Dit project wordt mogelijk gemaakt door:
Voor u ligt het draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd welke is ontwikkeld door Tactus Verslavingszorg in het kader van het ZonMw-programma Diversiteit in jeugdbeleid, waarbij landelijk wordt ingezet op kennisontwikkeling en versterking van het vakmanschap om betere kansen voor migrantenjeugd te creëren. Het draaiboek is voortgekomen uit onze opgedane ervaringen tijdens de ontwikkeling en uitvoering van het verslavingspreventieproject Saygı gericht op Turkse jongeren en hun ouders in de gemeente Epe. Saygı betekent respect. De naam is afgeleid van een signaal afgegeven door één van de bezorgde Turkse moeders in Epe. Uitspraak van een bezorgde Turkse moeder: Onze kinderen zijn niet meer aanspreekbaar en tonen geen respect" In het project Saygı hebben we nauw samengewerkt met Turkse jongeren, hun ouders, Stichting Koppel, Turkse vrouwengroep Zenne en de gemeente Epe. Ook netwerkpartners zoals politie, maatschappelijk werk, het onderwijs en de Moskee zijn betrokken. Het project heeft geleid tot een groter bereik van Tactus onder de Turkse jongeren en hun ouders in Epe en een verbeterde samenwerking met netwerkpartners in de deze gemeente. Door de goede samenwerking hebben we zicht gekregen op de problematiek en konden vroegtijdig en gericht interventies worden ingezet. In dit draaiboek vindt u informatie over onze aanpak. De looptijd van het project is 21 maanden geweest en liep van 1 december 2009 tot 1 september 2011. Het draaiboek is bestemd voor medewerkers van GGD en, verslavingszorg, gemeenten en andere geïnteresseerden. Het draaiboek hebben we opgezet aan de hand van de zes fasen die het project kent: 1. Het bijeenbrengen van betrokken partijen en het formeren van een projectgroep 2. Het ontwikkelen van een scaninstrument 3. De uitvoering van de scan 4. Het aanpassen van bestaande interventies en ontwikkelen van nieuwe interventies 5. Het uitvoeren en evalueren van de preventieactiviteiten 6. Beschrijven van de aanpak en de ontwikkelde instrumenten in een draaiboek We willen alle betrokken partijen bedanken voor het resultaat van Saygı, in het bijzonder: de gemeente Epe, Stichting Koppel en de Turkse vrouwengroep Zenne. Floor van Abbema en Mira Hannink Deventer, oktober 2011 Tactus Verslavingszorg Circuit Preventie & Consultancy Mira Hannink Keulenstraat 3 0570 50 01 00 Postbus 154 E m.hannink@tactus.nl 7400 AD Deventer www.tactus.nl Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 2
Aanleiding voor het project Saygı waren de zorgwekkende signalen die Tactus kreeg vanuit de Turkse gemeenschap, politie en gemeente en het onvoldoende bereiken van de Turkse doelgroep. Wanneer we migranten jongeren in een eerder stadium weten te bereiken kunnen problemen vroegtijdig worden gesignaleerd en kan waarnodig een betere en snellere doorverwijzing worden gerealiseerd. Om dit te realiseren is een toegankelijke, sluitende keten jeugdverslavingszorg nodig. Het samen met Turkse jongeren en hun ouders realiseren van een toegankelijke, sluitende keten jeugdverslavingszorg waardoor migranten jongeren eerder worden bereikt, problemen vroegtijdig worden gesignaleerd en een betere en snellere doorverwijzing van jongeren wordt gerealiseerd. Turkse jongeren in de leeftijd van 10-18 jaar en hun ouders. Tactus Verslavingszorg maakt zich verantwoordelijk voor het realiseren van een toegankelijke, sluitende keten jeugdverslavingszorg (zie figuur 1), waardoor de totale doelgroep jeugd wordt bereikt. Alle jeugdigen komen immers in aanraking met middelengebruik. Om de doelgroep migrantenjeugd in een eerder stadium te bereiken zijn preventieactiviteiten op maat nodig. Figuur 1: Keten jeugdverslavingszorg Het onderscheid tussen de preventieactiviteiten wordt gemaakt op basis van het moment waarop wordt ingegrepen met een interventie. Er kan worden ingegrepen wanneer er nog geen probleem is, maar ook wanneer een gezondheidsprobleem zich aan het ontwikkelen is of al zichtbaar aanwezig is. Hierbij geldt het uitgangspunt van Stepped Care. Dit wil zeggen dat preventieve interventies gericht worden ingezet waarbij geldt: we zetten niet meer dan nodig en niet minder dan verantwoord in. Saygı is een preventieproject en richt zich op de eerste drie onderdelen in de keten: 1. Universele preventie De preventieactiviteiten die worden uitgevoerd in dit kader zijn gericht op alle jongeren en hun ouders in de leeftijd 10-23 jaar die niet geïdentificeerd zijn op basis van risicofactoren. Hieronder vallen vanzelfsprekend ook de migranten jongeren en hun ouders. We zetten in het bestendigen van gezond gedrag en vroegsignalering. 