Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen hebben in een land. Daarom zijn er verkiezingen. De bevolking van Nederland gaat dan stemmen. Wie de meeste stemmen krijgen, mogen beslissen over belangrijke dingen. Dus door de verkiezingen is iedereen een beetje de baas. Je leert meer over stemmen, later in deze module. Parlement De mensen die in het parlement zitten, besturen Nederland. Het parlement is de Eerste Kamer, de Tweede Kamer én de ministers en de minister-president samen. Het parlement neemt belangrijke beslissingen voor het hele land. De Tweede Kamer In de Tweede Kamer zitten 150 mensen. Die mensen zijn van verschillende politieke partijen, bijvoorbeeld van het CDA of de VVD. Ze zijn allemaal door de bevolking gekozen. De minister-president is de voorzitter van de groep ministers. Elke minister is er speciaal voor één onderwerp, bijvoorbeeld onderwijs of economie. De ministers, de minister-president en de koning zijn samen de regering. De regering stelt nieuwe regels en wetten voor. De Tweede Kamer stemt dan of ze de nieuwe wetten echt wil. En ze geeft ideeën hoe het anders kan. De koning vertelt elk jaar de ideeën van de regering. Dit heet de troonrede. Dat gebeurt op Prinsjesdag. Prinsjesdag is altijd op de derde dinsdag in september. De Eerste Kamer In de Eerste Kamer zitten 75 mensen. Je kunt niet stemmen op die mensen. Ze worden gekozen door het provinciebestuur. De Tweede Kamer stemt altijd eerst over een wetsvoorstel. Daarna pas de Eerste Kamer. De Eerste Kamer mag alleen ja of nee zeggen. Het provinciebestuur De regering beslist dus over heel Nederland. Maar er zijn ook 12 provincies in Nederland. Elke provincie heeft een provinciebestuur. Het provinciebestuur beslist dingen voor de provincie. En het zorgt ervoor dat de plannen worden uitgevoerd. Het gaat vooral over de inrichting van de ruimte. Bijvoorbeeld hoe groot steden en dorpen mogen worden. En waar nieuwe bedrijven mogen komen. De provincie zorgt ook voor wegen. En voor het milieu, bijvoorbeeld schoon zwemwater. Het provinciebestuur wordt gekozen door de inwoners van die provincie. De gemeente Een gemeente is een gebied dat door een burgemeester wordt geleid. Iedere gemeente heeft een gemeentehuis. Hier ga je bijvoorbeeld naartoe als je ergens een vergunning voor nodig hebt. Een gemeente heeft veel taken. Ze regelen bijvoorbeeld het verkeer en het onderwijs. Ook helpt de gemeente mensen die oud of ziek zijn, en mensen die weinnig verdienen. De Europese Unie De Europese Unie (EU) is een samenwerking van landen in Europa. Er zitten nu 27 landen in de EU. De EU doet dingen die voor heel Europa belangrijk zijn. Bijvoorbeeld de euro, dat is het geld van de Europese Unie. We kunnen in Nederland niet alles zelf beslissen. We moeten ook naar de afspraken van de EU kijken.
