SLEUTELPERSONEN IN BEELD Het belang van nazorg bij vrouwenbesnijdenis en de rol van sleutelpersonen in de strijd tegen VGV
Inhoudsopgave Inleiding 3 Bashir Apoudjak 6 Aladin Hamad 8 Sumaia Elshafi 10 Rukio Adow 12 Ahlam Aziz 14 Khadija Hersi 16 Adnan Adawa 18 Haimanot Belay 20 Hamdi Suleyman 22 Fatoumata Diallo 24 Dennis Aigbogun 26
Inleiding De rol van FSAN in de preventie van Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) Het onderwerp VGV is vanaf het begin een belangrijk aandachtsgebied voor FSAN geweest. Mede door de deskundigheid met betrekking tot de preventie van VGV was FSAN vanaf midden jaren negentig de belangrijkste gesprekspartner en adviseur voor de Nederlandse overheid. Het overheidsbeleid ten aanzien van VGV is tot stand gekomen in samenwerking met FSAN en haar achterban. Dit leidde tot een geïntegreerde aanpak van VGV in Nederland. Zahra Naleie Sinds het pilotproject Preventieve Aanpak van VGV (2006-2009) speelt FSAN een centrale rol bij de bestrijding van vrouwelijke genitale verminking (VGV) in Nederland. FSAN is vooral gericht op voorlichting en preventie binnen de risicogroepen. Dit gebeurt via lokale en regionale zelforganisaties, training en begeleiding van sleutelpersonen uit de eigen gemeenschap. Professionals in de zorg en andere ketenpartners worden ook door FSAN & Pharos getraind. Daarnaast vervult FSAN een intermediaire en bemiddelende rol tussen de Afrikaanse achterban uit risicolanden en reguliere instanties, met name GGD en. FSAN participeert in verschillende overlegorganen met betrekking tot de strijd tegen VGV, zowel op nationaal als internationaal niveau. FSAN is samenwerkingspartner van een groot aantal landelijke organisaties zoals: Landelijke en regionale GGD afdelingen; Pharos, landelijk kenniscentrum voor gezondheid van migranten en vluchtelingen; VON, Vluchtelingen Organisaties Nederland; Een groot aantal Afrikaanse zelforganisaties. VGV Sleutelpersonen 2 3
Vanaf 2010 wordt het project landelijk uitgerold met subsidie door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Met het project Zeg nee tegen VGV (2010-2011) heeft FSAN intensief bijgedragen aan de strijd tegen meisjesbesnijdenis. De inspanningen vonden zowel plaats in nieuwe steden en oud-pilot gemeenten en op internationaal niveau. In hetzelfde jaar werkten vertegenwoordigers uit 13 Afrikaanse landen (Somalië, Ethiopië, Soedan, Eritrea, Togo, Benin, Guinee, Ghana, Nigeria, Sierra Leone, Burkina Faso, Mali, Congo) en meer dan 30 stichtingen en verenigingen uit deze landen samen in de bestrijding van VGV, onder coördinatie van FSAN. De training van de nieuwe en de bijscholing van bestaande sleutelpersonen, de betrokkenheid van mannen, vrouwen, jongeren en religieuze leiders, van lokale en nationale media en VGV ambassadeurs, maakten dit project bijzonder. FSAN werkte nauw samen met allerlei partijen: sleutelpersonen, zelforganisaties, lokale GGD, GGD Nederland, Pharos, studenten en onderzoekers. Internationaal heeft FSAN over de Nederlandse aanpak van VGV (successen en uitdagingen) gesproken bij verschillende relevante internationale conferenties, seminars en symposiums. De impact van deze projecten was enorm: De bespreekbaarheid van VGV binnen de risicogroepen is toegenomen en de Zeg Nee tegen VGV beweging is gegroeid. In verschillende steden als Rotterdam, Apeldoorn, Den Haag, Eindhoven en Nijmegen en in de regio s Brabant (Tilburg en Den Bosch) en Noord Nederland (Groningen, Friesland en Drenthe) zijn in samenwerking met SENSE en GGD Nazorg-spreekuren opgezet in regionale ziekenhuizen. Sleutelpersonen De door FSAN getrainde Sleutelpersonen, mannen en vrouwen uit verschillende landen, vervullen een cruciale rol. Ze organiseren voorlichtingsbijeenkomsten, huiskamergesprekken en leggen huisbezoeken af ter preventie van VGV in Nederland. Sinds 2012 informeren ze ook over nazorg en verwijzen ze besneden vrouwen door naar de juiste spreekuren. Sleutelpersonen zijn onmisbaar bij de bestrijding van VGV en op de volgende pagina s maakt u kennis met een aantal van hen. Hun verhalen laten zien hoe de motivatie van mannen en vrouwen uit verschillende Afrikaanse landen de sleutel vormt tot het beëindigen van VGV. Zahra Naleie Programmamanager VGV FSAN Zorg voor Besneden Vrouwen VGV gaat vaak gepaard met lichamelijke, seksuele en psychosociale klachten. Het is belangrijk dat besneden vrouwen weten waar ze met hun klachten terecht kunnen, waar ze passende zorg kunnen vinden en dat er een juiste en snelle respons is op dit soort klachten. Daarom is de Landelijke Campagne Nazorg voor Besneden Vrouwen opgezet. Tijdens dit project (2012-2015) waarbinnen FSAN een grote rol vervulde, kregen bestaande sleutelpersonen bijscholing om hun kennis over nazorg en hun rol in de strijd tegen VGV te vergroten. 4 5
