Zichtbeton. - Nieuwe Technische Voorlichting (draft) - Niki Cauberg, Julie Piérard

Zichtbeton - Nieuwe Technische Voorlichting (draft) - Niki Cauberg, Julie Piérard 1

(1) Alle verder vermelde info en cijfers kunnen dus nog wijzigen! [ TV Zichtbeton ] Praktische aanbevelingen Technische Voorlichtingsnota (TV) 1. Inleiding 2. Ontwerp: aandachtspunten 3. Materialen: bekisting, olie, beton en wapening 4. Uitvoeringsaspecten 5. Afwerking, bewerking, herstelling en bescherming 6. Beoordelingsmethoden 7. Bijlagen (voorbeeld bestekuitrekstel, checklist )

Betonnen constructies Stabiliteit: Eurocodes NBN EN 1990, 1991, 1992 + ANB s (+ ev. EC 8) Uitvoeringsaspecten: NBN EN 13670 en NBN B15-400 (tolerantieklasse 1 of 2) Productie en specificatie beton: NBN EN 206 et NBN B15-001 Geprefabriceerde betonelementen: NBN EN 13369:2013 en NBN B21-600:2009 en relevante productnormen Zichtbeton + esthetische eisen Architectonisch beton (ter plaatse gestort) (geprefabriceerd) Conform NBN EN 13670, NBN B15-400 (tolerantieklasse 2) en NBN B15-007 Conform PTV 21-601 3 klassen (A, B of C) 1 klasse TV : publicatie 2019/1.

Specificatie Verwachtingen Kostprijs Leidraad om projectspecificatie, kostprijs, verwachtingen, technische beperkingen en eindresultaat optimaal op elkaar af te stemmen Eindresultaat Beperkingen

[ TV Zichtbeton ] - Inleiding Zichtbetonklasse C B A Bijkomende besteding tijd en middelen (heel rudimentaire inschatting op basis van bevragingen en eindwerken) Geschatte meerkost 10 tot 50 % ten opzichte van louter structureel beton. Geschatte meerkost 30 tot 100 % ten opzichte van louter structureel beton. Geschatte meerkost 100 tot (uitzonderlijk) meer dan 500 % ten opzichte van louter structureel beton. Enkele voorbeelden van meerkosten: aangepast betonmengsel, zorgvuldiger plaatsing beton, bekistingstype en plaatsing (vaak geen systeembekisting), verzorgde contactbekisting, meer manuren, soms complexe bekistingsvormen, afdichten bekistingen, bijkomende bescherming beton, bijkomende testen,

[ TV Zichtbeton ] - Inleiding Architectonisch beton vs Zichtbeton Specifieke eigenschappen, duidelijke keuze maken

[ Overzicht ]... (draft) Technische Voorlichting Uitvoering van zichtbeton: A. Inleiding en context B. Ontwerp C. Materialen: Bekisting, beton en wapening D. Uitvoeringsaspecten E. Afwerking, bewerking, herstelling en bescherming F. Beoordelingsmethoden

Specificatie [van zichtbeton] 5.1.1 Aanduiding van de constructiedelen in zichtbeton 5.1.2 Aanduiding van de soorten zichtbeton 5.2.1 Keuze van zichtbetonklasse: eisen en beoordelingscriteria 5.2.2 Naden 5.2.3 Centerpengaten 5.2.4 Randen 5.2.5 Stortnaden 5.2.6 Dilatatievoegen 5.2.7 Schroef- en spijkerkoppen 5.2.8 Grijstint 5.2.9 Mock-up 5.2.10 Bekisting 5.2.11 Beton: bestanddelen, samenstelling, transport en productie 5.2.12 Uitvoeringsaspecten 14 punten aangestipt die vastgelegd moeten worden voor de uitvoering: in de uitvoeringsspecificatie - moment van ontwerpen of uitvoering (dus niet per se door architect, kan ook door uitvoerder, zelfs aan te bevelen voor bepaalde punten zoals bekisting, betonkeuze, uitvoeringsaspecten) -> Maximaal specificeren is niet per se positief, hierdoor kunnen verkeerde keuzes geforceerd worden

