrole, het onderwerp van controle nader regelt. Dit wordt vastgelegd in een controleprotocol. Het doel van het controleprotocol is de accountant nadere aanwijzingen te geven over de reikwijdte van de accountantscontrole en de daarvoor geldende normstellingen met de daarbij te hanteren goedkeurings- en rapporteringstoleranties. De accountant richt de controle in op het ontdekken van belangrijke fouten en baseert zich daarbij op risicoanalyses, vastgestelde toleranties en statistische deelwaarnemingen en extrapolaties. De goedkeuringstolerantie is het bedrag dat de som van fouten in de jaarrekening of onzekerheden in de controle aangeeft die in een jaarrekening maximaal mogen voorkomen zonder dat de bruikbaarheid van de jaarrekening voor de oordeelsvorming door de gebruikers kan worden beïnvloed. De goedkeuringstolerantie is bepalend voor de oordeelsvorming en de strekking van de af te geven accountantsverklaring. In onderstaand schema zijn de voorgestelde goedkeuringstoleranties opgenomen zoals omschreven in artikel 5.2 Waterschapsbesluit en betreft het wettelijk minimum: Goedkeuringstolerantie Strekking accountantsverklaring: Goedkeurend Beperking Oordeelonthouding Afkeurend Fouten in de jaarrekening (% lasten) 1% >1% - <3% - > 3% Onzekerheden in de controle (% lasten) 3% >3% - <10% > 10% - Op basis van de begroting van het betreffende jaar houdt het bovenstaande in dat een percentage van 1% aan fouten in de jaarrekening en een percentage van 3% aan onzekerheden in de jaarrekening een goedkeurende verklaring van de accountant niet in de weg zal staan. Het algemeen bestuur kan de goedkeuringstoleranties lager vaststellen. Hieraan zijn extra organisatie- en accountantskosten verbonden, om kleinere fouten en onzekerheden te kunnen ontdekken. Ook wordt de kans groter dat geen goedkeurende accountantsverklaring wordt verkregen. 110944/BRA 4/5

De rapporteringtolerantie is op grond van artikel 5.5 Waterschapsbesluit een bedrag dat gelijk is aan of lager is dan de bedragen voortvloeiend uit de goedkeuringstolerantie. Bij overschrijding van dit bedrag vindt rapportage plaats in het verslag van bevindingen van de accountant. Het algemeen bestuur kan de accountant bedragen voor de rapporteringtolerantie voorschrijven die lager zijn dan de bedragen die voortvloeien uit de goedkeuringstolerantie. In het Controleprotocol 2010 heeft het algemeen bestuur de accountant voorgeschreven de rapporteringtolerantie vast op te laten stellen op 5% van de betreffende hoofdkostensoort met een minimum van 100.000. Dit houdt in dat de accountant elke fout of onzekerheid vanaf 5% van de betreffende hoofdkostensoort met een minimum van 100.000 meldt in zijn verslag van bevindingen. Dit niet wil zeggen dat fouten of onzekerheid beneden dit bedrag niet worden gemeld. Het is de verantwoordelijkheid van de accountant om in de managementletter behorende bij de jaarrekening zaken te melden die relevant zijn ongeacht de hoogte van het bedrag Het bovenstaande is verwoord in het Controleprotocol 2010 dat op 30 november 2010 door het algemeen bestuur is vastgesteld. De looptijd van het controleprotocol is gelijk aan de duur van de opdrachtverstrekking aan de accountant voor de controle van de jaarrekening. Aangezien in 2010 een nieuwe opdrachtverstrekking heeft plaatsgevonden en het controleprotocol daarna is vastgesteld is wijziging van het controleprotocol nu niet aan de orde. Beoogd effect Ook over 2011 een goedkeurende verklaring met betrekking tot rechtmatigheid van de accountant ontvangen. Risico's Indien de interne toetsing door middel van interne controles en interne audits niet plaatsvindt, bestaat het risico van het niet ontvangen van een goedkeurende verklaring met betrekking tot de rechtmatigheid van de accountant. Financiële consequenties De genoemde interne toetsing kan door eigen personeel worden uitgevoerd en heeft geen financiële consequenties. De secretaris/directeur, ing. J.M.G. In den Kleef 110944/BRA 5/5

Rechtmatigheid Wet- en regelgeving 2011 externe wetgeving interne wetgeving Concept-Normenkader en Toetsingskader per proces 2011 110945