filmfragment van een meisjesbesnijdenis. Het hutje in de film en de oude vrouw die de besnijdenis uitvoerde, deden me zoveel denken aan vroeger, dat het me ontzettend veel pijn deed om te kijken. Ik moest er eerlijk gezegd bijna van huilen. Ik voel de pijn. Als ik de macht had, zou ik vrouwenbesnijdenis graag beëindigen. Aan mijn collega s van mijn baan in een bejaardentehuis, vertel ik weleens over de nazorgtrajecten. Ik vertel over de voorlichting en ik vertel over de folders die ik uitdeel. Mijn collega s zijn erg trots op mij, sommigen wisten niet dat het nog steeds een probleem was. Mijn teamleider zei zelfs dat hij de zaal en drank beschikbaar wilde stellen. De nazorg bestaat uit het begeleiden van de mensen die het hebben meegemaakt en de doorverwijzing naar het spreekuur van de GGD. Je kan deze vrouwen niet in de steek laten. Je weet de weg, dus als sleutelpersoon moet je ze de juiste hulp aanbieden. Je geeft een dame haar leven terug. Bashir Apoudjak Ik kom uit Togo, een West-Afrikaans land met zes miljoen inwoners. Sinds 1987 woon ik in Nederland en in 2009 ben ik opgeleid tot sleutelpersoon. In mijn dorp Chamba in Togo, heb ik met eigen ogen gezien waar de meisjes werden besneden. Ik zie het zo weer voor me. Toen ik in Nederland kwam, dacht ik nog steeds dat het normaal was. Maar hier begreep ik pas hoe gevaarlijk het was, bijvoorbeeld als je denkt aan de complicaties en infecties. Toen ik klein was, noemden wij meisjes die niet besneden waren, hoeren. Je moeder is een hoer, ze is niet besneden. Met de voorlichting breng ik een imam mee. Ik neem hem mee omdat hij meer kennis heeft over Islam dan ik. Ik vroeg aan hem: Hoe kan het dat moslims dit nog steeds doen? De imam heeft uitgelegd dat het geen handeling (sunnah) van de Profeet Mohammed vzmh is. Het moeilijkste van het nazorgproject is om ervoor te zorgen dat je overkomt als een betrouwbaar persoon en dat ook bent. Ik hoop dat de overheid ons kan blijven steunen met de nazorg en de begeleiding. Wij, de sleutelpersonen zijn vrijwilligers. Het is echt belangrijk dat we doorgaan met de voorlichting over VGV, vooral voor de mensen die net in Nederland zijn aangekomen. We moeten doorzetten en zeker niet ophouden. Ik ben blij dat ik nu sleutelpersoon ben. Ik heb mijn mensen laten weten wat je in Nederland te wachten staat als je dat doet. Ik heb mensen laten weten wat besnijdenis doet met een vrouw. Het gebeurt nu gelukkig al minder in onze gemeenschap. In een van de workshops die ik gedaan heb, zag ik een 6 7
heeft besnijdenis ook heel veel invloed op de psychologische toestand van de vrouw. Ik wil de vrouwen gewoon een prettig leven geven. Met veel liefde en een goede gezondheid. De zorg voor de besneden vrouw geeft vermindering van klachten. Door de behandeling hebben ze bijvoorbeeld minder hoofdpijn, spierpijn en minder last van hun menstruatieperiodes. Ze zullen meer plezier beleven in hun privéleven. Ze kunnen hierdoor meer van hun leven genieten. Binnen dit project zijn er veel mannen betrokken. Ze leveren zeker een bijdrage. De man moet betrokken zijn bij dit onderwerp, want hij speelt een grote rol in het gezin in onze cultuur. We hebben mannen dus nodig om dit probleem aan te pakken. Aladin Hamad Ik kom uit Sudan en heb in 1998 politiek asiel aangevraagd in Nederland. In Sudan was ik actief als advocaat met een focus op mensenrechten, vooral voor vrouwen en kinderen. In 2005 werd ik sleutelpersoon en ben ik daarin opgeleid en begeleid door FSAN en Pharos. Ik vind het nog steeds moeilijk om met vrouwen te praten over dit probleem. Vrouwen zijn niet gewend om met mannen te praten over hun