Portfolio Nationale Boomgaardenstichting vzw 1
Inhoud Voorstelling Nationale Boomgaardenstichting vzw... Werking NBS Vrijwilligerswerking... Educatie... Determinatie... Pomologia... Ledenwerking... NBS mechelen... Bibliotheek... Beheer en behoud hoogstamboomgaarden Kwekerijen... Plantactie... Genenbank Vlaanderen... Ondersteuning van aanplant tot snoei... Samenwerking gemeenten... Realisaties Boomgaardrealisaties 2015-2016... De Sapmobiel... De KERS... Nationale Fruittentoonstelling... Bilzen de Boom in... EUROPOM... De Bij-Mobiel... Publicaties... Pomologie... 3 5 6 7 8 9 10 11 13 14 15 16 17 19 20 21 22 23 24 25 26 27 2
Nationale Boomgaardenstichting vzw Vereniging voor pomologie, boomgaard-, Fruittuin- en landschapsbeheer Leopold III-straat 8, 3724 Vliermaal-Kortessem tel 0032 (0)12 39 11 88 - info@boomgaardenstichting.be www.boomgaardenstichting.be De Nationale Boomgaardenstichting is een vzw die als doelstellingen heeft het behouden, beheren en verwerven van waardevolle boomgaarden, hun flora en fauna het uitbouwen van fruitvariëteitencollecties met nationale en lokale betekenis sensibiliseren tot instandhouding en heraanplant van boomgaarden verzorgen van educatieve en recreatieve activiteiten rond boomgaard en natuur pomologisch studie- en opzoekingswerk centraliseren van pomologische werken, gravures, werktuigen en ander ooftkundig patrimonium (H. Vandommele fonds) promoten en aanbieden van fruitgebruik in al zijn vormen en uitbouwen van een kenniscentrum ten dienste van eigenaars van boomgaarden en kleine landschapselementen Pomologisch studie- en opzoekwerk De NBS verzamelt en bewaart het erfelijk materiaal van onze oud-vlaamse en Nationale fruitrassen in een reusachtige moedercollectie Genebank Flanders. Maar ook ter plaatse in het landschap, in meer dan 100 ha verzamelboomgaarden over het hele Vlaamse land verspreid. Jaarlijks worden een duizendtal binnengebrachte vruchten gedetermineerd en gescreend. Prospectie en onderzoek Prospectie en onderzoek naar oude rassen in lokale boomgaarden en aanplantingen, alsmede de studie van onze lokale fruitrassen gaat onverminderd door. Elk jaar worden enkele verloren gewaande rassen teruggevonden, voor het eerst pomologisch beschreven en voor het nageslacht bewaard. Activiteiten Voor het publiek organiseert de NBS cursussen en lessen, en activiteiten zoals de Kersenhappening in Alden-Biesen, de Nationale Fruittentoonstelling telkens in een andere provincie in Vlaanderen en de internationale EUROPOM -expo in een Europese beurtrol. 3
4 werking NBS
Vrijwilligerswerking De werking van de NBS steunt op een netwerk van vrijwilligers, verspreid over gans Vlaanderen. NBS streeft naar de uitbreiding en verjonging van het netwerk van plaatselijke NBS afdelingen, contactpersonen en werkgroepen. NBS vrijwillige medewerkers: Voor het geven van boomgaardrondleidingen, lessen, cursussen en voordrachten steunt de NBS grotendeels op vrijwilligers, die de betreffende onderwerpen goed beheersen en dit kunnen doorgeven aan de geïnteresseerde deelnemers. Verder wordt er tijdens grote activiteiten en tentoonstellingen beroep gedaan op tientallen vrijwilligers die mee info- en demostanden bemannen. NBS contactpersonen: NBS is gevestigd in Limburg maar in iedere provincie hebben we lokale contacten en personen die kunnen aangesproken worden betreffende NBS activiteiten en boomgaard gerelateerde vragen of problemen (zie rode stippen op het kaartje van de ledenspreiding). Deze lokale contactpersonen kunnen inspringen bij het organiseren en het kenbaar maken van een NBS activiteit in de betreffende regio. Op deze manier kunnen we toch een zo groot mogelijk publiek bereiken over gans Vlaanderen. NBS plaatselijke afdelingen: Momenteel is er een plaatselijke NBS afdeling te Mechelen. Dit is een groep NBS vrijwilligers, die zich verenigd hebben als lokale afdeling van de NBS. Een doelstelling van de NBS is om meerdere plaatselijke afdelingen, verspreid in Vlaanderen, op te richten, om