Start bouw Amerboomstraat blz 4. Tot op hoge leeftijd zelfstandig blijven wonen blz 5 Greet brengt het gouden randje blz 8

Woonblad van Clavis. 34 e jaargang - no 4 - december 2012 Wij wensen u fijne feestdagen en veel geluk, gezondheid en woonplezier in 2013 Start bouw Amerboomstraat blz 4 Tot op hoge leeftijd zelfstandig blijven wonen blz 5 Greet brengt het gouden randje blz 8

inhoudsopgave Inhoud Lekkende kraan, defecte bel - de corporatie repareert het 3 VAC adviseert over gebruiksgemak en comfort in woningen 6 We proberen de gebreken in het ontwerp te minimaliseren en het gebruiksgemak en de woonkwaliteit te maximaliseren, zegt Ment Jol van de VAC Schouwen-Duiveland Adviescommissie Wonen. Dat voorkomt veel klachten. Protest tegen Haagse huurplannen 6 SVRZ brengt zorg naar de regio 7 SVRZ biedt zorg op zo n vijftig locaties in Zeeland. Kleinschalig, in de kernen, dicht bij de cliënt. De zorgorganisatie heeft dit gerealiseerd in samenwerking met onder meer de corporaties. Zo normaal mogelijk leven, daar gaat het om, aldus Rien Heijboer, directeur van SVRZ. Samenwerking Zeeuwse corporaties levert veel op 10 Samen kunnen de corporaties echte verbeteringen realiseren. Alles wat we doen is voor de dienstverlening, voor de huurder, zegt Iris de Vries van R&B Wonen. Wooneisen van nu vragen om aanpassingen van oudere woningen 11 Gilles Klompe, bewoner van een Noorse geschenkwoning in Burgh-Haamstede: Het hout van de buitengevels is vernieuwd en we hebben nu overal dubbel glas. Ook is er extra isolatie aangebracht in de gevels. Van buiten zien de woningen er weer uit zoals vroeger, van binnen zijn ze gemoderniseerd. Gedeputeerde Heijning licht het woon beleid van de provincie toe 12 Wat wij vooral moeten doen is het geweldige woon- en leefklimaat in Zeeland in stand houden. Minimaal. Het kan nog mooier en gevarieerder. Vlamingen steken de grens over voor een woning 13 Vaste rubrieken Regionieuws 4 en 8 Puzzel 15 Contactgegevens 16 De campagne van de Stichting Zeeuws & Vlaanderen, die erop gericht is om zuiderburen letterlijk en figuurlijk over de streep te trekken, lijkt een succes. Als je out of the box denkt, is een verhuizing naar gene zijde zo vreemd nog niet, zegt Stef Durnez, die een huis kocht in Heikant. Kunst om over na te denken 14 Ik werk conceptueel, zegt Kris van der Werve. Ik wil mensen aan het denken zetten en ervaringen meegeven. 2 34e jaargang nummer 4 december 2012

Dennis van der Weele van RWS. Lau Boonman van R&B Wonen. De corporatie Dit jaar zoomt de redactie in op een aantal taken die de woningcorporatie uitvoert. In elk nummer is een pagina gereserveerd voor een onderdeel van de werkzaamheden. Dit artikel - het laatste in de serie - gaat over het uitvoeren van reparaties. Hoe gaat het in zijn werk? Wat komt er allemaal bij kijken? Een defecte bel, een raam dat niet goed sluit, een slot dat niet meer werkt, een kapotte kraan, een stortbak die blijft lopen. Dit soort meldingen komen dagelijks binnen bij de corporatie. Vervolgens zorgt die ervoor dat het ongemak snel wordt verholpen. R&B Wonen beschikt daarvoor over een technische dienst met vijf woonservicemedewerkers en een coördinator. Eén van de medewerkers is Lau Boonman. Hij vertelt: De huurder belt met een klacht en onze coördinator regelt dat er iemand van de corporatie naartoe gaat. Je komt van alles tegen, maar je ziet de laatste tijd wel een toename van sanitaire en elektrische reparaties. Maar vanmiddag moet ik weer in een tuin gaan snoeien. Wij doen namelijk ook klussen in opdracht van onze huurders, via de klussendienst. Boonman is ooit opgeleid tot timmerman en metselaar, maar dat werk doet hij nog maar zelden. Hij is, net als zijn collega s, allround vakman en houdt zich met alle mogelijke Ongemakken in huis verhelpen reparaties bezig. We hebben ons bekwaamd via cursussen, maar het meeste leer je in de praktijk. Grotere reparaties laat R&B Wonen uitvoeren door andere bedrijven. Op dit punt is er een verschil met collegacorporatie RWS. Die heeft een technische dienst, Interne Aannemerij geheten, met meer dan twintig allround onderhoudsvakmensen. Wij doen ook grotere klussen zelf. Denk aan keukenrenovaties, badkamers, plafonds, timmerwerk en ga zo maar door, zegt Dennis van der Weele van RWS. Met de kleinere reparaties die voortvloeien uit het huurdersonderhoudsabonnement van RWS, zijn dagelijks minimaal twee medewerkers bezig. We hebben ook een loodgieter, die gespecialiseerd werk doet dat de allrounder niet kan. En er is een magazijnmedewerker, die ook wel klusjes voor zijn rekening neemt. De rest zijn allemaal allround vakmensen. Zelf ben ik van origine metselaar, maar ik kon al veel ander onderhoudswerk toen ik zes jaar geleden bij RWS in dienst kwam, zegt Van der Weele. Als allround vakman ben je met van alles bezig. Bij een keukenrenovatie doe je het sloopwerk, de leidingen, het tegelen, stucwerk, de keuken zetten... echt alles dus. Handig, want je kunt gelijk door en hoeft niet op een andere vakman te wachten. Je bent sneller klaar en dat is goed voor de klant. Ik vind al het werk leuk om te doen. Vooral als er geïmproviseerd moet worden. Lau Boonman beaamt dat: Als je niet kunt improviseren, lukt het niet. Het komt wel voor dat bepaalde onderdelen er niet meer zijn. Dan zoek je toch naar een goede oplossing. Door van twee onderdelen één nieuwe te maken, bijvoorbeeld. Sociaal werker De vakmensen van R&B Wonen en RWS komen wel op tien of meer adressen per dag. Leuk, die contacten met klanten. Het omgaan met mensen, dat vind ik nog het mooiste van mijn werk. En de afwisseling natuurlijk, zegt Dennis van der Weele. Lau Boonman voegt eraan toe, dat hij voorheen met louter Zeeuws uit de voeten kon, maar tegenwoordig meer talen moet spreken. Gelukkig is mijn Engels redelijk. En als dat niet lukt, heb ik altijd mijn handen en voeten nog. Het lukt altijd. Het mooie van zijn werk vindt hij het helpen van mensen. Als je weggaat, is de klacht verholpen, zegt de woonservicemedewerker van R&B Wonen. Wat de mensen in de tussentijd niet allemaal aan je vertellen... Ik mag gerust zeggen dat ik onderhand ook een beetje sociaal werker ben geworden. 34e jaargang nummer 4 december 2012 3

