Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad. Opinieblad over de wereld van de financiële dienstverlening

Een commerciële bijlage van Delta Lloyd Groep, verspreid door Het Financieele Dagblad Oktober 2012 Opinieblad over de wereld van de financiële dienstverlening Diane Arbus, Identical twins, Roselle NJ, 1967

Thema: Later DE VERBEELDING De aristocraten van Diane Arbus Wereldberoemd werd ze door haar portretten: Diane Arbus (1923-1971), fotograaf met een fascinatie voor bizarre mensen, minderheden en mensen met afwijkend gedrag of uiterlijk. pagina 20 DIANE ARBUS, IDENTICAL TWINS, ROSELLE NJ, 1967, COURTESY OF THE ESTATE OF DIANE ARBUS SCENARIO S ONDERZOEK 2030: Ik zie, ik zie Drie beroepsvisionairs over wat ons te wachten staat in economie, zorg en dagelijks leven. pagina 4 Een jeans voor 50 euro. In 2052. De consequenties inschatten van inflatie blijkt voor jongeren nog niet zo eenvoudig. pagina 32 Colofon DL magazine is een uitgave van Delta Lloyd Groep Hoofdredactie David Brilleslijper Karin Kortekaas (Delta Lloyd Groep) Concept & realisatie Proof Reputation consultancy, concept & creation www.proof.nl Art direction & vormgeving COMA Amsterdam/New York, www.comalive.com Prepress Bloem Digital Imaging Drukwerk Twigt Productiebegeleiding Jansen&Go Redactieadres cc@deltalloyd.nl Delta Lloyd Groep Corporate Communications FSC logo hierin plaatsen Delta Lloyd magazine toont waar Delta Lloyd Groep voor staat en hoe wij de wereld om ons heen zien. Wil je meer weten over onze onderneming, onze merken en onze producten, kijk dan op www.deltalloydgroep.com. COLUMN Ik meet, dus ik besta Data zijn het nieuwe goud. Ook die over ons eigen lichaam. Worden we daar beter van, vraagt futuroloog Arjan Postma zich af. pagina 17 WETENSCHAP Koop m maar, die Porsche Oudere mensen hebben er vooral spijt van dat ze niet wat vaker uit de band zijn gesprongen. pagina 18 COLUMN Ethiek is geen vies woord Vindt Giuseppe van der Helm, directeur van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling. pagina 31 COLUMN Lang zal ik leven! Goed, 2 kunstheupen, 2 kunstknieën, elektrische lever, maar Vincent Bijlo heeft het gehaald: 100! pagina 39 ALLES VAN WAARDE Het onverzeker bare verzekerd De garages van de KLM. pagina 40 KUNST & CULTUUR Om te horen, zien of lezen Life s tragedy is that we get old too soon and wise too late. pagina 42 INTERVIEW We onderschatten onze kinderen Het komt wel goed met de jeugd, meent Onno Verstegen, lid van de raad van bestuur van Delta Lloyd. Een optimistisch gesprek, onder meer over onze oude dag. pagina 12 SUCCESFACTOR Die is gek! Wie zit er nu te wachten op een korteberichtjesdienst van max. 140 tekens? pagina 10 ANALYSE Vergaan of niet vergaan, dat is de vraag Nog zo n 90 dagen en dan vergaat de wereld. Althans, als het aan de Maya s ligt. Hoog tijd om eens met hen mee te rekenen. pagina 36 TREND Geld, the next level Geld heeft in essentie een eenvoudige rol: het moet waardevol en makkelijk uitwisselbaar zijn. Wat zijn de alternatieven? pagina 28 2 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 3

ik zie, ik zie Ik denk veel aan de toekomst, want het is daar dat ik de rest van mijn leven zal doorbrengen, zei Woody Allen ooit. Drie beroepsvisionairs geven een indruk van wat ons te wachten staat in economie, dagelijks leven, zorg en technologie in, pakweg, 2030. TEKST JOOST BIJLSMA BEELD LARS VAN DEN BRINK We staan voor een periode waar heel veel gaat veranderen. In korte tijd vinden een aantal technologische revoluties plaats, onder meer in biotechnologie, nanotechnologie, neurotechnologie, kunstmatige intelligentie, nieuwe energie en robotica. Deze ontwikkelen zich dankzij ICT exponentieel en groeien naar elkaar toe. Dat leidt tot allerlei revolutionaire innovaties. Een voorbeeldje daarvan is dat je met je mobiele telefoon medische diagnoses kunt stellen. Met een bijgeleverde chip kun je een druppel bloed laten matchen met een databank met DNA-profielen. Zo kun je nagaan of je bijvoorbeeld het hiv-virus hebt. Ook kun je chips kopen die de kwaliteit van water of voedsel kunnen analyseren. Ook mensen die niet willen dat alles openbaar wordt, zullen informatie over hun DNA of over hun neurologische toestand beschikbaar stellen. Dat kan ook anoniem. Dankzij de grote informatiemijn en steeds verder toenemende rekenkracht komen we steeds meer te weten over ziekten en andere afwijkingen. Supercomputers zullen ons en onze artsen ondersteunen bij het stellen van exacte diagnoses. Er zullen mensen zijn die niet alles willen weten, maar wat doe je als je met kennis kanker kunt voorkomen? Natuurlijk bepalen we wel zelf met wie we de intiemste details delen en met wie niet, maar de mentaliteit over privacy verandert wel. We komen er langzaam maar zeker achter dat het loont om te delen. Hoe meer jij je durft open te stellen, des te meer krijg je daarvoor terug. Volslagen vreemden zullen bereid zijn om je te helpen bij het oplossen van je problemen. Technologie helpt bij het vinden van mensen die goed met ons matchen. Ons wereldbeeld verandert, onder meer door de mogelijkheid om een ruimtereis te maken. Een belangrijk issue is of we zelf beslissen of dit voor ons laten doen. Internet zit in 2030 overal in, van huishoudelijke apparaten tot infrastructuur. Alles is met elkaar verbonden. Dankzij sensoren in bijvoorbeeld auto s, wegen en bruggen kunnen we beter navigeren en ongelukken, files en problemen voorkomen. Dit internet of things kan behulpzaam zijn, bijvoorbeeld om bij een ramp het verkeer Yuri van Geest studeerde ooit economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, maar raakte verslingerd aan technologie. Hij ontwikkelde zich tot een expert in mobiel internet en sensoren. Van Geest is actief betrokken bij Singularity, een beweging die bekend is geworden dankzij technologiegoeroe Ray Kurzweil. En hij maakt deel uit van het Topteam Creatieve Industrie van het ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie. yuri van geest: een Er zal een extreme explosie plaatsvinden van open data. In 2030 zullen we heel veel digitale gegevens verzamelen, bijvoorbeeld over onze eigen toestand: the quantified self. Mensen die daar open voor staan, brengen alle aspecten die hun lichamelijk en geestelijk welbevinden kunnen beïnvloeden, digitaal in kaart. Al dan niet met gebruik van sensoren. Ze houden deze data niet alleen voor zichzelf. Ze zullen dergelijke gegevens over hun fysieke en psychische staat ook gaan delen. In sommige gevallen zullen bepaalde partijen inzage in die gegevens verlangen om iets te leveren. in goede banen te leiden of bij het voorkomen van pandemieën. Maar om je als individu over te leveren aan systemen is eng. Daarom kunnen we ervoor blijven kiezen om dingen zelf te doen. Van Geest geeft toe dat hij soms vergaande conclusies trekt om mensen aan het denken te zetten. De ontwikkelingen gaan zo snel dat mensen ze nauwelijks kunnen bijbenen. Dat is verwarrend. Want kennis kruipt letterlijk onder onze huid en moet niet in verkeerde handen komen. Het wordt een fascinerende en tegelijk verwarrende tijd om in te leven. verwarrende tijd van techrevoluties 4 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD L MAGAZINE, OKTOBER OBE R2 2012 5