Specificatie [van zichtbeton] NBN B15-007 (1.) 5.1.1 Aanduiding van de constructiedelen in zichtbeton 5.1.2 Aanduiding van de soorten zichtbeton 5.2.1 Keuze van zichtbetonklasse: eisen en beoordelingscriteria 5.2.2 Naden 5.2.3 Centerpengaten 5.2.4 Randen 5.2.5 Stortnaden 5.2.6 Dilatatievoegen 5.2.7 Schroef- en spijkerkoppen 5.2.8 Grijstint 5.2.9 Mock-up 5.2.10 Bekisting 5.2.11 Beton: bestanddelen, samenstelling, transport en productie 5.2.12 Uitvoeringsaspecten 14 punten aangestipt die vastgelegd moeten worden voor de uitvoering: in de uitvoeringsspecificatie - moment van ontwerpen of uitvoering (dus niet per se door architect, kan ook door uitvoerder, zelfs aan te bevelen voor bepaalde punten zoals bekisting, betonkeuze, uitvoeringsaspecten) -> Maximaal specificeren is niet per se positief, hierdoor kunnen verkeerde keuzes geforceerd worden TV Zichtbeton Globale toelichting (2.) Eenvoudige voorbeelden specificatie (3.)

Specificatie [van zichtbeton] Keuze zichtbetonklasse 1. Norm NBN B15-007: Niet-limitatieve lijst van te specificeren onderwerpen bij zichtbeton Ambitieniveau afwegen ten opzichte van: uitvoeringsmoeilijkheid van het element functie van het gebouw en architecturale keuze kostprijs (kan exponentieel stijgen met eisen). 5.2.1 Keuze van zichtbetonklasse Optie 1: ZBA/1/A 2. TV Zichtbeton, 2.2: Toelichting bij Optie specificatie 2: ZBA/1/(T1, (toegespitst LBA2, HT3, op ZBA/1 VF1) en ZBA/2) De combinatie van de verschillende klassen moet technisch haalbaar zijn Indien mogelijk, uitvoering te bespreken met relevante partijen, vóór het opstellen van het lastenboek. Zodoende kan de moeilijkheidsgraad en de grootte-orde van kostprijs beter ingeschat worden. Referenties geven idee van haalbaarheid.

Specificatie [van zichtbeton] Keuze zichtbetonklasse 1. Norm NBN B15-007: Niet-limitatieve lijst van te specificeren onderwerpen bij zichtbeton Ambitieniveau afwegen ten opzichte van: uitvoeringsmoeilijkheid van het element functie van het gebouw en architecturale keuze kostprijs (kan exponentieel stijgen met eisen). 2. TV Zichtbeton, 2.2: Toelichting bij specificatie (toegespitst op ZBA/1 en ZBA/2) 5.2.1 Keuze van zichtbetonklasse. Eisen en beoordelingscriter ia Buitengevels 1 en 2: ZBA/1/B (lichtblauw op plan x) Buitengevels 3 tem. 8: ZBA/1/A (donkerblauw op plan x) Binnengevel patio: ZBA/3 (groen op plan x) Details voor ZBA/3: Houtstructuur op basis van bekistingsmatten, leverancier A, patroon B. Eisen in verband met aantal en grootte van luchtbellen, grijstint en textuur: visuele vergelijking met monster. 3. TV Zichtbeton, Bijlage 1: Voorbeeld van een eenvoudige uitvoeringsspecificatie

Specificatie [van zichtbeton] - Naden Risico om onbewust/onbedoeld bekistingssystemen uit te sluiten of heel strikt te configureren. Eventueel oriënterend werken, door te verwijzen naar symmetrie

Beperkte mogelijkheden om met systeembekistingen vooropgesteld patroon van naden te realiseren -> redenering omdraaien, laat aannemer patroon zelf voorstellen rekening houdend met oriënterende aanwijzingen

Alternatief: dragerbekisting op maat, traditionele opbouw met systeemelementen (geldt ook voor centerpenopeningen) 5.2.2 Naden Plaats naden wordt in onderling overleg bepaald op basis van gangbare bekistingsmaten (op basis van systeembekistingen*) (*indien de aftekening van naden op basis van systeembekistingen niet toegelaten wordt, dan moet dit hier expliciet verduidelijkt worden)

Specificatie [van zichtbeton] - Centerpengaten 1. Patroon -> naden/bekisting 2. Afwerking

Veel mogelijkheden : Open, zonder afwerking Betonconus ingelijmd Metalen conus ingelijmd of ingestort Mortelvulling vlak Mortelvulling verdiept -. maar ook veel fouten /problemen Max Frank GmbH & Co. KG, Marc Van Thienen WTCB 5.2.4 Centerpengaten Buitengevels : ingelijmde betonnen prefabconussen, Binnengevel patio: ingelijmde inox conussen, leverancier C, type D. Geen opgelegd centerpenpatroon voor ZBA/3 en ZBA/1/A. Voor ZBA/1/B is er wel een opgelegd centerpenpatroon. Zie hiervoor plan x.