2. Selectieve preventie De preventieactiviteiten die worden uitgevoerd in het kader van selectieve preventie zijn gericht op risicogroepen zoals kwetsbare groepen, moeilijk bereikbare groepen en overlastgevende groepen. Hieronder vallen onze interventies gericht op de migranten jongeren en hun ouders, die wij zien als een kwetsbare groep binnen onze samenleving. 3. Geïndiceerde preventie De preventieactiviteiten die worden uitgevoerd in het kader van geïndiceerde preventie zijn gericht op migranten jongeren die problematisch middelen gebruiken en hiervan problemen ondervinden. De interventies zijn gericht op motiveren om iets aan het middelengebruik te doen. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 3
Het realiseren van een toegankelijke, sluitende keten jeugdverslavingszorg is alleen mogelijk wanneer betrokken partijen (netwerkpartners) elkaar vinden en samenwerken. Het is noodzakelijk te beschikken over een relevant netwerk van andere professionals, migranten zelforganisaties, relevante personen in buurten en wijken. Ook is van belang dat het zo vroeg mogelijk betrekken (vanaf de ontwikkelfase) van de beoogde doelgroep een voorwaarde is. Vanaf het begin is in het project Saygı samengewerkt door netwerkpartners. De gemeente, Stichting Koppel (welzijnswerk) en de Turkse vrouwengroep Zenne zijn reeds vooraf, bij de totstandkoming van de subsidieaanvraag, betrokken geweest. Samen met Tactus zorgden zij voor de samenstelling van de projectgroep. Door het uitvoeren van interviews met de sleutelfiguren als onderdeel van de scan zijn overige netwerkpartners betrokken zoals het onderwijs, maatschappelijk werk, politie, jongerenwerk en de Moskee. De moskee is een belangrijke partij voor het project gebleken en had achteraf gezien eerder (in deze fase al) betrokken moeten worden. Het is aan te raden om vooraf goed te onderzoeken welke sleutelfiguren, in welk stadium bij het project moeten worden betrokken. Vanuit de Turkse vrouwengroep Zenne is het signaal afgegeven dat er steeds vaker drugsgerelateerde problemen onder hun kinderen afspeelden. Door de start van het project was er direct draagvlak bij deze groep vrouwen/moeders en voelden zij zich serieus genomen. In elke fase van het project is de Turkse doelgroep betrokken geweest. Aan de projectgroep hebben twee moeders deelgenomen uit de vrouwengroep Zenne. De toegepaste scan als onderdeel van het project heeft een enorme bijdrage geleverd aan de participatie van de doelgroep voor uitvoering, door interviews en focusgroepen. De vragen en behoeften zijn gepeild en hier is met de aanpassing van interventies en de uitvoering van interventies rekening gehouden. Behaalde resultaten De moskee heeft grote invloed op de Turkse doelgroep en is een zeer belangrijke partij. De moskee heeft om die reden een centrale rol in het project gekregen. De Moskee dient zo vroeg mogelijk in het project betrokken te worden. Participatie van de Turkse doelgroep en netwerkpartners heeft vele inzichten opgeleverd en is essentieel gebleken voor de aanpak. De toegepaste scan als onderdeel van het project heeft een enorme bijdrage geleverd aan de participatie van de doelgroep voor uitvoering, door interviews en focusgroepen. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 4