geslachtsdeel en de eventuele problemen daarbij. Ook weten mannen nog steeds te weinig over de voortplantingsorganen van de vrouw. In ieder geval proberen we ook mannen goed in te lichten over de mogelijkheden die de nazorg behandeling oplevert. Als mannen echt weten wat de voordelen zijn, zullen ze hun vrouw eerder aanraden om er gebruik van te maken. In de toekomst moeten wij dit probleem dus juist ook aanpakken in de landen waar de meisjesbesnijdenis vandaan komt. Als wij als bruggenbouwers daar hulp voor zouden kunnen realiseren, zou dat echt geweldig zijn. Ik ben sleutelpersoon geworden vanwege meerdere redenen. Zowel door eigen ervaring, mijn zusters zijn namelijk ook besneden, maar ook door mijn achtergrond als mensenrechtenactivist in Sudan. Toen zette ik me ook in voor de bescherming van jonge meisjes en vrouwen. Het geeft me namelijk een goed gevoel dat ik via deze weg onze meisjes en vrouwen kan beschermen en ze op deze manier een goede toekomst kan bieden. Niet alleen levert besnijdenis veel fysieke problemen op. Eigenlijk 8 9
Ik ben ook een sleutelpersoon tussen onze vereniging, FSAN en de GGD in Den Haag. Samen met Eritrese, Somalische, Ethiopische en Sudanese mensen hebben we een gemeenschappelijke bijeenkomst georganiseerd. Soms nodigen wij dokters uit die de lichamelijke gevaren kunnen toelichten. Soms nodigen wij mannen uit om te spreken, zodat die andere mannen beter kunnen overtuigen. Ook kiezen wij ervoor om jongeren te laten spreken. De jongeren begrijpen dat het gevaarlijk is en dat het gestopt moet worden. Ouderen hechten meer waarde aan wat de familie ervan vindt. Meisjesbesnijdenis is een gevaarlijk fenomeen met levenslange consequenties voor vrouwen. Vanaf het begin hebben wij gezegd tegen onze gemeenschap dat dit niet bij Islam hoort. Ook hebben we mensen aangespoord om nee te kunnen zeggen tegen familie in Sudan, die misschien graag zou willen zien dat hun dochter zou worden besneden. In het begin was het moeilijk voor ons om over dit onderwerp te spreken. Niemand durfde eigenlijk over dit onderwerp te beginnen. De vrouwen durven nu meer te vragen. Dus wij luisteren nu extra goed. Wij bieden tegenwoordig meer informatie over de nazorg. Wij kunnen meer vragen daadwerkelijk beantwoorden en meer vrouwen doorverwijzen naar de GGD. Sumaia Elshafi Ik kom uit Sudan en ik ben voorzitster van de Culturele Nubische Club in Den Haag. Deze vereniging organiseert voorlichtingsbijeenkomsten voor Noord-Sudanese families. Voor ons is het erg belangrijk om met de vrouwen spreken over meisjesbesnijdenis. Als sleutelpersoon doe ik ook huisbezoeken. Nog altijd hebben mensen uit onze gemeenschap problemen met hun familie in Sudan over het stoppen van meisjesbesnijdenis. In mei of juni 2015 zullen wij een grote bijeenkomst organiseren waarbij we als het ware een inenting geven. We gaan ze inenten met empowerment en met de juiste argumenten: Pas op je kinderen als jullie daar zijn. Vanaf het begin moet je helder en duidelijk communiceren met de familie: Je kan je meisjes niet alleen achterlaten. Het is in Nederland niet meer toegestaan. Als er iets gebeurt met jullie dochter, dan is een gevangenisstraf in Nederland een logisch gevolg. 10 11
Het geeft me power. Het geeft me energie, als ik weet dat ik mensen geholpen heb. Er was eerst onwetendheid, nu is er meer bewustzijn over de gevaren. Het geeft me voldoening om dit werk te doen. Nazorg voor de besneden vrouw kent verschillende vormen. Een luisterend oor bieden kan al genoeg zijn. Empathie, meevoelen en meedenken met de vrouwen is de basis van de zorg. In eerste instantie is het al zo n opluchting voor de vrouwen dat er iemand is die naar hun verhaal wilt luisteren en hun begrijpt, voordat ze op medisch gebied verder geholpen kunnen worden. Rukio Adow Ik kom uit Somalië en ik woon sinds 1992 in Nederland. Sinds 2004 ben ik een officieel sleutelpersoon. Tegenwoordig maak ik deel uit van de kerngroep en ben ik voorzitter van Stichting Asiya. Ik heb jarenlange ervaring met dit onderwerp. In Nederland heeft Zahra Naleie mij opgeleid tot sleutelpersoon. Ik maak deel uit van de kerngroep van de sleutelpersonen. In 1996 bezocht ik voor het eerst een conferentie over VGV