Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 Gemeente Almere, Onderzoek & Statistiek in samenwerking met onderzoeksbureau Oberon Maart 2011 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 1
FOTOPAGINA 2 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 7 1 Voor- en vroegschoolse educatie 9 1.1 Gemeentelijk beleid Almere 9 1.2 Landelijk beleid 9 1.3 Beleidswijzigingen 11 2 Overzicht vve-aanbod 13 3 Het aantal peuters en kleuters in Almere 15 4 De voorschoolse educatie in Almere 17 4.1 Aanbod 17 4.2 Aantal plaatsen en deelname 19 4.3 Indicatie waarop kinderen vve volgen 19 4.4 Toeleidingsprogramma s vve 20 5 De vroegschoolse educatie in Almere 21 5.1 Aanbod 21 5.2 Aantal plaatsen en deelname 22 6 Doorstroom voorschools naar vroegschools 23 6.1 Vve-programma s 23 6.2 Doorstroom 23 Conclusies 27 Bijlage 1: kinderen naar leeftijd en etniciteit op wijkniveau 30 Bijlage 2: voorschools aanbod per 1 oktober 2009 32 Bijlage 3: vroegschools aanbod per december 2010 33 Bijlage 4: Lijst met afkortingen 34 Colofon Maart 2011 Deze rapportage is een product van de werkgroep monitor: Finnie Deijs (Stichting De Schoor) Alie van Rossum (Almeerse Scholengroep) Dick Hattenberg (SLA-PO) Arnica Derkink (Gemeente Almere, DMO) Klaske Grimmerink (Gemeente Almere, O & S) William Roelofsen (Gemeente Almere, O & S) Wilma Tjalsma (Prisma) Met medewerking van Oberon: Walter de Wit en Edwin Dubbelman Vormgeving SBZ/Communicatie/Vormgeving Redactie Arnica Derkink (Gemeente Almere, DMO) Netty van Stenus (Gemeente Almere, SBZ) Marjolein Verhaaf (Gemeente Almere, SBZ) Fotografie Marga Tieken (Gemeente Almere, DMO) Andre Heuzer (Gemeente Almere, SBZ) Rob van Schooten (Gemeente Almere, SBZ) Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 3
4 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
Voorwoord Hoe staat het met de voor- en vroegschoolse educatie (vve) in Almere? Hoeveel kinderen nemen er deel aan vve in de peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen? In welke wijken is er een vve-aanbod? De voor u liggende rapportage vve-monitor 2009/2010 geeft antwoord op deze vragen. De vve-monitor maakt deel uit van de Brede Almeerse Onderwijsmonitor. Voorafgaand aan deze rapportage verscheen al de Lokale Staat van het Onderwijs Almere 2009/2010. En in de loop van 2011 zal nog de Monitor Taal- lees- en rekenprestaties verschijnen, die gemeentebreed de prestaties van de basisscholen op het gebied van taal, lezen en rekenen in beeld brengt. Op het gebied van vve hebben we in de afgelopen jaren succes geboekt: het aanbod voor doelgroepleerlingen in de voorschoolse periode hebben we sinds 2006 enorm uitgebreid van 19% in 2006 tot 78% in 2009. Maar er zijn ook zeker nog verbeteringen mogelijk: kinderen die nu een vveprogramma hebben gevolgd in een peuterspeelzaal of kinderdagverblijf, kunnen nu niet altijd kiezen voor een vve-aanbod op een basisschool. Almere kent namelijk een beperkt aantal basisscholen met een gecertificeerd vve programma. De besturen laten hierin de scholen vrij. Forse uitbreiding van programma s in de vroegschoolse periode is noodzakelijk. twee worden beperkt. Als gemeente gaan we eisen stellen aan de kwaliteit van het personeel door het invoeren van een taaltoets voor peuterleidsters en onderwijsassistenten. Tevens willen we investeren in de noodzakelijke scholing en de aanschaf van erkende leermiddelen. Onder voorwaarde dat er vanuit de schoolbesturen dubbele bezetting wordt gerealiseerd in de groepen. Een extra impuls voor vve is nodig, want juist door te investeren in de doelgroep 2-6 jaar, kunnen achterstanden op latere leeftijd voorkomen worden. Naast de extra investeringen voor vve vanuit de Impuls Onderwijs, zal Almere in 2011 gaan deelnemen aan een pilot vanuit OCW, waarin voor doelgroepkinderen vanaf 2,5 jaar binnen de basisschool de mogelijkheid wordt geboden om te spelen in een rijke leeromgeving onder leiding van hooggeschoold personeel. In een dergelijke school is er geen breuk meer tussen peuterspeelzaalwerk en onderwijs hetgeen de ontwikkeling van kinderen bevordert. Immers: een goede start legt de basis voor een goede wedstrijd. René Peeters, wethouder Onderwijs, Jeugd en Sport en voorzitter van de stuurgroep LEA Inmiddels is bekend dat er vanuit de gemeente extra investeringen gedaan worden op het gebied van onderwijs, zoals afgesproken in het Oostvaardersakkoord. Voor de Impuls Onderwijs is het plan Van achterstand naar voorsprong uitgewerkt. Eén van de actiepunten uit dit plan is Kinderen van 2-6 jaar eerste prioriteit, waarbij we een forse impuls willen geven aan de voor- en vroegschoolse educatie Almere. Samen met de besturen willen we een dekkend vve-aanbod tot stand brengen en een doorgaande lijn van vve in de peuterspeelzaal/kinderdagverblijf naar vve in de basisschool realiseren. Om dit te faciliteren zal het aantal vve programma s waarmee gewerkt wordt mogelijk tot Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 5
FOTOPAGINA 6 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