Clavis column Start bouw Amberboomstraat Het kan niet uit Op moment van schrijven van deze column is het nieuwe regeerakkoord van kabinet Rutte II net uit. Het is desastreus voor woningcorporaties aan de randen van ons land. Zo ook voor ons in Zeeuws-Vlaanderen. Men heeft namelijk de maximale hoogte van de huren gekoppeld aan de WOZwaarde van het bezit. De huren mogen verhoogd worden tot deze maximale huurgrens. Voor huurders met een huishoudinkomen tot 33.000 euro is dat 1,5 procent plus inflatie. Bij een inkomen tussen de 33.000 en 43.000 gaat het om 2,5 procent bovenop de inflatie. Boven de 43.000 is dit 6,5 procent plus inflatie. Voor deze laatste groep wordt het plafond tijdelijk uitgeschakeld. Uit de opbrengsten van deze huurverhogingen moet een heffing worden betaald, die in 2017 landelijk ruim 2 miljard euro bedraagt. Voor Clavis zou het 2 miljoen euro per jaar zijn. Voor Clavis betekent dit dat de huren niet verhoogd, maar verlaagd zouden moeten worden om te kunnen voldoen aan de maximale huurgrens van 4,5% van de WOZ-waarde. Dit kost ons ook nog eens 2 miljoen euro per jaar. Nu zult u als huurder denken: dat is mooi, een huurverlaging, daar zit ik al jaren op te wachten. Voor de korte termijn is dit misschien een fijne gedachte, maar voor de lange termijn dient u er rekening mee te houden dat uw verhuurder hieraan mogelijk failliet gaat en waar staat u dan? Voor ons kan dit in elk geval niet uit. Structureel 4 miljoen per jaar naar de staatskas, dan houdt het voor ons in no time op. Is de volkshuisvesting hierbij gebaat? Ik denk het niet. Ik hoop dat bij het uitkomen van deze WijKgevoel, er al aan reparatie van dit voorstel is begonnen. Anders blijken dit echt de donkere dagen voor kerst te zijn. Ondanks alles wens ik u prettige feestdagen en een voorspoedig 2013, met of zonder uw corporatie, wie zal het zeggen. De nieuwe bewoners van het project Amberboomstraat hebben het officiële startsein gegeven voor de bouw van complex Amberboom. Door de onthulling van een prachtig kunstwerk, dat de toepasselijke naam De Amberboom heeft meegekregen is de start van de nieuwbouw een feit. Het gebouw omvat dertig appartementen. Twee appartementen zullen worden ingericht als ontmoetingsruimte en kantoor. Clavis en Tragel zijn in hun opzet geslaagd om een voor Clavis courant gebouw te ontwikkelen, waarin Tragel Zorg haar zorgverlening kan uitvoeren. Multifunctioneel bouwen, met ruimte voor veranderende wensen en eisen is op termijn gewenst. Zo krijgen de bewoners allemaal een eigen appartement waarin ze onafhankelijk van de vraag individuele ondersteuning krijgen. Ook ouder wordende cliënten moeten in het gebouw kunnen (blijven) wonen, om de vermindering van zelfstandigheid en zelfredzaamheid op te kunnen vangen. Robert de Ridder directeur 4

Clavis De Veste biedt 60-plussers de mogelijkheid: Tot op hoge leeftijd zelfstandig blijven wonen Bewoners van De Veste ontmoeten elkaar. Wonen in De Veste heeft veel voordelen. Het grootste voordeel is ongetwijfeld dat 60-plussers er tot op hoge leeftijd zelfstandig kunnen blijven wonen. Zo nodig met zorg aan huis. Daarnaast telt De Veste diverse voorzieningen die het leven aangenaam maken. De ligging in Terneuzen is bovendien prima: op loopafstand van het centrum en Medisch Centrum Epicurus én vlak bij de Westerschelde. De Veste is een woongebouw met 250 appartementen, verdeeld over drie flats. Clavis verhuurt de woningen in De Veste aan 60-plussers. De appartementen zijn voorzien van alle gemakken en comfort. Uiteraard zijn alle woningen bereikbaar per lift. In De Veste is een zorgunit van ZorgSaam Zeeuws-Vlaanderen. Wij leveren zorg in de woningen en in De Cavelier, hier aan de overkant, zegt Nelleke Dansen, leidinggevende van het zorgteam. In De Veste gaat het om zo n 150 adressen. In de helft van de gevallen leveren we huishoudelijke hulp, thuiszorg dus. Op de andere adressen ontvangen de bewoners verzorging en verpleging. De zorg hangt af van de indicatie. Het kan variëren van één keer per dag oogdruppels toedienen tot zes contactmomenten per dag, vanaf het uit bed helpen en wassen tot aan het naar bed gaan. Wij spelen in op de zorgvraag. Het zorgteam werkt vanuit een zorgpost in De Veste. Iedereen kent ons, iedereen weet ons te zitten, zegt Ineke Dansen. Dat komt ook doordat wij in actie komen als een bewoner direct hulp nodig heeft. Speciaal daarvoor is elk appartement uitgerust met een alarmeringsapparaat. Men kan dit 24 uur per dag gebruiken. Dat geeft een veilig gevoel en zorgt er mede voor dat men lang zelfstandig kan blijven wonen en functioneren. Volledig Pakket Thuis Mensen met een indicatie voor het verzorgingshuis moeten vaak langere tijd wachten voordat er een geschikte plaats vrijkomt. Voor hen heeft De Veste sinds kort ook ruimte. ZorgSaam levert in vijf appartementen op één verdieping zorg die geïndiceerden normaal gesproken in het verzorgingshuis zouden ontvangen. Nelleke Dansen: Dat heet Volledig Pakket Thuis. De bewoners kunnen er terecht vanuit De Veste of van buiten het woongebouw. Wij faciliteren de benodigde zorg thuis. De cliënten hebben het voordeel dat ze zelfstandig wonen, maar wel verzorgingshuiszorg krijgen. De meerwaarde is dat er de hele dag door regelmatig iemand van ZorgSaam over de vloer komt. De zorg is gestructureerd. En er gebeurt meer gezamenlijk, zoals het koffiedrinken en maaltijden. Pas als er nog zwaardere zorg nodig is, is een verhuizing naar het verpleeghuis noodzakelijk. De zorg is dus goed geregeld in De Veste. Maar dat is niet het enige. In het woongebouw zijn ook handige voorzieningen als een winkel, een kapsalon, een pedicure en een restaurant. Daarnaast organiseert Stichting Welzijn Ouderen Terneuzen diverse activiteiten in de gemeenschappelijke ruimte van De Veste. Op het programma staan onder meer kaarten, bingo, biljarten, dansen, zangavonden en cursussen voor senioren. Lees verder op pagina 8 >> 5