en ben ik betrokken geraakt. Ik woon sinds 1992 in Nederland, maar al in Somalië streed ik tegen VGV. Tot nu toe is het een moeilijke strijd tegen dit fenomeen, zowel in Somalië als in Nederland. Nog steeds zijn mensen voor het besnijden van vrouwen, ook al zijn ze op de hoogte van de medische en psychologische gevaren. Voorheen dachten Somalische mensen dat in de hele wereld vrouwen besneden werden, nu weten Somaliërs dat het niet overal voorkomt. Ik vind het niet zwaar om al deze verhalen te horen. Het geeft me de motivatie om door te gaan. Het zijn vooral de tegenstanders die het werk zwaar maken. Ze willen niet over het onderwerp praten. Ze denken dat ik gehersenspoeld ben door het Westen. Ze zeggen me dat ik een slecht persoon ben. Het gaat het ene oor in en het andere oor weer uit. Het is moeilijk, maar ik maak me er niet te druk om. Als je niet wilt luisteren, dan niet. Ik vraag me heus weleens af, waarom ik dit nog doe. Maar ik ben een doorzetter, ik stop mijn energie in de mensen die wel willen luisteren. Nazorg is tegelijkertijd ook een vorm van preventie. Als vrouwen beseffen hoe veel opluchting een nazorgoperatie oplevert, dan zullen ze hun dochters nooit het drama van meisjesbesnijdenis aan willen doen. Dus we moeten doorgaan met voorlichting geven en nazorg verlenen, zodat ooit meisjesbesnijdenis niet meer bestaat. Normaal gesproken zijn er voor een hersteloperatie drie afspraken nodig. Een intake gesprek, een tweede gesprek ter voorbereiding en de derde afspraak is bij de gynaecoloog. De vrouw wordt dan daadwerkelijk opengemaakt. Ik heb een keer een vrouw begeleid en ik ging met haar mee naar het ziekenhuis. Zo n vijf keer ben ik uiteindelijk met haar meegegaan. Het was een gesloten vrouw, ze sprak heel weinig. Toen ze eenmaal de gehele operatie achter de rug had, belde ze mij op. Ze leek een totaal ander persoon. Zo vrolijk klonk ze aan de telefoon. Het deed mij echt heel veel, ik moest ervan huilen. Alle tegenslagen doen er niet meer toe, wanneer je zo een succesverhaal meemaakt. 12 13
Het percentage besnijdenissen in Sudan is flink afgenomen. Er is veel werk gedaan door bijvoorbeeld de organisatie Salima die samenwerkt met UNICEF in Sudan. Dus nu is het in Nederland ook steeds minder een taboeonderwerp. De uitdaging blijft de nazorg zelf. We ontmoeten veel weerstand, want de vrouwen gaan niet graag naar de verpleegkundige om te spreken over hun gezondheidsklachten. Het doorverwijzen gaat moeilijk. Ze willen wel naar de voorlichting, maar ze nemen niet de stap om uiteindelijk het nazorgtraject in te gaan. Dus we hebben tijd nodig om vertrouwen op te bouwen binnen de gemeenschap, zodat ze het aanbod en de inhoud van de nazorg beter begrijpen. Ahlam Aziz Toen ik begon als sleutelpersoon werd de nazorg voor besneden vrouwen vergoed door de ziektekostenverzekering. Nu is dat veranderd. Verschillende vrouwen hebben een factuur gekregen voor de operatie. Het kost dan ongeveer 250 Euro per afspraak. Voor deze vrouwen is dit erg veel geld. Een paar vrouwen van de Egyptische organisatie Kifaya hebben mij ervan op de hoogte gesteld dat de nazorg niet meer vergoed wordt door de zorgverzekeraar. Ik kom uit Sudan en ik woon al zestien jaar in Nederland. Sinds 2007 ben ik een sleutelpersoon, getraind door FSAN en PHAROS. De gezondheid van de meisjes is zo waardevol. Ik vind het belangrijk om vrouwen uit Soedan te helpen door ze informatie te geven over de nadelen van VGV. Gelukkig neemt het flink af, maar voor de vrouwen waarbij de besnijdenis al gebeurd is, bieden we nu dus de nazorg aan. Ik werk samen met FSAN en GGD Den Haag. Mijn rol houdt in dat ik voorlichting geef aan de vrouwen uit mijn gemeenschap en huisbezoeken bij ze afleg. Er wonen zo een 6000 Sudanese mensen in Nederland. Vroeger was meisjesbesnijdenis echt een taboeonderwerp, nu is de situatie een stuk beter geworden. 14 15