andrea wiegman: statussymbolen Was de twintigste eeuw de eeuw van ver- en ontzuiling, de 21ste is die van de mash-up cultuur. Onze identiteit wordt bijna nooit exclusief bepaald door één maatschappelijke stroming. Groepen die eenzelfde religie hebben en een voorkeur delen voor zenders, bladen en massaproducten worden steeds kleiner. In 2030 personaliseren we onze levensstijl nog intensiever dan nu. We shoppen en combineren genres van kunst, cultuur, filosofie en spiritualiteit. Het internet verstrekt toegang tot alles, van oosterse de radicale digitalisering meer meeslepen dan de ander. Je hebt mensen die in paniek raken als de verbinding uitvalt. Anderen zeggen: hèhè, eindelijk tijd om een boek te lezen bij kaarslicht. Deze laatste groep zorgt voor een nieuwe populariteit van plaatsen waar je verminderd volg- en bereikbaar bent, zoals sauna of kerk. Ook aan de inrichting van onze huizen zie je dat one lifestyle fits all voorbij is. We personaliseren onze woonomgeving steeds verder. Niet alleen qua decoratie van het interieur, maar zijn niet meer wat ze geweest zijn Tijdens haar studie geschiedenis raakte Andrea Wiegman besmet met het tijdgeestvirus. Zij ontwikkelde zich tot trend forecaster, spreker en uitgever. Wiegman nam het initiatief voor publicaties over trends zoals Eye (verkocht aan VNU), Gloed en Second Sight. religies tot indianenverhalen. Het kan zomaar zo zijn dat we wekelijks online naar een kerk in Afrika gaan of een stam in Zuid-Amerika volgen. Tussen groepen mensen lopen nog wel scherpe scheidslijnen in opvattingen. Dat zie je in het onderwijs. Je hebt ouders die kiezen voor een ouderwetse opleiding vol persoonlijke aandacht, rust en regelmaat. Maar je hebt ook tijgermoeders die hun kinderen met behulp van de modernste middelen drillen. Als de kids de kantjes ervan aflopen, moeten ze in de garage slapen. In de mash-up cultuur is alles dubbel. We schakelen voortdurend tussen verschillende mogelijkheden. Naast digitale tablets bestaan nog steeds papieren notitieboekjes. En werk en privé lopen steeds meer door elkaar heen. We werken veel vaker voor onszelf of in kleine bedrijven, vanuit onze huizen of hubs, collectieve werkplekken. Grote bedrijven met anonieme lopendebandmedewerkers zijn een uitstervend verschijnsel. Op duizenden plekken worden dingen gemaakt met machines in de vorm van 3D-printers. Die werken met verschillende grondstoffen en materialen, al dan niet afkomstig uit een recyclemachine die ernaast staat. Zo kun je bijvoorbeeld nieuwe maatschoenen laten maken uit materialen afkomstig van oude schoenen. We hebben moeten leren omgaan met ons digitale tweede leven. We zijn altijd verbonden en kijken nergens meer van op. Het is zelfs mogelijk om via een hologram ergens te zijn, waar we eigenlijk niet zijn. De een laat zich door ook qua indeling. De woonkamer is niet langer de plek waar de televisie staat. Je kunt je huis flexibel indelen, met allerlei kleine kamertjes en hoekjes. Apparaten reageren op menselijke beweging, ze praten met elkaar en ze zijn van afstand bereikbaar. Voorkeuren van mensen mogen verschillen, maar niet over alles lopen de meningen uiteen. Een gedeelde waarde is duurzaamheid. We zijn zuinig met grondstoffen en reisbewegingen. In de voedselvoorziening is de trend naar lokale productie doorgezet. Dit betekent echter niet dat we teruggaan naar louter aardappelen met boerenkool en worst. Ons voedingspatroon wordt alleen maar persoonlijker. Ons mobieltje vertelt de verhalen achter onze aankopen. In een woonkamerloos huis online naar een Afrikaanse kerk gaan. Uit een oneindig palet shoppen we onze identiteit bij elkaar Ze geeft aan dat ze ook graag praat over wat in haar ogen een wenselijke toekomst is. De rol van geld als identiteitsbepalende factor is in 2030 minder groot. Geld is minder een doel op zich en meer een middel. Statussymbolen zijn niet meer wat ze geweest zijn. Je ziet het minder snel aan iemand of hij of zij rijk is of arm. 6 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 7

Op weg naar 2030 komen de babyboomers in hun laatste levensfase, neemt de arbeidsproductiviteit af en tempert de economische groei. Tegelijk komt de innovatie in de zorg tot een climax. De ontwikkeling van geneesmiddelen en geneeswijzen versnelt. Artsen kunnen zeer gericht behandelen, zo nodig met medicijnen op maat. En ze repareren steeds vaker onderdelen in ons lichaam, waardoor we nog ouder worden. Alle genoemde factoren bij elkaar leiden ertoe dat we een tsunami van zorgkosten krijgen. Dat zal ons ertoe brengen om de sector drastisch te hervormen. De zorg, die vroeger bekendstond als trage veranderaar, heeft in 2030 een inhaalslag ICT heeft ook de fysieke zorgverlening veranderd. Technologische middelen die ervoor zorgen dat mensen zo lang mogelijk in hun eigen omgeving kunnen worden verzorgd, hebben een vlucht genomen. Zo worden de relatief hoge kosten van verzorging in verpleeg-, verzorgingsen ziekenhuizen voorkomen. En zelfs dan nog accepteren we dat we in verhouding meer aan zorg uitgeven dan vroeger. Het zwaartepunt in de zorg verschuift niet alleen naar zorg aan huis, ook naar meer preventie. We accepteren dat de overheid zich veel intensiever met ons bemoeit. In onderwijsprogramma s leren kinderen wat wel en niet gezond is. De wet- philip idenburg: caring is sharing gemaakt. De diagnostiek is gedigitaliseerd. Specialisten beoordelen op de computer röntgenfoto s van patiënten die op duizenden kilometers afstand wonen. Ze laten zich steeds vaker consulteren via een breedbandverbinding. Patiënten, op hun beurt, krijgen een digitaal gezondheidsdossier dat ze zelf beheren. Daarin slaan ze relevante gezondheidsinformatie op. Dit dossier bevat niet alleen gegevens over ons medische verleden, maar ook op maat gesneden informatie over de wenselijke levensstijl. De elektronische overdracht van advies en informatie over geneeswijzen neemt een vlucht. Er ontstaat daardoor een heel nieuw, niet plaatsgebonden, medisch circuit. De snel groeiende levensverwachting en torenhoge zorgkosten dwingen ons tot drastische keuzes Onder druk van patiënten en dankzij de transparantie van het internet zijn zorgaanbieders en farmaceuten veel transparanter geworden. Het adagium is langzaam maar zeker geworden: caring is sharing. Zorgaanbieders delen gegevens over effectiviteit van medicijnen en therapieën. Wie niet transparant is, raakt snel achterop. gever stelt normen waaraan het bedrijfsleven zich dient te houden. Zo mogen voedingsmiddelenproducenten bepaalde ingrediënten zoals transvetten niet meer toevoegen en zijn er maxima voor schadelijke ingrediënten. Ook komen er maxima voor het aantal calorieën per menu in restaurants. Goedkope gentech wordt in 2030 op grote schaal toegepast. Maar al die kennis over mogelijke onvolkomenheden van ons lichaam maakt ons onzeker. Meer informatie betekent niet altijd per definitie ook betere beslissingen. We leggen vaker vast wat we wel en wat we niet willen weten, hoe we waardig willen sterven en wanneer dokters nog behandelen en wanneer vooral ook niet. Pakt het 1,5 kilo wegend boekwerk Diagnose Diabetes 2025. Over de toekomst van de Nederlandse diabeteszorg. We gaan complete zorgketens onder de loep nemen en die anders inrichten. Neem diabetes. Als we niet uitkijken, moeten straks meer dan een miljoen suikerziektepatiënten naar de oogarts. Die zijn dan veertig procent van hun tijd kwijt aan deze patiëntengroep. Dat laat zien hoe belangrijk preventie is. En dat je naast technologische innovatie vooral ook in sociale innovatie moet investeren. In 2030 heb je een nieuw soort professionals nodig, waarbij de scherpe scheidslijn tussen verpleegkundige en arts verdwijnt. Philip Idenburg heeft een verleden als corporate strateeg en manager, onder meer bij de Rabobank. Tegenwoordig is hij partner bij BeBright, een adviesbureau in (marketing)strategie en innovatie. Dankzij het succes van het boek Diagnose 2025: over de toekomst van de Nederlandse gezondheidszorg dat hij samen met Michel van Schaik schreef, besteedt hij een groot deel van zijn tijd aan de zorgsector. 8 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 9

die is gek! Het blijkt nog niet zo eenvoudig een succes of flop te voorspellen. David Lemereis ging op zoek naar technologische vernieuwingen waarvan iedereen zei: wordt het helemaal! Of: dit wordt niks. Want wie zit er nu te wachten op een korte berichtjesdienst van maximaal 140 tekens? WIE WIL NOU WETEN WAT IEMAND OP Z N BROOD SMEERT? GELD OPHALEN ALS HET PUBLIEK IETS ZIET IN EEN IDEE TEKST: DAVID LEMEREIS DAVID LEMEREIS blogt sinds 2005 voor Bright.nl. Hij schrijft vooral over wetenschappelijk nieuws en heeft een tik voor robotica en mechanica. Daarnaast is hij het gezicht van Brights populaire videoserie Uitpakparty waarin hij gadgets bespreekt. www.lemereis.com EEN VAN DE TOP VIJF SLECHTSTE CADEAUS VAN 2001 ipod Toen Apple in 2001 de Apple ipod mp3-speler introduceerde, regende het kritiek van journalisten, winkeliers en financiële analisten. De ipod was een te duur, luxe item. De ipod zou floppen en werd zelfs door één IT mediabedrijf verkozen tot een van de top vijf slechtste cadeaus van 2001. Niets is minder waar gebleken. In iets meer dan 10 jaar verkocht Apple ruim 300 miljoen ipods. De ipod is daarmee niet alleen veruit de meest verkochte mp3-speler in de wereld, de ipod heeft bovendien samen met Apple s itunes Store, de grootste muziekwinkel ter wereld, voorgoed veranderd hoe we muziek kopen, luisteren en beleven. Huishoudelijke robots In de jaren zeventig waren robotvoorspellingen de rage. De futuristen van toen voorspelden dat we vandaag zouden rondvliegen in zwevende auto s terwijl thuis de huishoudrobots de was, de boodschappen, het koken en het stofzuigen voor ons zouden doen. Hoewel industriële robots in fabrieken niet meer weg te denken zijn, is de consumenten-robotica niet veel verder gekomen dan een enkele robot die voor je dweilt, gras maait of stofzuigt. Maar zelfs dan nog rijmt het beeld van de stofzuigende robot van destijds niet. De robotstofzuiger loopt namelijk vast als je sokken en truien op de grond laat slingeren. Dan heeft hij alsnog jouw hulp nodig om verder te kunnen stofzuigen. De 3D copyrette D-printer die laagje voor laagje materialen zoals plastic opbouwt tot er uiteindelijk een driedimensionaal object uitrolt zoals een iphonehoesje, is in een stroomversnelling geraakt. De 3D-printers zijn voorlopig echter nog te duur voor thuisgebruik. Het Nederlandse bedrijf Shapeways startte in 2008 een online 3D-copyrette die iedereen de mogelijkheid biedt om zijn ontwerpen in dertig verschillende materialen, waaronder plastic, glas en metaal, te laten printen. Mensen kunnen ook hun ontwerpen via een Shapeways winkeltje aan anderen verkopen. Shapeways is een ongekend succes. Sinds 2008 heeft Shapeways meer dan 1 miljoen producten 3D geprint, telt het ruim 150.000 leden en openden meer dan 6000 mensen hun eigen Shapeways winkel. Twitter Van alle sociale mediadiensten is het succes van Twitter het meest onvoorspelbaar gebleken. De internetdienst waarmee je korte berichtjes van maximaal 140 tekens kunt publiceren stuit net zoals vlak na de introductie in 2006 nog steeds op sceptische weerstand. Veel mensen begrijpen nog steeds niet het nut van het publiekelijk uitwisselen van ultrakorte berichtjes. Ik wil niet weten wat iemand op zijn brood smeert en dat het inparkeren lukte, is de tendens van de sceptici. De ruim 500 miljoen twitteraars snappen echter wel de kracht van de snelle verslaggeving zoals Twitter onder andere tijdens de Arabische Lente duidelijk be Oeps, de tekens zijn op. Chipknip De in 1996 geïntroduceerde Chipknip moest als elektronische portemonnee het betalen van kleine bedragen makkelijker en sneller maken. Al voor de introductie leek iedereen behalve de banken al te weten dat de Chipknip een kort leven beschoren was. De supermarkten en warenhuizen zagen de Chipknip meteen al niet zitten, want het vergde een extra kastje. De Consumentenbond had ook zijn bedenkingen: de technologie stond nog in de kinderschoenen en de consument begreep niet dat hij eerst geld moest opladen terwijl je met een pinpas zonder opladen overal meteen kon betalen. Bovendien kon je de Chipknip verliezen en was je je elektronische geld net zoals echt geld in een portemonnee ook kwijt. E-reader Vijf jaar geleden konden de meeste mensen zich niet voorstellen dat ze ooit een elektronisch boek zouden lezen: Lezen van een computerscherm is vermoeiend en een boek moet je bovendien voelen, ruiken en overal kunnen lezen. De e-reader met zijn e-ink scherm dat niet flikkert en net zo goed en rustig als papier in het felste zonlicht leest heeft de boekenwereld voorgoed op zijn kop gezet. De Sony Librie uit 2004 was de eerste e-reader met e-ink. Het lezen van e-books werd pas echt populair toen de online boekenwinkel Amazon in 2007 de betaalbare Kindle e-reader introduceerde. Nog geen vier jaar later meldde Amazon dat zij in de VS al meer e-books dan papieren boeken verkocht. Kickstarter Wie had ooit durven dromen dat crowdfunding een serieus alternatief is om een project of een product te financieren? Op de crowdfunding-site Kickstarter kan iedereen geld ophalen mits het Kickstarter-publiek brood ziet in het idee. Je hebt 45 dagen de tijd om het gewenste minimum startkapitaal op te halen. In ruil voor geldelijke toezeggingen van het publiek moet daar een product of een dvd van de film etcetera tegenover staan. Haal je het minimumkapitaal niet, dan krijgt iedereen zijn geld terug. Bijna de helft van de ondertussen ruim 60.000 projecten hadden succes. Het smarthorloge Pebble-project haalde zelfs een recordbedrag van ruim 8 miljoen euro op. Wat een kick! 10 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 11