alzo de plaatselijke werking te versterken. We focussen hiervoor in de eerste plaats op de provincies Oost- en West-Vlaanderen. NBS werkgroepen: Deze werkgroepen zijn actief rond beheerde boomgaardgebieden of betreffende specifieke onderwerpen: Keizelwerkgroep, Diepenbeek Werkgroep Alden Biesen, Bilzen Werkgroep boomgaard Abdij, Vlierbeek Leivormen (Johan Baecke), Balen Kinderboerderij Tivoli, Mechelen Hof ter Saksen, Beveren Meylandt, Heusden-Zolder boomgaardcollectie Mahieu, Oudenburg druivenwerkgroep Padonck, Borgloon Al de vrijwillige medewerkers, contactpersonen en plaatselijke afdelingen krijgen ieder kwartaal een contactbrief voor NBS vrijwilligers, met de nodige inlichtingen over de NBS activiteiten en de laatste nieuwtjes over de verenigingswerking. 5
Educatie De NBS is sinds januari 2006 officieel erkend als Gewestelijk Centrum voor Landbouwvorming. In dit kader verzorgt de NBS jaarlijks minimum een volledige lessenreeks Hoogstamfruitbomen en kleinfruit, aanplanting, vermeerdering, snoei en verzorging. De deelnemers aan deze lessenreeks kunnen na een geslaagde cursustest een officieel erkend getuigschrift ontvangen. De lessenreeks wordt jaarlijks in een andere provincie georganiseerd, roterend door Vlaanderen. Vooraf inschrijven is gewenst, omdat de vraag dikwijls groter is dan het maximaal aantal deelnemers (50). Hoogstamfruitbomen en klein fruit, aanplanting, kweek, snoei en verzorging Vrieselhof, Oelegem (Ranst) za 27 feb 16 za 12 mrt 16 za 19 mrt 16 za 23 apr 16 za 21 mei 16 za 25 juni 16 za 20 aug 16 za 24 sept 16 Fruitbiologie en de fruitboom als levend organisme - theorieles Grondbewerking, planttechnieken en principes van de snoei - theorieles Vorm- en onderhoudssnoei - praktijkles op locatie Sleunen van fruitbomen - praktijkles Enttechnieken - praktijkles Kleinfruit - theorieles Herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding - theorieles Herkennen van ziektebeelden en hun biologische bestrijding - praktijkles Oculeren en chipbudden - praktijkles Zomersnoei - praktijkles Variëteitenkeuze en het oogsten en bewaren van fruit - theorieles Verder organiseert de NBS jaarlijks nog een twintigtal afzonderlijke lessen, zowel theoretisch als praktisch over vorming, verzorging, snoei, bestuiving, veredelen van vruchtbomen en over het gebruik van de geoogste vruchten. De lessen worden verspreid in Vlaanderen gegeven; het actuele aanbod kan je steeds raadplegen op onze website www.boomgaardenstichting.be onder de rubriek Activiteiten. 6
Determinatie Jaarlijks worden 10-tallen boomgaarden bezocht en variëteiten verzameld waarvan het vermoeden bestaat dat het om belangrijke lokale en/of nationale eigenheden zou kunnen gaan. Ook worden er op regelmatige basis vruchten binnen gebracht door leden en fruitliefhebbers. Jaarlijks worden er zo n 1000 stalen onderzocht en gedetermineerd. Stropneuzen, Peremotten,. werden zodoende weer aan ons patrimonium toegevoegd. Ze kunnen vanaf nu weer worden vermeerderd en terug in het landschap gebracht. Determinatiesessies door kenners pomologen zijn een onontbeerlijke stap in het op naam brengen van onbekende rassen in onze fruittuin en boomgaard. Iedereen die de variëteitsnamen van de bomen uit boomgaard of fruittuin wenst te kennen, kan vruchtstalen aan de NBS bezorgen, op het secretariaat of tijdens NBS activiteiten. Onze pomologen zullen deze zo snel mogelijk trachten te onderzoeken en de juiste variëteitsnamen te determineren om deze mee te delen aan de geïnteresseerden. Jaarlijks komen we zo weer enkele zeldzame of speciale variëteiten op het spoor. 7