Om een goed beeld te krijgen van de bestaande situatie en de geschetste problemen rond middelengebruik is een scan uitgevoerd. Onderzoek is nodig om zicht te krijgen op de problemen, de achtergronden van het probleemgedrag en om te kunnen bepalen of preventie interventies aanpassingen nodig hebben. Voor het ontwikkelen van een scaninstrument is gebruik gemaakt van de RAR (Rapid Assessment and Response) methode. Het handboek RAR voor doelgroepen met problematisch middelengebruik (CVO & Trimbos instituut, 2004) is als leidraad gebruikt. Een belangrijk kenmerk van RAR is het gebruik van meerdere indicatoren en gegevensbronnen om in een korte tijd een zo betrouwbaar beeld van een situatie te verkrijgen. De RAR bestaat uit een mix van veelgebruikte onderzoeksmethoden zoals interviews, observaties, focusgroepen en schattingstechnieken. Binnen het project Saygı hebben we gekozen voor een mix van drie methoden: Bestaande informatie onderzoeken (literatuurverkenning). Interviews met sleutelfiguren. Focusgroepen met de Turkse doelgroep. Om het ontwikkelingsproces te structuren en te organiseren zijn in afstemming met de projectgroep een aantal centrale thema s geformuleerd. De centrale thema s in de scan waren: Bereik van de doelgroep / toegang tot de doelgroep. Perceptie van gezondheid in het algemeen. Perceptie middelengebruik en communicatie hierover. Bekendheid (imago) verslavingszorg. Mogelijke preventieve interventies. Deze centrale thema s (sleutelvragen) vormden het kader voor alle stappen in het informatieverzamelingproces. Tijdens het RAR proces zijn deze verder gedifferentieerd tot meer gedetailleerde vragen op basis van resultaten uit voorgaande verzamelfasen. Behaalde resultaten De scan is een bruikbaar instrument. De mix van drie onderzoeksmethoden: literatuuronderzoek, interviews sleutelfiguren uit de gemeenschap en focusgroepen met Turkse jongeren en hun ouders heeft waardevolle informatie opgeleverd. Saygı heeft geresulteerd in een bruikbaar scan instrument welke gebruikt kan worden op andere plekken. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 5
Door het verzamelen van informatie, het uitvoeren van interviews met de sleutelfiguren en het houden van de focusgroepen is zicht verkregen op wat er speelt in de gemeente Epe, weten in hoeverre het huidige, bestaande preventieve aanbod aansluit en welke aanpassingen er gedaan moeten worden om de toegankelijkheid van de preventieactiviteiten ten behoeve van de Turkse jongeren en hun ouders te vergroten. De uitvoering van de scan heeft meer tijd in beslag genomen dan bij de start van het project gepland. Het project liep daardoor een achterstand van vier maanden op in de tijdsplanning. De uitvoering koste meer tijd dan verwacht door de benodigde acties voor het winnen van vertrouwen en wegnemen van weerstand bij de doelgroep. De literatuurverzameling heeft bijgedragen aan inzicht in de factoren die van invloed zijn als het gaat om verslavingspreventie ten behoeve van de migrantendoelgroep. Tactus heeft bestaande informatie verzameld en deze verzameling bestond uit wetenschappelijke literatuur, beleidsdocumenten zowel landelijk als lokaal en webinformatie. De vijf centrale thema s zorgen voor focus tijdens dit informatieverzamelingproces. De verzamelde informatie is voorgelegd aan de projectgroep en besproken. Vraagtekens en discussiepunten zijn vastgelegd en deze hebben we meegenomen bij de 2 e onderzoeksmethode: interviews met sleutelfiguren. De projectgroep heeft de lijst van belangrijke sleutelfiguren samengesteld. Tijdens de uitvoering van de interviews bleek soms dat het relevant leek om nog een sleutelfiguur toe te voegen aan de lijst. Hier zijn we flexibel mee omgegaan. Naast de relevante gegevens waar steeds meer zicht op kwam, heeft dit onderdeel van de scan een enorme bijdrage geleverd aan het leggen van contacten, de interviews zorgden voor een 1 e stap in het creëren van draagvlak en het winnen van vertrouwen. Een belangrijke meerwaarde van de scan is dan ook dat de betrokken partijen tijdens de uitvoering van de scan elkaar steeds beter hebben leren kennen en de samenwerking heeft bevorderd. De uitkomst van de interviews hebben we besproken in de projectgroep. Opnieuw zijn vraagtekens en discussiepunten vastgelegd en deze zijn meegenomen in de voorbereiding van de 3 e onderzoeksmethode: focusgroepen. De focusgroep hebben we seksespecifiek ingericht. Er zijn in totaal 4 groepen gehouden. Een groep mannen/vaders, een groep vrouwen/moeders, een groep jongens en een groep meisjes. De focus in de gesprekken lag op het verkennen van behoeften in de uitvoering van preventieactiviteiten. We hebben zicht gekregen op seksespecifieke signalen, zorgen, kansen en belemmeringen. Behaalde resultaten Met de scan is er zicht