Tekst 2: Waarom stem je? Zeg, ik kreeg een oproepkaart in de brievenbus. We moeten stemmen voor de Provinciale Staten. Maar wat is dat precies, de Provinciale Staten? De Provinciale Staten zijn het provinciebestuur, dus het bestuur van de provincie. Je mag nu gaan stemmen voor wie er in het bestuur van de provincie komt. Maar ik ken die mensen helemaal niet! Op wie moet ik dan stemmen? Veel mensen stemmen op een partij. Ik vind bijvoorbeeld het CDA een goede partij. Dus stem ik gewoon op iemand van het CDA. Ik weet nog niet op wie. Ik vind de SP een goede partij. Zal ik dan op iemand van de SP stemmen? Ja, dan kun je het beste op iemand van de SP stemmen. Maar die partijen zitten toch ook in de Tweede Kamer? Waarom moet ik dan ook voor de Provinciale Staten stemmen? De Provinciale Staten en de Tweede Kamer zijn heel anders. De Tweede Kamer beslist over dingen voor het hele land. De Provinciale Staten beslissen over belangrijke dingen voor de provincie. De ene provincie vindt dit belangrijk. De andere dat. Daarom heeft elke provincie een eigen bestuur. O ja, nu snap ik het. Het is dus ook belangrijk om voor de Provinciale Staten te stemmen. Zijn er nog meer dingen waar ik voor moet stemmen? Ja, soms moet je ook stemmen voor de gemeenteraad. De gemeenteraad beslist over dingen die voor de gemeente belangrijk zijn. Oké. En mag iedereen in Nederland stemmen? Nee, niet iedereen. Je moet Nederlands zijn en je moet 18 jaar of ouder zijn. Dan ben je stemgerechtigd. Alleen voor de gemeenteraadsverkiezingen is het een beetje anders. Dan mag je stemmen als je 5 jaar in Nederland hebt gewoond. Het maakt dan niet uit of je wel of niet de Nederlandse nationaliteit hebt. Maar hoe gaat dat bij de koning of koningin? Zijn er ook verkiezingen voor wie er koning of koningin wordt? Nee, voor de koning of koningin zijn geen verkiezingen. Het oudste kind van de koning wordt de volgende koning of koningin. Koning Willem-Alexander is nu koning. Als hij stopt met koning zijn, volgt zijn oudste dochter Amalia hem op. Zij is dan de nieuwe koningin. Is de koning eigenlijk de baas in Nederland? Nee, hij is niet echt de baas. Maar hij zit wel in de regering, samen met de ministers en de minister-president. De koning moet de nieuwe wetten wel goed vinden. Anders zet hij zijn handtekening er niet onder. Maar de ministers maken de wetten. Dus de koning heeft niet zoveel macht? Dat klopt. Hij heeft niet heel veel macht. Maar hij heeft wel veel invloed. Dat komt omdat hij mee mag denken over regeringszaken. Ik begrijp het nu. Dank je wel voor de uitleg. Het was heel duidelijk. Natuurlijk, geen probleem. Veel succes met stemmen! Dank je, jij ook!
7.2 De grondwet Wat staat er in de grondwet? De grondwet is de belangrijkste wet van Nederland. In de grondwet staan twee belangrijke dingen: Hoe het bestuur van Nederland in elkaar zit. De grondrechten van de Nederlandse burger. Deze tekst gaat over twee grondrechten uit de grondwet: vrijheid van meningsuiting vrijheid van godsdienst Vrijheid van meningsuiting Vrijheid van meningsuiting betekent: je mag altijd zeggen wat je vindt. Je krijgt nooit straf omdat je iets vindt. Je mag bijvoorbeeld zeggen dat je de Nederlandse regering slecht vindt. Je mag ook zeggen dat je het christelijk geloof niet waar vindt. Of de islam. Je krijgt geen straf als je dat zegt. Maar discriminatie is verboden. Je mag dus geen discriminerende dingen zeggen. Minderheden of zwakke mensen hebben vaak last van discriminatie. Bijvoorbeeld buitenlanders en gehandicapten. Maar ook vrouwen. Je mag niet iets slechts zeggen over iemand, omdat hij bijvoorbeeld gehandicapt is. Vrijheid van meningsuiting heeft voordelen en nadelen. Een voordeel is dat je geen straf krijgt voor je mening. Maar het nadeel is: er ontstaat soms ruzie door. Jouw mening kan iemand anders misschien boos maken. Je moet daarom ook aan andere mensen denken, als je je mening zegt. De mening van een ander kan jou ook pijn doen. Je moet dan respect hebben voor zijn mening. Maar het is wel goed om rustig te zeggen dat je het moeilijk vindt om te horen. Vrijheid van godsdienst Vrijheid van godsdienst betekent: iedereen mag zelf weten wat hij gelooft. Je mag naar de kerk, de moskee of de synagoge gaan. Je mag ook in niets geloven. Je mag het helemaal zelf weten. Maar je moet altijd het geloof van de ander respecteren. Ook als iemand iets gelooft wat jij niet gelooft. En ook als iemand iets doet, wat van jouw geloof niet mag. Je mag natuurlijk wel zeggen wat jouw mening is.