Wet- en regelgeving 2011 110945

110945 externe wetgeving

EXTERNE WETGEVING 01-06-2011 NR NAAM Opmerkingen 1 Aanbestedingsreglement Werken (ARW 2005) 2 Activiteiten Amvb Inrichten 3 Afspraken EMU (Economische en Monetaire Unie) beleid 4 Algemene wet bestuursrecht 5 Algemene Wet inzake Rijksbelastingen 6 Ambtenarenwet 7 Arbeidsomstandighedenwet 1998 8 Arbeidstijdenwet (-besluit) 9 Archiefbesluit 1995 10 Archiefwet 1995 11 BBP-systematiek (beleids- en beheersproces) 12 Belemmeringenwet Privaatrecht 13 Belemmeringenwet Verordeningen 14 Besluit Aanbestedingsrichtlijnen Overheidsopdrachten wordt vervangen door aanbestedingswet 15 Besluit Glastuinbouw 16 Besluit lozingsvoorschriften niet-inrichtingen milieubeheer (bedrijfsafvalwater) 17 Besluit Ruimtelijke Ordening 18 Bestrijdingsmiddelenwet 19 Binnenvaartpolitiereglement 20 Besluit Bodemkwaliteit 21 Burgerlijk wetboek (de boeken 2, 3, 5, 6, 7 en 7A) 22 Delegatiebesluit grondwatertaken 23 Delegatiebesluit muskusrattenbestrijding 24 Destructiewet 25 Drinkwaterrichtlijn (richtlijn 75/440) 26 Europese aanbestedingsrichtlijnen 27 Faillissementswet 28 Fiscale wet- en regelgeving 29 Flora- en Faunawet 30 Gemeentewet 31 Grondwet 32 Habitatrichtlijn (Richtlijn 92/43/EG) 33 Hoogwaterrichtlijn 34 Invorderingswet 1990 35 IPPC-richtlijn (richtlijn (96/91) 36 Jachtwet 37 Kadasterwet 38 Kaderrichtlijn Water 39 Kostenwet invordering rijksbelastingen 40 Wet inrichting landelijk gebied 41 Lozingen buitengebied provincie 42 Lozingenbesluit bodemsanering en proefbronnering 43 Lozingenbesluit glastuinbouw 44 Lozingenbesluit open teelt en veehouderij 45 Lozingenbesluit WVO huishoudelijk afvalwater 46 Lozingenbesluit WVO stedelijk afvalwater 47 Lozingenbesluit WVO vaste objecten 48 Mededingingswet 49 Meet en registratiebesluit 50 Monumentenverordening 51 Monumentenwet 52 Nationaal Bestuursakkoord Water 53 Natuurbeschermingswet 54 Nitraatrichtlijn (richtlijn 91/676) 55 Nota Waterhuishouding 56 Onteigeningswet 57 Pachtwet 58 Pachtnormenbesluit 59 Pensioenwet 60 Provinciaal Omgevingsplan Limburg 110945

EXTERNE WETGEVING 01-06-2011 NR NAAM Opmerkingen 63 Regeling bijzondere subsidies waterkeren en waterbeheren (regeling van V&W feb. 2006) 64 Reglement voor Waterschap Roer en Overmaas 65 Richtlijn stedelijk afvalwater (richtlijn 91/271) 66 Rijks, provinciale en gemeentelijke subsidieregelingen (diverse) 67 Sectorale Arbeidsvoorwaarden Waterschapspersoneel 68 Selectielijst archiefbescheiden waterschappen (bewaartermijnen) 69 Sociale verzekeringswetten (diverse) 70 Uitvoeringsregeling Waterhuishouding 71 Verordening Waterkering Limburg 72 Verordening Waterhuishouding Limburg 73 Verordening Waterkeringen Limburg 74 Visserijwet 1963 75 Viswaterrichtlijn (richtlijn 78/659) 76 Vogelrichtlijn (Richtlijn 79/409/EG) 77 Waterschapsbesluit 78 Waterschapswet 79 Waterwet 80 Werkloosheidswet 81 Wet bescherming persoonsgegevens 82 Wet Bibob 83 Wet financiering decentrale overheden (wet FIDO) 84 Wet gemeenschappelijke regelingen 85 Wet gewasbescherming en biociden 86 Wet Inkomen en Arbeid (WIA) 87 Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen 88 Wet Milieubeheer 89 Wet economische delicten 90 Wet inkomstenbelasting 91 Wet op de loonbelasting 1964 92 Wet op de omzetbelasting 93 Wet op de Ondernemingsraden 94 Wet Ruimtelijke Ordening 95 Wet openbaarheid van bestuur 96 Wet Elektronische Bekendmaking 97 Wet voorzieningen ten behoeve van inzet en bekostiging muskusrattenvangers 98 Wet Waardering Onroerende Zaken 99 Wetboek van burgerlijke rechtsvordering 100 Ziektewet 101 Zwemwaterrichtlijn (richtlijn 76/160) 102 Activiteitenbesluit 103 Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water (BKMW 2009) 104 Waterbesluit 105 Waterregeling 106 Wet Implementatie Rechtsbeschermingsrichtlijnen Aanbesteden (WIRA) 110945