verkregen op zorgwekkende signalen en geschetste problemen, huidig bereik en mogelijkheden om deze te vergroten en het in kaart brengen van het netwerk en het preventieaanbod, behoeftes en hiaten. Tijdens het project bleek dat vertrouwen en draagvlak creëren bij sleutelfiguren en netwerkpartners een continue factor is. Tijdens de uitvoering van het gehele project is hier intensief op geïnvesteerd. Een belangrijke meerwaarde van RAR is dat de betrokkenen tijdens de uitvoering van de scan elkaar beter leren kennen waardoor de kans op ontstaan van duurzame relaties toeneemt. Ook wordt er draagvlak gecreëerd voor implementatie en neemt de kans op werkbare en toepasbare interventies toe. De scan is een belangrijke investering in de participatie van de doelgroep, het creëren van draagvlak en vertrouwen geweest binnen de Turkse gemeenschap. De doelgroep stond hierdoor open voor contact met de verslavingszorg. Tevens heeft de uitvoering van de scan geleid tot een verbeterde samenwerking met betrokken partijen. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 6
Een uitkomst uit de literatuur is dat generieke programma s op zich effectief kunnen zijn voor verschillende groepen, maar dat aanpassingen hun bereik, retentie en daarmee effectiviteit wellicht aanzienlijk kunnen verhogen. Daarnaast kunnen aangepaste interventies beter tegemoet komen aan specifieke behoeften waarin generieke interventies niet voorzien. De uitkomsten van de scan zijn leidraad geweest voor de ontwikkeling van de interventies. In afstemming met de projectgroep zijn geschikte interventies geselecteerd en waarnodig aangepast. De volgende uitkomsten van de scan hebben geleid tot het aanpassen van bestaande interventies en de ontwikkeling van nieuwe interventies; Er is een taalbarrière. De doelgroep heeft veel behoefte aan informatie, ook buiten verslavingsproblematiek over sociaal maatschappelijke thema s. De doelgroep ouders heeft behoefte aan informatie om de eigen kinderen voor te lichten in de opvoeding en voor hun eigen kennis. Er heerst een groot taboe op middelengebruik; de vraag voor de doelgroep is hoe dit onderwerp bespreekbaar te maken. Dit betekende dat de interventies moesten bestaan uit leuke en laagdrempelige activiteiten in eigen taal over middelengebruik en het bespreekbaar maken. De focus in de activiteiten is gelegd op het creëren van draagvlak en kennisvermeerdering bij de Turkse doelgroep. Uit de bevindingen van de scan zijn interventie mogelijkheden verkend en zijn interventies aangepast voor een optimale aansluiting bij de doelgroep. Daarnaast zijn ook nieuwe interventies ontwikkeld in samenwerking met de doelgroep. Het project heeft de volgende interventies ontwikkeld. Universele preventie Selectieve preventie Geïndiceerde preventie Preventie interventie gericht op alle jongeren en hun ouders in de leeftijd 10-23 jaar zoals preventie in het onderwijs en preventie in PGO gesprekken (GGD) Een folder voor de Turkse doelgroep Een voorlichting over het project voor sleutelfiguren en intermediairs Voorlichting aan ouders/ opvoeders Voorlichting theater Kactus voor ouders Deskundigheidsbevordering voor intermediairs Groepsvoorlichting moeders en dochters Groepsvoorlichting vaders en zonen Funlichting; Tutten met (meiden) Funlichting; Lalleballen (jongens) Tabel: Overzicht interventies universele, selectieve en geïndiceerde preventie Individuele gesprekken Consultering en adviserende gesprekken met ouders/opvoeders Behaalde resultaten De aanpassingen en ontwikkeling van het preventie aanbod op basis van de scan, op de drie preventieniveaus (universeel, selectief en geïndiceerd) hebben geleid tot een toegankelijk aanbod waarmee de doelgroep is bereikt. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 7