Partners van de corporatie 6 VAC adviseert over gebruiks gemak en wooncomfort Is er voldoende bergruimte in de woning? Kan er een kinderwagen of een rollator in de hal staan? Draaien de ramen en de deuren wel de goede kant op? Zijn er voldoende mogelijkheden om te ventileren? Is de indeling van de woning goed doordacht? Zitten de stopcontacten op een logische plek? Is een hoekfonteintje in het toilet niet handiger? Allemaal vragen die de VAC stelt als er een bouwplan op tafel ligt. Overal in Nederland zijn vanaf de jaren veertig Vrouwen Advies Commissies (VAC) opgericht. De hele bouwwereld bestond uit mannen en vrouwen vonden het hoog tijd om hun mening te geven over woningontwerpen. Vooral over zaken waar ze in de praktijk van elke dag thuis tegenaan liepen. De VACs bestaan anno 2012 niet meer louter uit vrouwen. Mannen adviseren mee. Dat is ook het geval in de VAC Schouwen-Duiveland Adviescommissie Wonen. Ment Jol kwam enkele jaren geleden in de commissie. Er zijn meer en meer technische installaties in woningen gekomen en ze zijn steeds ingewikkelder geworden, verklaart Jol de komst van mannen in de VAC. Denk aan de mechanische ventilatie, het binnenklimaat van een woning. Het wooncomfort is een belangrijk aspect van onze advisering. De VAC, een consumentenorganisatie die bestaat uit vrijwilligers, geeft gevraagd en ongevraagd advies over de kwaliteit van wonen. Dat gebeurt al in de beginfase, als Zie ook www.vacpuntwonen.nl/schouwen-duiveland. 34e jaargang nummer 4 december 2012 de eerste schetsen klaar zijn. De adviezen gaan naar de gemeente als er een nieuwe wijk ontworpen is. Dan kijken we goed naar bijvoorbeeld de sociale veiligheid en de fietsroutes, vertelt voorzitter Paula de Vos-Bremmers. De meeste adviezen van de VAC op Schouwen-Duiveland zijn echter voor Zeeuwland. Zodra er een voorontwerp is voor een nieuwbouwproject komt de commissie in actie. Paula de Vos: Dat gebeurt heel consequent. We hebben maandelijks overleg met de corporatie. Checklist De VAC beoordeelt bouwplannen aan de hand van de WoonKwaliteitWijzer, een checklist waarin alle gebruiksaspecten van een woning zijn opgenomen. We proberen de gebreken in het ontwerp te minimaliseren en het gebruiksgemak en de woonkwaliteit te maximaliseren, zegt VAC-lid Jol. Dat voorkomt veel klachten. In feite doen we een deel van het werk van de architect. Het voorontwerp kost ons de meeste tijd, Corporaties maken zich zorgen over betaalbaarheid huurwoning Het regeerakkoord van het Kabinet Rutte II bevat maatregelen om de woningmarkt weer op gang te krijgen. Hoewel nog veel onduidelijk is, staat al wel vast dat de maatregelen in het regeerakkoord grote gevolgen hebben voor de sociale huursector. Met name door de extra heffing die de woningcorporaties aan het Rijk moeten gaan afdragen. Deze lopen op tot 2 miljard euro in 2017. Volgens het regeerakkoord kunnen de woningcorporaties de extra heffing betalen door de huren te verhogen. De Zeeuwse corporaties vragen zich af of een sociale huurwoning in de toekomst dan nog wel betaalbaar blijft. Bovendien is in veel gevallen de huur al hoger dan de maximale huur die volgens het regeerakkoord mag worden berekend. Hierdoor moet de extra heffing worden betaald door te bezuinigen, bijvoorbeeld op de eigen organisatie, op onderhoud en op de nieuwbouw van woningen. In de volgende editie van dit blad hopen we u meer te vertellen over de gevolgen van de maatregelen uit het regeerakkoord. Directeur Rien Heijboer (tweede van rechts) tussen de bewoners van een woonservicezone. maar in de fasen daarna - het definitieve ontwerp en de bestekfase - houden we de vinger aan de pols en adviseren we ook. Soms moeten we tijdens de bouwwerkzaamheden nog in actie komen. Als de thermostaat niet vlakbij de deur wordt geplaatst, maar midden op de muur, bijvoorbeeld. Dat is niet handig, je kunt je kast niet kwijt en hebt zelfs geen mogelijkheden om een schilderij op te hangen. Voorzitter Paula de Vos: Over het algemeen wordt er goed geluisterd naar onze adviezen. Veel adviezen worden gehonoreerd. Ze moeten natuurlijk wel passen binnen het budget. In Buijse, een herstructureringsproject in Zierikzee, hebben we onder meer een grotere slaapkamer voor elkaar gekregen. Na ons advies is de architect opnieuw gaan passen en meten. De VAC kijkt goed naar de levensloopbestendigheid van woningen en van de woonomgeving. Is de indeling van de woning efficiënt genoeg? Is het toilet groot genoeg? Is er voldoende ruimte in de badkamer om een rolstoel te laten draaien? Er staat heel wat op stapel in deze tijd van vergrijzing en demografische krimp. Zeeuwland heeft een duidelijk verhaal over levensloopbestendig wonen. De corporatie is de motor bij het maken van een woonvisie op het eiland en de VAC draait daar ook in mee, zegt een tevreden VAC-voorzitter.

Partners van de corporatie Van zorginstituten tot kleinschalige voorzieningen in de regio Acht verpleeghuizen en verzorgingshuizen telde zorgorganisatie SVRZ eind jaren negentig. Het waren grote, nogal gesloten instituten. Vijftien jaar later is er veel veranderd. SVRZ biedt nu zorg op zo n vijftig locaties in Zeeland. Kleinschalig, in de kernen, dicht bij de cliënt. De zorgorganisatie heeft deze omslag gemaakt in samenwerking met onder meer de corporaties. In Ovezande is zojuist NieuwSande opgeleverd. De woonservicezone bevat 25 appartementen voor zelfstandig wonende ouderen van R&B Wonen, twee groepswoningen voor ouderen met dementie, een steunpunt voor ZorgThuis van SVRZ, ruimte voor ontmoeting, een huisartsenpraktijk met apotheek en een praktijk voor fysiotherapie. NieuwSande is een voorbeeld van hoe SVRZ de laatste jaren te werk gaat. In de aantrekkelijk ingerichte recreatieruimte legt directeur Rien Heijboer uit: Het verzorgingshuis is definitief aan het verdwijnen. Wat overblijft zijn kleinschalige, decentrale voorzieningen en verpleeghuizen met bijzondere functies zoals revalidatie en palliatieve zorg. SVRZ, een organisatie die al meer dan 60 jaar bestaat, liep voorop bij deze transformatie in de ouderenzorg. We hebben heel veel zorg naar de regio gebracht. Waarom? Omdat mensen zo lang mogelijk zelfstandig willen blijven wonen, in hun eigen woonomgeving, zodat de sociale relaties intact blijven. Zo normaal mogelijk leven, daar gaat het om, aldus Heijboer. Dat kan in een woonservicezone. SVRZ heeft er bijna veertig gecreëerd. In zo n zone kun je als vitale oudere zelfstandig wonen. Is er zorg nodig, dan kan SVRZ die leveren. Gewoon thuis of, als de benodigde zorg zwaarder is, in appartementen met 24-uurs zorg. Tot slot zijn er groepswoningen voor zes of zeven dementerende ouderen. Het dagelijks leven van deze laatste doelgroep speelt zich vooral af in de gezamenlijke huiskamer. Daarnaast heeft elke bewoner een eigen kamer met sanitair. Rien Heijboer: In een woonservicezone leeft een mix van doelgroepen met elkaar. Dat zorgt voor verbinding. Je kunt wat voor elkaar betekenen. Verbinding is het sleutelwoord. Integratie in de samenleving bevorderen we door ruimtes voor ontmoeting en welzijnsactiviteiten toe te voegen én andere voorzieningen die ervoor zorgen dat het gaat leven, zoals kinderopvang, een winkel, een huisartsenpraktijk of een bibliotheek. En als het kan in de buurt van het buurthuis, de kerk, een school, openbaar vervoer. Kortom: in het hart van het dorp, midden in de samenleving. Zo n woonservicezone - een combinatie van wonen, zorg en welzijn - is ook goed voor de leefbaarheid, want zo blijven voorzieningen in stand, ook in kleinere kernen. Met de corporatie Het verspreiden van kleinschalige voorzieningen over de provincie is een grootschalige operatie, die grotendeels is afgerond. Er staan nog een stuk of wat nieuwe woonservicezones op stapel, zoals Máxima in Terneuzen en Poelwijck in s-heer Arendskerke. Bij de ontwikkeling en realisatie werkt SVRZ zoals gebruikelijk intensief samen met Zeeuwse woningcorporaties en ontwikkelaar Marsaki. Rien Heijboer: Samen maken we verbinding in de regio en brengen we andere partijen en doelgroepen samen. In de gewone appartementen wonen huurders van de corporatie (en soms kopers). De groepswoningen, zorgappartementen met 24-uurs zorg en algemene ruimtes zijn meestal eigendom van SVRZ. Onze relatie met de corporaties is heel belangrijk. Samen zorgen we ervoor dat de kernen goede voorzieningen krijgen. Op heel veel plekken in Zeeland is dat prima uit de verf gekomen. 34e jaargang nummer 4 december 2012 7