Pomologia Pomologia is het driemaandelijks ledenblad van onze vereniging. Het verschijnt in de maanden maart, juni, september en december. POMOLOGIA is een fruitteeltvakblad in de breedste zin van het woord. Het behandelt de Pomologie (vruchtenstudie) algemeen, de fruitboomteelt in het bijzonder en de landschappelijke aspecten van boomgaard en landschap. Het richt zich zowel tot de liefhebber als de beroeps, tot de eigenaar van fruittuin of boomgaard als tot de beheerders van boomgaarden en Kleine Landschapselementen. Eigenlijks is het,op een populair wetenschappelijke basis voor elke belangstellende bestemd. Pomologia verschijnt in kleurendruk op 52 blz, wat 108 blz. gerichte fruitteeltberichtgeving per jaar oplevert. Het is gesteld in een handig A5 formaat en wordt onder gesloten omslag toegezonden. De meeste publicaties zijn echte verzamelitems geworden. De eerste jaargang dateert van 1985 en is sindsdien is het tijdschrift ononderbroken verschenen. In 2009 viert het zijn 25 jarig bestaan en zijn 100ste Pomologia. Bij die gelegenheid worden 20 reeksen van de 25 jaargangen ingebonden genummerd en als bibliofiel exemplaar aan de liefhebber en verzamelaar aangeboden. 8
Ledenwerking NBS verenigt en vertegenwoordigt zo veel mogelijk geïnteresseerden in boomgaarden, fruitvariëteiten, fruit in de fruittuin, fruitverwerking en fruitkundig erfgoed. De hoofddoelstelling van de NBS is het behouden en uitbreiden van het hoogstam boomgaardareaal in Vlaanderen, tezamen met de traditionele en lokale boomgaardvariëteiten. Hiervoor wenst de NBS samen te werken met iedereen die interesse vertoont om mee dit doel te bereiken. Lidmaatschap bij de NBS geeft een extra stimulans aan de werking en vergroot het draagvlak voor het bereiken van de NBS missie. Word lid van de NBS vzw en vervoeg de groeiende kring van natuur- en fruitliefhebbers! Gewoon lidmaatschap: 20,00/jaar (buitenland: 25,00/jaar). Steunend lidmaatschap: 50,00/jaar Gemeenten en instanties: 125,00/jaar Leden krijgen 4 x per jaar het ledenblad Pomologia toegestuurd. Verder genieten ze kortingen bij NBS lessen en cursussen waar een bijdrage moet voor betaald worden. Kaartje met ledenspreiding De positieve trend in onze ledengroei zette zich in 2015 onverminderd door: 2082 leden, enkel in Vlaanderen, hierbij tellen we nog een honderdtal leden in Wallonië en het buitenland. 9
NBS Mechelen Een aantal vrijwillige medewerkers van de vzw Nationale Boomgaardenstichting verzorgen de lokale activiteiten. Ze hebben zich tot doel gesteld de kennis omtrent fruit in het algemeen te vergaren en door te geven aan alle belangstellenden. In het bijzonder krijgen de oude fruitsoorten veel aandacht en specifiek de variëteiten welke door Mechelse Pomologen in de vorige eeuwen werden ontwikkeld. In 2016 viert de afdeling NBS-Mechelen haar 30-jarig jubileum. Dit doen zij door: het beheer van een boomgaard in het Tivolipark te Mechelen het geven van lessen en cursussen tentoonstellingen proefdagen in de boomgaard verstrekken van info demonstraties van snoei en veredeling publicaties een website 10
Bibliotheek Het NBS Vandommele-FONDS Reeds jaar en dag verzamelt de NBS zoveel mogelijk publicaties van en door Belgische pomologen gerealiseerd. Waar mogelijk werd getracht bibliotheken en mediatheken van vooraanstaande fruitdeskundigen te verwerven om het behoud te verzekeren en ze voor verspreiding en/of verlies te beschermen. Met de bescheiden middelen waarover we konden beschikken is ons dat tot op heden niet onaardig gelukt. momenteel hebben we zo n 4000 fruitkundige boekwerken in ons bezit. Sedert het ontstaan van de vereniging werden meerdere bibliotheken van vermaarde pomologen en fruitdeskundigen verworven, meestal door schenking maar ook door aankoop, o.a.: Edmond Van Cauwenghe (bibliotheek en archieven) Jozef Hiemeleers ( bibliotheek) Jan Heyman (bibliotheek en mediatheek) Victor Sweldens (bibliotheek, publicaties en archieven) Milly Henckaerts (bibliotheek, archieven) Tal van kleinere verwervingen..en niet in het minst, het archief, publicaties en bibliotheek van de heer Herman Vandommele. Reeds jaren geleden lanceerde hij het idee tot oprichting van een conservatiefonds. Ofschoon wij het hiermee volkomen eens waren had het verenigingswerk van elke dag het opzet steeds weer voor ons uitgeschoven. In 2002 was het dan zover dat we samen met de heer Herman Vandommele het