ONNO VERSTEGEN LEEFTIJD 49 PRIVÉ Getrouwd, twee dochters STUDIE MBA Universiteit van Leuven, Nyenrode Business Universiteit LOOPBAAN sinds 2011 lid raad van bestuur Delta Lloyd Groep, startte zijn carrière in 1995 bij Delta Lloyd Verzekeringen als marketingmanager, groeide door tot onder meer CCO ABN AMRO Verzekeringen en directievoorzitter Delta Lloyd Leven HOBBY S squashen, skiën, reizen, golf INTERVIEW we onderschatten onze kinderen TEKST: MIRJAM VAN IMMERZEEL & WILLEMIJN VAN BENTHEM FOTOGRAFIE: DUCO DE VRIES Het komt wel goed met de jeugd, meent Onno Verstegen, lid van de raad van bestuur van Delta Lloyd Groep. Mirjam van Immerzeel en Willemijn van Benthem van CEO me! ondervragen hem over zijn ongebreidelde optimisme, onze oude dag en hoe hij zijn dochters leert omgaan met geld. 12 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 13

onno verstegen We betuttelen kinderen te veel. Je moet ze eigenlijk nét iets meer laten doen dan ze aankunnen, daar leren ze het meeste van onno verstegen De kennis over geld moet toenemen. Met dat bijbrengen moeten we ook veel eerder beginnen Onno Verstegen kijkt stralend uit zijn ogen. Hij is net terug op kantoor, heeft de hele ochtend lesgegeven op de Amsterdamse basisschool van zijn dochters in het kader van Bizworld, een initiatief dat kinderen leert ondernemen en dat Delta Lloyd steunt. Gedurende vier ochtenden begeleidde hij hun bedrijfje in vriendschapsbandjes. Eens wat anders dan verzekeringen. En hij stak er zelf ook nog wat van op: Je houdt het niet voor mogelijk wat sommige kinderen al allemaal weten van geld. On-ge-lo-fe-lijk. Uit het onderzoek van Delta Lloyd Foundation (zie pagina 32 en verder) blijkt toch dat weinig kinderen echt wat weten over geld en geldzaken. ov Je ziet grote verschillen tussen kinderen. Zo zei een jongetje in de klas ineens: We moeten met Nederland op onze rating passen. Ik vroeg wie die rating dan geeft en ook dat wist hij: Dat doen de rating agencies. Ja, er zaten wel een paar ondernemers in de dop bij. Ik denk dat twintig procent van de kinderen heel ver is. Op een paar zou ik echt mijn geld zetten. Maar tachtig procent heeft volgens u dus weinig kennis, dat deel bestaat ook uit financiële consumenten van de toekomst. Hoe ontstaat zo vroeg al het verschil in interesse en kennis voor geldzaken? ov Door hoe ouders en leraren ermee omgaan. Spreken zij over economische onderwerpen? En hoe doen ze dat? Je moet het onderwerp natuurlijk wel leuk maken. Daarnaast vind ik het jammer dat we zo gauw een deken over hun kinderen leggen. We betuttelen ze te veel. Waarom kijken we niet naar wat een kind echt interesseert en waar hun talenten liggen? Ik heb geleerd dat we kinderen continu onderschatten. Hoe doet u dat zelf als vader? ov Ik vraag mijn dochters wat ze leuk vinden. En stimuleer ze hun hart te volgen. Dat is aardig. Toch blijkt uit het onderzoek dat kinderen hun financiële toekomst te rooskleurig inzien. Het begrip inflatie gaat aan de meesten voorbij. Die spijkerbroek kost over twintig jaar hetzelfde als vandaag ov Dat klopt, maar het leuke is dat dat precies de kennis is die je kinderen kunt bijbrengen. Dat is wat we ook met Delta Lloyd Foundation doen. Hoe leert u uw kinderen op een leuke manier omgaan met geld? ov Mijn dochters zijn tien en twaalf en willen een mobieltje. Ik heb ze een budget gegeven en nu moeten ze zelf op internet zoeken naar de beste deal. Dat is hartstikke ingewikkeld, maar ze komen heel ver. Je moet ze vrijheid en verantwoordelijkheid geven. Eigenlijk nét iets meer dan ze aankunnen, daar leren ze het meeste van. Wat gebeurt er als ze over hun tegoed gaan? ov Voor een deel zullen ze dat terug moeten verdienen, bijvoorbeeld door mee te helpen in de tuin voor drie euro per uur. Het minimumjeugdloon van een vijftienjarige is twee euro vijftig ov Dat verschil is in dit geval niet zo belangrijk, het gaat om het creëren van bewustzijn. Dat als ze geld uitgeven, ze het ook weer moeten verdienen. En als uw dochters zich in de schulden bellen? Bij financiële ongelukken staat u nu nog garant ov Waarom heeft iedereen het altijd over ongelukken? Leren doe je met vallen en opstaan. Waarom kijken we niet naar de ruimte om te leren? Is die ruimte niet aan grenzen gebonden? Volwassen Nederlanders steken zichzelf flink in de schulden, volgens onderzoek van het Nibud. ov Van volwassenen mag je verwachten dat ze snappen wat ze doen. Een startend ondernemer moet toch weten dat hij de btw die hij in rekening brengt moet afdragen? Het blijkt van niet. Ik vraag me af hoe dat kan. Ik zeg altijd: gebruik je gezonde verstand, vraag af en toe wat hulp en verdiep je erin. En neem je verantwoordelijkheid. Maar mensen blijven deze zaken niet leuk vinden en leggen de papieren weg zonder die gelezen te hebben. Het gebeurt te vaak dat financiële verantwoordelijkheid wordt weggestopt. Maar er waren en zijn nog steeds erg verleidelijke producten op de markt ov Dat was een hype. Ons handelen werd niet meer economisch maar fiscaal gedreven. Iedereen had de wind mee en wilde beleggen. En nu zit het tegen. Sommige financiële producten waren ook te mooi om waar te zijn. ov De kosten van bepaalde producten waren te hoog. Ook bij ons. Maar die hebben we inmiddels allemaal aangepast. Maar nog steeds zijn mensen bereid om risico s te nemen, ze willen bijvoorbeeld met hun pensioengeld beleggen in internettechnologie. Je kunt ze waarschuwen, maar op een gegeven moment is het wel de verantwoordelijkheid van de persoon zelf. Terwijl uit gedragseconomisch onderzoek blijkt hoe slecht mensen risico s kunnen inschatten. Hoe moeilijk ze het vinden om goed na te denken over hun pensioen. ov Klopt. En met bijvoorbeeld het nieuwe pensioenakkoord gaan we hetzelfde doen. We gaan van zekere naar onzekere pensioenen. De OECD waardeert ons pensioenstelsel als het beste ter wereld, alleen is het duur. In plaats van de discussie te voeren of we het nog willen betalen, willen we een ander stelsel. Voor verzekeraars is het op zich niet verkeerd, want er zullen meer mensen naar ons toe komen. Maar misschien willen mensen wel iets meer betalen voor een zeker pensioen, of accepteren we een iets lager pensioen zolang dat zeker is. Wat verwacht u van de Nederlandse burger zelf? ov De kennis over geld moet toenemen. Met dat bijbrengen moeten we ook veel eerder beginnen. Er zit nog veel geld bij de zestigers, dat de jongeren van nu zullen erven. Ze moeten daar goed onderwijs in krijgen en daar moeten bedrijven ook hun verantwoordelijkheid in nemen. Zoals wij dat doen met Delta Lloyd Foundation. Laat ik een voorbeeld geven van hoe wij via onze Foundation hulp geven aan bijstandsgerechtigden om hun financiële administratie op orde te krijgen. Zo was er een dame, een secretaresse die haar eigen zaak was begonnen. Ze had een lening gekregen van de bank omdat haar ouders garant stonden. Maar toen overleden beide ouders en vroeg de bank de lening op. Pech, enorme pech. Zij is in 2004 failliet verklaard en dat heeft tot 2011 gesleept. Ik heb zoveel respect voor haar. Ik deed haar administratie en heb al haar uitgaven aangepakt: huur van 450 euro, 150 euro ziektekostenverzekering; dat kon allemaal goedkoper of beter via subsidieregelingen. Ik zei: waarom ga je niet werken? Door haar restschulden had dat geen zin, zei ze. Ze had een schuld van 65.000 euro. En nu? ov We hebben een buddy toegewezen en gaan haar helpen met de schuldsanering. Je kan echt vreselijk goede dingen doen. Tegelijkertijd wijst het je er natuurlijk ook weer op wat er in de wereld om je heen allemaal gebeurt en doet je beseffen dat je in zekere zin in een ivoren toren leeft. Kun je mensen wel die keuze laten? Moet een partij die veel kennis van zaken heeft, niet vertellen wat goed is voor ze? ov Met ons garantiepensioen zeggen wij: laat mensen niet beleggen. Maar er zijn werkgevers die dat te duur vinden. Die geven hun mensen een beleggingspensioen. Dat is op zich prima, en dan kom ik terug op wat ik net al gezegd heb: áls ze maar weten wat ze hebben gekocht en er goede voorlichting is aan werknemers. Daar is communicatie extreem belangrijk. Omdat de individualisering toeneemt, wordt de verantwoordelijkheid van het individu steeds groter. Maar wij moeten onze zorgplicht serieus nemen. Onze simpele stelregel daarbij is: verkoop alleen producten die je ook aan je familie en goede vrienden zou verkopen. Moet verzekeren weer saai worden? ov Verzekeren mag niet tot verrassingen leiden. Als je een goed product aflevert, is verzekeren saai, in de zin van volledig voorspelbaar en betrouwbaar. Jullie praten ook met heel saaie bestuurders (lacht). Hoe ziet u de eurocrisis zich verder ontwikkelen? ov We doen steeds net genoeg voor een adempauze. Maar die adempauzes worden korter en korter. De vraag voor landen en die vraag kun je ook bedrijven stellen: hoeveel risico wil je nemen? De grens wordt meer en meer opgerekt en daarmee ga je draagvlak verliezen. Het valt 14 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 15