Clavis >> Vervolg pagina 5 Veel bewoners maken er gebruik van, zegt Nelleke Dansen. De zaal zit regelmatig vol. De inloop is enorm, ook van buiten De Veste. In De Veste wonen ook stagiaires Wonen er alleen maar 60-plussers in De Veste? Nee, Clavis heeft enkele leegstaande appartementen verhuurd aan stagiaires van ZorgSaam. Prima, leuk dat de bewoners ook jongelui tegenkomen in de gangen, zegt Nelleke Dansen, leidinggevende van het zorgteam in De Veste. Aanvankelijk hoorde ik wel wat voorzichtigheid onder de bewoners. Zou dat niet te veel herrie geven? En gaan die jongelui niet veel te laat naar bed? Maar in de praktijk blijkt dat totaal niet zo te zijn. De stagiaires volgen de HBOopleiding verpleegkunde in Vlissingen en lopen stage in het ziekenhuis van ZorgSaam. Gwinny Bierstekers is over het wonen in De Veste best te spreken: Lekker rustig. Echte contac- Rowy Provoost (links) en Gwinny Bierstekers. ten zijn er nog niet, maar ik maak wel geregeld een praatje met andere bewoners. Het appartement is fijn en ruim genoeg voor twee personen. In hetzelfde appartement woont Rowy Provoost. Ik ben begin september begonnen als stagiaire en blijf hier tot eind januari. Deze woning heb ik gevonden via het ROC. Makkelijk, anders moet je toch zelf gaan zoeken. Je woont hier tussen de bejaarden. Maar ik ben het wel gewend om met oudere mensen om te gaan, ook door mijn studie natuurlijk. Het appartement is groot genoeg. Je kunt hier met z n tweeën heel goed wonen. Het is handig en makkelijk, naar het ziekenhuis is het een kwartiertje fietsen. En er rijdt ook een bus, de halte is hier voor de deur. Greet brengt het gouden randje Ze is hét aanspreekpunt voor de bewoners. Hun steun en toeverlaat. Greet zorgt voor gezelligheid, zegt bewoonster L.B.E. van de Calseijde-Schelstraete van het Sint Elisabethhof in Sluiskil. Ze heeft het over Greet van Meir-Dallinga, die haar werkzaamheden beëindigt. Maar niet helemaal... Greet Dallinga (rechts) krijgt een bloemetje van één van de bewoners: mevrouw Van de Calseijde. Greet Dallinga, zoals ze in het Sint Elisabethhof vooral bekend staat, begon zeventien jaar geleden als vrijwilliger met het organiseren van activiteiten voor de bewoners. Haar vader en moeder woonden toen ook in het hofje van Clavis. Ik verzorg drie keer per week een koffieochtend. Het hele huis komt dan. Daarnaast: gezellige avonden, bingo, kaarten maken, etentjes, verjaardagen... Straks hebben we een 60-jarig huwelijk. Er is een mooie ruimte voor: onze eigen amusementshal. Met dit vrijwilligerswerk gaat Greet gewoon door. Als ik ermee zou stoppen, houdt het op, zegt ze, en dat wil ze de bewoners niet aandoen. Waar ze wel mee stopt is het schoonmaakwerk in het hofje. Dat doet ze als medewerkster van ZorgSaam, tot 31 december 2012. Ook dat doe ik graag. Maar ik ben 68, en dan is het een keer mooi geweest. Er zijn heel veel kleinkinders waarop ik pas, dus daar komt dan meer tijd voor. Maar met het vrijwilligerswerk ga ik gewoon door. Het is gezellig en ik doe het heel graag. Ach, ik ben nu eenmaal graag onder de mensen. Mijn vader zat in de horeca, daar zal het wel van komen. Het mooie is dat het hele gezin achter me staat. Als er een etentje in het hofje is, wordt iedereen ingeschakeld om alles voor te bereiden. Mevrouw Van de Calseijde is blij dat Greet doorgaat met haar inzet voor de bewoners. Ze is betrokken en heeft met alle bewoners een goede band. Greet brengt het gouden randje, hier in het hofje. 8

Clavis Onderhoud aan woningen in 2013 Clavis maakt jaarlijks een planning voor het onderhoudswerk dat aan de woningen moet plaatsvinden. Dit plannen gebeurt aan de hand van inspecties per straat of woongebouw. De uitkomst van deze inspecties zet Clavis in een meerjarenplanning; niet ieder gebouw of elke woning heeft ieder jaar onderhoud nodig. Schilderwerk, incl. kozijnreparatie, kunststof kozijnen cleanen, hangen sluitwerk nazien en betonbescherming (305 woningen/ bergingen): Terneuzen Bergingen: n Bellamy-/Bilderdijk-/ Bredero-/Da Costa-/P.C. Hooft-/ Willem Kloosstr. n Goudenregen-/Plataan-/Zeven Triniteitsstr. Woningen: n Flats Amberboom-/Eikenstraat n Beukenstraat/Iepenlaan n Amberboom-/Oleanderstraat n 1e Verbinding-/Nieuwe Diepstraat n J.v.Rompustraat/Kerkhoflaan n Dijk-/Korte Kerkstraat n Dr. Buijze-/Javahof/Kazernestraat/ Steenkamplaan Metselwerk (voegwerk, lekdorpels e.d. vernieuwen): Terneuzen n Beukenstraat/Iepenlaan n Bellamy-/Bilderdijk-/Bredero-/ Da Costa-/P.C. Hooft-/ Willem Kloosstraat n Goudenregen-/Plataan-/ Zeven Triniteitsstraat n J.v.Rompustraat/Kerkhoflaan n Archimedesstraat n Dijk-/Korte Kerkstraat n Dwars-/Lange Kerk/ Nieuwe Diepstraat n Grenulaan/Huizingaplein/Jozina-/ van Bovenstraat n Dr. Buijze-/Javahof/Kazernestraat/ Steenkamplaan Sluiskil n Baljuwlaan/Isabellastraat n Spoorstraat n Gilde-/Regentenstraat Keukenblok (297 stuks): Terneuzen n Beukenstraat/Iepenlaan n Bellamy-/Bilderdijk-/Bredero-/ Da Costa-/P.C. Hooft-/ Willem Kloosstraat n Goudenregen-/Plataan-/ Zeven Triniteitsstraat n Bellamy-/Conscience-/ G.Gezellestraat n Bachlaan/Corellistraat/Verdistraat/ Schumannstraat/Brahms laan (incl. tegelvervanging en aanpassing van leidingwerk e.d., begrote opname voor 1 kwadrant) n Bellamy-/Mozarthof/Schuberthof/ Schubertstraat n Achter de Kerk/Dijkstr./ Lange Kerkstr./Nieuwe Diepstr./ Pelmolengang n Dwars-/Lange Kerk-/ Nieuwe Diepstraat Postbus 150, 4530 AD Terneuzen Rosegracht 2, 4531 HC Terneuzen Tel. 0115 62 24 44 Fax 0115 61 79 31 www.clavis.cc Voor urgente reparatieverzoeken Tel. 0115 63 03 00 Verspreidingsgebied Oplage: 26.500 Clavis Overige corporaties Bewonersinformatieblad van: Clavis, Terneuzen Zeeuwland, Zierikzee RWS Partner in wonen, Goes R&B Wonen, Heinkenszand SMB / SBOM, Goes Woonburg, Koudekerke Productie: Muurlink Creatieve Communicatie Druk: LNO drukkerij, Zierikzee Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen met bronvermelding toegestaan. Foto s, cartoons, illustraties en puzzel zijn exclusief voor Wijkgevoel. Overname daarvan is slechts toegestaan na schriftelijke goedkeuring van de redactie. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor persoonlijke of materiële schade, veroorzaakt door onjuistheden in de teksten. 091389 9