7.3 Kerk en staat Kerk en staat Scheiding van kerk en staat In Nederland is vrijheid van godsdienst. Daarom zijn kerk en staat gescheiden. Kerk en staat zijn dus los van elkaar. De kerk regelt haar eigen zaken. En de staat doet zijn eigen dingen. De staat zegt niet wat de kerk moet doen. En de kerk zegt niet wat de staat moet doen. We noemen dit 'scheiding van kerk en staat'. Wat is de staat? De staat is het bestuur van Nederland. Dus de regering, de Provinciale Staten en het gemeentebestuur. Wat is de kerk? Vroeger waren de meeste Nederlanders christen. Er waren bijna geen andere geloven. Daarom heette het scheiding van 'kerk' en staat. Maar alle godsdiensten zijn gescheiden van de staat. In Nederland is er dus ook een scheiding van moskee en staat. Wat houdt de scheiding van kerk en staat precies in? In de wet staat niet wat je moet geloven. En godsdienst bepaalt niet wat wel en niet mag. De wet van de staat is altijd belangrijker dan de wet van een geloof. Bijvoorbeeld, in de Bijbel staat dat homoseksualiteit niet mag. Maar in de Nederlandse wet staat dat homoseksualiteit wel mag. De wet van de staat is het belangrijkst. Dus homoseksualiteit is niet verboden. Een rechter kijkt alleen naar de wetten van de staat. Je moet luisteren naar wat de rechter zegt, ook als jouw geloof andere regels heeft.
7.4 Wetgeving en controle Tekst 1: Wie gaan er over de wetten? Scheiding van de machten In Nederland heb je drie onderdelen van de macht: wetgevende macht uitvoerende macht rechterlijke macht Deze drie machten zijn onafhankelijk van elkaar. Ze hebben elk een eigen taak. En ze controleren elkaar. Dit systeem heet 'de scheiding van de machten'. De wetgevende macht De wetgevende macht maakt nieuwe wetten. In Nederland is dat het parlement. De Tweede Kamer bedenkt de wetten, samen met de ministeries. De Eerste Kamer stemt voor of tegen de nieuwe wet. De uitvoerende macht De uitvoerende macht voert de wetten uit. Dat betekent: zorgen dat iedereen zich aan de wet houdt. De uitvoerende macht in Nederland zijn de ministeries. De politie is ook een deel van de uitvoerende macht. De politie zorgt bijvoorbeeld dat niemand doet wat niet mag. De rechterlijke macht De rechterlijke macht is de rechtbank en de rechters. Die controleren of iedereen zich aan de wet houdt. De rechterlijke macht mag straffen geven, als iemand iets doet wat niet mag. Alle stukjes macht worden dus gecontroleerd. Daarom is scheiding van de machten zo belangrijk. Het is heel gevaarlijk als de macht niet gescheiden is. Want dan heeft één groep alle macht.
Tekst 2: Mag dat in Nederland?, mag ik je nog wat vragen? Ja hoor. Ik heb nog eens goed gekeken naar de politieke partijen in Nederland. Ik wil graag een goede keuze maken. Ze zeggen ook bijna allemaal iets over abortus en euthanasie. Maar wat is dat eigenlijk precies? Abortus is het afbreken van een zwangerschap. Dat mag in Nederland tot de 24 e week van de zwangerschap, maar alleen als de moeder in een noodsituatie zit. De moeder overlegt dit met de arts. Bij euthanasie zorgt een arts ervoor dat een ernstig zieke patiënt kan sterven zonder veel pijn, bijvoorbeeld door de behandeling te stoppen. De patiënt moet wel hebben gezegd dat hij dat echt wil! O, dank je, dat is duidelijk. Mag dat allemaal? Ik vind het wel moeilijke problemen. Ik weet niet zeker of ik ervoor ben. Er zijn ook politieke partijen die ertegen zijn. Mmm. En hoe zit het met twee mannen of twee vrouwen die samenwonen, mag dat van iedere partij? Ja, ik geloof dat homoseksualiteit van bijna alle partijen mag. Mannen mogen ook met mannen trouwen, en vrouwen met vrouwen. Je stelt wel moeilijke vragen hoor! Ik denk er ook niet iedere dag over na. Maar het is wel belangrijk om te weten! Hoe is dat eigenlijk in jouw land? Het is denk ik allemaal verboden. En dingen als eerwraak, en het slaan van de kinderen of je vrouw? Nou, dat is gelukkig ook allemaal verboden!