Inleiding De monitor voor- en vroegschoolse educatie maakt deel uit van de brede Almeerse Onderwijsmonitor, waarin de voortgang op een breed aantal beleidsterreinen in beeld wordt gebracht. Deze monitormodule levert verdiepende informatie op over het thema voor- en vroegschoolse educatie (vve), als aanvulling op de basisgegevens die in de Lokale Staat zijn opgenomen. Hierin worden de beleidsvragen die door de gemeente, schoolbesturen en partners van peuterspeelzalen en kinderopvang zijn geformuleerd, verder uitgewerkt. Dit is de eerste monitorrapportage, waarin de stand van zaken van het schooljaar 2009/2010 in beeld wordt gebracht, met als peildatum 1 oktober 2009. In 2010 zijn er op het gebied van vve een aantal beleidswijzigingen doorgevoerd. Ook in Almere zal hierdoor een aantal veranderingen optreden met betrekking tot het beleid en het bepalen van de doelgroep. In dit rapport wordt uitgegaan van de geldende afspraken en definities op de peildatum van 1 oktober 2009. In komende jaren zal de monitor verder uitgebreid worden. Hierbij is het de wens om in de toekomst kinderen met voor- en vroegschoolse educatie te registreren, zodat deze leerlingen gevolgd kunnen worden in hun schoolloopbaan. Om gemeentelijke en rijksdoelstellingen te kunnen volgen, presenteren we in dit rapport gegevens met betrekking tot aanbod (aantal plaatsen) en bereik (deelname doelgroepkinderen) in de voor- en vroegschoolse educatie. Achtereenvolgens komen aan bod: - Gemeentelijk en Landelijk beleid (hoofdstuk 1) - Overzicht vve-aanbod (hoofdstuk 2) - Het aantal peuters en kleuters (hoofdstuk 3) - Voorschoolse educatie (hoofdstuk 4) - Vroegschoolse educatie (hoofdstuk 5) - Doorstroom en doorgaande lijn (hoofdstuk 6) 1) Lokale Staat van het Onderwijs in Almere 2009/2010 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 7
8 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
1 Voor- en vroegschoolse educatie 1.1 Gemeentelijk beleid Almere In Almere wordt sinds 1999 met vve gewerkt. In 2006 is het gemeentelijk beleid voor vve vastgelegd in de nota Allemaal klaar voor school, 2006-2010. Doelstelling is dat in 2010 70% van de doelgroepkinderen is bereikt met een vveprogramma. Inmiddels is de doelstelling, op grond van gewijzigd rijksbeleid, bijgesteld tot een bereik van 100% eind 2010. De gemeente probeert dit doel te realiseren door op peuterspeelzalen en sinds 2009 ook in de kinderdagopvang, vve te subsidiëren. Subdoelstellingen van het vve-beleid in Almere zijn: spreiding van vve-plaatsen over de hele stad; kinderen moeten zoveel mogelijk in hun eigen wijk een aanbod krijgen; geen specifieke vve-groepen, maar zoveel mogelijk gemengde groepen waarin doelgroep- en niet-doelgroepkinderen bij elkaar zitten. Wat betreft de vroegschoolse deelname van de doelgroep kleuters zijn er geen expliciete doelen Wat is voor- en vroegschoolse educatie? Voor- en vroegschoolse educatie (vve) is een verzamelnaam voor de methodische en systematische ondersteuning van de ontwikkeling van jonge kinderen, in de leeftijd van twee tot ongeveer zes jaar. Dit vindt plaats door middel van speciale vve-programma s, waarin kinderen spelenderwijs gestimuleerd worden in hun ontwikkeling. Het doel is mogelijke (taal)achterstanden bij kinderen zo vroeg mogelijk op te sporen en te bestrijden. Vóór de kinderen naar de basisschool gaan, wordt hiermee gewerkt in peuterspeelzalen en steeds meer in kinderdagverblijven (voorschoolse educatie). Daarna ligt de verantwoordelijkheid bij de basisschool om met daarop aansluitende programma s in de onderbouw de ontwikkeling te stimuleren en achterstanden te voorkomen (vroegschoolse educatie). De doorgaande lijn tussen voor- en vroegschoolse educatie wordt door gebruik van deze specifieke programma s ondersteund. opgesteld. Wel is, vanuit de Agenda Focus op Vroegschoolse Educatie, op landelijk niveau afgesproken te streven naar een bereik van 100% eind 2011. 1.2 Landelijk beleid De rijksoverheid stelt jaarlijks een bedrag beschikbaar voor vve. De middelen voor voorschoolse educatie gaan naar de gemeente. De gemeente is dus verantwoordelijk en dient te zorgen voor voldoende en kwalitatief goede vve-plekken in Almere. De middelen voor vroegschoolse educatie gaan naar de scholen. De gemeente en de schoolbesturen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een goede overgang van voorschoolse naar vroegschoolse educatie, de doorgaande lijn. De financiële ondersteuning voor vve is gebaseerd op de gewichtenregeling in het basisonderwijs. Wel is er beleidsvrijheid voor gemeenten om zelf de definitie van de doelgroep voor voorschoolse educatie te bepalen. Driekwart van de G32 gemeenten kiest bij het bepalen van de doelgroep voor een combinatie van de gewichtenregeling en een eigen doelgroepdefinitie. 2 In Almere worden naast de gewichtenkinderen, ook kinderen met een indicatie van Jeugdgezondheidszorg als doelgroepkind gezien voor voorschoolse educatie. En daarnaast kunnen ook kinderen meedoen op basis van een interne indicatie van peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. Om te bepalen of een kind in aanmerking komt voor vve is een Almeerse checklist ontwikkeld. 2) Landelijke Monitor Voor- en Vroegschoolse Educatie 2010, Sardes Nieuwe gewichtenregeling De gewichtenregeling is sinds het schooljaar 2006/2007 gewijzigd. Gewichten worden in de nieuwe regeling alleen nog toegekend op basis van het opleidingsniveau van de ouders, etniciteit speelt geen rol meer. Dit betekent dat er een verschuiving van middelen kan optreden van scholen met veel allochtone leerlingen naar scholen met veel autochtone leerlingen van laagopgeleide ouders. Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 9