De corporatie Zeeuwse corporaties werken steeds meer samen Besparen op de kosten en kennis delen Zuidwest Samen stimuleert concrete samenwerking tussen corporaties. Het team komt regelmatig samen. V.l.n.r.: Iris de Vries, Eugiène Burm, Ko Crucq, Laudie Bal, Walter Koens en Dick Moelker. Sinds twee jaar werken Zeeuwse corporaties samen op verschillende terreinen. Een eerste wapenfeit was het contract voor het cv-onderhoud. Dat heeft veel opgeleverd: uniforme kwaliteit, overal hetzelfde hoge serviceniveau en een forse besparing op de kosten, zegt Ko Crucq van Woonburg. Naast Woonburg zijn ook Clavis, R&B Wonen, RWS partner in wonen, Zeeuwland en Woongoed Middelburg vertegenwoordigd in het samenwerkingsverband Zuidwest Samen. Andere corporaties haken aan per project. De Zeeuwse corporaties werken ook samen op het gebied van automatisering. We zijn er nu twee jaar mee bezig, zegt Iris de Vries, manager beleidsen bestuursondersteuning van R&B Wonen. De eerste tijd heeft vooral in het teken gestaan van kostenreductie en het zo efficiënt mogelijk inrichten van de automatisering. Dat kwam tot uiting in een gezamenlijke aanbesteding en het uitbesteden van het technisch beheer. Ook bij de mobiele telefonie en de aanschaf van kopieerders en printers zijn we samen opgetrokken. Net als bij het cv-contract leidde dit tot een forse besparing op de kosten. Nu houden we ons meer bezig met het delen van kennis, vervolgt Iris de Vries. De ontwikkelingen op het gebied van automatisering volgen elkaar snel op. Door gebruik te maken van elkaars kennis en expertise, kun je gemakkelijker bijblijven. Zo helpen de corporaties elkaar om de automatisering zo optimaal mogelijk te regelen en daarmee zo klantgericht mogelijk te zijn. Immers, de klant is erbij gebaat als de organisatie zo efficiënt en effectief mogelijk werkt. Daarom is er ook samenwerking als het gaat om personeelszaken. We proberen samen een zo aantrekkelijk mogelijke werkgever te zijn en te blijven, de mobiliteit van personeel te bevorderen en de medewerkers verder de professionaliseren, zegt Iris de Vries. Ko Crucq, productontwikkelaar van Woonburg, houdt zich in Zuidwest Samen vooral bezig met de samenwerking op technisch vlak. Hij noemt het recent afgesloten contract voor de verwijdering van puin, sloopafval, verfresten enzovoorts. Een mooi resultaat is het gezamenlijk aanbesteden van het liftonderhoud. Het nieuwe contract is net ingegaan. In totaal gaat het om 325 liften en per lift realiseren we een kostenbesparing tot 40 procent. Het maakt natuurlijk nogal uit of je 325 liften onderbrengt in een contract of 10, zoals Woonburg vroeger in zijn eentje. Kennis bundelen Volgens Crucq levert de gezamenlijke opstalverzekering ook veel op. Dat zal eveneens gaan gelden voor nieuwe samen- werkingsprojecten. De productontwikkelaar van Woonburg noemt het onderzoek van de inkoop van zonnepanelen. Ook op het gebied van schoonmaakwerk is samenwerking in de maak. Het is een continu proces, het werkt perfect. Je kunt van alles samen doen. Kijk, je kunt natuurlijk wel steeds alleen het wiel gaan uitvinden, maar samen bereik je meer. Je bundelt kennis en je hebt de macht van de grote getallen, die ervoor zorgt dat je minder geld kwijt bent. Dat komt de huurder ten goede, want zo kunnen de corporaties de huren gemakkelijker beheersbaar houden. Maar samenwerking leidt tot meer voordelen voor de huurder. Crucq: Het serviceniveau is hoger en over de responstijden bij storingen aan de cv of de lift zijn strakkere afspraken gemaakt. Je wordt als huurder dus sneller en beter geholpen als er iets niet in orde is. Iris de Vries: We voelen ons uitgedaagd om zo professioneel en klantgericht mogelijk te werken, om de bedrijfsvoering goed op orde te hebben. Samen kunnen de corporaties echte verbeteringen realiseren. Alles wat we doen is voor de dienstverlening, voor de huurder. 10 34e jaargang nummer 4 december 2012