110945 interne wetgeving

INTERNE WETGEVING 01-06-2011 NR FINANCIEEL / NIET NAAM VASTGESTELD DOOR FINANCIEEL 1 Beleidsregels aanwijzing belastingplichtigen (inzake het toekennen van ambtshalve verminderingen, fiscale bestuurlijke boeten e.d.) DB F 2 Compensatienota vernattingsschade DB F 3 Gemeenschappelijke Regeling Waterschapsbedrijf Limburg AB F 4 Grondzaken, Beleidsplan / Eigendommenbeleid DB F 5 Inspraakverordening AB F 6 Kostentoedelingsverordening Watersysteembeheer 2009 AB F 7 Nota reservebeleid 2008 AB F 8 Nota vaste activa 2008 AB F 9 Notitie recreatief medegebruik AB F 10 Notitie 'Verhuur jachtrechten, beheer en schadebestrijding' DB F 11 Ondermandateringsbesluit 2006 DB/AB F 12 Regeling budgethouderschap en financieel mandaat DB F 13 Secundaire arbeidsvoorwaarden regelingen DB/AB F 14 Stimuleringsregeling afkoppelen verhard oppervlak 2007-2012 WRO AB F 15 Stimuleringsregelingen AB F 16 Subsidieverordening en beleid AB F 17 Treasurystatuut Waterschap Roer en Overmaas AB F 18 Uitvoeringsregels Inkoop- en Aanbestedingsbeleid AB F 19 Verordening beleids- en verantwoordingsfuncite WRO (artikel 108 Waterschapswet) AB F 20 Verordening bestuurscompensatie AB F 21 Verordening controle op het financieel beheer en op de inrichting van de financiële organisatie van WRO (artikel 109 Waterschapswet) AB F 22 Verordening op de heffing en invordering van leges AB F 23 Verordening verontreinigingsheffing Waterschap Roer en Overmaas 2009 AB F 24 Verordening watersysteemhefffing Waterschap Roer en Overmaas 2009 AB F 25 Verordening zuiveringsheffing Waterschap Roer en Overmaas 2009 AB F 26 Waterschap Roer en Overmaas besluit tot 100 % kwijtscheldingsnorm AB F 27 Algemene Inkoopvoorwaarden DB NF 28 Arbobeleidsnota AB NF 29 Archiefverordening AB NF 30 Baggerbeleidsplan DB NF 31 Beheer- en onderhoudsovereenkomsten AB NF 32 Beheerplan Waterkeringen (in voorbereiding) AB NF 33 Bekendmakingsverordening DB NF 34 Beleid beheer en onderhoud Waterkeringen AB NF 35 Beleidsnota Stedelijk waterbeheer DB NF 36 Beleidsnota s afvalwaterproblematiek DB NF 37 Beleidsregels inzake vergunningen- en ontheffingenbeleid DB NF 38 Beleidsregels Keur DB NF 39 Beleidsregels vergunningverlening DB NF 40 Beleidsregels WVO DB/AB NF 41 Besluit informatiebeheer AB NF 42 Calamiteitenplan DB NF 43 Controleverordening (in voorbereiding) DB NF 44 Delegatie en Mandaatverordening 2004 DB NF 45 Gedragscode voor muskus- en beverrattenbestrijding DB NF 46 Gezamenlijke handhavingsstrategie Limburg AB NF 47 Hydrologisch Meetplan DB NF 48 Integraal Meetplan Water AB NF 49 Integriteitsbeleid DB NF 50 Kadernota Stedelijk water AB NF 51 Keur inclusief leggers AB NF 52 Klachtenprocedure sexuele intimidatie DB NF 53 Klachtenverordening AB NF 54 Meetplan waterkwantiteit AB NF 55 Nota Bestuurlijke en ambtelijke integriteit DB NF 56 Organisatieverordening AB NF 57 Procedure Ziekteverzuim DB NF 58 Reglement van orde DB NF 59 Reglement van orde voor de vergaderingen van het AB AB NF 60 Reglement van orde voor de vergaderingen van het DB DB NF 61 Verordening behandeling bezwaarschriften DB/AB NF 62 Verordening commissies van advies en bijstand aan het DB AB NF 63 Waterakkoord AB NF 64 Waterbeheersplan 2010-2015 AB NF 65 Gemeenschappelijke Regeling Waterschapsbedrijf Limburg AB F 110945