onno verstegen Het is juist nu de taak van de overheid en politici mensen klaar te maken voor veranderingen COLUMN ik meet, dus ik besta steeds moeilijker uit te leggen waarom we op dit punt zijn gekomen. We hebben steeds gezegd: alles wordt terugbetaald. De burger gelooft dat niet meer, die is niet gek. Hoe zou dat beter kunnen? ov Je zou in deze ingewikkelde financiële tijden in ieder geval een kabinet moeten hebben met een aantal financiële professionals. Maar goed, de huidige crisis is een complex probleem. Die is niet morgen opgelost. Alleen bezuinigen of ook investeren? ov Je moet bepalen wat nodig is voor de toekomst en daarin willen investeren. Als er niet genoeg geld voor is dan zul je nog iets harder moeten bezuinigen, zodat je die noodzakelijke investeringen kunt doen. Bezuinigen is een noodzakelijk middel om onze toekomst zeker te stellen, geen doel op zich. Intussen gaat het leven door? ov Natuurlijk. Vergis je niet, bij de huidige crisis zijn mensen ontzettend betrokken, net als bij pensioenen. Al is het complex, iedereen weet dat ze het in de portemonnee gaan voelen. Het gaat er mij om dat mensen worden meegenomen in het veranderingsproces. Als je niet naar de vooruitgang kijkt, krijg je ook geen momentum. Het is juist nu de taak van de overheid en politici om mensen klaar te maken voor veranderingen. Mensen niet in de illusie te houden dat alles hetzelfde kan blijven. Als mensen weten wat er gebeurt en waarom veranderingen nodig zijn dan accepteren ze dat. Je ziet mensen nu ook al anticiperen op het onvermijdelijke. Neem bijvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek. De overheid neemt daar maar geen beslissing over, terwijl eigenlijk iedereen het er al over eens is dat die moet worden afgeschaft. Mensen lossen hun hypotheek zelf al af op eigen initiatief. Het maakt niet uit of de overheid iets doet, want je ziet nu al dat die links en rechts wordt ingehaald. Hebben we überhaupt wel de goede mensen in ons land om het op te lossen? ov Er zitten ontzettend veel Nederlandse professoren op gerenommeerde universiteiten, ook in het buitenland, we hebben topmensen bij multinationals...... en daar zitten weinig vrouwen tussen. Negen van de 176 bestuursleden van AEX- en AMX-bedrijven in Nederland zijn vrouw. ov Te weinig, veel te weinig. Hoe kan dat dan? ov Vrouwen kunnen beter organiseren, beter communiceren, beter met klanten omgaan en beter relaties onderhouden. Maar ik denk dat de vrouw eerder zegt: hoe gaan we dat dan thuis doen? Hoe gaan jullie daarmee om binnen Delta Lloyd? ov We proberen daaraan te werken. Ik heb een paar keer een vrouwelijke manager omhooggetrokken en gezegd: jij wordt manager. Een keer zei die vrouw: maar ik ben zwanger! Dat is echt gebeurd. Nou, zei ik, dan word je nog steeds manager, alleen zes maanden later. Ze doet het nu hartstikke goed. Een man zou direct zeggen: kom maar op met die functie. Hoe voorkom je dat vrouwen zeggen: ik kan het niet? ov Dat voorkom je niet. Daar moet je rekening mee houden en op een goede manier mee omgaan. Laat vrouwen zichzelf zijn en ga daar een beetje relaxt mee om. En dan neemt het aantal vrouwen aan de top vanzelf toe? ov Het aantal is gestegen, maar nog niet genoeg. Vrouwen haken soms toch af, vinden het te veel worden en willen meer tijd aan het gezin besteden. Dus wordt de vijver niet groot genoeg om op directieniveau vrouwen te leveren. Hoe zit dat in huize Verstegen? ov Bij mij thuis is het geen issue. Mijn vrouw heeft ooit geprobeerd om vierenhalve dag te werken, maar vond dat niks. Ze werkt nu weer vijf dagen. Je moet het goed organiseren en afspreken. Wij werken beiden in Amsterdam, dat scheelt natuurlijk al reistijd. En wie doet de financiële huishouding? ov Eerlijk gezegd: Ik betrek mijn vrouw erbij, maar ook zij zegt: doe jij dit nou maar, ik geloof het wel. Willemijn van Benthem en Mirjam van Immerzeel zijn journalist. Samen publiceerden zij in 2011 het carrièrehandboek CEO me. Arjan Postma is founder van Free domlab Future Studies. Deze denktank is een exclusieve partner van de innovatieve investeringsboetiek Cyrte Investments, onderdeel van Delta Lloyd Groep. MAURITS GIESEN Je hersengolven meten met een app, hartslag en bloeddruk 24/7 monitoren met een onderhuidse sensor, je genetische eigenschappen vastgelegd in een DNA-chip. Lifelogging, self-tracking en personal genomics zijn nu al enorm in trek, maar binnen afzienbare tijd is the Quantified Self geen toekomstbeeld meer: het menselijk lichaam in nullen en eentjes, als een grote verzameling data. Worden we daar beter van? Data zijn het nieuwe goud. Door nieuwe, gevoelige technologie zoals sensoren, de exponentieel groeiende rekenkracht van supercomputers en de kunstmatige intelligentie van de cloud, raken we steeds meer in staat de wereld te bekijken als een bonte verzameling verborgen verbanden. De potentie van al die nieuwe data-inzichten en -mogelijkheden is enorm. Maar de echte waarde zal moeten worden bepaald door wat de maatschappij ervan vindt en ermee wil. Wat vinden we ervan dat supercomputer Watson niet alleen beter Jeopardy speelt dan wie ook ter wereld, maar ook ervaren cardiologen verslaat in de anamnese? Het beeld van singulariteit, waarbij de mens niet langer het slimste wezen op aarde is en zelfs afhankelijk wordt van de intelligentie van apparaten, komt steeds dichterbij. De Quantified Self leidt onherroepelijk tot de Quantified Society. Vertrouwen wordt in de toekomst meer dan ooit een currency Daarmee komen we op interessante dilemma s. We krijgen steeds meer data over ons eigen lichaam en zelfs onze emoties, maar tegelijkertijd wordt die datastroom en -analyse zo complex dat we m zelf niet of nauwelijks kunnen bevatten. Durven mensen het aan om hun meest dierbare data, die van hun eigen lichaam, uit handen te geven aan ongrijpbare supercomputers? Willen we die privacy opgeven in ruil voor de kans op een gezonder en beter leven later? Vinden we het oké als iets of iemand je voorschrijft om elke week broccoli te eten of een bepaalde pil te slikken, omdat dat gezien jouw DNA-profiel het risico op een ernstige ziekte op je 67ste verkleint? We denken dat we in dit Facebook- en Google-tijdperk al flinke privacyissues hebben, dat ons leven steeds transparanter wordt, maar het is kinderspel in vergelijking met de afwegingen die ons nog te wachten staan. Er zijn straks goede redenen om de data van onze Quantified Self te delen en te vergelijken met anderen: het perfecte dieet, de ideale medicatie, de tailor made behandeling tegen kanker. Met dat vooruitzicht zullen mensen heel ver gaan in het verstrekken van gegevens die absoluut niet in verkeerde handen mogen vallen. In die van cybercriminelen of onschuldiger partijen als je werkgever bijvoorbeeld. Data zijn het nieuwe goud, maar vertrouwen wordt in de toekomst meer dan ooit een currency. Instanties zoals de overheid en verzekeraars en ondernemingen doen er goed aan daar nu al op te anticiperen. Dat gaat veel verder dan de klant centraal zetten, het gaat om luisteren, transparant zijn en de dialoog aangaan. Technologie biedt nieuwe mogelijkheden en kan nog alle kanten op. Het is aan de maatschappij om te bepalen wat we ermee doen, maar dat is wel een discussie die we nu moeten aangaan. Want dit is allang geen sciencefiction meer. Arjan Postma 16 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 17