fonds konden stichten dat zijn naam draagt, het Herman Vandommele-fonds, conservatiefonds voor bibliotheek-, archief- en mediatheekmateriaal van de Belgische fruitkundigen. Momenteel heeft het fonds al een aanzienlijke bibliotheek samengebracht en een enorm fruitkundig archief uitgebouwd. Het onderhoudt contacten met een kleine 100 buitenlandse pomologische organisaties, met uitwisseling van hun wederzijdse publicaties en tijdschriften. De archivering alsmede de prospectie naar mogelijk aan te kopen of te verkrijgen pomologische werken is een enorm tijdvragend en kunnen hier dus zeker altijd hulp bij gebruiken. Ook beschikken we over een mediatheek waaronder ook zo n 20 000 dia s. 11
Beheer en behoud hoogstamboomgaarden 12
Kwekerijen Jaarlijks vermeerdert de NBS vzw onder eigen beheer een groot aantal fruitbomen: 4000 appelbomen (waarvan >3000 hoogstammen) 800 perenbomen (waarvan > 600 hoogstammen) 600 kersenbomen (waarvan > 400 hoogstammen) 500 pruimenbomen (waarvan > 300 hoogstammen) Verder vermeerderen we tientallen bomen van de verschillende variëteiten kweepeer, mispel, perziken, nectarines, abrikozen, okkernoten en tamme kastanje. Bepaalde collectiepercelen of verzamelboomgaarden worden gebruikt als stammoederbomen voor de vermeerdering van enthout. Deze bomen worden specifiek gekeurd wat betreft gezondheid en rasechtheid. 13
Plantactie Om zoveel mogelijk traditionele en lokale fruitvariëteiten terug in het landschap te brengen, organiseert de NBS iedere winterperiode (van november tot maart) een plantactie, waarbij duizenden fruitbomen (veel hoogstammen, maar tevens halfstammen, struik- en leivormen) aangeboden worden aan iedereen die geïnteresseerd is. In het aangeboden assortiment zijn vele variëteiten die in het normale circuit niet meer te vinden zijn. Jaarlijks passen we de NBS Plantfolder aan met bijkomende specialiteiten. De NBS Plantfolder verschijnt samen met Pomologia 3 of is te raadplegen via onze website www.boomgaardenstichting.be 14
Genenbank Vlaanderen Van verzameling tot NBS Genenbank Vlaanderen In de jaren 1970, na massale rooiing van onze hoogstamboomgaarden ingevolge de Europese rooipremieregeling, groeide bij een aantal ongeruste liefhebbers het verlangen om dit waardevol stukje cultuurpatrimonium te beschermen en te herwaarderen. Het boomgaardlandschap - en zijn bijhorende typische fruitvariëteiten - is enig voor onze gewesten en draagt een onschatbaar genetisch patrimonium in zich. Onder impuls van Ludo Royen werd gestart met een intensieve zoektocht naar steeds zeldzamer wordende oude variëteiten van de eigen regio. Al snel vormde zich een collectie van een 500-tal variëteiten. In de loop der jaren werd door onze vereniging naarstig aan prospecties gedaan, in boomgaarden en collecties in heel België. De verzameling groeide uit tot een grote collectie met meer dan 3500 variëteiten, nu bekend als de NBS Genenbank Vlaanderen. Waaruit bestaat deze genenbank? De NBS-Genenbank Vlaanderen bestaat momenteel uit 3500 fruitvariëteiten, gespreid over een 5-tal locaties met intensieve collectiepercelen (moedercollectie) en een 40tal ha verzamelboomgaarden in authentieke hoogstamvorm, meer verspreid over verschillende regio s. Enkele voorbeelden daarvan zijn de Steenbroekgebieden in Hoeselt (7 ha), de Keizelboomgaard i.s.m. de gemeente Diepenbeek (20 ha), de Konijnboomgaarden in Wintershoven (1ha), de Enkelenbergboomgaard i.s.m. gemeente Kortessem (6 ha), Speelhofboomgaard i.s.m.gemeente St.-Truiden (1 ha), de Pastoorsweide in Heks (1 ha), de Tivoliboomgaard in Mechelen, de Meylandtboomgaard in Zolder (1 ha), de Rijsbroek boomgaard in St. Huibrechts Hern, de Vinneboomgaard te Zoutleeuw,... Bijkomend werden ook de collecties en fructuaria van Alden Biesen en Nieuwenhoven in deze genenbank opgenomen en continue aangevuld met andere variëteiten. Op die manier kunnen meer dan 950 variëteiten aan de authentieke hoogstamvruchtbomen worden bestudeerd en behouden. Dit is uniek in Europa. 15