bevatten voor hun. Ze vragen me dan: Waarom hebben ze dat gedaan? Moet dat van je geloof? Wie heeft je dat dan aangedaan? Een man of een vrouw? Als ik vertel over de nazorg, leg ik hen uit dat er vaak vrouwen zijn met klachten. Ze hebben bijvoorbeeld menstruatieklachten of complicaties bij het urineren. Tegenwoordig is er een verpleegkundige die Somalisch spreekt in het ziekenhuis tijdens het spreekuur van de GGD. Die herkent de klachten. Ook staan er gynaecologen klaar voor de vrouwen. Khadija Hersi Ik kom uit Somalië, ben een sleutelpersoon sinds 2011 en opgeleid door FSAN. Ik heb voorlichting aan verschillende vrouwen in Den Haag gegeven. Soms is het werk lastig, vooral de strijd tegen religieuze en traditionele tegenargumenten. Sommige mensen geloven dat dit deel uitmaakt van hun religie, vooral islamitische mensen. Omdat meisjesbesnijdenis al generaties lang gebeurt, is het erg moeilijk om uit te leggen dat dit niet op deze manier bij Islam hoort. De meeste mensen zien nu wel in dat deze extreme vorm van VGV (infubulatie) niet deel uitmaakt van de Islam. Het is een traditie die in verschillende Afrikaanse culturen voorkomt. Het kan ook voor komen bij christenen. Zes keer per jaar doe ik huisbezoeken ter preventie van meisjesbesnijdenis, maar ook om de nazorgtrajecten bekend te maken. Vroeger durfde ik niet over dit onderwerp te praten. Op een gegeven moment durfde ik eindelijk te zeggen dat dit verkeerd is. Dit is een gestoorde traditie! Laten we hier mee stoppen! Begin 2011 keek ik voor het eerst naar een film over dit onderwerp. Ik liet de film aan mijn zoon zien. Hij werd misselijk en kon het niet afkijken. Mijn geloof zit diep in mijn hart, maar mijn gevoel zei me dat I had to face the reality. Ik wist vanaf dat moment dat ik ook voorlichting wilde geven en dit probleem aan wilde pakken. Ik ben blij dat ik dit werk kan doen, het geeft me echt veel energie. Het moeilijkste was een conflict wat ik had met een vrouw die mij beschuldigde dat ik verwesterd was en dat ik een Nederlander was. Ze bleef hameren op het feit dat we een eeuwenoude traditie moesten behouden die tevens een belangrijk onderdeel vormde van onze islamitische levenswijze. Ze vertelde mij dat ze bang was voor de overheid, omdat ze in Somalië toch wel erg graag haar meisje sunnah wilde maken. Als je aan Nederlandse mensen uitlegt over vrouwenbesnijdenis, dan kunnen ze zich bijna niet voorstellen dat het nog steeds gebeurt. Het is bijna niet te 16 17
Vandaag de dag heb ik zelf twee dochters. Ik wil voor hun vechten. Ik gun alle zusters een goede gezondheid. Afgelopen jaar was ik weer in Somalië en koos ik ervoor juist met ouderen te discussiëren. Ik wilde weten wat hun motivatie precies inhield. Met de meisjesbesnijdenis willen ze vooral tegenhouden dat hun dochters seks hebben voor het huwelijk. Ik geloof dat je dat niet tegen kan houden met een besnijdenis. Het gebeurt wel of het gebeurt niet, daar heb je als ouder uiteindelijk geen grip op. Ik vraag ze: Mama s, zelf hebben jullie zoveel pijn gehad, wil je dat dan ook voor je dochters? Ze zijn bang dat hun dochters buitengesloten worden, als ze geen besnijdenis hebben gehad, maar dan ben ik streng: De gezondheid van jullie dochters is het belangrijkst. Adnan Adawa Ik kom uit Somalië en ben nu een jaar actief als sleutelpersoon in mijn woonplaats Den Haag. Ik heb een training gevolgd bij FSAN. In mijn familie zijn er meerdere vrouwen die besneden zijn. Ik besef hoe erg het is voor de meisjes. Ik wil dus voor de vrouwen in mijn familie opkomen. Het staat niet in de religieuze geschriften of de Koran. Deze traditie stamt uit de tijden van de Farao. Die was onwetend en nu weten we dat het niet islamitisch is om deze traditie voort te zetten. Ik ben altijd wel tegen meisjesbesnijdenis geweest, maar nooit had ik de drang om me er tegen te verzetten. Ik ben in Nederland opgegroeid. Tijdens een reis naar Somalië viel het me op dat mijn nichtjes ontzettend veel pijn hadden tijdens hun menstruatie. Zelfs mijn eigen vrouw heeft verschrikkelijk veel pijn gehad. Ik heb haar meerdere keren naar het ziekenhuis moeten brengen voor de nazorg. Tijdens mijn training leerde ik de gezondheidsklachten herkennen die het gevolg zijn van een meisjesbesnijdenis. Dit heb ik ook uitgelegd aan mijn echtgenote. Mijn vrouw herkent dan ook de vrouwen die ernstige klachten hebben. Uiteindelijk koppelen we samen die vrouw dan aan de juiste verpleegkundige bij het Haga Ziekenhuis. De meeste vrouwen weten wel dat er nazorg bestaat voor hun klachten, maar ze weten niet altijd waar ze terecht kunnen. Wie kan mij helpen? Wie snapt mijn probleem? Het is voor de vrouwen al best beschamend om met dit probleem naar veel verschillende doktoren te gaan. Daarom is de sleutelpersoon zo belangrijk, zodat de vrouw direct op de juiste plek komt. Ik hoop dat er in de toekomst in Somalië zelf meer aandacht zal zijn voor VGV. Je kunt vaak niet tot de ouderen doordringen, zij zullen die verandering niet inzetten. We moeten vooral investeren in de jongeren, want zij zijn de toekomst. Het is altijd zo leuk om te zien wanneer iemand blij is nadat je diegene hebt geholpen. Daar doe ik het echt voor. 18 19