lol toekomstangst reizen beslissing % angst euro klassieker % blut premie carrière % campers risico man verdienen campers toekomstangst carrière parachutesprong $$ motor onderpand spijt koop die porsche maar Het is een klassieker bij uitvaarten: My Way van Frank Sinatra. Het lied van een man die terugkijkt op zijn leven en trots concludeert dat hij het allemaal op zijn eigen manier heeft gedaan. Natuurlijk, hij heeft een paar fouten gemaakt: Regrets, I have a few/but then again/too few to mention. We noemen ze hier toch. TEKST: PHILIP DRÖGE ILLUSTRATIE: COMA ansichtkaart Waarschijnlijk hebben we aan het einde van ons leven allemaal wel spijt van een paar dingen: de vrouw die je nooit ten huwelijk vroeg, de opleiding die je niet afmaakte. Wat zouden oudere mensen allemaal noemen? Een paar jaar geleden deed Columbia Business School in de Verenigde Staten daar onderzoek naar. Hun conclusie? Oudere mensen hadden vooral spijt dat ze tijdens hun leven niet wat vaker uit de band waren gesprongen. blut % sentiment spijt onverantwoord reizen kans sparen erfenis opbrengst huis babyboomers tegenbeweging spijt leven kostprijs geraniums uitvaart toekomst impulsief ww fiscus fit ansichtkaart risico ww fouten blut lol emotie huwelijk auto In onze calvinistische maatschappij zijn we altijd bezig met werken, zorgen en sparen voor later. Onverantwoorde uitgaven doen we natuurlijk niet. Dat komt volgens de Amerikaanse onderzoekers omdat veel mensen aan de aandoening hyperopia lijden, een overdreven zorg voor de toekomst. Ze sterven met belachelijke bedragen op de bank, waar alleen fiscus en het nageslacht uiteindelijk wat aan hebben. Die jagen het geld er over het algemeen geld erfenis hoogtepunt geraniums verzekeringspolis aankoop risico premie beslissing toekomst huis zekerheid spijt kans kind sinatra reizen schuld impulsief ww carrière onderzoek onverstandig snel doorheen, blijkt uit cijfers van een andere universiteit. Volgens de mensen van Columbia moeten we ons weliswaar goed voorbereiden op onze oude dag, maar tegelijk niet gek laten maken door toekomstangst. En vooral veel meer uit de band springen. Impulsieve acties behoren vaak tot de hoogtepunten van een mensenleven, zo bleek uit het onderzoek van de Amerikanen. Vooral onverstandige aankopen waarvan mensen veel lol hadden gehad, als dure auto s en reizen, waren hoogtepunten. In hun hoofd smeerden de ouderen de kostprijs uit over de jaren en vonden die veel te snelle auto ineens helemaal niet zo prijzig. Koop die Porsche dus maar gewoon, van de wetenschap mag het als je er maar lang in rijdt. ww zorg investering pensioen verwachting harley davidson zorg euro schuld huis sparen % fouten sentiment campers fiscus reizen vrouw (van de wetenschap mag het) Parachutesprongen Nergens lijkt hyperopia meer te spelen dan in Nederland. De oudedagsvoorziening is samen met verzekeringen de meest verkochte categorie financiële producten. We sparen en leggen geld apart tot we een ons wegen. Het gevolg: de gemiddelde erfenis in Nederland bedraagt volgens het CBS liefst 110.000 euro, meer dan in veel andere landen. Hoe komt dat? Onze emoties spelen een belangrijke rol in hoe we met geld omgaan. Hoe abstracter een financiële beslissing, hoe meer ons sentiment een doorslaggevende rol speelt, blijkt uit onderzoek. Er is maar weinig abstracter dan de toekomst, zeker als die nog tientallen jaren ver weg ligt. De angst om te weinig geld te hebben en als bejaarde achter de geraniums te moeten plaatsnemen is levensgroot. Dus sparen we meer dan een ton bij elkaar waar we zelf niets aan hebben. Tegenbeweging Maar er is een tegenbeweging. Rond de millenniumwisseling ontstond in de Verenigde Staten een los-vast verband van mensen die leven volgens het S.K.I.-principe. De afkorting staat voor Spending the Kids Inheritance (geef de erfenis van je kinderen uit) en dat is precies wat de aanhangers doen, ze willen sterven zonder een cent op de bank. Deze groep mensen voornamelijk bestaande uit gepensioneerde babyboomers is inmiddels een behoorlijke economische kracht in de VS. Ze trekken zich meestal weinig aan van economische cycli en ze geven geld dat anders op de bank staat te niksen liever uit aan campers en parachutesprongen. Ook in Europa slaat het aan. Brits onderzoek toont aan dat een derde van de ouderen daar van plan is zelfs helemáál geen erfenis na te laten. Financiële instellingen springen daar gretig op in. Banken in het Verenigd Koninkrijk en de VS introduceerden voor deze generatie de S.K.I.-hypotheek. Die verstrekt jou haar geld met je huis als onderpand. Zo kun je ook zonder heel ruim pensioen een Harley Davidson kopen (of twee) om de wereld rond te trekken. De kinderen krijgen een ansichtkaart uit Australië, geen erfenis. Ze betalen jouw hypotheek af als je sterft uit de opbrengst van het huis. Op de uitvaart die volgt mag je dan pas met recht My Way laten draaien en postuum meeneuriën: I ve lived a life that s full/ I travelled each and every highway/and more, much more than this/i did it my way. 18 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 19

DE VERBEELDING ARISTOCRATEN TEKST: SIMONE KOUDIJS Wereldberoemd werd ze door haar portretten: Diane Arbus (1923-1971), fotograaf met een fascinatie voor bizarre mensen, minderheden en mensen met afwijkend gedrag of uiterlijk. Met veel gevoel observeerde ze haar modellen. Volgens haar waren het mensen die geen angst voor Later hebben. Most people go through life dreading they ll have a traumatic experience. Freaks were born with their trauma. They ve already passed their test in life. They re aristocrats. Van 26 oktober tot 13 januari wijdt Foam Fotografiemuseum Amsterdam (www.foam.org) het hele museum aan haar; er zullen circa 180 werken te zien zijn. Delta Lloyd Groep is sponsor van Foam. Voor de lezers van Delta Lloyd magazine geldt een aanbieding; zie de outsert. 21 22 23 24 25 26 27 Diane Arbus Diane Arbus Diane Arbus Diane Arbus Diane Arbus Diane Arbus Diane Arbus Woman with a veil on Fifth Avenue NYC, 1968 Boy with a straw hat waiting to march in a pro-war parade NYC, 1967 A young Brooklyn family going for a Sunday outing NYC, 1966 Child with a toy hand grenade in Central Park NYC, 1962 A young man in curlers at home on West 20th Street NYC, 1966 Untitled 6, 1970-71 Identical twins Roselle NJ, 1967 Courtesy of The Estate of Diane Arbus 20 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 21

22 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 23

24 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 25

26 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 27

TREND geld the next level TEKST: MARIEKE ENTER EN RON ELKERBOUT BEELD: REIN JANSSEN Geld heeft in essentie een eenvoudige rol: het moet waardevol blijven en makkelijk uitwisselbaar zijn. Elk alternatief met dezelfde eigenschappen kan geld vervangen. Die alternatieven bestaan al én het gedeukte vertrouwen in de reële economieën geeft ze een flinke duw in de rug. Smalend denken we over vijf jaar terug aan dat kleffe leer van onze portemonnee, bol van de flappen, munten en vooral bankpassen en creditcards. Straks staan alle gegevens van die kaarten in de cloud en betaal je met simpelweg één pincode. Zwaai je telefoon langs de scanner in de winkel en je hebt betaald. Dat nieuwe betalen geeft geheid een nieuwe impuls aan de discussie rond privacy ( wie kan bij mijn financiële gegevens? ), maar er ligt een nog groter gevaar op de loer: een cloudcrash. Al die complexe clouddiensten kunnen leiden tot instabiliteit van de cloud, waarschuwt professor Bryan Ford van Yale University. Voer voor criminelen Natuurlijk zijn er risico s, zoals zo n virtuele Black Monday. Maar dat neemt niet weg dat virtueel bankieren heel goed kan. Second Life is allang op z n retour, maar je kocht er met je Linden Dollars de eigen currency van Second Life net zo gemakkelijk een digitaal jurkje als een echte. Ook in de gaming industry zijn eigen valuta heel gewoon om een potje te pokeren of het mateloos populaire Farmville te spelen. De waarde van die betaaleenheden blijft echter afhankelijk van het bedrijf dat ze beheert. 28 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 29