Het aantal 4- en 5-jarige kinderen met een gewicht is bekend, dit wordt geregistreerd op de basisschool. Hiermee is de totale doelgroep van kinderen voor vroegschoolse educatie in beeld. Voor 2- en 3-jarigen zijn geen gewichten bekend, de totale doelgroep voor voorschoolse educatie wordt daarom geschat op basis van de gewichten van de leerlingen in het basisonderwijs. De gewijzigde gewichtenregeling is ook van invloed op het aantal leerlingen met een gewicht in Almere. Zo had in 2005 26% van alle basisschoolleerlingen een gewicht, in 2009 is dit gedaald tot 12%. Dit betekent dat de doelgroep voor vroegschoolse educatie gehalveerd is, maar ook dat de scholen en gemeente minder middelen van het rijk ontvangen voor vve. In onderstaande kaart wordt het percentage gewichtenkinderen per wijk weergegeven, de cijfers zijn gebaseerd op gegevens van de basisscholen in de betreffende wijken. 3 In de Wierden, Staatsliedenwijk, Stedenwijk en Danswijk heeft meer dan een kwart van de schoolkinderen een gewicht. In de wijken Noorderplassen, Muziekwijk Noord en Indische Buurt ligt het percentage gewichtenleerlingen onder de 5%. 3) De gewichten zijn bepaald op basis van de scholen in de wijk en niet op basis van de kinderen die er wonen. Hierdoor kunnen verschillen ontstaan, met name in de wijken waar een school staat met een stedelijk voedingsgebied. Voor een wijk zonder basisschool zijn geen gewichtenleerlingen berekend. Basismodules Verdieping 10 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
1.3 Beleidswijzigingen Alle gemeentes moeten verantwoording afleggen over de rechtmatige besteding van de middelen voor vve. De GGD houdt toezicht op de kwaliteitseisen in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. De Inspectie van het Onderwijs ziet toe op de educatieve kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie. Het wettelijk kader voor deze kwaliteitsbeoordeling wordt gevormd door de wet OKE, welke op 1 augustus 2010 in werking is getreden. De wet OKE heeft het doel om de taalontwikkeling van jonge kinderen te stimuleren, zodat zij zonder taalachterstanden aan de basisschool kunnen beginnen. OKE staat voor Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie. De wet regelt de basiskwaliteit van peuterspeelzaalwerk en een aantal zaken rond voor- en vroegschoolse educatie. Vroegschoolse educatie vindt plaats op basisscholen, de wet heeft dus ook gevolgen voor scholen en schoolbesturen. De wet OKE betekent een wijziging van drie relevante wetten: In de Wet Kinderopvang is een kwaliteitskader voor peuterspeelzalen en voorschoolse educatie opgenomen, evenals het toezicht van de gemeente daarop. In de Wet op het Onderwijstoezicht is geregeld dat de Inspectie van het Onderwijs toezicht houdt op de educatieve kwaliteit van voorschoolse educatie. In de Wet op het Primair Onderwijs is de regierol van gemeenten ten aanzien van het onderwijsachterstandenbeleid verstevigd en is bij gemeenten de verantwoordelijkheid voor voldoende aanbod van voorschoolse educatie neergelegd. Met de G32 is in de brief herziening prestatieafspraak voorschoolse educatie in verband met verhoging rijksbijdrage Grootstedenbeleid de afspraak gemaakt dat gemeenten zich inspannen om op 1 augustus 2011 alle voorschoolse doelgroepkinderen te bereiken met vve, zowel via de kinderopvang als de peuterspeelzaal. Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 11
12 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
2. Overzicht vve-aanbod Onderstaande kaart geeft een overzicht van het voorschoolse en vroegschoolse vve-aanbod in Almere en maakt ook inzichtelijk met welke vveprogramma s gewerkt wordt. Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 13
14 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
3. Het aantal peuters en kleuters in Almere Voor- en vroegschoolse educatie in Almere wordt aangeboden aan kinderen in de leeftijd van 2 t/m 3 jaar en 4 t/m 5 jaar. In tabel 3.1 staat de ontwikkeling van het aantal kinderen in beide leeftijdsgroepen weergegeven. Het totaal aantal kinderen in de leeftijd van 2 tot 6 jaar is ten opzichte van 2006 met 8% gedaald. Tabel 3.1: kinderen in Almere, op 1 januari leeftijd 2006 2007 2008 2009 2010 2 t/m 3 jaar 5.828 5.691 5.421 5.303 5.285 4 t/m 5 jaar 5.793 5.751 5.726 5.597 5.363 totaal 11.621 11.442 11.147 10.900 10.648 In de tabellen 3.2, 3.3 en 3.4 is de ontwikkeling van het aantal kinderen in de beide leeftijdsgroepen uitgesplitst naar etnische achtergrond en stadsdeel. De stadsdelen Poort en Hout zijn samengenomen, omdat hier (nog) niet zoveel kinderen wonen. Tabel 3.2: Aantal kinderen van 2 t/m 3 jaar naar stadsdeel en etniciteit, op 1 januari 4 stadsdeel etniciteit 5 2006 2007 2008 2009 2010 Haven Autochtoon 328 325 310 320 311 Westers 44 41 37 46 50 Niet westers 193 183 157 136 148 Totaal 565 549 504 502 509 Buiten Autochtoon 1.053 1.063 1.017 946 961 Westers 131 142 121 123 153 Niet westers 629 643 668 668 651 Totaal 1.813 1.848 1.806 1.737 1.765 Poort/Hout Autochtoon 30 28 21 23 68 Westers x x x x x Niet westers x x x x 22 Totaal 35 34 25 27 96 Stad oost Autochtoon 1.045 996 928 861 797 Westers 132 102 118 121 117 Niet westers 647 642 617 604 604 Totaal 1.824 1.740 1.663 1.586 1.518 Stad west Autochtoon 814 750 698 721 703 Westers 126 121 105 116 112 Niet westers 651 649 620 614 582 Totaal 1.591 1.520 1.423 1.451 1.397 Almere Autochtoon 3.270 3.162 2.974 2.871 2.840 Westers 436 410 383 407 438 Niet westers 2.122 2.119 2.064 2.025 2.007 Totaal 5.828 5.691 5.421 5.303 5.285 4) In de tabel zijn aantallen kleiner dan 10 weergegeven met een x. 5) Autochtoon: persoon van wie de beide ouders in Nederland zijn geboren, ongeacht waar men zelf is geboren. Westerse allochtoon: Allochtoon met als herkomstgroepering een van de landen van Europa (exclusief Turkije), Noord-Amerika en Oceanië, of Indonesië of Japan. Niet westerse allochtoon: Allochtoon met als herkomstgroepering een van de overige landen. Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 15
Tabel 3.3: Aantal kinderen van 4 t/m 5 jaar naar stadsdeel en etniciteit, op 1 januari stadsdeel etniciteit 2006 2007 2008 2009 2010 Haven Autochtoon 323 316 313 330 320 Westers 56 52 49 42 40 Niet westers 145 171 179 174 154 Totaal 524 539 541 546 514 Buiten Autochtoon 1.051 1.043 1.048 1.017 955 Westers 115 110 137 142 116 Niet westers 647 679 652 679 681 Totaal 1.813 1.832 1.837 1.838 1.752 Poort/Hout Autochtoon 35 30 29 27 54 Westers x x x x x Niet westers x x x x 25 Totaal 39 33 31 37 87 Stad oost Autochtoon 1.041 1.004 967 922 852 Westers 130 129 116 98 113 Niet westers 656 606 624 634 617 Totaal 1.827 1.739 1.707 1.654 1.582 Stad west Autochtoon 834 837 815 749 689 Westers 122 116 127 115 105 Niet westers 634 655 668 658 634 Totaal 1.590 1.608 1.610 1.522 1.428 Almere Autochtoon 3.284 3.230 3.172 3.045 2.870 Westers 425 407 430 402 382 Niet westers 2.084 2.114 2.124 2.150 2.111 Totaal 5.793 5.751 5.726 5.597 5.363 Tabel 3.4: Totaal aantal kinderen in Almere van 2 t/m 5 jaar naar etniciteit, op 1 januari etniciteit 2006 2007 2008 2009 2010 Autochtoon 6.554 6.392 6.146 5.916 5.710 Westers 861 817 813 809 820 Niet westers 4.206 4.233 4.188 4.175 4.118 Totaal 11.621 11.442 11.147 10.900 10.648 Almere Buiten heeft de meeste kinderen, gevolgd door Stad Oost en West. De groep autochtone kinderen is het grootst, maar daalt in omvang het snelst. De groep niet-westerse allochtone kinderen neemt in omvang licht af en de groep westerse allochtonen blijft relatief stabiel. 16 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
4. De voorschoolse educatie in Almere Voorschoolse educatie in Almere is bedoeld voor kinderen van 2 t/m 3 jaar uit de doelgroep. Met behulp van speciale vve-programma s werken peuterspeelzalen en kinderdagverblijven aan een goede overgang naar de basisschool van deze kinderen. 6 4.1 Aanbod Alle peuterspeelzalen in Almere bieden voorschoolse educatie aan, het gaat op 1 oktober 2009 om 40 locaties. Daarnaast zijn er twee kinderdagverblijven in 2009 gestart met een voorschools programma, in totaal dus 42 locaties. In onderstaande kaart is de spreiding van het voorschoolse aanbod over de wijken weergegeven. In Haven is er in relatief veel wijken geen aanbod, alleen in de Hoven, de Meenten en de Wierden kunnen kinderen een voorschools programma volgen. Daarbij moet wel opgemerkt worden dat de wijken in Haven relatief klein zijn en dat kinderen in een andere wijk een peuterspeelzaal kunnen bezoeken. In Almere Stad is er goede spreiding, alleen in Centrum is er geen aanbod; in Buiten is er geen aanbod in Centrum, de Landgoederenbuurt, de Sieradenbuurt en de Indische Buurt. In het stadsdeel Poort is recentelijk een peuterspeelzaal gestart, met een vve-aanbod. In alle vier de wijken met de meeste gewichtenkinderen wordt voorschoolse educatie aangeboden (De Wierden in Haven, Staatsliedenwijk en Stedenwijk in Stad West en Danswijk in Stad Oost). 6) De cijfers over de voorschoolse educatie zijn gebaseerd op de gegevens die de Schoor en de kinderdagverblijven aan de gemeente hebben aangeleverd. Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 17
18 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
4.2 Aantal plaatsen en deelname De doelstelling van de gemeente is om een bereik van 100% te halen aan het eind van 2010. Op 1 oktober 2009 telt Almere naar schatting 640 gewichtenkinderen. Een bereik van 100% betekent dan dat 640 kinderen een vve-aanbod moeten hebben. In 2009 volgden 474 kinderen op de peuterspeelzaal en 28 kinderen op een kinderdagverblijf een vve-programma. In totaal zijn dit 502 kinderen, een bereik van 78%. Vanaf 2010 is er nog een aantal kinderdagverblijven gestart met een voorschools aanbod, hiermee komt de doelstelling van 100% aan het einde van 2010 in zicht. In onderstaande tabel wordt de ontwikkeling van het bereik van voorschoolse educatie in Almere weergegeven. Tabel 4.1: Ontwikkeling aantal vve-plaatsen voorschoolse educatie 7 vve-plaatsen peuterspeelzalen vve-plaatsen kinderdagverblijven totaal aantal vveplaatsen totaal aantal geschatte 2 t/m 3-jarige gewichtenkinderen 8 1 okt 2006 1 okt 2007 1 okt 2008 1 okt 2009 254 522 484 474 - - - 28 254 522 484 502 1334 1029 824 640 percentage bereik 19% 51% 59% 78% Almere Haven is het stadsdeel met het kleinste aantal kinderen van 2 en 3 jaar, afgezien van Poort en Hout. Ook het aanbod van voorschoolse educatie is hier beperkt, op vier locaties in drie wijken wordt vve aangeboden op peuterspeelzalen. Hiermee worden 55 doelgroepkinderen bereikt, een bereik van 58%. Dit percentage ligt ruim onder het stedelijk gemiddelde. Zoals verwacht is in Stad West het bereik het hoogst met 91%. In dit stadsdeel wordt in elke wijk voorschoolse educatie aangeboden. Stad Oost en Buiten volgen met een bereik van respectievelijk 81% en 80%. In Poort en Hout wonen (nog) niet zoveel kinderen. In Poort is recentelijk een peuterspeelzaal gestart met het aanbieden van vve, hier worden nog geen doelgroepkinderen bereikt. 