Een tweetal reacties van deelnemers aan preventieactiviteiten binnen het project Saygı: Ik ontdek nu dat Oxazepam ook in de drugskoffer zit. Ik gebruik het elke dag en weet niet dat het met drugs te maken heeft. Nu je het zegt, als ik het een dag niet gebruik dan ga ik trillen en word ik agressief. Eigen kinderen worden voorgelicht tijdens een familie vergadering en over roken wordt gezegd: nooit sigaretten van anderen aannemen. Als je wilt roken doe dat dan in het bijzijn van een familielid. De bijgestelde preventie activiteiten zijn uitgevoerd ten behoeve de Turkse jongeren en hun ouders. Gezien de taalbarrière hebben we gekozen voor de inzet van laagdrempelige en aansprekende voorlichtingen in eigen taal over middelgebruik en het bespreekbaar maken. Om de communicatie met de Turkse doelgroep goed te laten verlopen zijn er voor het project twee Turkse stagiaires (mannelijk en vrouwelijk) aangenomen. De informatiebehoefte bleek groot. Alle preventieactiviteiten die zijn uitgevoerd waren gericht op het geven van informatie en het doorbreken van taboes en het leren van elkaar. De mensen uit de Turkse gemeenschap leerden van de voorlichtingsactiviteiten en de voorlichters leerden op welke wijze ze zo goed mogelijk konden aansluiten bij de Turkse gemeenschap in Epe en op welke wijze en via wie de informatie aangeboden kon worden. Tactus heeft samen met de doelgroep een Turkstalige informatiefolder ontwikkeld. De folder is getest bij de doelgroep. De folder is goed ontvangen. De verspreiding is gebeurd via gemeente, welzijnswerk en huisartsen. Uit de interviews met sleutelfiguren kwam naar voren dat betrokken netwerkpartners/sleutelfiguren graag meer informatie wilden over het project en de aanpak in het project. We hebben een voorlichting verzorgd aan intermediairs. De uitkomst van de voorlichting was dat er binnen de doelgroep behoefte is aan meer informatie over gemeentelijke voorzieningen, daarbij zijn vooral de thema s medicatie, verslaving en opvoedingsondersteuning genoemd. De Turkse ouders lopen rond met veel vragen. Vragen over middelenkennis maar ook hoe zij hiermee om kunnen gaan in de opvoeding. Tijdens een koffieochtend in het buurthuis hebben we voorlichting gegeven over alcohol/drugs en opvoeding. De voorlichting is erg positief ontvangen. De ouders hadden veel vragen en gaven aan veel behoefte te hebben aan informatie, bijvoorbeeld over het begeleiding van de kinderen naar het voortgezet onderwijs omdat het beeld bestaat dat daar van alles kan wat thuis niet mag en dat er maar beperkt invloed op uit te oefenen is. Vanwege het taboe rond middelengebruik hebben we de focus in activiteiten gelegd op het bespreekbaar maken van middelengebruik en misbruik. We hebben een drietal activiteiten uitgevoerd waarbij dit doel centraal stond. Naar aanleiding van een gesprek met de Turkse vrouwengroep is er een theateravond Kactus georganiseerd. De theateravond had tot doel om de thema s rondom de verslavingszorg bespreekbaar te maken. D.m.v. van het theaterspel zijn de thema s huiselijk geweld, drugsgebruik, alcoholisme en opvoedingsondersteuning op een laagdrempelige manier bespreekbaar gemaakt. De avond is enorm positief ervaren en heeft veel losgemaakt aan emoties en gespreksstof. Er is een succesvolle voorlichtingsavond georganiseerd voor de Turkse moeders en dochters. Tijdens de bijeenkomst zijn verschillende onderwerpen besproken zoals drugsgebruik, seksualiteit, verliefdheid en opvoeding. De combinatie moeders en dochters blijkt goed te werken, dochters praten makkelijk in het bijzijn van moeders over hun gevoelens. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 8
Er is een voorlichtingsbijeenkomst georganiseerd voor de vaders en zoon. Thema s waren opvoeding, godsdienst, gebruik in relatie met godsdienst. Hoe kunnen we elkaar van dienst zijn hierin? In tegenstelling tot de dochters, praten zonen niet als vaders in de buurt zijn. Jongens vertellen in het jongerencentrum opvallend meer dan in de moskee. Opvallend was ook dat vaders wel over drugs en gokken van hun zonen willen praten, maar niet over hun eigen (gok)gedrag. Contact leggen met de doelgroep en het winnen van vertrouwen is een thema dat binnen de uitvoering van activiteiten extra aandacht nodig heeft. In dit kader hebben we een drietal activiteiten uitgevoerd. Er is een themabijeenkomst Saygı georganiseerd voor de intermediairs/sleutelfiguren die werken met de Turkse doelgroep. De bijeenkomst ging over hoe je contact maakt en onderhoud met de Turkse doelgroep. Intermediairs waren medewerkers van sociale zaken, GGD, sociaal cultureel werk, jongerenwerk, algemeen maatschappelijk werk, huisartsen en docenten. De behoefte aan een