Aanleg boomgaard advies en praktische ondersteuning Wij geven u gericht professioneel advies, maken een plantplan op en kunnen, indien gewenst, instaan voor de volledige verdere afwerking (bijvoorbeeld i.s.m. de sociale werkplaats NBSW vzw Natuur en Boomgaarden Sociale Werkplaats). Voor de variëteitenkeuze houden we natuurlijk rekening met de wensen van de klant en stemmen dit af met de (noodzakelijke) kruisbestuiving, de bloeitijdstippen, de ziektegevoeligheid van de variëteiten en de samenstelling van de ondergrond. Op deze manier geven we de boomgaard een zo goed mogelijke start, zodat de eigenaars er zo lang mogelijk kunnen van genieten. Ook proberen we zoveel mogelijk lokale variëteiten aan te planten die typisch zijn voor de omgeving. Geïnteresseerden die de snoei en het onderhoud van de boomgaard willen beheersen, kunnen eventueel cursussen of lessen volgen bij de NBS. Diegenen die dit zelf niet meer kunnen of wensen te doen, kunnen we aanbevelen een onderhoudsovereenkomst af te sluiten bij de sociale werkplaats NBSW of een andere organisatie, die snoeiwerken in hoogstambomen kunnen uitvoeren. Tevens geven we de boomgaardbeheerders graag advies over de mogelijkheden betreffende boombeschermingen tegen graasvee of wildvraat en over de aanplant van hagen en houtkanten in de boomgaardomgeving. 16
Samenwerking gemeentes Met verschillende gemeentes in Haspengouw heeft NBS een overeenkomst waarbij de toepassing van het gemeentelijk subsidiereglement voor KLE s (Kleine Landschapselementen) rechtstreeks kan geregeld worden tussen gemeente en NBS, voor wat de aanplanting betreft van hoogstamboomgaarden bij hun inwoners. Voorjaar 2016 organiseerde Stad Aalst een groepsaankoop van half- en hoogstammige fruitbomen aangevuld met bessenstruiken en dit in samenwerking met de Nationale Boomgaardenstichting vzw. Deze actie heeft als doel fruitig groen op mensenmaat stimuleren. Ieder gezin dat een boom of struik bijzet, stimuleert tevens de korte keten, want elke zelf geplukte vrucht hoeft geen kilometers over de weg af te leggen. Aalsterse gezinnen konden elk voor maximaal 60 (waarvan 50 % voor rekening van Stad Aalst) aan inheems plantgoed bestellen. De NBS werd aangezocht de grote keuze aan lokale fruitsoorten- en variëteiten in goede banen te leiden en aan te leveren, alles netjes per pakket verpakt. De inzet was zeer groot, want tijdens het afhaalmoment op zaterdag 5 maart werden in de stedelijke werkhuizen maar liefst 750 fruitbomen en 2 200 bessenstruiken afgehaald door 420 gezinnen. Het equivalent van een beplanting van 20 ha boomgaard en 4 ha bos! Het stadsbestuur had niet minder dan 15 medewerkers ingeschakeld die de organisatie vlekkeloos lieten verlopen. Proficiat Stad Aalst, proficiat schepen van milieu, proficiat stedelijke medewerkers. Het deed ons deugd met zo een enthousiaste ploeg samen te kunnen werken. Een pluim voor allen! De NBS staat steeds klaar voor een vervolg 17
18 Realisaties
Boomgaardrealisaties 2015-2016 Ieder plantseizoen (van november tot april) adviseert de NBS tientallen nieuwe aanplantingen van hoogstamboomgaarden. Tevens worden oude boomgaarden herstelt. Voor het Agentschap Natuur en Bos werden het plantseizoen 2015/2016 acht hoogstamboomgaarden hersteld en bij aangeplant. In totaal werden er 108 hoogstam fruitbomen bij geplant. Rond de Landcommanderij van Alden Biesen herstelden we de laatste jaren de volledige boomgaardengordel. In totaal werden op de 20 ha boomgaarden bijna 1000 hoogstam fruitbomen bij geplant in opdracht van het Agentschap Natuur en Bos en de stad Bilzen. In samenwerking met het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren herstellen we in het kader van het PDPO project Fruitlandschap een groot aantal oudere hoogstamboomgaarden. De prognose is om meer dan 2000 hoogstammen te planten in het kader van dit project. Tijdens het plantseizoen 2015-2016 werden er bij 46 eigenaars 480 hoogstambomen geplant tussen de oudere fruitbomen van boomgaardrelicten., goed