4.3 Indicatie waarop kinderen vve volgen Ongeveer de helft van de kinderen die voorschoolse educatie volgen zijn gewichtenkinderen. Niet alleen gewichtenkinderen kunnen vve volgen, ook vanuit de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) kunnen peuters een indicatie krijgen om in aanmerking te komen. Het gaat hier om 22% van alle vve-kinderen. Daarnaast volgt een derde van de kinderen een vve-programma op basis van een interne beoordeling van peuterspeelzaal of kinderdagverblijf. De JGZ, de peuterspeelzalen en de kinderopvang gebruiken bij de indicatiestelling de Almeerse checklist doelgroepbepaling. Alle 28 kinderen die vve volgen op een kinderdagverblijf zijn geplaatst op basis van een interne indicatie. Tabel 4.3: Indicatie van kinderen met voorschoolse educatie, 1 oktober 2009 indicatie aantal procent gewicht 232 46% jgz 110 22% intern 160 32% totaal 502 100% Tabel 4.2: Bereik voorschoolse educatie per stadsdeel, 1 oktober 2009 Haven Buiten Stad Oost Stad West Poort+ Hout Totaal aantal peuterspeelzalen met vve 4 11 13 11 1 40 aantal kinderdagverblijven met vve 2 2 aantal doelgroepkinderen dat met vve bereikt wordt totaal aantal geschatte 2- t/m 3- jarige gewichtenkinderen 55 142 143 162 0 502 94 178 177 179 11 640 percentage bereik 58% 80% 81% 91% 0% 78% 7) In Almere is geen wachtlijstproblematiek. Er zijn voldoende plekken om alle doelgroepkinderen te plaatsen. 8) Het aantal gewichtenkinderen van 2 en 3 jaar is berekend op basis van het percentage gewichtenleerlingen van basisschoolleerlingen. Bron: DUO-registraties Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 19
4.4 Toeleidingsprogramma s vve Naast het reguliere aanbod van vve-programma s op peuterspeelzalen en kinderdagverblijven, worden twee programma s aangeboden aan peuters, met als doel ze kennis te laten maken met de peuterspeelzaal. Dit gaat om het programma Opstapje en Samen Spelen Samen Taal, waaraan respectievelijk 85 en 44 kinderen meedoen. Ook wordt op één locatie het programma Mini Samenspel aangeboden voor peuters vanaf anderhalf jaar. 20 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
5. De vroegschoolse educatie in Almere Vroegschoolse educatie wordt door de basisscholen aangeboden aan 4- en 5- jarige (doelgroep) kinderen in de groepen 1 en 2. Via de landelijke Agenda Focus op vroegschoolse educatie zijn er afspraken van kracht over het aanbod en de kwaliteit van vve. Een van de afspraken is dat basisscholen die extra financiële middelen krijgen voor het bestrijden van onderwijsachterstanden bij doelgroepkinderen (leerlingen met een gewicht) uiterlijk in 2011 vier dagdelen vve aanbieden aan (doelgroep)kleuters. In dit hoofdstuk worden de gegevens gepresenteerd van de scholen die bij de Onderwijsinspectie bekend zijn als gecertificeerde vve-scholen. Deze informatie is door de schoolbesturen aan de Onderwijsinspectie en de gemeente geleverd. Het betreft hier gegevens uit eind 2010, hiermee wordt afgeweken van de peildatum oktober 2009; gegevens op deze peildatum zijn niet bekend. 5.1 Aanbod Almere kent een beperkt aanbod van basisscholen met een vroegschools aanbod. De Onderwijsinspectie rekent 12 van de 80 basisscholen als gecertificeerde vve-school, zie bijlage 3 voor de lijst met scholen. In onderstaande figuur is de spreiding van het vroegschoolse aanbod over de wijken weergegeven. Met name in Buiten zijn er 9) Zie www.focusvroegschool.nl 10) Op dit punt wijkt de monitor af van de Lokale Staat van het Onderwijs in Almere 2009/2010. Op het moment van verschijnen van de Lokale Staat waren deze gegevens nog niet bekend Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 21
weinig vve-voorzieningen, slechts in twee wijken is het mogelijk om vroegschoolse educatie te volgen. In Haven en Stad is er in verhouding meer aanbod. In Poort en Hout is nog geen basisschool met vroegschoolse educatie aanwezig. In alle wijken met de meeste gewichtenkinderen wordt vroegschoolse educatie aangeboden (De Wierden in Haven, Stedenwijk in Centrum West en Danswijk in Centrum Oost). 