Concept-Normenkader en Toetsingskader per proces 2011 110945

NORMENKADER PROCES KAPITAALLASTEN WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Financieel belang (koppeling met economische categorie) Kosten 4101 Externe rentelasten 2.967.929 4102 Interne rentelasten 357.571 4103 Afschrijvingen van activa 6.889.043 10.214.543 Opbrengsten 8101 Externe rentebaten 27.000 8102 Interne rentebaten 357.571 8603 Geactiveerde lasten 500.000 884.571 Uitwerking normenkader (relevante wet en regelgeving) Datum vaststelling Ingangsdatum Einddatum Opmerkingen Externe regelgeving 1 Waterschapswet 01-01-2011 31-12-2011 2 Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido) 01-01-2011 31-12-2011 Gewijzigd per 1 januari 2009. Interne regelgeving 1 Delegatie- en mandaatregeling 2004 01-07-2004 01-01-2011 31-12-2011 2 Ondermandaatregeling 2006 02-10-2006 01-01-2011 31-12-2011 3 Verordening beleids- en verantwoordingsfunctie Waterschap Roer en Overmaas (art 108 Waterschapswet) 29-09-2008 01-01-2010 31-12-2010 4 Treasurystatuut Waterschap Roer en Overmaas 10-12-2001 01-01-2011 28-02-2011 4 Treasurystatuut Waterschap Roer en Overmaas 01-03-2011 01-03-2011 31-12-2011 5 Nota reservebeleid 2008 21-04-2008 01-01-2011 31-12-2011 6 Nota vaste activa 2008 21-04-2008 01-01-2011 31-12-2011 W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\01-2011 Toetsingsplan proces Kapitaallasten.xls 24-06-2011, 9:52 Pagina 1 van 1

TOETSINGSKADER PROCES KAPITAALLASTEN WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Nummer Beheersingsmaatregelen Regelgeving Relevante aspecten Beheersingsrisico's Toelichting Voorlopige inschatting beheersmaatregelen Externe regelgeving (eisen die financiële rechtmatigheid raken) Financieel risico voorwaarden zichtbaar en achteraf toetsbaar Het intern toetsen van de beheersingsmaatregele Voorstel strategie Voorstel aantal testen Verwijzing uitgevoerde werkzaamheden Wie Wanneer / periodiciteit Conclusie Rechtmatigheid systeemgericht genoemde aantallen zijn op dossier met inhoudsopgave (bv rood of groen) (beheermaatregelen basis van geen testen) of foutconstatering. Bij gegevensgericht constatering fouten dient de testen deelwaarneming uitgebreid te worden Waterschapswet Geen financiële beheersrisico`s t.b.v. treasury. 1 Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido) Renterisicobeheer Overschrijdt de gemiddelde netto-vlottende schuld drie opeenvolgende maanden de kasgeldlimiet of het door het ministerie vastgestelde percentage (23%) voor berekening van de kasgeldlimiet. De verplichte kwartaalrapportages aan de provincie zijn met ingang van 1 januari 2009 vervallen. WRO stel hiervoor per kwartaal een interne rapportage op Systeemgericht Beoordelen op basis van interne kwartaalrapportage of voldaan is aan eis. Financiën 1 maal per kwartaal (maart, juni, september, december) 2 Overschrijdt het maximale leningbedrag dat binnen één jaar onderhevig mag zijn aan rentewijziging de norm van 30 % van de netto vaste schuld. WRO stel hiervoor per kwartaal een interne rapportage op Systeemgericht Beoordelen op basis van kwartaalrapportage of voldaan is aan de eis. Financiën 1 maal per kwartaal (maart, juni, september, december) Interne regelgeving Delegatie- en mandaatregeling 2004 Nummer 4 het tijdelijk beleggen van beschikbare geldmiddelen. Nummer 5 het aangaan van geldleningen. De bevoegdheid tot het tijdelijk beleggen van beschikbare geldmiddelen is op 1 juli 2004 gedelegeerd aan het DB. De bevoegdheid tot het aangaan van geldleningen is op 1 juli 2004 gedelegeerd aan het DB en gemandateerd aan SD en coördinator team financiën gezamenlijk. Zie nummer 24. Zie treasurystatuut artikel 4 risicobeheer. Nummer 11 het verlenen van garanties. De bevoegdheid tot het verlenen van garanties aan derden uit hoofde van de publieke taak conform het treasurystatuut is op 1 juli 2004 gemandateerd aan het DB. Zie treasurystatuut artikel 4 risicobeheer Nummer 24 aangaan De bevoegdeid tot het aangaan van kasgeldlening en tijdelijk kasgeldleningen en het tijdelijk beleggen belggen overtollig van overtollig kasgeld is op 1 juli 2004 kasgeld. gemandateerd aan de SD. Door de SD is dit op 6 oktober 2006 verder ondergemandateerd zie 'ondermandaatregeling 2006'. Zie ondermandaatregeling 2006. 3 Ondermandaateregeling 2006 Nummer 48 het aangaan van kasgeldleningen en tijdelijk beleggen van overtollig kasgeld. De bevoegdheid tot het aangaan van kasgeldleningen en het tijdelijk beleggen van overtollig kasgeld is niet in overeenstemming met de ondermandaatregeling. Het aangaan en uitzetten Procesbeschrijving Treasury. van kortlopende De basis voor elke transactie middelen is gedelegeerd is de offrering, voorzien van aan het DB, een ratingformulier en gemandateerd aan de ondertekend door de secretaris/directeur en bevoegde functionarissen. ondergemandateerd aan de coördinator financiën en medewerker financieel beleid gezamenlijk. Systeemgericht Integraal AJZ 2 maal per jaar (juli en december) Verordening beleids- en verantwoordingsfunctie Waterschap Roer en Overmaas (art. 108 Waterschapswet) Artikel 13 waardering van afschrijving van activa. Artikel 16 financiering. Geen financieel beheersrisico, verwezen wordt naar de 'nota vaste activa 2008'. Geen financieel beheersrisico, verwezen wordt naar het Treasurystatuut. W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\01-2011 Toetsingsplan proces Kapitaallasten.xls 24-06-2011, 9:53 Pagina 1 van 3