voor een herstel van 65 ha boomgaard. Adviesverlening in het kader van een samenwerking met verschillende regionale landschappen leidde tot tientallen hoogstamboomgaarden die nieuw aangeplant of hersteld werden: - Regionaal Landschap Noord-Hageland (Vlaams Brabant) - Regionaal Landschap Zuid-Hageland (Vlaams Brabant) - Regionaal Landschap Dijleland (Vlaams Brabant) - Regionaal Landschap Rivierenland (Antwerpen) - Regionaal Landschap Kempen Maasland (Limburg) - Regionaal Landschap Grote en Kleine Nete (Antwerpen) - Regionaal Landschap De Voorkempen (Antwerpen) - Regionaal Landschap Schelde Durme (Oost-Vlaanderen) Advies rechtstreeks aan particulieren had tot gevolg dat honderden geïnteresseerden boomgaard- en fruitliefhebbers bomen aankochten via de NBS plantactie en bomen aanboden van de variëteiten die we vermeerderden om terug in het landschap te brengen. 19
De Sapmobiel Het hoogstamfruit heeft de laatste decennia zijn economische waarde voor het traditionele verkoopcircuit verloren. De NBS zocht alternatieven om de oogst van de boomgaarden te benutten. Een van de mogelijkheden om veel kilo s op een makkelijke manier te bewaren en te benutten is er gepasteuriseerd sap van te maken. Een Leaderproject werd uitgevoerd om de werking van een mobiele unit uit te testen, waarmee sap kan gemaakt worden in de buurt van de boomgaarden die het fruit produceren. De sociale werkplaats NBSW vzw werd belast met de uitvoering van deze werkzaamheden. De Sapmobiel is een grote aanhanger waarop een fruitpers en pasteurisatiemodule zijn gemonteerd, die de appels rechtstreeks verwerken tot uw eigen, verpakt appelsap. Het fruit gaat eerst door een wasmodule, vervolgens door een rasp en bandpers waarna het sap via een buisfilter en opslag in de pasteurisatiemodu le terechtkomt. Hier krijgt het een kortstondige pasteurisatie bij 80 C. Vervolgens wordt het onmiddellijk afgevuld in een kiemvrije Bag-in-Box van 5 of 3 liter, waardoor het sap minstens 18 maanden houdbaar is. Eenmaal geopend nog minstens 2 maanden te gebruiken. Hoe gaat het in zijn werk? Iedereen, particulier en/of beroeps die over minstens 100 kg appels beschikt, kan hiervan sap laten persen bij De Sapmobiel. Tijdens het persseizoen organiseren we een 80tal persdagen, verspreid over de provincies Limburg, Antwerpen, Vlaams Brabant en een deel van Oost-Vlaanderen. Indien het sap gebruikt wordt om wijn (of andere fruitdrank) van te maken kunnen we afvullen zonder pasteuriseren. Voor de kalender van de plaatsen, sapdagen, prijzen en voorwaarden: zie www.desapmobiel.be 20
De KERS 2016 De Nationale Boomgaardenstichting (NBS) vzw organiseert jaarlijks deze Euregionale kersenhappening in het prachtige kasteeldomein van de landcommanderij Alden Biesen. De rijke hoogstamboomgaarden of fructuaria in de prachtige omgeving van de landcommanderij worden daarbij als extra troef uitgespeeld. de KERS trekt elk jaar duizenden bezoekers aan uit binnen- en buitenland, die na afloop van het evenement nog gezellig napraten waarbij oude kersenverhalen, grappige anekdoten en opgedane kennis van de ene generatie op de andere worden overgedragen. de KERS biedt dan ook voor elk wat wils! De unieke expo van meer dan 300 oude en moderne kersenvariëteiten uit de gehele Euregio staat natuurlijk centraal. Delegaties uit de omliggende landen brengen hun typische variëteiten mee en zorgen voor de lokale toets. Op regelmatige tijdstippen starten wandelingen onder begeleiding van onze gids doorheen de prachtige Hertenberg kersenboomgaard van Alden Biesen. Hier demonstreren onze plukploegen het gebruik van lange plukladders, kersenmanden en sorteertafels. De NBS - infostand voor al uw vragen aangaande snoei, aanplant en plantenziekten, aangevuld met een boeken- en materialenstand. Andere educatieve activiteiten worden aangeboden bij De Sapmobiel, de Bij-Mobiel, De lekkerste kers, bij de sap- en stroopstand, bij de presentaties kersenverwerking en in de boomgaard. Verder is het zeker de bedoeling dat de bezoekers genieten van de kersengerechten, kersengebak, kersenpannenkoeken met plukverse kersen, kersenstroopwafels, onze exclusieve Kerseloos, kersenijs, kersenwijn, kersenbier. Gezellige terrasjes en ritjes met de kersenboemel zorgen mee voor een ontspannen sfeer. 21