5.2 Aantal plaatsen en deelname De gezamenlijke partners (gemeente en besturen) hebben voor de vroegschoolse educatie geen expliciete doelstellingen geformuleerd, wel is landelijk afgesproken om te streven naar een bereik van 100% eind 2011. Het percentage doelgroepkinderen dat met vroegschoolse educatie wordt bereikt is tussen 2006 en 2009 licht gestegen tot 34%. Dit is niet het gevolg van een toename van het aanbod, maar is een gevolg van de gewijzigde gewichtenregeling. Door de gewijzigde gewichtenregeling, die met ingang van 2006 gefaseerd is ingevoerd, is het totaal aantal doelgroepkinderen sterk afgenomen. Hierdoor is ook het absolute aantal doelgroepkinderen dat bereikt wordt met vve afgenomen. Op de vve-scholen is het percentage gewichtenkinderen echter minder sterk afgenomen dan op de gemiddelde school in Almere. Deze scholen hebben dus in verhouding meer autochtone kinderen met laagopgeleide ouders. Hierdoor worden er in vergelijking met voorgaande jaren procentueel meer doelgroepkinderen bereikt. Almere Buiten heeft met de twee locaties voor vroegschoolse educatie het laagste percentage bereik, namelijk 11%. Stad West doet het met 49% het best, met name door de vele locaties in Stedenwijk. Almere Haven, dat op het aanbod voorschools achterbleef, heeft met 43% een meer dan gemiddeld bereik voor vroegschoolse educatie. Stad Oost presteert gemiddeld. Tabel 5.1: Ontwikkeling aantal doelgroep kinderen op vroegschoolse educatie 1 okt 2006 1 okt 2007 1 okt 2008 1 okt 2009 aantal doelgroepkinderen dat met vve bereikt wordt totaal aantal geschatte 4 t/m 5 jarige doelgroepleerlingen 11 381 331 285 193 1348 1087 870 561 percentage bereik 28% 30% 33% 34% Tabel 5.2: Bereik voorschoolse educatie per stadsdeel, 1 oktober 2009 Haven Buiten Stad Oost Stad West Poort+ Hout Totaal aantal basisscholen met vve 2 2 2 6 0 12 aantal doelgroepkinderen dat met vve bereikt wordt totaal aantal geschatte -4 t/m 5- jarige doelgroepkinderen 32 16 63 82 0 193 75 143 171 166 7 561 percentage bereik 43% 11% 37% 49% 0% 34% 11) Het aantal gewichtenkinderen van 4 en 5 jaar is berekend op basis van DUO-registraties 22 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
6. Doorstroom voorschools naar vroegschools De overgang van peuterspeelzaal of kinderdagverblijf naar de basisschool is erg belangrijk voor de ontwikkeling van de kinderen. De gemeente, de peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en de scholen zijn hiervoor samen verantwoordelijk. Om goede doorstroommogelijkheden te bieden is het van belang dat er voldoende vroegschools aanbod in de buurt aanwezig is en dat er gewerkt wordt met aansluitende programma s. In dit hoofdstuk worden de vve-programma s die peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen gebruiken gepresenteerd en wordt de doorstroom van vvekinderen van peuterspeelzaal naar basisschool in kaart gebracht. 6.1 Vve-programma s Op alle peuterspeelzalen, twee kinderdagverblijven en twaalf scholen wordt gewerkt met een erkend vve-programma. Piramide wordt het meest gebruikt, zowel voorschools als vroegschools. Ook KO-Totaal wordt op veel peuterspeelzalen en kinderdagverblijven gebruikt, op basisscholen wordt dit programma juist niet gebruikt. In bijlage 2 en 3 wordt de complete lijst met peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen weergegeven en het programma waarmee gewerkt wordt. Tabel 6.1: Programma-aanbod vve vve-programma s: voorschools vroegschools Piramide 15 9 KO-Totaal (Puk&Ko/ Ik&Ko) 14 0 Startblokken 11 2 Kaleidoscoop 2 1 6.2 Doorstroom De doorgaande lijn tussen voorschoolse en vroegschoolse educatie is belangrijk voor de ontwikkeling van kinderen. Hierbij is het ook belangrijk dat het vve-programma op de basisschool inhoudelijk aansluit bij het programma op de peuterspeelzaal. Alle peuterspeelzalen en basisscholen hebben bij de overdracht contact via de Peuterestafette en indien van toepassing, wordt informatie van observatie en registratie van de gebruikte vve methode doorgegeven. Daarnaast worden alle vve-doelgroepkinderen warm overgedragen naar de basisschool. In totaal stroomden in het schooljaar 2009/2010, 513 vve-kinderen vanuit de peuterspeelzalen door naar de basisschool. Van deze groep kinderen gingen er 83 naar een basisschool met vroegschoolse educatie (16%). Deze kinderen gingen vrijwel allemaal naar een basisschool die met hetzelfde vve-programma werkt als de peuterspeelzaal (98%). In Haven en Stad West is de doorstroom het grootst, hier stroomt 21% van de kinderen door naar vroegschoolse educatie. In Buiten stroomt 9% van de vve-kinderen door. Hier zijn de mogelijkheden tot doorstroom, door het kleine aantal vroegscholen, beperkt. De doorstroom is voor peuterspeelzalen die met het programma Piramide werken het grootst met 29%. Dit programma wordt door veel peuterspeelzalen gebruikt, met name in Stad Oost, West en Buiten. In Haven wordt veel gewerkt met Startblokken, voor dit programma is de doorstroom 17%. Doordat er geen gecertificeerde vroegscho- Tabel 6.2: Doorstroom per stadsdeel Stadsdeel uitstroom voorschools (psz) doorstroom vroegschools procent doorstroom zelfde programma procent Haven 63 13 21% 12 92% Stad West 160 33 21% 32 97% Stad Oost 130 23 18% 23 100% Buiten 160 14 9% 14 100% Almere totaal 513 83 16% 81 98% Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 23
24 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
len zijn die met het programma Ik&Ko werken, is er geen doorstroom mogelijk vanuit peuterspeelzalen met Puk&Ko naar vroegscholen met hetzelfde programma. Binnen de brede schoolverbanden verloopt de doorstroom over het algemeen goed. Hier worden samenwerkingsverbanden tussen de verschillende partners goed benut en worden de programma s inhoudelijk afgestemd. De vve-basisscholen die tevens brede school zijn, nemen tweederde van de instroom van vve-kinderen uit peuterspeelzalen voor hun rekening. Tabel 6.3: Doorstroom per vve-programma Stadsdeel uitstroom voorschools (psz) doorstroom vroegschools doorstroom zelfde programma Piramide 211 61 61 29% Kaleidoscoop 34 8 8 24% Startblokken 71 13 12 17% Puk&Ko 197 1 0 0% Totaal 513 83 81 16% procent Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 25