voorlichter wilde worden en zo is het allemaal begonnen. Meisjesbesnijdenis is geen onderwerp waar Ethiopiërs makkelijk over praten. Ik heb een paar vrouwen verwezen naar het nazorgspreekuur. Ze zijn genezen van hun klachten. Het is weleens voorgekomen dat een genezen vrouw contact met mij op nam en vertelde hoe blij ze was met het eindresultaat. Dat geeft me voldoening. Haimanot Belay Ik kom uit Ethiopië en ik woon nu bijna 20 jaar in Nederland. In 2007 ben ik tot sleutelpersoon getraind door FSAN en Pharos. Ik maak ook deel uit van de kerngroep sleutelpersonen. Daardoor heb ik de mogelijkheid om in Den Haag voorlichting te geven, maar ook op landelijk en internationaal niveau op professionele wijze de voorlichting te doen. Ik doe huisbezoeken, maar ik geef ook individueel voorlichting over meisjesbesnijdenis. Daarnaast ben ik de voorzitter van stichting GOBZ. In 2007 bezocht ik een conferentie over meisjesbesnijdenis, waar ik voor was uitgenodigd via Vluchtelingenwerk. Dat was echt een eye-opener. We keken naar een filmfragment en alle vrouwen in de zaal waren in shock en ontroerd. Ik wist niets af van de heftige psychologische en fysieke complicaties af die optreden als gevolgen van de besnijdenis. Een vrouw sprak me aan of ik een Nazorg is een project voor de besneden vrouw. Voor besneden vrouwen is het een grote stap om via de huisarts naar een specialist te gaan. Daarom is er een nazorgspreekuur. Tijdens dat spreekuur is er meer tijd en aandacht voor de vrouwen en zijn er mensen aanwezig die begrip hebben voor de cultuur waar de vrouwen vandaan komen. De begeleiders weten de juiste behandeling aan te bieden voor de klachten en symptomen die worden omschreven door de besneden vrouwen. Als vrouwen klachten hebben tijdens hun menstruatie en tijdens seks of een blaasontsteking hebben, dan verwijs ik ze door naar het nazorgspreekuur. De mogelijkheid tot een correctie-operatie bespreek ik ook. Een Ethiopische vrouw die ik begeleid heb, heeft deze operatie ondergaan. Ze is echt veranderd en haar gevoel is verbeterd. Ik ben van plan haar uit te nodigen als gastspreker. Bij het oriëntatiegesprek van de correctie-operatie was ik aanwezig. Ze zei mij dat het leek alsof ze opnieuw was geboren! Wat ik zelf zo goed vind aan het nazorgproject is dat de vrouwen op hun eigen tempo en in hun eigen taal begeleiding hebben gekregen. Wij als sleutelpersoon investeren heel veel tijd en energie in het project op vrijwillige basis. Ik denk dat het beter is als het project binnenkort geprofessionaliseerd kan worden. Verder is het vervelend dat de operatie niet verzekerd wordt in het basispakket, maar verwerkt wordt via de eigen bijdrage. Ik hoop dat in de toekomst meer vrouwen gebruik zullen maken van de nazorg. En ik hoop dat het nazorgproject blijft bestaan. 20 21
Hamdi Suleyman Ik kom uit Somalië en ik ben in 2010 door FSAN en GGD Nederland getraind tot sleutelpersoon voor in de kerngroep. Ik werk voor de Stichting Somalische Gemeenschap Eindhoven. Wij bieden informatiebijeenkomsten over bijvoorbeeld meisjesbesnijdenis, nazorg en leven in Nederland aan. Hier in Eindhoven zijn vooral veel nieuwkomers uit de Somalische gemeenschap. Er zijn wel meer dan 1000 Somalische gezinnen. Een sleutelpersoon is iemand die toegang verschaft tot de deuren die jij wenst te openen. Ook bijvoorbeeld voor Nederlandse ambtenaren en maatschappelijk werkers die bij een Somalische familie binnen willen komen. Veel Somalische Nederlanders hebben een instantiefobie : ze vertrouwen de overheid niet. Voor hun ben ik de juiste sleutelpersoon om ze in