TOETSINGSKADER PROCES KAPITAALLASTEN WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Nummer Beheersingsmaatregelen Regelgeving Relevante aspecten Beheersingsrisico's Toelichting Voorlopige inschatting beheersmaatregelen (eisen die financiële rechtmatigheid raken) Financieel risico voorwaarden zichtbaar en achteraf toetsbaar Het intern toetsen van de beheersingsmaatregele Voorstel strategie Voorstel aantal testen Verwijzing uitgevoerde werkzaamheden Wie Wanneer / periodiciteit Conclusie Rechtmatigheid systeemgericht genoemde aantallen zijn op dossier met inhoudsopgave (bv rood of groen) (beheermaatregelen basis van geen testen) of foutconstatering. Bij gegevensgericht constatering fouten dient de testen deelwaarneming uitgebreid te worden 4 Treasurystatuut 3.3. Teasury beleid Is financiering aangetrokken voor de uitoefening van een publieke taak. 5 4.1 Treasury organisatie Is het treausrybeleid uitgevoerd conform het delegatie besluit van het algemeen bestuur? 6 4.3 Functiescheiding Is een transactie door twee afzonderlijke functionarissen geautoriseerd. Procesbeschrijving Treasury. DB-besluit vormt basis voor geldlening. Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de bevoegde functionarissen Integraal Financiën Incidenteel indien het zich voordoet. Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) 7 5.1 Instrumenten Is het verstrekken van leningen of garanties en gebruik van derivaten in overeenstemming met het treasury-statuut. AB-besluit vormt basis voor verstrekken van lening en aangaan garantie. Integraal Financiën Incidenteel indien het zich voordoet. 8 5.2 Limieten Is voldaan aan de renterisiconorm conform de eisen uit de Wet Fido? 9 5.2 Limieten Is bij het aantrekken van de kortdurende financiering ( < 3 mnd) meerdere offertes gevraagd? 10 5.2 Limieten Is bij het aantrekken van de langlopende financiering (> 3 mnd) 5 offertes gevraagd? 11 Procesbeschrijving Is bij het aantrekken van de financiering gegund aan de goedkoopste aanbieder? 12 Procesbeschrijving Heeft de kortdurende uitzetting (< 1mnd) plaatsgevonden bij de Nederlandse Waterschapsbank? 13 5.2 Limieten Heeft de kortlopende uitzetting (tussen 1 en 3 mnd) plaatsgevonden bij Nederlandse overheden en publiekrechtelijke lichamen met een solvabliteitsratio van 0 % of financiële instellingen met minstens een A- rating. 14 5.2 Limieten Heeft de langlopende uitzetting > 3 mnd plaatsgevonden bij Nederlandse overheden en publiekrechtelijke lichamen met een solvabliteitsratio van 0 % of financiële instellingen met minstens een AA-rating. Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de 2 bevoegde functionarissen n.v.t. n.v.t. Financiën Integraal Financiën Incidenteel indien het zich voordoet. Integraal Financiën Incidenteel indien het zich voordoet. Integraal Financiën Incidenteel indien het zich voordoet. Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\01-2011 Toetsingsplan proces Kapitaallasten.xls 24-06-2011, 9:53 Pagina 2 van 3