Aanpassen aan de wooneisen van nu Veel oudere corporatiewoningen moeten plaatsmaken voor nieuwbouw. Ze zijn te klein, te tochtig en te vochtig. Ze voldoen, kortom, niet meer aan de wooneisen van nu. Toch hoeft sloop niet altijd dé oplossing te zijn. Met renovatie zijn in veel gevallen ook grote verbeteringen te bereiken. Het onder handen nemen van een rijtje Noorse woningen in Burgh-Haamstede bewijst het. Renovatie De houten woningen zijn na de watersnoodramp in 1953 door Noorwegen geschonken om dakloos geraakte gezinnen snel aan onderdak te helpen. Op de gevels staan de namen van Noorse steden: Tromsö, Hammerfest, Stavanger, Oslo en Bergen. Het zijn niet de enige geschenkwoningen op Schouwen-Duiveland. In totaal telde het eiland er ooit 363, afkomstig uit verscheidene landen. Veel van die woningen zijn in de loop der jaren afgebroken of onherkenbaar verbouwd. Maar het vijftal in Burgh-Haamstede staat er, bijna zestig jaar na de ramp, in volle glorie bij. Enkele jaren geleden besloot woningcorporatie Zeeuwland namelijk deze woningen te renoveren. Niet alleen om ze aan de passen aan de eisen van deze tijd, maar ook om ze te behouden als cultuurhistorisch erfgoed. Gilles en Maja Klompe wonen al 36 jaar in Hammerfest. Tot hun grote genoegen, want hun huis staat op een ruime kavel en aan een heel rustig weggetje, op geringe afstand van het centrum van Burgh. Dit is echt het mooiste laantje. Binnen vijf minuten zit je midden in de Zeepeduinen. Nee, wij hebben geen plannen om hier weg te gaan. Dat gebeurt pas als we echt omkiepen. Hun woning verkeert grotendeels in originele staat. Zo zit het lage aanrecht uit de begintijd nog altijd in de keuken. Ik ben niet anders gewend, zegt Maja. De kastjes aan de muur zijn ook origineel. Vóór 1976 woonden ze in Westenschouwen, eveneens in een geschenkwoning. Een Oostenrijker. Heel klein, met één slaapkamer voor onze twee zonen. Toen we hierheen konden verhuizen, hebben we geen moment Gilles en Maja Klompe voor hun gerestaureerde Noorse geschenkwoning in Burgh-Haamstede. getwijfeld. Een huis met vier slaapkamers en qua isolatie tachtig jaar vooruit, dat was een enorme vooruitgang. En dan die grote tuin... Niemand gelooft dat dit een huurhuis is. Of er ook nadelen zijn? Tja, dat het toilet en de douche in één ruimte zitten. Maar ja, dat was vroeger nu eenmaal zo. Langere tijd was er onzekerheid over het lot van de Noorse woningen in Burgh-Haamstede. Zouden ze gesloopt worden of behouden blijven? In de tijd dat het antwoord op die vraag uitbleef, voerde Zeeuwland geen groot onderhoud uit. Toen uiteindelijk de kogel door de kerk was en sloop van de baan, volgde een grootschalige renovatie. Extra isolatie Het was wel nodig dat er wat ging gebeuren, zegt Gilles, die in het verleden zelf al enige ramen voorzag van dubbel glas. Het hout van de buitengevels is vernieuwd en er zijn nieuwe kozijnen en luiken aangebracht. De originele spijlen in de raampartijen zijn weer terug. En we hebben nu overal dubbel glas. Ook is er extra isolatie aangebracht in de gevels. Van buiten zien de woningen er weer uit zoals vroeger, van binnen zijn ze gemoderniseerd. Een nieuwe keuken en badkamer laten installeren was ook mogelijk, maar dat hoefde niet voor Gilles en Maja. Centrale verwarming vonden ze ook niet nodig. De gaskachel in de huiskamer geeft warmte genoeg. En als het s winters vriest, doen we de houtkachel in de woonkeuken aan, zegt Maja. Dubbel glas in de slaapkamer is echt een vooruitgang. Als het vroeger stormde, hoorde je dat goed. Nu lig je lekker rustig in je bed, je hoort niets meer. De renovatie is in de winter uitgevoerd. Gilles en Maja hoefden hun woning er niet voor uit. Echt veel last hebben ze niet gehad van de werkzaamheden, die bij elkaar zo n vier weken duurden. Af en toe was het huis te klein met al die bouwvakkers, lacht Maja. Ze kwamen hier allemaal koffie drinken. Ach, er was wel eens herrie en het was stoffig, maar al met al viel het mee. De werklieden ruimden ook alles weer netjes op. Het werk is keurig uitgevoerd. 34e jaargang nummer 4 december 2012 11

Provinciebestuur Zeeland is en blijft een geweldig woongebied Wat meer beweging op de woningmarkt. Dat is volgens de Zeeuwse gedeputeerde Sjoerd Heijning hard nodig. De sleutel voor meer doorstroming op de markt voor koopwoningen en huurwoningen ligt echter in Den Haag. De provincie heeft daar niet veel invloed op. Wat wij vooral moeten doen, is het geweldige woon- en leefklimaat in Zeeland in stand houden. Minimaal. Het kan nog mooier en gevarieerder. Gedeputeerde Heijning woont al dertig jaar in Zeeland. Hij is razend enthousiast over het woon- en leefklimaat in de provincie. "Je kunt hier plezierig wonen. Er zijn volop mooie steden, stadjes en dorpen. Historisch erfgoed, maar ook nieuwbouwwijken die er mogen zijn. En een schitterend buitengebied met water en natuur. De keerzijde is dat hier wat minder grootstedelijke voorzieningen zijn. Maar aan de andere kant: je staat in drie kwartier op de markt van Antwerpen. Niet voor niets blijven veel Zeeuwen hier wonen, ook als ze voor hun werk moeten pendelen." Het provinciebestuur heeft net een nieuw Omgevingsplan vastgesteld. Daarin staat het beleid op het gebied van ruimtelijke ordening, water en natuur. Heijning: "De provincie houdt zich wat minder intensief bezig met ruimtelijke ordening. Dat laten we in grote mate over aan de gemeenten. Op het gebied van de woningmarkt kan de provincie niet veel doen. Dan heb je het over het huurbeleid en de hypotheekrente-aftrek. Die discussie ligt op landelijk niveau." Starters steunen Maar, benadrukt de Zeeuwse gedeputeerde, de provincie hoeft niet helemaal werkloos toe te zien. "Een goede mogelijkheid is het steunen van starters op de woningmarkt of het stimuleren van gemeenten om deze doelgroep subsidie te geven. Dat is van belang, want starters zijn de eerste schakel in een keten. Zo kun je wat meer doorstroming op de woningmarkt tot stand brengen. Daarnaast is er budget voor het geven van een impuls aan de woningbouw." Heijning noemt in dit verband een herstructureringsproject in Oostburg. Hier is door de demografische krimp minder behoefte aan woningen en zijn de woningprijzen aan de lage kant. Samen met de gemeente neemt de provincie een tiental woningen uit de markt om deze meer in evenwicht te brengen. "Het is een proefproject, mogelijk een blauwdruk voor elders in de provincie. Maar er gaat veel geld in om en het is dus lastig om in alle 136 Zeeuwse kernen op deze manier te werk te gaan. De provincie heeft 3,5 miljoen euro per jaar beschikbaar voor woningbouw. Een mooi bedrag, maar echt veel is het niet. En we stimuleren er ook projecten mee in bijvoorbeeld Vlissingen - het Scheldeterrein - en Terneuzen - de Kop van de Noordstraat." De provincie verstrekt goedkope leningen voor duurzame woningverbetering, zoals isolatie en energiebesparende maatregelen. "We hebben al een miljoen euro uitgeleend", zegt Heijning. "De provincie probeert ook het collectief particulier opdrachtgeverschap te stimuleren: groepjes van vier tot zes mensen die zelf een architect aan het werk zetten en een bouwer het ontwerp laten realiseren. Er zijn al wat van die projecten gerealiseerd, bijvoorbeeld in Meliskerke." Een prettig woonklimaat. Daar is de inzet van provincie op gericht. Volgens Heijning zijn de woningcorporaties belangrijke partners bij het bevorderen daarvan. "De corporaties doen heel veel, ook als het gaat om het verbeteren van de woningvoorraad en het op peil houden van de kernen. Er kan wat mij betreft altijd nog een tandje bij, maar het gaat zeker naar behoren. Er is nu wat minder geld voor leefbaarheid - dat geldt ook voor de provincie - maar het Gedeputeerde Sjoerd Heijning vindt doorstroming op de woningmarkt heel belangrijk. heeft nog steeds de aandacht. Er is heel wat bereikt, het is absoluut niet zo dat heel Zeeland naar de knoppen gaat nu die aandacht voor leefbaarheid noodgedwongen wat kleiner is. Dit is en blijft een geweldig woongebied." Deeltijdwonen in Zeeland Steeds meer mensen wonen niet op één plek. Ze hebben bijvoorbeeld een appartement in de stad en een huis op het platteland of aan de kust. Het provinciebestuur wil dit deeltijdwonen in Zeeland bevorderen. Dat zorgt voor meer beweeglijkheid op de woningmarkt en trekt mensen naar Zeeland, zegt gedeputeerde Sjoerd Heijning. In het Omgevingsplan staat dat de provincie belemmeringen wegneemt en gemeenten de ruimte geeft om deeltijdwonen mogelijk te maken. 12 34e jaargang nummer 4 december 2012