Nationale Fruittentoonstelling De Nationale Boomgaardenstichting (NBS) organiseert jaarlijks een fruittentoonstelling met maar liefst meer dan 500 hoogstam appel- en peervariëteiten. Ieder jaar in een andere provincie. Voor fruitliefhebbers is dit een unieke kans om kennis te maken met de vele fruitvariëteiten van weleer. Nergens vindt u zomaar direct zoveel verschillende appelen en peren samen om te kunnen vergelijken. Naast onze grote centrale expo voorziet ons programma verder in: Een proef- en aankoopstand van 10-tallen fruitvariëteiten, die op natuurlijke wijze worden geteeld in de NBS-hoogstamboomgaarden (zonder het gebruik van pesticiden, kunstmest ) Een determinatiestand: Heeft u een onbekende fruitboom? - Breng dan een viertal vruchten mee onze deskundige pomologen zullen ze trachten op naam te brengen. Een infostand NBS-plantactie: Hier kan u terecht met al uw vragen indien u hoogstambomen wil aankopen of een eigen plantproject wenst te realiseren. Een boeken- en materialenstand: unieke pomologische boekwerken of gespecialiseerd materiaal voor snoeien, enten, onderhoud Een sap- en stroopstand: Maak er kennis met onze bijzondere variëteitsappen De Sapmobiel en onze ambachtelijk gestookte stroopvariëteiten van peren, pruimen en kersen Presentatie van fruitverwerkingsmogelijkheden 22
Bilzen de Boom in Alden Biesen, één van de grootste kasteeldomeinen in de Euregio, is ook dé hoogstamboomgaard van Vlaanderen. Het landschap rond de voormalige landcommanderij is één van de weinige plaatsen in Vlaanderen waar het typische hoogstamboomgaardenlandschap intact is gebleven. Meer dan 20 hectare hoogstamfruitboomgaarden, biologisch beheerd (dus zonder pesticiden), dragen eind september volop hun vruchten. Te veel fruit om in één keer op te eten en heerlijk om puur natuur appelsap van te maken. Daarom organiseert de NBS samen met Regionaal Landschap haspengouw en Voeren, het agentschap Natuur en Bos en de stad Bilzen het meerdaagse fruitplukevenement Bilzen, de boom in plaats. Iedereen is welkom om appels te rapen en te laten verwerken tot heerlijk appelsap of om gewoon een kijkje te nemen. Op weekdagen kunnen de leerlingen van de scholen uit Bilzen, Tongeren en Riemst met hun klas komen genieten van de verschillende workshops in de boomgaard. Ook kunnen zij zelf hun appels rapen en leren hoe de Sapmobiel hier 100% natuurlijk appelsap van maakt. In totaal nemen er 36 klasgroepen aan deel (>600 lln.) In het weekend kunnen geïnteresseerde gezinnen, na inschrijving, gratis appels rapen in de boomgaard om deze daarna door de Sapmobiel te laten verwerken tot heerlijk appelsap. (In 2015 hadden we zo n 250 deelnemers.) Het fruit wordt geschud door medewerkers van de Boomgaardenstichting en er staan fruitzakken en kruiwagens klaar om het fruit te verzamelen en naar de fruitpers te brengen. 23
Europom Europom is sedert 1989 een samenwerkingsverband tussen een aantal vrijwilligersverenigingen uit verschillende Europese landen, met als voornaamste doelstelling het behoud, de promotie, de studie en de pomologie van streekeigen fruitrassen. Sedert de opstart van de internationale EUROPOM tentoonstellingen in 1989 aan het Limburgs Universitair Centrum in Diepenbeek, wordt dit gebeuren in een Europese beurtrol jaarlijks door een ander Europees land georganiseerd. Dit gebeurt telkens door liefhebbersorganisaties ter plaatse, hieronder niet van de minsten, zoals de Royal Horticultural Society (UK), Les Croqueurs de Pommes (FR), Pomologen-Verein (D) De Nationale Boomgaarden Stichting is niet enkel oprichter van het EUROPOM-consortium maar organiseerde zelf reeds EUROPOM tentoonstellingen in 1989, 1993, 1999, 2004, 2009 en 2014. Pomologie of