themabijeenkomst is naar voren gekomen vanuit de interviews met de sleutelfiguren. Tijdens de themabijeenkomst is er voldoende ruimte geweest voor de inbreng, vragen en discussie van de sleutelfiguren. Contactlegging met Turkse meiden hebben we vormgegeven door een combinatie van pret/plezier en praten over. De activiteit Tutten met. Hebben we uitgevoerd. De meiden hebben tijdens het opmaken voorlichting gekregen over de risico s en gevolgen van middelengebruik. Tijdens de voorlichting is de nadruk gelegd op de relatie van middelengebruik en het menselijk lichaam, bijvoorbeeld het effect van drugs/roken op huid en haar. Contactlegging met Turkse jongens bestond ook uit een combinatie van pret/plezier en praten over. Met de jongens zijn we gaan lalleballen (voetballen), waarbij de link is gelegd met middelengebruik, je lichaam en motoriek. De deelnemers leren bij volle bewustzijn wat het effect van middelen op je lichaam heeft en dat het risico's met zich meebrengt. Het doel van geïndiceerde preventieactiviteiten is om de jongeren te motiveren om na te denken over hun gebruik en waar nodig naar de zorg te leiden. Vanuit de signalen van uitgevoerde preventie activiteiten zijn de onderstaande activiteiten uitgevoerd. Individuele gesprekken met jongeren. Individueel consultgesprek met ouders. De ouders hebben tijdens het gesprek voorlichting en opvoedtips gekregen over middelengebruik. Opvallend was dat de gesprekken niet als insteek een probleem hadden, maar uitging van het gaat niet over mijn kind maar ik wil er wel graag over praten. Alle preventieactiviteiten zijn na de uitvoering geëvalueerd. De activiteiten zijn goed ontvangen. Behaalde resultaten De bijgestelde preventie activiteiten zijn uitgevoerd ten behoeve de Turkse jongeren en hun ouders. Om de taalbarrière te overbruggen is het noodzakelijk dat bij de uitvoering van de activiteiten er een tolk aanwezig is. Succesvol is de inzet van onze Turkse stagiaires gebleken. Het is van belang geweest om bij de uitvoering van de preventie activiteiten het taboe op het onderwerp en de invloed van religie hier op te onderkennen. De voorlichtingen kenmerkten zich door samenwerking. De mensen uit de Turkse gemeenschap leerden van de voorlichtingsactiviteiten en de voorlichters leerden op welke wijze ze zo goed mogelijk konden aansluiten bij de Turkse gemeenschap en op welke wijze en via wie de informatie aangeboden kon worden. Een nieuw ontwikkelde interventie was een moeder/dochtergroep. Deze interventie is onverwacht zeer succesvol gebleken. Binnen de vader/zoongroep bleek het lastiger om het taboe te doorbreken. In tegenstelling tot de dochters, praten zonen niet als vaders in de buurt zijn. Jongens vertellen in het jongerencentrum opvallend meer dan in de moskee. Opvallend was ook dat vaders wel over middelengebruik en gokken van hun zonen willen praten, maar niet over hun eigen (gok)gedrag. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 9
Dit draaiboek is ten behoeve van de implementatie van de werkwijze in andere gemeenten. We hebben gemerkt dat vanwege het innovatieve karakter van het project het wenselijk is nog meer ervaring op te doen met de doelgroep en de aanpak. Hieronder staan drie adviezen voor de implementatie van Saygı in andere gemeenten. De moskee heeft grote invloed op de Turkse doelgroep en is een zeer belangrijke partij. Wij raden aan om in vergelijkbare projecten in de toekomst de Moskee vooraf en tijdens de uitvoering te betrekken. Het betrekken van de doelgroep bij het vaststellen van de preventie aanpak is essentieel. De scan is een zeer waardevol instrument om de doelgroep bij de preventie aanpak te betrekken. De scan heeft bovendien voor veel draagvlak gezorgd en initiële weerstand weggenomen. Het is dan ook aan te raden om de scan in het vervolg weer te gebruiken. Omdat er op het onderwerp een groot taboe heerst is het belangrijk dat er tijdens alle fasen aandacht blijft voor het creëren en behouden van draagvlak en vertrouwen bij de Turkse doelgroep. Hierdoor is het van belang in alle fasen van toekomstige projecten hierin te investeren en is de benodigde tijdsinvestering hiervoor ook niet te onderschatten. Draaiboek Verslavingspreventie migrantenjeugd oktober 2011 10