Vlamingen vinden woonstek in Zeeuws-Vlaanderen Steeds meer Vlamingen kiezen hun woonplaats aan de andere kant van de grens. Ze strijken neer in Zeeuwse plaatsen als Sluis, Koewacht, Nieuw-Namen, Hulst, Axel en Sas van Gent. De campagne van de Stichting Zeeuws & Vlaanderen, die erop gericht is om zuiderburen letterlijk en figuurlijk over de streep te trekken, lijkt een succes. Zelf spreekt de stichting over een exodus van Vlamingen richting Zeeuws-Vlaanderen. Tussen januari en september 2012 mocht de gemeente Terneuzen 60 procent meer Vlamingen verwelkomen als nieuwe inwoners. Hulst en Sluis zagen het Belgische inwonertal stijgen met 45 en 12,5 procent. Woningen staan door de grensoverschrijdende verhuizingen korter te koop. Dit alles als gevolg van de inspanningen van de Stichting Zeeuws & Vlaanderen, een consortium van Zeeuws-Vlaamse woningcorporaties, banken, makelaars, hypotheekadviseurs, fiscalisten, notarissen en bouwpromotors. De stichting startte begin dit jaar een campagne met onder meer advertenties, speciale krantenedities, Open- Huizen-Dagen, reclameborden langs Zeeuws- Vlaamse invalswegen en de lancering van een online informatieplatform. Wat heeft Zeeuws-Vlaanderen de Vlaamse woningzoekende te bieden? Het beste van twee werelden, zegt scenarioschrijver Stef Durnez. Hij is bezig met de voorbereiding van een verhuizing van Sinaai, een landelijk dorp tussen Sint-Niklaas en Lokeren, naar het Zeeuws-Vlaamse Heikant. Zijn nieuwe huis, dat hij en zijn gezin in januari hopen te betrekken, staat minder dan een kilometer van de grens. In Sinaai wonen we in een huurappartement, vertelt Stef tussen het klussen in Heikant door. Het bevalt goed. Sinaai is rustig. De drukte van de stad - ik kwam van Antwerpen - had ik wel gehad. We wonen er nu vier jaar, tot grote tevredenheid. Maar ik wilde toch weer een huis kopen. In de buurt vond ik het niet. Alleen als je heel veel geld leent, lukt het. Maar ik ben 46 en heb daar niet zo n zin in. Daar komt nog bij dat ik zelfstandig werk. Dat geeft onzekerheid als je een hoge hypotheek moet betalen. In Zeeuws-Vlaanderen zijn de huizen een stuk goedkoper. Iets vergelijkbaars bij ons is meer dan een derde duurder. Daar komt nog bij dat de notariskosten, overdrachts belasting enzovoorts lager zijn in Nederland. In Vlaanderen komt dat neer op 12 procent van de prijs, in Nederland 6 procent. Tja, dan snap ik wel dat veel Vlamingen over de grens gaan wonen. De prijs is een radicaal ding. Echt dichtbij Maar het gaat niet alleen om geld, stelt Stef. Voor Hollanders is Zeeuws-Vlaanderen misschien een uithoek, maar voor ons is het echt dichtbij. Mijn vrouw werkt in Sint-Niklaas. Nu wonen we op 9 kilometer van haar werk, straks in Heikant op 11 kilometer. Als je out of the box denkt, is een verhuizing naar gene zijde zo vreemd nog niet. Zeker niet als je daar, net buiten het dichtslibbende Vlaanderen, een charmante woning uit de jaren dertig vindt. Voldoende groot en in een goede straat. We zijn er wel in aan het werk, maar met minder renovatie zou dit huis ook heel goed bewoond kunnen worden, aldus Durnez, die eraan toevoegt dat hij zijn nieuwe woonstreek heel mooi vindt. Wel zijn Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen twee aparte regio s. Treinverbindingen zijn er niet. Maar qua wegverkeer is het goed te doen, zegt Stef. Grenzen zijn en blijven iets fascinerends, ze zitten ook in de hoofden van veel mensen. Je ziet dat de ruimtelijke ordening anders is aan beide zijden van de grens. De samenleving is ook anders. Zeeuws-Vlaanderen is heel Nederlands. Je hebt hier het beste van twee werelden, denk ik. Weet je wat ik leuk vind? Je maakt veel sneller een praatje in Nederland. Tot nu toe heeft Stef Durnez de grens niet als een drempel ervaren. Hooguit moest hij even wennen aan afwijkend taalgebruik ( automatische incasso in plaats van vaste betaalopdracht ), dikkere boterhammen, Vlaming Stef Durnez is de grens overgestoken om in Heikant te gaan wonen. dunnere plakken kaas en de moeite om het mobiele telefoonverkeer grensproof te maken. Geen punt. Ik zou het zeker iedere Vlaming zonder vooroordelen over Nederlanders aanraden om over de grens te gaan wonen. Nieuw in Zeeland 34e jaargang nummer 4 december 2012 13

Kunstzinnig Kris maakt kunst om over na te denken Natuurlijk, je kunt een willekeurig kunstwerk neerzetten op een willekeurige plek. Iets met lange stangen en daar aan vast weer iets bolvormigs op een openbaar gazonnetje, bijvoorbeeld. Maar dat zou Kris van der Werve nooit doen. Zij wil wel eerst alles weten over de locatie om vervolgens een kunstwerk te maken dat past in de context. Kris van der Werve (31) is geboren en getogen in Brouwershaven. Ook in de tijd dat ze het Grafisch Lyceum en de Kunstacademie in Rotterdam bezocht, bleef Schouwen-Duiveland haar thuisbasis. Ze is van nature creatief - zo hadden haar werkstukken op school altijd aparte vormen of op bijzondere wijze verpakt - maar had nooit de gedachte: ik word later kunstenaar. Dat kwam pas in het laatste jaar van het Grafisch Lyceum. Ze dacht dat het nooit zou lukken, toegelaten worden tot de Kunstacademie, maar dat gebeurde toch. In 2009 studeerde Kris af. Ze werkt sindsdien als grafisch vormgever en beeldend kunstenaar. Haar kunstwerken zijn installaties. In Kerkwerve stond tijdens de Kris van der Werve: Ik ben op zoek naar de grens: wat is herkenbaar en wat niet meer? manifestatie Kunstschouw in 2010 haar geschiedenismachine. Eerst heb ik mensen uit Kerkwerve geïnterviewd en gevraagd wat er zo bijzonder is aan hun dorp of wat voor jeugdherinneringen ze hebben. De tekstjes heb ik daarna op parachutedoek geprint. Die zijn in kokertjes in een grote machine gestopt. Door te pompen kon het publiek parachuutjes de lucht in schieten, laten landen en de tekstjes lezen. Ik heb er tweehonderd gemaakt. Op een gegeven moment stonden ze allemaal te wapperen in het veld. Met haar geschiedenismachine, waarvoor na Kunstschouw ook belangstelling was in Enschede en zelfs in België, bewijst Kris dat ze kunst maakt die past in de context. Ik werk conceptueel, zegt ze. Voordat ik begin, ga ik eerst de locatie of de geschiedenis onderzoeken. Wat is hier gebeurd, wat is hier vroeger geweest? Daar pik ik wat uit om mee verder te gaan en te bepalen wat ik wil vertellen. Dan kijk ik welke vorm het beste past en met welk materiaal ik ga werken. Surrealistische werelden Momenteel is ze bezig een grote Rubikkubus te maken. De kubus moet 90 bij 90 bij 90 centimeter groot worden. Er zitten maquettes in. Door de kubusblokken te draaien, komen er surrealistische werelden tevoorschijn. Elke keer een andere leef omgeving. Het zijn geen realistische maquettes, geen echte steden. Nee, ik ben op zoek naar de grens: wat is herkenbaar en wat niet meer? Zou je er kunnen wonen, en zo ja waarom? Ik wil mensen aan het denken zetten en ervaringen meegeven. Maar voordat de zoektocht kan beginnen, moet Kris eerst de kubus afbouwen. Dat doet ze samen met haar vader. De Brouwenhavense kunstenaar staat nog aan het begin van haar carrière. Ze verdient de kost met haar grafische klussen en kunsteducatie op basisscholen. Of ik een beroemd kunstenaar wil worden? Ha ha, dat weet ik niet. Maar het zou wel mooi zijn als de telefoon gaat en er een opdracht binnenkomt. Nu moet ik er nog zelf achteraan zitten. Lesgeven, grafisch vormgeven, beeldende kunst maken - ze vindt het wel een afwisselend bestaan. Netwerken is belangrijk. Via de geschiedenismachine, de educatieprojecten en wie weet straks met de Rubik-kubus groeit Kris netwerk. Dat gebeurt trouwens ook door haar activiteiten in IDNA, een coöperatie van ontwerpers met een integrale blik op ruimtelijke opgaves. Er zitten bijvoorbeeld een architect, een landschapsarchitect en een interieurarchitect in, maar dus ook een kunstenaar. Ik doe mee aan de brainstormsessies en maak de maquettes. Misschien leidt het nog eens tot kunstwerk. Eén ding weet de opdrachtgever zeker: het is een kunstwerk dat past in de context. Een kunstwerk waarover nagedacht is en uitlokt tot nadenken. 14 34e jaargang nummer 4 december 2012