fruit in geuren en kleuren. Soorten die bij velen onder u ongetwijfeld een lichtje zullen doen branden Meer dan 1000 appel- en perenrassen passeren de revue. Al het kleinste appeltje van Europa gezien? Al de dikste peer gevoeld? Ken je nog de Dubbel Flip? Zegt de Rode Herfstcalville met zijn rood dooraderde vlees en zijn herkomst uit de middeleeuwen je nog wat? Jaarlijks wordt door één van de leden een internationaal treffen georganiseerd met: fruittentoonstelling educatieve activiteiten voordrachten demonstraties... De laatste EUROPOM tentoonstellingen werden georganiseerd in België, Duitsland en Frankrijk. EUROPOM gaat door in Luxemburg stad en 2017 in Tsjechië. 24
De Bij-Mobiel Limburg wild van bijen is een slogan die we het laatste jaar veel gehoord hebben. Het is hoopvol dat het provinciebestuur van Limburg hiermee de nodige aandacht schenkt aan de problematiek van de bijen en de bestuiving en dit ook uitdraagt aan haar bevolking. Ook de Nationale Boomgaardenstichting wou hieraan een steentje bijdragen. Voor de fruitteelt in het algemeen en voor de hoogstamboomgaarden in het bijzonder, zijn de bijen van levensbelang. De meeste van onze fruitsoorten en fruitvariëteiten hebben nood aan kruisbestuiving, waarvoor insecten en in het bijzonder bijen van onschatbare waarde zijn. Met behulp van de provinciale subsidies voor biodiversiteitsprojecten konden we in samenwerking met BuSo-school De Dageraad uit Borgloon een werfkeet laten ombouwen tot een mobiele bijenhal, zgn. de Bij-Mobiel. Deze zal gebruikt worden voor educatieve doeleinden en als blikvanger voor het bijenleven en hun bestuivingswerk naar het grote publiek toe. Zowel de honingbij als de solitaire bijen krijgen hierbij de volle aandacht. Voor raad en advies konden we rekenen op het Provinciaal Natuurcentrum en de imkers dhr. Jos Moors en dhr. Ludo Moens. Zij waren dan ook nauw betrokken bij de ontwikkeling van de Bij-Mobiel. De sleutel is op 30/06/2015 - in de Dageraad in Borgloon - officieel overgedragen door gedeputeerde dhr. Ludwig Vandenhove aan de Nationale Boomgaardenstichting vzw. Op 12/07/2015 werd de mobiel officieel voorgesteld aan het grote publiek tijdens de KERS 2015 in Alden Biesen, een activiteit met zo n 6 000 bezoekers. De Bij-Mobiel is ondertussen bewoond door vier bijenvolken en zal zijn educatieve taak ten volle kunnen vervullen. 25
Publicaties Hoogstamfruitbomen in Limburg: Deel I: Peren Een lang gekoesterde droom werd werkelijkheid. Een overzicht van de in Limburg eertijds voorkomende hoogstamfruitvariëteiten is een stapje dichterbij. Een werk realiseren zoals voorheen voor de provincie West-Vlaanderen en Antwerpen werd gedaan, dat zowel de variëteiten van appel, peer, pruim, kers typisch voor de provincie bevat, was voor Limburg niet mogelijk. Het grote aantal variëteiten in deze grootste fruitregio van het land was hiervoor de remmende factor. We hebben gekozen voor een 3-tal deeluitgaven, waarvan deel I, PEREN in Limburg, werd gerealiseerd, netjes ingebonden en gedrukt op mat satijn papier. Het werd een 172 p. tellende uitgave in volkleurendruk met 84 vruchtbeschrijvingen, de geschiedenis en een volledige leidraad voor aanplant, onderhoud, ziekten Een verzamelitem in wording, gezien er ook nog een deel II en deel III zullen volgen. 26
Pomologie De vereniging beschikt over een uitgebreid aanbod van eigen publicaties en fruitkundige werken die de liefhebber kan aanschaffen. In dit aanbod zowel pomologische klassiekers als educatieve brochures; volledige fruitkundige werken die de specifieke fruitvariëteiten per provincie behandelen. In 2015 is de publicatie Onze Pomologen van de 19de eeuw uitgebracht, volledig in kleur. In 2016 hebben we de educatieve brochure oculeren en chipbudden opnieuw uitgegeven, volledig in kleur. Voor een volledig overzicht van het aanbod en prijzen kan je terecht op onze website: www.boomgaardenstichting.be of informeer via het NBS secretariaat: 0032 012 39 11 88 - info@boomgaardenstichting.be 27