TOETSINGSKADER PROCES KAPITAALLASTEN WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Nummer Beheersingsmaatregelen Regelgeving Relevante aspecten Beheersingsrisico's Toelichting Voorlopige inschatting beheersmaatregelen (eisen die financiële rechtmatigheid raken) Financieel risico voorwaarden zichtbaar en achteraf toetsbaar Het intern toetsen van de beheersingsmaatregele Voorstel strategie Voorstel aantal testen Verwijzing uitgevoerde werkzaamheden Wie Wanneer / periodiciteit Conclusie Rechtmatigheid systeemgericht genoemde aantallen zijn op dossier met inhoudsopgave (bv rood of groen) (beheermaatregelen basis van geen testen) of foutconstatering. Bij gegevensgericht constatering fouten dient de testen deelwaarneming uitgebreid te worden 15 Procesbeschrijving Heeft de langdurige uitzetting plaatsgevonden bij de partij met het hoogste rentepercentage? 16 Procesbeschrijving Is indien de langdurige uitzetting niet NWB was, dit in overeenstemming met DB besluit gebeurd? Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de bevoegde functionarissen Procesbeschrijving Treasury. De basis voor elke transactie is de offrering, voorzien van een ratingformulier en ondertekend door de bevoegde functionarissen Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) Systeemgericht Integraal Financiën 2 maal per jaar (juli en december) 17 Nota reservebeleid 2008 Hoofdstuk 8 rentetoerekening. Is de rentetoerekening in overeenstemming met de 'nota reservebeleid 2008'. Beoordeling staat van reserves en voorzieningen. Integrale afstemming juistheid gehanteerde rentetoerekening Financiën Bij samenstelling jaarrekening februari/maart 18 Nota vaste activa 2008 Paragraaf 4.2 grensbedragen. 19 Paragraaf 4.3 activering. 20 Paragraaf 5.2 tijdstip afschrijvingen. 21 Paragraaf 5.3 afschrijvingstermijnen. 22 Paragraaf 5.5 versnelde afschrijving. 23 Paragraaf 5.6 verkoop vaste activa. Zijn de grensbedragen voor activering in overeenstemming met de 'nota vaste activa 2008'. Is de activering van van projectleiders, medewerkers projecten, landmeters en grondaankopers die direct aan projecten zijn toe te rekenen in overeenstemming met de 'nota vaste activa 2008'. Is het tijdstip aanvang afschrijving in overeenstemming met de 'nota vaste activa 2008'. Is de afschrijvingstermijn in overeenstemming met de 'nota vaste activa 2008'. Is de versnelde afschrijving in overeenstemming met de 'nota vaste activa 2008'. Is bij verkoop of vervanging het verschil tussen boekwaarde en verkoopprijs (boekwinst) ten gunste van de exploitatie verantwoord. Beoordeling staat van vaste activa. Beoordeling staat van vaste activa. Beoordeling staat van vaste activa. Beoordeling staat van vaste activa. Beoordeling staat van vaste activa. Beoordeling staat van vaste activa. Integrale afstemming juistheid gehanteerde grensbedragen Integrale afstemming juistheid activering (tarief en uren). Integrale afstemming juistheid gehanteerd tijdstip afschrijving Integrale afstemming juistheid gehanteerde termijnen Integrale afstemming juistheid versnelde afschrijving Integrale afstemming verantwoording positief verschil boekwaarde en verkoopprijs. Financiën Financiën Financiën Financiën Financiën Financiën Bij samenstelling jaarrekening februari/maart Bij samenstelling jaarrekening februari/maart Bij samenstelling jaarrekening februari/maart Bij samenstelling jaarrekening februari/maart Bij samenstelling jaarrekening februari/maart Bij samenstelling jaarrekening februari/maart W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\01-2011 Toetsingsplan proces Kapitaallasten.xls 24-06-2011, 9:53 Pagina 3 van 3

NORMENKADER PROCES INKOOP EN AANBESTEDING WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Financieel belang (koppeling met economische categorie) Kosten 4204 Overige personeelslasten 86.000 4205 Personeel van derden 150.000 4301 Duurzame gebruiksgoederen 230.400 4302 Overige gebruiks- en verbruiksgoederen 491.400 4303 Energie 197.700 4304 Huren en rechten 320.500 4307 Verzekeringen 119.250 4309 Onderhoud door derden 4.252.275 4310 Overige diensten door derden 1.130.810 Totaal kosten 6.978.335 - Investeringsuitgaven 13.785.000 Totaal 20.763.335 Opbrengsten Uitwerking normenkader (relevante wet en regelgeving) Datum vaststelling Ingangsdatum Einddatum Opmerkingen Externe regelgeving 1 Aanbestedingswet Momenteel geldt geen aanbestedingswet. De nieuwe aanbestedingswet is verworpen. Waarschijnlijk zal per 1 juli 2011 de aanbestedingswet van kracht gaan 2 Besluit aanbestedingsrichtlijnen overheidsopdrachten (BAO) 01-01-2011 In BAO zijn actuele bedragen voor europese aanbesteding van leveringen, 31-12-2011 diensten en werken opgenomen. 3 Europese aanbestedingsrichtlijnen 01-01-2011 31-12-2011 4 Waterschapswet 01-01-2011 31-12-2011 5 Wet implementatie rechtsbeschermingsrichtlijnen aanbesteden 28-01-2010 01-01-2011 31-12-2011 In 2010 van kracht gegaan, beschermt inschrijvers aanbestedingen Interne regelgeving 1 Uitvoeringsregels inkoop- en aanbestedingsbeleid 02-10-2006 01-01-2011 31-12-2011 De drempelbedragen van openbare en europese aanbesteding zijn wettelijk verlaagd. Drempel europese aanbesteding leveringen en diensten van 206.000 naar 193.000 (excl. BTW). De drempel van europees aanbesteden van werken is verlaagd van 5.150.000 naar 4.845.000 (excl. BTW). 2 Delegatie en mandaatverordening 2004 01-07-2004 01-01-2011 31-12-2011 3 Regeling budgethouderschap en financieel mandaat 01-01-2011 01-01-2011 31-12-2011 Nieuwe regeling treedt per 01-01-2011 in werking W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\02-2011 Toetsingsplan proces Inkoop en aanbesteding.xls 24-06-2011, 9:53 Pagina 1 van 1