Specificatie [van zichtbeton] - Grijstint (grijs) Cement/beton niet op kleur geproduce Homogener grijs -> wit cement + pigmenten Proefstalen niet steeds representatief (heterogeniteit op groter vlak) Oriënterende kleur! 5.2.8 Grijstint Lichte grijstint (bvb. in de range A tot F uit de BE-grijsschaal). Geen pigmenten te voorzien.

Materialen [voor zichtbeton] 1 4 Wapening 2 3

Materialen [voor zichtbeton] - Contactbekisting 1. Invloed op textuur (absorptievermogen, herhaalde inzetten/beschadiging/herstelling, aandachtspunten) 2. Invloed op luchtbellen (absorptie, keuze ontkistingsmiddel en interactie) 3. Invloed op homogeniteit tint 4. Invloed op toleranties Geen 1-op-1-relaties Weinig onderzoek Ervaring en algemeenheden

Materialen [voor zichtbeton] - Contactbekisting Lijstje to do en not to do?: expertise 1. Geen verschillende absorptie (geen materialen/ouderdom mengen) 2. Bescherming tegen weersomstandigheden, stof, 3. Aftekeningen/herstellingen in de gaten houden 4. Aansluitingen tussen panelen en kaders (o.a. rechtheid randen) 5. Rippling vermijden (materiaalkeuze/zaagranden) 6. Zuiverheid en algemene kwaliteit contactbekisting -> richtinggevende aanbevelingen 7. Testen (interactie bekisting ontkistingsmiddel beton ) 8. Afdichtingslinten/kit/ 9. 1. Invloed van contactbekisting op textuur: Onvolkomenheden bekisting = onvolkomenheden op resultaat!

C2: 2e contactbekistingsplaat, bovenop traditionele of systeembekisting C1: Contactbekisting in staalplaat (op kader) B: Naad oplevert tussen de twee metalen kaders A: Naad tussen metalen kader en contactbekisting Materialen [voor zichtbeton] - Randen

Metalen kaders geven specifieke aftekening (bij systeembekistingen met houten of kunststof contactbekisting)

Ontkistingsmiddel Geen vaste productcombinaties (enkele algemene aanwijzingen, maar zonder garantie op succes) Advies producent + bekistingsleverancier vragen Testen

Ontkistingsmiddel Voornaamste fout: teveel ontkistingsmiddel Verhoogt kans op vlekvorming, kleurschakeringen en luchtbellen Vermelde aandachtspunten: Temperatuursafhankelijk Interactie met superplastificeerder Bij staal: interactie met anti-roestmiddel mogelijk Soms invloed op kleur bij lichte tinten van beton Doka

Beton [voor zichtbeton] - cement Cement voornaamste kleurbepaler Cement niet op kleur geproduceerd, behalve wit cement (minimale Y-waarde van 80 % in systeem Yxy) Vermijden dat cement wordt voorgeschreven: aspecten zoals beschikbaarheid, logistiek, sterkte- of duurzaamheidseisen kunnen/zullen primeren Specifieke grijstint bekomen en behouden is niet evident (soms toch kiezen voor wit cement + pigment) Zand en granulaten spelen pas in 2 e orde mee voor kleur (wel bij bewerkingen)

Doorgang (%) Beton [voor zichtbeton] mix design Minimaal gehalte aan fijne deeltjes < 250 µm D max (inclusief cement, eventuele toevoegsels en kleurstoffen, en fijne fractie van het granulaat) 8 mm 475-525 kg/m³ 165 180 l/m³ 14 16 mm 20 22 mm 425-475 kg/m³ 145 165 l/m³ 375-425 kg/m³ 130 145 l/m³ Inert skelet D max 16 mm 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,01 0,1 1 10 100 Zeefopening (mm) W/C-factor 0.55 en zo constant mogelijk Gehalte aan cement of bindmiddel 350 kg/m³

Wapening [voor zichtbeton] 1. Aftekening van roeststrepen ten gevolge van de wapening; 2. Aftekening van wapening (door ontmenging); 3. Aftekening van afstandhouders.