Bitcoin bewijst dat het ook anders kan. Het is een onafhankelijke, wereldwijde virtuele munteenheid. Snel, veilig, goedkoop in gebruik en volledig in handen van de gebruikers: geen bedrijf, bank of overheid heeft er iets over te zeggen. Bitcoins kunnen op verschillende plekken makkelijk omgezet worden in reële valuta en de waarde is afhankelijk van de vraag. Natuurlijk is er kritiek: Bitcoin-transacties zouden te anoniem zijn, waardoor het voer is voor (drugs)criminelen en hackers. Inderdaad waren er een paar spraakmakende hacks vorig jaar juni en recent nog in mei. Niet bij Bitcoin zelf, maar bij wisselkantoren. Toch raden toezichthouders zoals de FBI en De Nederlandsche Bank Bitcoin-betalingen ten zeerste af. Facebook Credits De kans is groot dat we over een paar jaar lachen om de zweem van eng die nu nog hangt rond virtuele valuta. Geef elk van de 900 miljoen Facebook-gebruikers een token van 10 dollar en je hebt direct een verhandelbare valuta. Alsof er een nieuw Ruilen? land ontstaat. Dat zei Andrew Davis, global head of e-channels strategy and innovation bij HBCS. Zijn bank is ervan overtuigd dat virtuele valuta binnen afzienbare tijd gemeengoed zijn. Uit Davis voorbeeld komt haarscherp naar voren waarom de adoptie van virtuele valuta heel snel kan gaan: wereldspelers als Facebook, Apple, Google en Microsoft beschikken over een gigantisch klantenbestand en hebben al laten zien dat ze de wereld kunnen veranderen. Toch zette Facebook in juni dit jaar een verrassende stap: het stopte met de Facebook Credits, het eigen valutasysteem. Voor eind dit jaar rekenen Facebookers hun betaalde apps of games gewoon weer af in lokale valuta. Dat doet Facebook dat 30% van de opbrengsten van bijvoorbeeld apps en games casht natuurlijk niet voor niets: blijkbaar verwachten Mark Zuckerberg c.s. dat lokale valuta laagdrempeliger zijn om aankopen te doen dan hun eigen currency. Naast al het online geweld bestaan er ook andere alternatieven voor echt geld. Ruilhandel bijvoorbeeld. Treffend zijn de ongeveer honderd actieve LETS die Nederland telt, wat staat voor Lokaal Economisch Transactie Systeem. De meeste LETStransacties komen voort uit milieu- of sociaal bewustzijn: doe een klusje voor iemand en bouw punten op om zelf ook eens een wederdienst in te huren lekker een dagje gierzwaluwen kijken, bijvoorbeeld. Sterk in opkomst zijn vergelijkbare initiatieven om zorg te ruilen. Die komen regelrecht voort uit de noodzaak om zorg betaalbaar te houden in tijden van vergrijzing. Naar verwachting neemt dat zorg-ruilen de komende jaren sterk toe. Lokale munteenheden zijn een andere optie als het vertrouwen in de officiële, grote munteenheid een deuk oploopt. Kort na de crisis leek er dan ook veel potentie voor lokale of regionale valuta. In Gelderland bedacht men bijvoorbeeld de Gelre, een echte munt waarmee je echt kon afrekenen in Gelderse winkels. In Nederland zijn lokale valuta geen groot succes te noemen, wel bij onze oosterburen. Vanuit de gedachte dat een eigen munteenheid goed is voor de eigen koopkracht en bedrijvigheid, zijn er in Duitsland momenteel bijna dertig lokale of regionale munteenheden in omloop. Blijkbaar werken ze goed, want er wordt nog gewerkt aan de introductie van zeker dertig andere varianten op deze Kannwas, Roland of Styrrion. iwallet De andere grote online spelers concentreren zich niet zozeer op eigen currencies, maar meer op mobiel betalen. Google s betaaldienst, de Google Wallet, werd in september 2011 gelanceerd in vijf grote Amerikaanse steden. Dit jaar moet hij naar Europa komen. Microsoft presenteerde in juli dit jaar haar Windows Phone 8 Wallet, als de most complete wallet experience van dit moment. Ook Apple, dat nu al de creditcardgegevens heeft van meer dan 200 miljoen mensen, komt met z n iwallet. Uit een patent dat dit voorjaar werd toegewezen, valt in ieder geval op te maken dat met de iwallet ook buiten Apple s ecosysteem van itunes en de appstore Apple betaald kan worden én dat Apple de iwallet integreert in de iphone. Logisch, want het staat buiten kijf dat de smartphone onze portemonnee gaat vervangen. Daar zijn niet alleen de online spelers, maar ook de banken van overtuigd: wereldwijd zijn er talloze initiatieven rond mobiel betalen. Video didn t kill radio Natuurlijk: virtueel geld bestaat alleen maar in de ogen van de gebruiker. It s like an air guitar. It exists because we all say that it exists, aldus Jon Matonis van het blog The Monetary Future. Maar als genoeg gebruikers dat geld serieus nemen en je er ook nog eens snel en makkelijk mee kunt betalen, dan wordt alles anders. Dat is immers de essentie van geld. Hoe snel virtueel geld gemeengoed wordt? De voorspellingen lopen uiteen van drie tot tien jaar. Zoals eerder ook voorspeld werd dat we in 2012 massaal mobiel zouden gaan betalen. Toch biedt het dalende vertrouwen in de reële economie volop kansen voor de virtuele. Hoe echt zijn de dollar, euro en yen nog? Die gaan toch ook vooral digitaal over de toonbank? Dus grote kans dat HBCS gelijk krijgt en we binnen een paar jaar allemaal luchtgitaar spelen. Dat betekent overigens niet per se het einde van het gewone geld. Zoals Andrew Davis het zegt: Just like video didn t kill radio, virtual currencies and online trading won t herald the end of real-world currency and trading. Dus vouw nog maar even geen vliegtuigjes van die eurobiljetten. ethiek is geen vies woord Giuseppe van der Helm is directeur van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (www.vbdo.nl). Van 1 tot 5 oktober 2012 organiseert VBDO voor de tweede keer de Week van het Duurzaam Beleggen i.s.m. negen grote institutionele beleggers in Nederland, waaronder Delta Lloyd. PAUL FLEMING De wereldbevolking explodeert. Toen ik klein was, telde de aarde nog geen vier miljard inwoners, nu zijn het er al zeven. Dat leidt onherroepelijk tot schaarste aan grondstoffen, water en energie. Zeker als je beseft dat al die mensen welvaart willen. Bedrijven weten al lang dat ze daar, om te overleven, rekening mee moeten houden. Zij hebben hun strategie vertaald in people, planet en profit. Ze beseffen dat er een business case is voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Beleggers concentreren zich op goed bestuur, in de hoop dat een bedrijf daardoor beter functioneert. Bij de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling richten we ons op duurzaamheid in de betekenis van: zorgen dat bedrijven kunnen voortbestaan en dat ze op lange termijn goed en stabiel rendement maken. Een kernbegrip daarbij is natuurlijk innovatie. Daar moeten we het van hebben. En het kan snel gaan. Tien jaar geleden was je met een elektrische auto een geitenwollensokkentype, nu ben je al hip. Voor beleggers is innovatie goed, omdat het bedrijven op termijn beter laat renderen. Lang dacht ik ook dat de koppeling van people en planet aan profit de beste methode was, de enige misschien wel, om duurzaam te ondernemen. In combinatie met beleggen vond ik ethiek een vervelend woord, maar ik begin me te realiseren dat we er niet voor mogen wegduiken. Mensenrechten en corruptie laten zich niet in geld vertalen Ex-TNT-bestuurder Peter Bakker, de voorzitter van de World Business Council for Sustainable Development, pleit ervoor dat bedrijven alle kosten van vervuiling, milieu en sociale aspecten op de verlies- en winstrekening zetten. Dat is een sympathieke gedachte, maar volgens mij is het onmogelijk. Zaken als mensenrechten en corruptie laten zich niet in geld vertalen. Daar moeten we gewoon spelregels voor afspreken. Dat hoeven we gelukkig niet alleen te doen. Een dialoog met alle stakeholders levert vaak verrassende inzichten op over wat werkelijk van belang is. Dit voorjaar was ik bij de aandeelhoudersvergadering van DSM, een bedrijf dat het echt uitstekend doet op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het was een warm bad, we gaven elkaar schouderklopjes, bestuursvoorzitter Feike Sijbesma noemde me zelfs zijn brother in arms. Maar tegen het einde van de vergadering kwam het voorstel om de beloning van de commissarissen met 30 procent en het dividend voor de aandeelhouders met 7 procent te verhogen. Ik was daar tegen vanwege de disbalans tussen de verschillende stakeholders. Werknemers bijvoorbeeld kregen nauwelijks loonsverhoging. Financieel gezien ging het natuurlijk nergens over; wat stellen die anderhalve ton nou eigenlijk voor? En het voorstel van het bestuur werd met Oost-Europese stemverhouding aangenomen. Maar ik voelde dat de raad van bestuur het vervelend vond en vermoed dat ze dit niet zullen herhalen. Drie uur later werd ik er op Utrecht Centraal nog over gecomplimenteerd door drie oudere dames, beleggers die met mij in de trein gezeten hadden. Dat geeft aan wat stakeholders vinden van fatsoenlijk zakendoen. Giuseppe van der Helm COLUMN 30 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 31

ONDERZOEK: MEIDEN EN GELD een jeans voor vijftig euro.... in 2052 TEKST: PHILIP D RÖ G E BEELD: ARI VERSLUIS & ELLIE UY TTENBROEK / EXACTITUDES, 2011 Hoeveel kost een spijkerbroek in 2052? Vraag het aan meiden op de middelbare school en bijna de helft denkt dan nog steeds voor 50 euro een jeans te kunnen kopen. Dat geld minder waard wordt, onderschrijft 63 procent wel. Maar met de concrete invulling en orde van grootte van de gevolgen hebben ze moeite, blijkt uit onderzoek van Delta Lloyd Foundation uitgevoerd door Intomart GfK. DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 33