TOETSINGSKADER PROCES INKOOP EN AANBESTEDING WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Nummer Beheersingsmaatregelen Regelgeving Relevante aspecten Beheersingsrisico's Toelichting Voorlopige inschatting beheersmaatregelen (eisen die financiële rechtmatigheid raken) Financieel risico voorwaarden zichtbaar en achteraf toetsbaar Het intern toetsen van de beheersingsmaatregelen Voorstel strategie Voorstel aantal testen Verwijzing uitgevoerde werkzaamheden Wie Wanneer / periodiciteit Conclusie Rechtmatigheid systeemgericht genoemde aantallen zijn op dossier met inhoudsopgave (bv rood of groen) (beheermaatregelen basis van geen testen) of foutconstatering. Bij gegevensgericht constatering fouten dient de testen deelwaarneming uitgebreid te worden Externe regelgeving Aanbestedingswet Momenteel geldt geen aanbestedingswet. De nieuwe aanbestedingswet is verworpen. Waarschijnlijk wordt in 2011 wel een nieuwe aanbestedingswet aangenomen. Besluit aanbestedingsrichtlijnen overheidsopdrachten (BAO) Artikel 7 Artikel 7 Artikel 8 Wordt het besluit aanbestedingregels op Drempelbedragen en overheidsopdrachten toegepast indien de toepassing geraamde waarde excl. BTW gelijk of groter aanbestedings- regels is dan de vermelde drempels in richtlijn nr zijn opgenomen in de 2004/18/EG? interne uitvoeringsregels 'inkoop en aanbestedingsbeleid'; Bijlage 1. Is de richtlijn nr 2004/18/EG vervangen Drempelbedragen en door een nieuwere EG-richtlijn waardoor de toepassing in artikel 7 vermelde aanbestedingsgrenzen aanbestedings- regels wijzigen? zijn opgenomen in de interne uitvoeringsregels 'inkoop en aanbestedingsbeleid'; Bijlage 1. Wordt het besluit aanbestedingregels op overheidsopdrachten toegepast op opdrachten waarvan meer dan 50% rechtstreeks door aanbestedende diensten worden gesubsidieerd? WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; Bijlage 1 Zie interne regelgeving; Bijlage 1 Zie interne regelgeving; inleiding Artikel 9 lid 1,2,3 Baseert WRO als aanbestedende dienst, op het tijdstip van verzending van de aankondiging van de overheidsopdracht, de berekening van de geraamde waarde van een overheidsopdracht op het totale bedrag (excl. BTW)? WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; inleiding Artikel 9 lid 6 Neemt de aanbestedende dienst de geraamde totale waarde van percelen als grondslag wanneer een voorgenomen werk of aankoop leidt tot overheidsopdrachten die gelijktijdig in afzonderlijke percelen worden gegund. WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; inleiding Artikel 9 lid 7 Wanneer de samengestelde waarde van de percelen gelijk is aan of groter dan het in artikel 7 bepaalde drempelbedrag, is het besluit aanbestedingsregels van toepassing op de gunning van elk perceel. Wordt dit toegepast door WRO? WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; inleiding Artikel 23 Heeft de aanbestedende dienst de technische specificaties (cf. de eisen van de aanbestedingsregels) opgenomen in de aanbestedingsstukken? WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; inleiding Artikel 29 lid 13 Beoordeelt de aanbestedende dienst de ontvangen inschrijvingen op basis van de in de aankondiging van de overheidsopdracht of in het beschrijvend document bepaalde gunningscriteria en kiest de economisch voordeligste inschrijving? WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; inleiding W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\02-2011 Toetsingsplan proces Inkoop en aanbesteding.xls 24-06-2011, 9:55 Pagina 1 van 2