Wapening [voor zichtbeton] Minimaal contactvlak Aangepaste vorm voor goede omhulling Geen lijnvormige afstandshouders Eventueel kleur afstemmen op beton

[ Overzicht ]... (draft) Technische Voorlichting Uitvoering van zichtbeton: A. Inleiding en context B. Ontwerp C. Materialen: Bekisting, beton en wapening D.Uitvoeringsaspecten E. Afwerking, bewerking, herstelling en bescherming F. Beoordelingsmethoden

Uitvoering [van zichtbeton] voorbereiding Document 1. Bouwplannen Overzichtsplannen 2. Uitvoeringsplan van de bekisting Type uitvoeringsplan of procedure Maatvoering en toleranties, fasering, details, type en zichtbetonklasse (moet op elk uitvoeringsplan duidelijk zijn), 3. Wapeningsplannen 4. Bekistingsplan 5. Uitvoeringsprocedures Diverse werkplannen: Beton Uitvoeringsaspecten Mockup Detaillering wapening, buigstaat, cfr. TV 217 + betonspecificatie (? of apart te definiëren) Technische details over de bekistingsconfiguratie en de gebruikte bekistingsmaterialen zoals contactbekisting, centerpennen, latten, naden en voegen, ontkistingsmiddel, enz. Betonspecificatie + afspraken rond bestanddelen, samenstelling, transport en productie Werkplan plaatsing wapening Werkplan betonstorten (bestelling en levering, methode, storthoogte, stortsnelheid, planning, verdichten, ), Werkplan bekisten en ontkisten, ontkistingstermijnen. Werkplan nabehandelen en beschermen, Detaillering mock-up, ondermeer: aantal, afmetingen en configuratie (integratie hoeken, ramen, representatieve wapening, ), bekistingsmateriaal, ontkistingsolie, betontype, uitvoeringsmodaliteiten (bekisten en ontkisten, bewaring, ), specifieke uitvoeringstechnieken, Uitbreiding NBN EN 13670 -> te behandelen aspecten voor zichtbeton aanwezig/afgesproken en duidelijk? -> Scenario : welke materialen en procedures? Afwerking en herstellingen Werkplan herstelling, methoden, materialen, Werkplan lange-termijn bescherming: hydrofuge,...

Uitvoering [van zichtbeton] bekisten Checklist of Scenario Controle plaatmateriaal, zuiverheid, aftekeningen, Stellen: haaksheid, aansluitingen en afdichtingen, conussen, Procedure ontkistingsolie Procedure storten en trillen (logistiek haalbaar?) Bescherming nodig?.

Uitvoering [van zichtbeton] wapenen Checklist of Scenario Afstandshouders Vastzetten wapening Roestvervuiling vermijden: wachtwapening, kist zuivermaken, Geen wapening tegen gerealiseerd zichtbeton.

Uitvoering [van zichtbeton] betonneren Bestellen en leveren: betonkwaliteit controleren (visueel, slump, bij ZVB meer parameters controleren) Hoge en lage temperaturen vermijden, evenals regen Betonvolumes goed afstemmen Stortplan + materieel (timing trillen vs timing storten) Werkplan ontkisting (timing/maturiteit!) + nabehandeling Algemene aanbevelingen EN 13670 (valhoogte, laaghoogte, )

Uitvoering [van zichtbeton] ontkisten Minimumsterkte Maturiteit: ontkisten op zelfde ouderdom

Uitvoering [van zichtbeton] nabehandelen Moeilijk: meeste methodes geven aftekening

Uitvoering [van zichtbeton] nabehandelen/beschermen

Afwerking [van zichtbeton] Afwerken is steeds mogelijk (en ook vaak nodig): wegnemen vuil, zuiver maken (droog opwrijven, afborstelen, afspoelen, licht opschuren, ) NIET: herstelmortels of andere middelen op basis van bindmiddelen gebruiken -> herstellen

Herstellen [van zichtbeton] Bijna altijd aftekening Moeten steeds mogelijk zijn, maar techniek te bespreken + eventueel testen Resultaat herstelling: binnen esthetische eisen + duurzaam Bouwheer mag herstelling weigeren, maar vervolgens constructie niet afkeuren Algemene aanbevelingen TV 231: - Aanhechting - Kleur - Microstructuur/porositeit - Evaluatie in droge toestand, met punctuele meting

Bescherming [van zichtbeton] Ruwbouwmateriaal = afwerkingsmateriaal -> bescherming belangrijk Alle partijen informeren (bvb. niet schrijven, slijpen, ) Langere termijn: hydrofuge vaak interessant

Zichtbeton - Nieuwe Technische Voorlichting (draft) - Niki Cauberg, Julie Piérard 47