26 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
Conclusies In onderstaande alinea s wordt per thema een overzicht gegeven van de belangrijkste conclusies. Doelgroep In totaal heeft Almere 10.648 kinderen in de leeftijd van 2 tot 6 jaar op 1 januari 2010. Dit aantal is ten opzichte van 2006 met 8% gedaald. Almere Buiten heeft de meeste kinderen, gevolgd door Stad Oost en West. De groep autochtone kinderen is het grootst, maar daalt in omvang het snelst. De groep niet-westerse allochtone kinderen neemt in omvang licht af en de groep westerse allochtonen blijft relatief stabiel. Door de gewijzigde gewichtenregeling is het aantal basisschoolleerlingen met een gewicht gedaald van 26% in 2005 tot 12% in 2009. Dit betekent dat de doelgroep voor vroegschoolse educatie gehalveerd is. Hierdoor ontvangen zowel scholen, als gemeente minder middelen van het Rijk voor vve. Voorschoolse educatie In Almere is er een groot aanbod voorschoolse educatie, op 1 oktober 2009 gaat het om veertig peuterspeelzalen en twee kinderdagverblijven. Deze locaties liggen goed verspreid over de stadsdelen en wijken. Alleen in Almere Haven is er relatief weinig aanbod. Wel dient opgemerkt te worden dat deze wijken relatief klein zijn. In 2010 start nog een aantal kinderdagverblijven met voorschoolse educatie, waardoor het aanbod zal toenemen. Het bereikte aantal doelgroepkinderen in de voorschoolse periode is de afgelopen jaren gestegen van 19% in 2006 tot 78% in 2009. Hiermee komt de doelstelling van 100% voor eind 2010 in zicht. In Stad West is het bereik het hoogst met 91%. Ook in Stad Oost en Buiten ligt het bereik boven het stedelijk gemiddelde met respectievelijk 81% en 80%. Almere Haven heeft een beduidend lager bereik, hier volgt 58% van de doelgroepkinderen voorschoolse educatie. Ongeveer de helft van de kinderen die voorschoolse educatie volgen zijn gewichten kinderen. De andere helft heeft een indicatie van de JGZ of werd op basis van een interne indicatie geplaatst. Vroegschoolse educatie Almere kent een beperkt aanbod van basisscholen met vroegschoolse educatie. Twaalf scholen worden door de Onderwijsinspectie gezien als gecertificeerde vve-school. De spreiding over de stadsdelen en wijken is niet optimaal. In Haven en Stad West en Oost zijn er de meeste mogelijkheden, in Buiten zijn er weinig vroegschoolse voorzieningen. Het bereikte aantal gewichtenkinderen in de vroegschoolse periode is de afgelopen jaren licht gestegen van 28% in 2006 tot 34% in 2009. Dit is niet het gevolg van een toename van het aanbod, maar is een gevolg van de gewijzigde gewichtenregeling. In Stad West en Haven is het bereik het hoogst met respectievelijk 49% en 43%. Ook in Stad Oost ligt het bereik boven het stedelijk gemiddelde met 37%. In Buiten is het bereik met 11% beduidend lager, de twee basisscholen met vve zijn niet toereikend voor het hele stadsdeel. Doorstroom In totaal stroomde in het schooljaar 2009/2010 513 vve-kinderen vanuit de peuterspeelzalen door naar de basisschool, 16% hiervan ging naar een basisschool met vroegschoolse educatie. Deze kinderen gingen vrijwel allemaal naar een basisschool die met hetzelfde vve-programma werkt als de peuterspeelzaal (98%). In Haven en Stad West is de doorstroom het grootst met 21%. In Buiten zijn de mogelijkheden tot doorstroom beperkt (9%). In Almere wordt gewerkt met vier erkende vve-programma s. Piramide wordt het meest gebruikt door de peuterspeelzalen en basisscholen. De doorstroom van voorschools naar vroegschools met dit programma is dan ook het grootst met 29%. Ook KO-Totaal wordt op veel peuterspeelzalen en kinderdagverblijven gebruikt, dit programma wordt echter door geen enkele basisschool gebruikt. Doorstroom naar een basisschool met dit programma is hier dus niet mogelijk. Voor peuterspeelzalen met Startblokken is de doorstroom 17%. Ook peuterspeelzalen die met Kaleidoscoop werken kennen een goede doorstroom met 24%. Dit programma wordt Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 27
28 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
echter niet vaak gebruikt. Tweederde van de doorstroom wordt gerealiseerd op brede scholen. Hier worden samen werkingsverbanden tussen de verschillende partners goed benut en worden de programma s inhoudelijk afgestemd. Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 29
Bijlage 1: Kinderen naar leeftijd en etniciteit op wijkniveau 12 Almere Haven wijk leeftijd autochtoon westers niet westers totaal Centrum Almere Haven 2 t/m 3 x x 13 22 Centrum Almere Haven 4 t/m 5 x x 12 18 De Werven 2 t/m 3 35 x 20 62 De Werven 4 t/m 5 34 x 19 56 De Hoven 2 t/m 3 34 10 31 75 De Hoven 4 t/m 5 31 x 35 70 De Meenten 2 t/m 3 36 x 11 52 De Meenten 4 t/m 5 39 x 10 56 De Grienden 2 t/m 3 34 x x 45 De Grienden 4 t/m 5 38 x x 46 De Marken 2 t/m 3 47 x 12 62 De Marken 4 t/m 5 45 x 11 65 De Gouwen 2 t/m 3 38 x x 48 De Gouwen 4 t/m 5 40 x 15 58 De Wierden 2 t/m 3 39 x 46 91 De Wierden 4 t/m 5 31 x 38 75 De Velden 2 t/m 3 36 x x 45 De Velden 4 t/m 5 42 x x 51 Overgooi 2 t/m 3 x x x x Overgooi 4 t/m 5 16 x x 19 Almere Stad Oost (inclusief Centrum) wijk leeftijd autochtoon westers niet westers totaal Centrum Almere Stad 2 