contact te brengen met de medewerkers van instanties. Ikzelf begeleid op regelmatige basis een groep van ongeveer 70 mensen. In Eindhoven organiseren we ook informatiebijeenkomsten en huiskameravonden om mensen te informeren over meisjesbesnijdenis en nazorg. Laagdrempeligheid is belangrijk, mensen moeten altijd makkelijk bij jou als sleutelpersoon of bij je bijeenkomst terecht kunnen. Het is daarom belangrijk dat er in de Somalische gemeenschap goede verhalen over je verteld worden. Ook tijdens een bijeenkomst voor Afrikaanse vrouwen, kwam ik een getrouwde vrouw tegen die maar niet zwanger kon worden. Ze heeft toen uiteindelijk het nazorgtraject gevolgd, hoogst waarschijnlijk met een hersteloperatie, en is toen uiteindelijk toch zwanger geworden. Alhamdulilah, dit zijn de echte succesverhalen. De uitdaging blijft dat de vrouwen gaan inzien dat de nazorg er nu nog is, maar dat die ook best weleens op den duur kan verdwijnen. De doelgroep moet inzien dat ze nu hun kans moeten pakken. Nazorg zou moeten blijven bestaan en moet laagdrempeliger worden. Het moet eigenlijk onderdeel worden van de zorg die er nu is. Doorverwijzingen via huisartsen gaan soms erg moeilijk. Het duurt soms lang voordat een vrouw eindelijk bij de juiste specialist is. Wanneer de nazorg toegankelijker is, zullen de vrouwen die goed behandeld zijn het woord verspreiden. Waardoor het bereiken van de andere vrouwen en het bieden van hulp automatisch een stuk makkelijker zal gaan. Vier maanden geleden belde een vrouw die weleens bij mij op spreekuur kwam. Zij vroeg aan mij: Wil je met de school van mijn dochter bellen? Haar dochter van 17 jaar oud was ziek, maar de vrouw kon de klachten niet goed in het Nederlands uitleggen. Tijdens het menstrueren had de dochter pijn bij het zitten en het staan. Ik vroeg haar of haar dochter besneden was. Ze gaf aan dat ze op de pharaonic manier was besneden. Ik zei haar dat een Nederlandse school niet zal accepteren dat een meisje iedere maand ziek thuisblijft tijdens haar menstruatie. Dat meisje is uiteindelijk zelf naar mij toegekomen om het nummer te regelen van de specialist in het ziekenhuis. Ik heb haar aangeraden om naar het nazorgspreekuur te gaan. 22 23
Nazorg in het noorden van Nederland bestaat uit een team van artsen van Sense die je gratis en anoniem kunt bellen. Die verwijzen je dan weer door naar de juiste medische hulpverleners en specialisten. Wij organiseren graag leuke activiteiten om zo een vertrouwensband op te bouwen. Soms is het pas mogelijk om na dit soort activiteiten over het moeilijke onderwerp van meisjesbesnijdenis te beginnen. Dan zijn de vrouwen meer op hun gemak. Vroeger dacht ik dat mannen geen begrip voor dit onderwerp zouden tonen, maar na het organiseren van een mannenavond kwam er een man naar mij toe die nazorg voor zijn besneden vrouw wilde realiseren. Dat vond ik echt geweldig. En ik zag het echt als een succes. Fatoumata Diallo Mijn naam is Fatoumata Diallo en ik kom oorspronkelijk uit Guinee Conakry. Sinds 2002 ben ik activiste tegen vrouwenbesnijdenis. Ik ben actief als sleutelpersoon, iemand die voorlichting geeft en informatie verspreidt binnen een bepaalde doelgroep. In mijn geval West-Afrikaanse vrouwen. Ik zie het als mijn rol om deze boodschap te verspreiden in risicolanden en in Nederland. Ik zou graag zien dat mensen durven te praten over meisjesbesnijdenis. Het is nu nog niet altijd bespreekbaar en ik hoop daar stap voor stap verandering in te brengen. Wanneer vrouwen wel bereid zijn om erover te praten en ik de vrouwen voorlicht en ze echt goed weet te raken, ja dan geloof ik dat ik daardoor ook volgende generaties kan beschermen tegen het leed dat meisjesbesnijdenis kan veroorzaken. Andere successen zijn dat we veel mensen bij het onderwerp hebben kunnen betrekken en dat ons werk uiteindelijk de mening van veel mensen heeft verandert. Wat ik in de toekomst anders zou willen zien, is dat huisartsen proactief gesprekken aan gaan met vrouwen uit risicolanden. Dat huisartsen zelf beginnen over de hulp die aangeboden kan worden. Zo kunnen huisartsen hulp aanbieden waar vrouwen uit schaamte misschien niet om vragen. Mensen bellen niet door schaamte. Ook zou ik graag willen zien dat het Centrum voor Seksueel Geweld (CSG) de Nederlandse ambassadeurs in vakantielanden inlicht over ouders die mogelijk hun dochter in land van herkomst willen besnijden. Zo kunnen ambassadeurs daar ter plekke de juridische gevolgen van een meisjesbesnijdenis in het buitenland aan de ouders uitleggen. Die gevolgen zijn natuurlijk een celstraf in Nederland en uithuisplaatsing van het kind. Zolang ik leef zal ik me inzetten tegen meisjesbesnijdenis. En ik hoop de dag mee te maken dat het niet meer bestaat. 24 25