TOETSINGSKADER PROCES INKOOP EN AANBESTEDING WATERSCHAP ROER EN OVERMAAS 2011 Nummer Beheersingsmaatregelen Regelgeving Relevante aspecten Beheersingsrisico's Toelichting Voorlopige inschatting beheersmaatregelen (eisen die financiële rechtmatigheid raken) Financieel risico voorwaarden zichtbaar en achteraf toetsbaar Het intern toetsen van de beheersingsmaatregelen Voorstel strategie Voorstel aantal testen Verwijzing uitgevoerde werkzaamheden Wie Wanneer / periodiciteit Conclusie Rechtmatigheid systeemgericht genoemde aantallen zijn op dossier met inhoudsopgave (bv rood of groen) (beheermaatregelen basis van geen testen) of foutconstatering. Bij gegevensgericht constatering fouten dient de testen deelwaarneming uitgebreid te worden Artikel 38 Wordt bij de aanbesteding de minimum termijn van 52 dagen bij openbare en 40 dagen bij niet-openbare aanbesteding gehanteerd? WRO werkt volgens de ARW2005 (de praktische uitvoering van de BAO). Dit is opgenomen in de interne beleidsregels inkoop en aanbesteding. Zie interne regelgeving; inleiding Europese aanbestedingsrichtlijnen zie BAO Waterschapswet Geen financiële beheersrisico`s. Wet implementatie rechtsbescherminsrichtlijnen aanbesteden zie BAO Interne regelgeving 1 Uitvoeringsregels inkoop- en aanbestedingsbeleid 2 7.1 Aanbesteding werken 3 7.2 Aanbesteding leveringen 4 7.3 Aanbesteding diensten Inleiding Is gewerkt volgens ARW2005? WRO heeft zichzelf de verplichting opgelegd te werken volgens ARW2005 Is de juiste aanbestedingsvorm gekozen? Is de juiste aanbestedingsvorm gekozen? Is de juiste aanbestedingsvorm gekozen? 5 7.5 Meerwerk Is het totaal bedrag van de voor aanvullende diensten of werken niet hoger dan 50% van het bedrag van het hoofdwerk waarvoor de gunning is verleend? 6 Bijlage 1 Zijn de wettelijke drempelbedragen van openbare en europese aanbesteding nog aktueel? Er wordt gewerkt met formulieren en standaarden. Toetsing uitvoeringsregels aan de hand van gearchiveerde opdrachtbonnen en -brieven met formulier 'melding en motivering aanbesteding'. Toetsing uitvoeringsregels aan de hand van gearchiveerde opdrachtbonnen en -brieven met formulier 'melding en motivering aanbesteding'. Toetsing uitvoeringsregels aan de hand van gearchiveerde opdrachtbonnen en -brieven met formulier 'melding en motivering aanbesteding'. Controle opdracht met realisatie in financiële administratie. www.europadecentraal.nl dossier aanbestedingen; drempelwaarden. Systeemgericht Systeemgericht Systeemgericht Systeemgericht Beoordeling 10% van alle aanbestedingen met een maximum van 25 Beoordeling 10% van alle aanbestedingen met een maximum van 25 Beoordeling 10% van alle aanbestedingen met een maximum van 25 Beoordeling 10% van alle aanbestedingen met een maximum van 25 Concerncontrol Concerncontrol Concerncontrol Concerncontrol Gedurende het jaar Gedurende het jaar Gedurende het jaar Gedurende het jaar Systeemgericht Integraal Concerncontrol Gedurende het jaar Integraal AJZ 1x per jaar Delegatie en mandaatverordening Regeling budgethouderschap en financieel mandaat H.2 Aangaan van verplichtingen Financieel mandaat is opgenomen in 'Regeling budgethouderschap en financieel mandaat' Is de verplichting aangegaan door geautoriseerde functionaris? Afhandeling van aangaan verplichtingen wordt altijd opgevolgd door Art.10, zie beneden. 7 H.3 Afhandeling van aangegane verplichtingen Art.11 Opdrachtvormen Geen financieel beheersrisico Verplichting dient te worden aangegaan middels documentatie van de leverancier, een bestelbon of een opdrachtbrief. is factuur geparafeerd door besteller, Handelwijze is vastgelegd in deelbudgethouder en budgethouder? proces 'factuurafhandeling'. De budgethouder is verantwoordelijk voor nakoming van handelwijze. Systeemgericht Integraal geconstateerde fouten worden gearchiveerd Financiën Bij de factuurafhandeling W:\administratie\Dagelijks bestuur\db 050711 Rechtmatigheid\02-2011 Toetsingsplan proces Inkoop en aanbesteding.xls 24-06-2011, 9:55 Pagina 2 van 2