Meiden verwachten straks met 35 jaar zo n 3000 euro netto per maand te verdienen Voor de goede orde even de rekensom: de inflatie is momenteel 2,2 procent, een van de laagste percentages in jaren. Toch betekent ook deze bescheiden ontwaarding dat voor een spijkerbroek die nu 50 euro kost, in 2052 bijna 150 euro zal moeten worden neergeteld. Veel economen denken dat als de economie aantrekt of grondstoffen duurder worden, het percentage flink zal stijgen. De vraag naar inflatie is onderdeel van een onderzoek naar hoe meisjes denken over hun (verre) toekomst en geld. We hebben ook jongens bevraagd om te kunnen vergelijken. Inflatie is belangrijk voor jongeren, zij hebben immers tijd om hun geld aan te laten groeien. Hoe gaan ze hun leven financieel inrichten en wat zijn hun verwachtingen? Welke kennis hebben ze over zaken als rente en inflatie? Hoeveel geld denken ze bijvoorbeeld straks te zullen verdienen? (Zie ook kader: Vrouwen verdienen minder.) Op hun 35ste zo n 3000 euro netto per maand, zeggen de meeste jongens én meisjes. (De werkelijkheid is: gemiddeld 1670 euro.) Wanneer denken ze met pensioen te gaan? Pas op hun 69ste en hun ouders moeten al tot hun 67ste doorbuffelen, zo antwoordt een meerderheid. Ze hebben zich dus al neergelegd bij een hogere pensioenleeftijd. En krijgen de meisjes en jongens na hun pensionering net zo veel AOW als hun ouders? Nee, denken de meeste jonge tieners van nu, dat is dan veel minder of de nationale oudedagsvoorziening is zelfs helemaal afgeschaft. Daarmee geeft de nieuwe generatie aan weinig vertrouwen meer te hebben in een vadertje staat die voor al zijn onderdanen zorgt. Spaargeld verdubbelen Dat realisme is bemoedigend. Het onderzoek ademt echter ook een zekere naïviteit en optimisme. Dat is niet zo gek, want we hebben het hier over jonge tieners. Maar is hier geen rol weggelegd voor hun opvoeders? Of voor scholen? Want het zou geen kwaad kunnen om iets aan hun financiële kennis te doen. Zo denkt een kwart van de jongeren dat je met rente je spaargeld in 10 jaar minimaal verdubbelt. Vooral jongeren die niet sparen hebben verkeerde verwachtingen. Het correcte antwoord (met 1000 euro en de nu gangbare rentetarieven heb je over 10 jaar ongeveer 1300 euro) wordt gelukkig door 63 procent van de jongeren gegeven. Geld groeit op een spaarrekening momenteel door de lage rente tarieven dus maar heel langzaam. Wie een langetermijnperspectief heeft en vermogen wil opbouwen zou historisch gezien beter kunnen beleggen. Toch vinden veel jongeren (34 procent) dat niet de beste manier van je geld beheren. Een opmerkelijke 85 procent kiest ondanks de matige vooruitzichten van een spaarrekening voor sparen in plaats van beleggen als het gaat om het opzetten van een spaarpotje. Dat komt ongetwijfeld door de roerige aandelenmarkten van de laatste jaren; de jongeren van nu hebben eigenlijk Over het onderzoek In opdracht van Delta Lloyd Foundation doet Intomart GfK in 2012 onderzoek naar de oorzaken en achtergronden van vier verschillende thema s. In dit derde onderzoek staat het thema later centraal. Binnen dit thema wordt ingezoomd op meisjes van 13 t/m 17 jaar: streven ze naar financiële zelfstandigheid? Zijn zij financieel bewust, hoe gaan ze nu om met geld? En hoe staan ze in maatschappelijke financiële vraagstukken? Om dat goed in beeld te brengen, vergelijken we de uitspraken van meisjes met die van jongens van dezelfde leeftijd en kijken we naar verschillende achtergrondkenmerken. Het volledige onderzoek is te downloaden op www.deltalloydfoundation.nl. Hoe lager de opleiding en hoe armer het huis houden, hoe groter de kans dat meiden niet sparen Zowel meisjes als jongens denken pas op hun 69ste met pensioen te gaan alleen maar een dalende beurs meegemaakt. Ook kunnen we de invloed van moeders als opvoeders niet uitvlakken; uit allerlei onderzoeken blijkt dat vrouwen over het algemeen negatiever tegenover beleggen staan dan mannen. Toch zien jongeren wel degelijk de noodzaak van vermogensopbouw. Een meerderheid van 84 procent denkt dat het nodig is om eigen geld te hebben na pensionering. Bij jongens is dit besef nog wat sterker dan bij meisjes. De AOW schatten jongeren heel redelijk momenteel op rond de 1000 euro per maand. Bijna de helft denkt dat dit bedrag in de toekomst nog minder wordt of dat de oudedagsvoorziening zelfs helemaal zal verdwijnen. Dus moeten ze geld opzijleggen, beseffen jongeren. Sparen doen jongeren overigens ook nu al heel trouw; slechts 8 procent spaart niet. Hoe lager de opleiding en hoe armer het huishouden, hoe groter de kans dat meiden niet sparen. Lenen Sparen doen jongeren dus braaf, maar lenen? Hun ouders zijn er dol op, vooral om huizen te kopen. Door de lage rentetarieven van de afgelopen jaren was je bijna een dief van je portemonnee als je niet leende voor een grote aanschaf, zo hoorde je soms op verjaardagsfeestjes. Een zeer grote groep meiden zou ook nu nog lenen voor de aankoop van een huis (89 procent, jongens iets vaker) of voor het bekostigen van een studie (80 procent, meisjes iets vaker). Voor consumptieve zaken zijn jongeren minder bereid om een lening aan te gaan: ruim een kwart overweegt dit voor een auto, maar slechts een fractie zou lenen voor een vakantie, bankstel, smartphone of tv. De huidige generatie lijkt voorzichtiger dan hun ouders, maar ze zijn schijnbaar niet bang om te investeren in hun eigen toekomst. Dan moeten ze die investering uiteraard wel terugverdienen en moeten meisjes dus meer gaan werken dan hun moeders, die in meerderheid niet of slechts parttime werken. Optimistisch Meisjes zijn al met al erg positief over hun financiële toekomst. De helft denkt, ondanks de financiële crisis waarin zij opgroeien en die ze ook nog wel even zien duren, binnen drie maanden aan het werk te zijn na afstuderen. Een behoorlijk optimistisch scenario als we kijken naar de huidige statistieken Delta Lloyd Foundation Delta Lloyd Groep heeft 5 jaar geleden Delta Lloyd Foundation opgericht. De Foundation ondersteunt initiatieven die bijdragen aan financiële zelfredzaamheid en financieel bewustzijn van kwetsbare groepen in onze samenleving. Doelgroepen zijn onder anderen vrouwen en jongeren. De Foundation ondersteunt niet alleen met geld, ook kennis en kracht van Delta Lloyd Groep-medewerkers worden ingezet. Vrouwen verdienen minder. Waarom? In het onderzoek confronteerden we de jongeren met het feit (CBS) dat in Nederland vrouwen 18 procent minder verdienen dan mannen. Twee derde schrok hiervan. Wat denk je dat de oorzaak is van dit verschil, vroegen de onderzoekers aan hen. Vrouwen zijn makkelijker om te praten en hebben over het algemeen minder verstand van zaken en ze moeten meer bij de kinderen thuis zijn (jongen, 14) Vrouwen werken minder hard en mannen staan hoger op de sociale ladder en die krijgen dus meer geld (meisje, 15) Ouderwetse gedachte omdat de man een halve eeuw geleden kostwinner was, maar dat is zo achterhaald. Volkomen belachelijk! (meisje, 15) Omdat de emancipatie van de vrouwen nog in gang is. Het verschil zal steeds minder worden (jongen, 15) 89 procent van de meisjes zou ook nu nog lenen voor de aankoop van een huis 34 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 35

DISCUSSIE vergaan of niet vergaan, dat is de vraag TEKST: PHILIP DRÖGE BEELD: ANDRÉ THIJSSEN Nog zo n 90 dagen en dan vergaat de wereld. Althans, als het aan de Maya s ligt; die wisten dit een paar duizend jaar geleden al. Hoog tijd om eens met hen mee te rekenen: hoezo, 21 december 2012? Te beginnen bij de hamvraag: hoe vang je dat, De Tijd? Wie een dikke eeuw geleden zijn klokje in Nederland gelijk wilde zetten, keek naar boven. Als de zon op het hoogste punt aan de hemel stond, was het 12 uur en dus tijd voor de schaft. Meer referentiepunten op een dag had je eigenlijk niet. Dat betekende dat het niet overal dezelfde tijd was, Nederlanders in het oosten van ons land liepen bijvoorbeeld 6 minuten voor op mensen in Zeeland. Dat was onhandig toen de spoorwegen werden aangelegd. Neem een trein die om 10.56 uit Enschede vertrekt naar Den Haag. Is dat 10.56 in Enschede, Den Haag of ergens halverwege? Dus kreeg Nederland in een paar stappen een centrale tijd, 12 uur was een tijd lang het hoogste punt van de zon zoals waargenomen op de toren van de Westerkerk in Amsterdam. De tijd in heel Nederland werd daar met ingang van 1909 van afgeleid. Pas toen de Duitsers Nederland binnenvielen kregen we dezelfde tijd als de rest van Europa, een standaard die we na de bevrijding hielden. Vandaar dat we sinds 1940 eigenlijk op Berlijnse tijd leven. Dat betekent dat onze klokken voorlopen op de natuurlijke tijd. Ga je in de winter om twaalf uur s middags lunchen, dan ben je eigenlijk anderhalf uur te vroeg. Kalenders zijn beschaving De tijd proberen te vangen is al zo oud als de mensheid. In Peru zijn bijvoorbeeld kalenders gevonden uit 4200 voor Christus. We willen de tijd temmen, plannen en archiveren. Met een kalender in de hand wordt het mogelijk om complexe afspraken te maken over samenwerking en oogsten. De seizoenen komen niet meer als verrassing, maar worden gevangen in een vast en geruststellend ritme van dagen, weken en maanden. Kalenders zijn tegelijkertijd ook een soort maatstaf van menselijke beschaving: zodra een volk een eigen kalender uitvindt, is We willen de tijd temmen, plannen en archiveren een hogere mate van technologische ontwikkeling bereikt. Op de wereld zijn momenteel nog bijna zestig verschillende kalendersystemen in gebruik, van Cambodja tot Eritrea, van hindoes tot joden, veel volkeren en religies hebben ooit een eigen jaartelling ontwikkeld. De bekendste kalender naast die van ons is momenteel de Maya-kalender, die volgens sommige mensen het einde van 36 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012