Ik kom uit Nigeria en ik woon nu al 23 jaar in Nederland. Zeven jaar geleden werd ik een sleutelpersoon. James Owie had me uitgenodigd om naar een van de VGV voorlichtingen te gaan. Ik wist toentertijd nog weinig over VGV. Ik had een Nigeriaanse vriend die op een schip werkte en ik sprak hem toen hij aankwam in de haven van Rotterdam. Zijn vrouw was zwanger, toen hij vertrok en ze was niet besneden. Volgens de lokale cultuurgebruiken van de streek waar hij vandaan kwam, moet een vrouw besneden worden voor de bevalling. Toen hij in Nederland was en wilde checken hoe het met zijn vrouw ging, hoorde hij aan de telefoon dat ze zich de dag ervoor had laten besneden. Mijn vriend was woedend. Hij had nog zo duidelijk gezegd: Besnijd mijn vrouw niet, het is mijn vrouw en jullie hebben geen recht om haar aan te raken. De dag erna ging hij gelijk terug naar Nigeria. In die streek worden vrouwen bij hun geboorte of vlak voor een bevalling besneden. Waar ik vandaan kom, wordt het gedaan bij meisjes vanaf zeven tot veertien dagen oud. In Nigeria gebeurt het bij zowel christenen als moslims. Ik organiseer voorlichtingsbijeenkomsten. We praten met mensen en bespreken de verschillende vormen van vrouwenbesnijdenis. Ook bespreken we de nadelen. Medisch gezien, qua gezondheidsgevolgen, is het dramatisch. Tijdens deze bijeenkomsten geven veel mensen uiteindelijk toe en erkennen ze dat het verkeerd is. Ze vertellen bijvoorbeeld dat ze hun familie en kennissen thuis op de hoogte zullen stellen van de informatie. Door dit werk te doen, voelt het alsof ik levens red. Door dit verhaal te vertellen, zal het via via weer bij andere mensen terechtkomen. Misschien red ik dan wel iemand die ik zelfs niet eens ken. Een voor een zullen de vrouwen bevrijd worden. Dennis Aigbogun De nazorgbehandeling voor een besneden vrouw bestaat soms uit een fysieke, operatieve behandeling die de vagina van de vrouw weer enigszins hersteld, maar ook uit het begeleiden van besneden vrouwen bij sociaal-psychologische trauma s die zij heeft opgelopen. Psychologische hulp om zodat ze zich weer goed kan voelen over zichzelf. De uitdaging blijft de positie van de mannen. Het zijn de mannen die zeggen dat het een traditie is en dat het normaal is. Dat vrouwen die besneden zijn, gehoorzamer zijn op seksueel gebied en betere huisvrouwen, de besneden vrouw is beter huwbaar. De mannen geloven dat het een familie aangelegenheid is. Maar, zeg ik, als je vrouw alleen al een dag zich slecht voelt, dan beïnvloedt dat de hele familie. Ik vertel ze, dat als ze toch besluiten hun vrouwen of dochters te laten besnijden, dat ze het kwaad ervan op de lange termijn toch zullen ervaren. 26 27
Mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van VWS Uitgever: Tekst: Fotografie: Vormgeving: Drukwerk: Copyright Federatie Somalische Associaties Nederland (FSAN) Zahra Naleie & Robert Derk van Raalte Robert Derk van Raalte DG Graphic Design De Koning Repro FSAN Willem de Zwijgerlaan 350 B/3 1055 RD Amsterdam info@fsan.nl +31(0)20-486 16 28 www.fsan.nl
Sleutelpersonen, mannen en vrouwen uit verschillende Afrikaanse landen, vervullen een cruciale rol in de strijd tegen VGV. Ze organiseren voorlichtingsbijeenkomsten, huiskamergesprekken en leggen huisbezoeken af ter preventie van VGV in Nederland. Ook informeren ze over nazorg en verwijzen ze besneden vrouwen door naar de juiste spreekuren. De verhalen in deze brochure maken duidelijk hoe hun motivatie en inzet de sleutel vormt tot het beëindigen van VGV. Maak kennis met een aantal van hen. Mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van VWS W. de Zwijgerlaan 350 B/3 1055 RD Amsterdam T: 020-486 16 28 E: info@fsan.nl www.fsan.nl