Water als attractie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Gewapend met de camera trok de redactie eropuit. Hoe is het gesteld met uw kennis van bijzondere plaatsen in Zeeland? Achter het kruiswoordraadsel zit zo n kenmerkende plaats verborgen. Dit keer: toen een zandplaat, nu een eiland. Het is geen ramp als u de details niet meteen herkent. Los de puzzel op, vul de juiste letters in en klaar is Kees. E-mail uw oplossing vóór 15 januari 2013 naar puzzel.zeelandwoonkrant@rwsgoes.nl. Of schrijf de oplossing op een briefkaart en stuur deze aan: Puzzelredactie Zeeland Woonkrant, Postbus 158, 4460 AD Goes. Vermeld duidelijk uw naam en adres. Onder de goede inzenders verloten we tien boeken Het Nederlands Viskookboek (verantwoord lekkerbekken met vis van dichtbij en stoere vissersverhalen) van Bart van Olphen. Oplossing en prijswinnaars worden in het volgende nummer van Zeeland Woonkrant bekend gemaakt. puzzel 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Oplossing: 51 52 53 54 55 42 8 24 5 55 48 11 32 46 25 16 Oplossing puzzel uit het vorig nummer: Rattekaai Rilland De winnaars: P.L. Muller-Hage Boszicht 18 4462 BH GOES A.A. Bouwense Kastanjestraat 14 4462 VE GOES D.M. Bommeljé Schoolstraat 2 4371 AV KOUDEKERKE J.A. Schiettekatte Plataanstraat 22 4306 DC NIEUWERKERK G. Kort Bernhardstraat 21 4328 BR BURGH-HAAMSTEDE M. Tempelaars Deken Tomaslaan 9 4453 AK S-HEERENHOEK C. Krijger-Constant Koriander 10 4451 TA HEINKENSZAND G.G.J. op t Ende Hamerstedestraat 1 4485 AV KATS J. Louws M.A. v.d. Puttestraat 42 4388 LC OOST-SOUBURG T. Jungeling Basaltpromenade 65 4533 CC TERNEUZEN Horizontaal 1 oploslimonade 5 soort bier 10 slang 12 kledingstuk 14 academische titel 16 vruchtenwijn 19 getalletter 20 deel van de week 22 beheer 23 hert 24 enthousiasme 26 Zuid-Amerikaans land 27 dierentuin 29 Belgische omroep 30 weiland 31 ijltempo 33 Noord-Amerikaans land 34 evenementencomplex 36 windrichting 40 wildebeest 42 ontkenning 43 luisteren 46 jongensnaam 47 gewicht (afk.) 48 borrel 50 muzieknoot 51 moeder 52 opstootje 54 sinaasappeldrank 55 frisdrank Verticaal 2 algemeen bestuur (afk.) 3 omroep 4 twaalf maanden 6 jongensnaam 7 Indiase vakantiebestemming 8 voetbalkampioenschap (afk.) 9 appelwijn 11 ei (Engels) 13 Hollandse cognac 15 watervogel 17 troefkaart 18 toer 19 met ingang van 21 priklimonade 23 Griekse wijn 25 vlijtig 26 Europese hoofdstad 28 grootmoeder 29 café 32 jenever 35 Franse wijn 37 grondsoort 38 vat 39 Bulgaarse munt 41 busmaatschappij 43 warenhuis 44 vertrager 45 Romeinse keizer 48 jongensnaam 49 kippenhok 51 muzieknoot 53 Chinese munt Rattekaai Rilland Hier, voor de Oosterschelde-oever, lagen ooit achttien dorpen en de stad Reimerswaal. In 1530 maakte de Sint Felixvloed er een eind aan. Zo ontstond het Verdronken Land van Zuid-Beveland. De Rattekaai, ten noorden van Rilland, biedt een prachtig uitzicht over dit schorren- en slikkengebied. De Rattekaai, een rijksmonument, is een voormalig landbouwhaventje. Het is aangelegd in 1856 en diende als handelshaven voor het dorp Rilland, vooral voor de afvoer van suikerbieten. Veel is er niet over van de haven: de havendam, een muraltmuur (extra versterking bovenop de dijk), een houten steigertje en een aantal houten meerpalen. Op de schorren en slikken groeit de delicatesse lamsoor. 34e jaargang nummer 4 december 2012 15

Betaalbaar, comfortabel en verzorgd wonen 20 huurappartementen Máxima, Terneuzen Koninklijk wonen aan de Westerschelde Het nieuwe complex Máxima, dat haar naam vanzelfsprekend ontleent aan onze prinses, wordt gerealiseerd op de locatie van het voormalige verpleeghuis Ter Schorre midden in een nieuw aan te leggen wandelpark. Máxima biedt ruimte aan 40 koopappartementen en 20 huurappartementen. Atrium De architectuur van Máxima is modern en imposant, het wooncomplex bestaat uit zeven etages. Het atrium vormt het hart van het gebouw, een prachtig aangelegde binnentuin omsloten door de woningen. De speciale constructie zorgt voor een bijzondere lichtinval, wat het atrium tot een plek maakt waar het heerlijk vertoeven is. Buiten en toch binnen! 20 huurappartementen Betaalbaar en comfortabel wonen Weids uitzicht en direct aan de Westerschelde Veilig en beschermd wonen Mogelijkheid voor 24-uurszorg Huurtoeslag mogelijk! Huurprijs e 641,60 656,36 (prijspeil 1 juli 2012) 2011) inclusief eigen parkeerplaats in de parkeerkelder Geïnteresseerd? Onze woonconsulenten informeren u uitgebreid over dit unieke plan. Belt u ons gerust voor een afspraak voor een persoonlijk gesprek. Wij berekenen dan uw woonlasten en u ontvangt de uitgebreide projectbrochure. exclusief aanbod Voor meer informatie: Clavis, Rosegracht 2, Terneuzen tel: 0115 622 444 www.clavis.cc