de wereld in zou luiden. (zie kader) De meeste kalenders vallen ruwweg uiteen in zon- en maankalenders. Dat zijn logische keuzes. Je hoeft maar naar boven te kijken op een onbewolkte dag om te constateren dat zowel de zon als de maan vaste patronen volgen. De zon kruipt door het jaar heen omhoog en omlaag aan de hemel. Meet van laagste punt naar laagste punt en je hebt een jaar te pakken. De maan wast en slinkt in periodes van ongeveer 30 dagen. Jammer genoeg gaan er niet precies 12 maancycli in een jaar; je houdt dan 11 dagen en een beetje over. Vandaar dat voor volkeren die een maankalender gebruiken de seizoenen steeds in een andere westerse maand vallen. Ramadan, de maand van vasten van moslims, is daarom ieder jaar 11 dagen vroeger en kan zowel midden in de winter (makkelijk vasten) als midden in de zomer (moeilijk vasten door de lange dagen) vallen. Ook de Chinezen gebruiken een maankalender, maar zij trekken de boel ieder jaar gelijk door het gebruik van schrikkeldagen, zodat ze alsnog eenheden van 365 dagen hebben. Door het complexe systeem van schrikkeldagen valt Chinees Nieuwjaar toch bijna iedere keer op een andere dag. Zonder schrikkeldag valt Kerstmis binnen twee eeuwen midden in de herfst Schrikkeldagen Een zonnekalender is overigens ook niet perfect. Dat hebben we met schade en schande moeten ontdekken. Zo was onze tijdsindeling in de Romeinse tijd De Maya-kalender Vul op Google in Maya en kalender en je krijgt de indruk dat op 21 december van dit jaar de wereld vergaat. Hoe zit het? Het Maya-volk uit Midden-Amerika ontwikkelde rond de 3de eeuw drie verschillende kalenders. Eentje voor ceremonies, die 13 dagen in een week telde, en eentje voor de landbouw met 20 dagen in een week. Daarnaast hadden ze de lange telling -kalender. Die deed precies wat de naam suggereert: de dagen tellen in een ritme van 20 dagen, uitgebouwd tot een complex systeem van jaren, decennia, eeuwen en millennia. De begindatum was waarschijnlijk 13 augustus 3114 voor Christus en de kalender is uitgerekend tot 1,872 miljoen dagen daarna: 21 december 2012. Betekent dit dat de wereld in december zal vergaan? Daar is geen enkele aanwijzing voor, behalve de paniekpraatjes op internet. De Maya s telden in cycli; het einde van de kalender komt overeen met een cyclus van 20 kleinere een heden waaruit de kalender is opgebouwd. Net als na zondag een maandag komt, wilden de Maya s aan het einde van hun lange telling gewoon weer opnieuw beginnen met hun cyclus. maar 10 maanden lang zodat er aan het einde van het jaar tijd over was voor schrikkelweken. Daar danken de namen oktober en december (uit het Latijn, letterlijk achtste en tiende maand ) hun namen nog aan. Januari en februari waren maanden dat er zo weinig gebeurde, dat de Romeinen ze aanvankelijk geen namen gaven. Toen deze maanden wel werden ingevoerd, zaten ze aanvankelijk aan het einde van het jaar. Om hun kalender kloppend te maken en omdat het een vervelende maand is maakten de Romeinen van februari een korte schrikkelmaand. Dat we die schrikkelmaand nodig hebben, komt voornamelijk omdat de aarde een gemeen trucje uithaalt bij haar tocht rond de zon. Die duurt geen 365 etmalen, maar 365 dagen plus 5 uur, 48 minuten en 46 seconden. Zonder schrikkeldag zouden we binnen vijf jaar een dag voorlopen op onze eigen kalender. Binnen twee eeuwen valt Kerstmis dan midden in de herfst. Dus kwam er een ingewikkeld systeem van schrikkeldagen. Heilige getallen Onze uren, dagen en weken hebben wel een wiskundige schoonheid. Die hebben archeologen helemaal weten te herleiden naar de Babyloniërs. Zeven was een heilig getal voor de numerologisch zeer bedreven Babyloniërs; ze kenden zeven planeten in ons zonnestelsel en wisten dat iedere fase van de maan zeven dagen duurde. Via het jodendom en de Bijbel erfden wij die zeven dagen. Een ander belangrijk getal in de Babylonische samenleving was 12. Er waren twaalf nieuwe manen in een jaar en er kwamen dus twee periodes van 12 uur in de dag om dat jaar te weerspiegelen. Een veelvoud van het kosmisch perfecte 12 was 60, een getal dat door 1, 3, 4, 5, 12, 15 en 20 kan worden gedeeld. Als je bovendien 1, 3, 4, 5, 12, 15 en 20 bij elkaar optelt kom je ook weer op 60. Dit goddelijke getal werd dus gebruikt om het aantal minuten in een uur en de secondes in een minuut weer te geven. Het bleek zelfs zo hemels dat we het tot de dag van vandaag gebruiken. lang zal ik leven! Vincent Bijlo (1965) is cabaretier en schrijver. Meer info op www.vincentbijlo.com (met een versie voor blinden, zienden en lichtontberenden). JURJEN ALKEMA 27 april 2065, 09.00 uur. Ik schrik wakker van Marja. Ze roffelt met haar fluwelen, mechanische hand op mijn schouder. Mijnheer Bijlo, zegt Marja, vandaag bent u jarig. Gefeliciteerd namens alle medewerkers van Achmengis. We wensen u een fijne 100ste verjaardag toe. Vandaag is uw dieet gewijzigd. Ik meet nu eerst uw BMi om te bepalen welke taart het beste bij u past. Ze schuift haar fluwelen hand onder het dekbed en legt hem op mijn buik. Bmi wordt gemeten, ogenblik. Ze zoemt. Taart is gekozen en wordt besteld. Nu zendt Marja, weet ik, een bericht naar de bakker. Taart is besteld, geschatte levertijd 23 minuten. Blijft u rustig liggen. Ik meet even uw hartfunctie om de sterkte van uw koffie te bepalen. Haar hand, die nog op mijn buik lag, glijdt naar mijn borst. Ze zoemt weer. Een ogenblik, koffie wordt gehaald. Ze trekt haar hand onder het dekbed uit en rijdt weg, terwijl haar achterwerk een muzakachtig muziekje begint te spelen. Ze is heel lief, echt waar, veel liever dan Ab, de robot die ik vroeger had. Die was altijd chagrijnig. Hij is gelukkig twee weken geleden van de trap gelazerd door een fout in zijn software. Ze is lief, maar die muzak. Waarom komt er geen Bach of Mozart uit haar reet. Ik zal mijn verzekeraar eens vragen of dat veranderd kan worden. God, waar is de tijd gebleven dat je je tong nog kon branden aan koffie Ik ga weer liggen. 100, mensen, dat ik het gehaald heb. Ik ben nu 34 jaar ouder dan mijn vader ooit is geworden. Goed, 2 kunstheupen, 2 kunstknieen, ingebouwde antidepressiepomp, embedded stoma die de poepfunctie overneemt, elektrische lever, maar ik heb het gehaald en het hoofd doet het nog uitstekend. Daar is Marja weer, met de koffie. Ze muzakt de kamer in en zet het kopje op mijn nachtkastje. Binnen nu en 120 seconden consumeren alstublieft, daarna is de temperatuur onacceptabel laag. God, waar is de tijd gebleven dat je je tong nog kon branden aan koffie. Waar is de tijd gebleven dat je bij de bakker 2 Bossche bollen kocht op je verjaardag en die samen met je vrouw... Ik voel naast me in het bed. Ik verbeeld me dat ik nog steeds de kuil in het matras voel, waar ze altijd lag. Ze is er 3 jaar geleden vandoor gegaan met een broekie van 84. Ik registreer sombere gedachten, zegt Marja, ik stel nu uw antidepressiepomp opnieuw in. Ze staat naast me en aait over mijn wang. Ik ben 100. Ik verheug me niet op mijn taart. Ik denk: als je je niet meer kunt verheugen, ben je te oud. Dan voel ik gelukkig de antidepressiepomp aanslaan. Het wordt een gezellige dag. s Middags mag ik zelfs van Marja, bij hoge uitzondering, 1 sigaret. Ik rook hem buiten op, in de zon. De somberheid dient zich weer aan. Ik fluister de naam van mijn vrouw. Pas als zij terug zou komen, ben ik echt jarig. Marja is lief, Marja begrijpt alles, maar van de analoge liefde met echte software van vlees en bloed weet ze niets. Mijnheer Bijlo, schalt haar stem door de tuin, uw spekpannenkoek staat op u te wachten. Ik loop kwiek, met verende pas het huis in en ga aan tafel. Ik ben 100! Vincent Bijlo COLUMN 38 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 DELTA LLOYD MAGAZINE, OKTOBER 2012 39