t/m 3 19 11 28 58 Centrum Almere Stad 4 t/m 5 15 x 29 52 Filmwijk 2 t/m 3 135 21 139 295 Filmwijk 4 t/m 5 161 26 111 298 Danswijk 2 t/m 3 102 13 84 199 Danswijk 4 t/m 5 116 16 89 221 Parkwijk 2 t/m 3 84 x 53 143 Parkwijk 4 t/m 5 92 x 54 155 Verzetswijk 2 t/m 3 37 x 34 79 Verzetswijk 4 t/m 5 47 x 32 86 Waterwijk 2 t/m 3 98 19 59 176 Waterwijk 4 t/m 5 101 19 68 188 Tussen de Vaarten Noord 2 t/m 3 98 20 79 197 Tussen de Vaarten Noord 4 t/m 5 124 11 86 221 Tussen de Vaarten Zuid 2 t/m 3 224 19 128 371 Tussen de Vaarten Zuid 4 t/m 5 196 17 148 361 Almere Stad West wijk leeftijd autochtoon westers niet westers totaal Staatsliedenwijk 2 t/m 3 28 x 44 77 Staatsliedenwijk 4 t/m 5 24 x 45 77 Kruidenwijk 2 t/m 3 94 21 90 205 12) In de tabel zijn aantallen kleiner dan 10 weergegeven met een x. 30 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
Kruidenwijk 4 t/m 5 84 12 91 187 Stedenwijk 2 t/m 3 76 32 149 257 Stedenwijk 4 t/m 5 66 20 152 238 Muziekwijk Noord 2 t/m 3 136 10 81 227 Muziekwijk Noord 4 t/m 5 128 21 98 247 Muziekwijk Zuid 2 t/m 3 72 x 50 130 Muziekwijk Zuid 4 t/m 5 64 11 53 128 Literatuurwijk 2 t/m 3 165 23 118 306 Literatuurwijk 4 t/m 5 219 22 136 377 Noorderplassen 2 t/m 3 132 13 50 195 Noorderplassen 4 t/m 5 104 11 59 174 Almere Buiten wijk leeftijd autochtoon westers niet westers totaal Centrum Almere Buiten 2 t/m 3 15 x 12 30 Centrum Almere Buiten 4 t/m 5 19 x 18 38 Oostvaardersbuurt 2 t/m 3 124 11 99 234 Oostvaardersbuurt 4 t/m 5 130 19 93 242 Seizoenenbuurt 2 t/m 3 106 22 x 128 Seizoenenbuurt 4 t/m 5 124 15 46 185 Molenbuurt 2 t/m 3 44 x 53 101 Molenbuurt 4 t/m 5 46 x 50 100 Bouwmeesterbuurt 2 t/m 3 61 x 42 109 Bouwmeesterbuurt 4 t/m 5 57 x 51 113 Landgoederenbuurt 2 t/m 3 69 12 33 114 Landgoederenbuurt 4 t/m 5 57 x 25 86 Faunabuurt 2 t/m 3 48 13 43 104 Faunabuurt 4 t/m 5 61 15 48 124 Bloemenbuurt 2 t/m 3 65 16 59 140 Bloemenbuurt 4 t/m 5 81 11 55 147 Regenboogbuurt 2 t/m 3 89 11 91 191 Regenboogbuurt 4 t/m 5 94 12 79 185 Indischebuurt 2 t/m 3 23 x 13 39 Indischebuurt 4 t/m 5 12 x x 24 Eilandenbuurt 2 t/m 3 105 25 81 211 Eilandenbuurt 4 t/m 5 113 15 107 235 Stripheldenbuurt 2 t/m 3 187 23 68 278 Stripheldenbuurt 4 t/m 5 130 x 88 227 Sieradenbuurt 2 t/m 3 25 x x 38 Sieradenbuurt 4 t/m 5 31 x 12 46 Almere Poort en Hout wijk leeftijd autochtoon westers niet westers totaal Poort totaal 2 t/m 3 52 x 21 78 Poort totaal 4 t/m 5 33 x 23 62 Hout totaal 2 t/m 3 16 x x 18 Hout totaal 4 t/m 5 21 x x 25 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 31
Bijlage 2: Voorschools aanbod per 1 oktober 2009 Peuterspeelzalen met vve Naam Wijk Programma Mickey Mouse De Hoven Startblokken Minnie Mouse De Hoven Kaleidoscoop De Sprinkhaan De Meenten Puk&Ko Windekind De Wierden Startblokken Ollie Filmwijk Puk&Ko Pinokkio 1 Filmwijk Piramide Pinokkio 2 Filmwijk Piramide De Petteflet Parkwijk Piramide Jan Huigen Danswijk Piramide Kruimeltje Verzetswijk Puk&Ko Dikkie Dik Waterwijk Puk&Ko Salamander Waterwijk Piramide Appeltje Tussen de Vaarten N Puk&Ko Koppoter Tussen de Vaarten Z Puk&Ko Piraatje Tussen de Vaarten Z Startblokken Het Meesterwerk Tussen de Vaarten Z Startblokken Kleinduimpje Tussen de Vaarten Z Startblokken De Kleine Prins Staatsliedenbuurt Piramide Hannes en Kaatje Kruidenwijk Puk&Ko Humpie Dumpie Stedenwijk Kaleidoscoop Pierewiet Stedenwijk Piramide Tinkelbel Muziekwijk Puk&Ko Olleke Bolleke Muziekwijk Puk&Ko De Toverfluit Muziekwijk Piramide Fien en Pien Literatuurwijk Puk&Ko Ik en Jij Literatuurwijk Piramide Bommes en Joepie Literatuurwijk Startblokken Het Schippertje Noorderplassen Puk&Ko Tierelier Oostvaardersbuurt Piramide Sterrenregen Seizoenenbuurt Piramide De Speelmolen Molenbuurt Piramide Ziezo Bouwmeesterbuurt Piramide Ienie Mienie Bouwmeesterbuurt Piramide Haasje Repje Faunabuurt Piramide Madelief Bloemenbuurt Puk&Ko Wolkewietje Regenboogbuurt Puk&Ko De @rchipel Eilandenbuurt Puk&Ko Poeh Stripheldenbuurt Startblokken Het Kleine Avontuur Stripheldenbuurt Puk&Ko Kleine Columbus Columbuskwartier Startblokken Kinderdagverblijven met vve Naam Wijk Programma Uk koriander Kruidenwijk Startblokken Uk doremi Muziekwijk Startblokken 32 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010
Bijlage 3: Vroegschools aanbod per december 2010 Basisscholen met vve Naam Wijk Programma De Polderhof De Hoven Startblokken De Wierwinde De Wierden Startblokken Caleidoscoop Filmwijk Piramide De Zevensprong Danswijk Piramide Al Iman Staatsliedenwijk Piramide De Kruidenwijzer Kruidenwijk Piramide De Delta Stedenwijk Piramide De Flevo-School Stedenwijk Piramide De Waterlandschool Stedenwijk Piramide De Achtbaan Stedenwijk Kaleidoscoop De Tjasker Molenbuurt Piramide De Piramide Bouwmeesterbuurt Piramide Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010 33
Bijlage 4: Afkortingen bo DMO DUO GGD JGZ LEA LLA OAB O & S po sbo SBZ SLA SLA-po vve Basisonderwijs Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Dienst Uitvoering Onderwijs Gemeentelijke Gezondheidsdienst Jeugdgezondheidszorg Lokaal Educatieve Agenda LeerLing Administratie Onderwijs AchterstandenBeleid Onderzoek & Statistiek Primair onderwijs Speciaal basisonderwijs Stafdienst BestuursZaken Stichting Leerlingzorg Almere Stichting Leerlingzorg Almere-po Voor- en vroegschoolse educatie 34 Monitor voor- en vroegschoolse educatie 2009/2010