Regionale bijeenkomsten Kernenfoto s 17 november 2014 - Graafschap College te Doetinchem 24 november 2014 - Zalencentrum de Radstake te Heelweg Doen is de beste manier van denken ACHTERHOEK AGENDA 2020
Een terugblik We moeten keuzes durven maken. De quote van minister Blok in het inleidende filmpje, waarmee de toon werd gezet tijdens de regionale avonden in het kader van de Kernenfoto s. Met in totaal zo n 300 bezoekers op 17 en 24 november, kan geconcludeerd worden dat veel mensen zich betrokken voelen bij het thema leefbaarheid van de kernen en het buitengebied in de Achterhoek. Aanwezig waren vertegenwoordigers vanuit onder meer het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, overheden en dorpsbelangenverenigingen. Het doel van de avonden was tweeledig. Enerzijds mensen informeren over de stand van zaken en uitkomsten van het project Kernenfoto s en anderzijds met elkaar in gesprek te gaan over belangrijke thema s en vraagstukken. De algemene stemming is dat de tijd van praten nu echt voorbij is. Met het thema Doen is de beste manier van denken werd men dan ook uitgedaagd om zelf aan de slag te gaan en actie te ondernemen. Bij binnenkomst werd mensen door Frank Bolder (LetzBuzz) en een aantal studenten al direct de vraag gesteld: wat komt u halen en wat komt u brengen? Een aantal reacties zijn opgenomen in een apart videoverslag. AmberAlert voor lokaal vraag en aanbod. Bijvoorbeeld: oma wil boodschappen doen, wie rijdt haar? Na de soep en broodjes opent gespreksleider Bob Roelofs officieel de avond en gaat in gesprek met Foppe Atema (voorzitter Stuurgroep Achterhoek 2020) en Ted Kok (voorzitter Stuurgroep Regiovisie Wonen). Wat zijn hun verwachtingen van de avond? Met behulp van stemkastjes kunnen de aanwezigen hun standpunt ten aanzien van een aantal stellingen kenbaar maken. Het merendeel van de aanwezigen ziet krimp als kans en niet zozeer als bedreiging. Toch is men zich bewust van het feit dat de Achterhoek voor een aantal grote opgaven staat. Dit vraagt om keuzes ten aanzien van het in stand houden van de leefbaarheid. Resultaten stemrondes (m.m.v. Public Result) Voorafgaand aan de stemrondes is gepeild in welke hoedanigheid de deelnemers naar de avond zijn gekomen. Op beide avonden waren vertegenwoordigers vanuit de ondernemers, overheid en maatschappelijke organisaties ongeveer evenredig verdeeld (rond de 24 %). De bewoners en categorie anders waren aanzienlijk minder vertegenwoordigd (rond de 7% van het totaal). Dat elke kern om maatwerk vraagt i.v.m. de eigen couleur locale wordt bevestigd door ongeveer 75% van de stemmen (stemming alleen op 17 november). Daarnaast geeft op beide avonden een ruime meerderheid aan leegstand in maatschappelijk en zakelijk vastgoed als een grote bedreiging voor de leefbaarheid te zien. Een grote meerderheid van de aanwezigen geeft aan dat de woningeigenaar de regie moet nemen in het toekomstbestendig maken van de woning. Ook verkiezen de meeste mensen geconcentreerde kwalitatief goede voorzieningen waarvoor men verder moet reizen dan nu (ongeveer 59%) boven minder voor voorzieningen dichtbij/in eigen kern waarbij men bereid is veel eigen tijd te investeren (ongeveer 31%).
6. De verscheidenheid tussen de kernen is groot. Dit vraagt dan ook om maatwerk per kern. In sommige gevallen is een regionaal kader nodig om er zowel op lokaal niveau als Achterhoeks niveau beter van te worden. Impressie workshops Na het plenaire deel konden mensen in twee workshoprondes zelf aan de slag. Er was keuze uit een achttal thema s. Een impressie van de verschillende workshops volgt hieronder. Voorsorteren op vitale kernen in een krachtige regio In deze workshop werd verder ingegaan op de resultaten van het project Kernenfoto s. Deze workhop had een andere opzet dan de overige workshops. Middels stemkastjes werden standpunten van deelnemers gepeild en daarover is verder gediscussieerd. Conclusies project Kernenfoto s Afgewisseld met de discussie over de stellingen, komen een aantal belangrijke conclusies uit het project Kernenfoto s aan de orde. Deze worden kort toegelicht door Hans Suurmond, projectleider Kernenfoto s. 1. Er zijn weinig extra woningen meer nodig. Met het licht op de toekomstige behoefte staat 97 procent er al van de woningen die in 2025 nodig zijn. Dit betekent dat nog maar 3 procent toegevoegd wordt. 2. Nieuwbouw zal altijd nodig blijven om de kwaliteit van de woningvoorraad op peil te houden en te blijven voldoen aan de behoeften van mensen. Meer bouwen betekent echter wel meer slopen om de leegstand op de langere termijn te beperken. 3. De grootste opgave ligt in de particuliere woningvoorraad. Daar is een kwaliteitslag nodig voor wat betreft het verduurzamen en levensloopbestendig maken van woningen. Een grote vraag is hoe particulieren bereid kunnen worden gevonden om te investeren in de kwaliteit van de eigen woning. 4. In de Achterhoek is (zowel in de 21 hoofdkernen als daarbuiten) in toenemende mate sprake van leegstaand maatschappelijk, zakelijk en agrarisch vastgoed. Een klein deel daarvan komt in aanmerking voor herbestemming; het overige deel zal uiteindelijk gesloopt moeten worden. 5. In veel kernen in de Achterhoek zijn of worden momenteel keuzes gemaakt over het al dan niet in stand houden van voorzieningen. Als deze keuzes alleen op lokaal niveau gemaakt worden, is de kans groot dat het suboptimale keuzes betreft. Het is noodzakelijk om ook op bovenlokaal niveau te kijken naar (de bereikbaarheid van) voorzieningen. Waar in het plenaire deel van de avond in de aanwezigheid de onderverdeling tussen overheid, ondernemers en maatschappelijke organisaties nog evenredig verdeeld was, lag dit in deze workshop anders. Het percentage deelnemers vanuit maatschappelijke organisaties en overheid lag hoger dan het percentage ondernemers of bewoners. Op de vraag waar woningen moeten komen die nog gebouwd gaan worden, werd heel wisselend gereageerd. Een deel van de mensen geeft aan dat dit vooral moet zijn op de plekken waar gebouwen leeg komen te staan en dat leegstaand vastgoed geschikt moet worden gemaakt voor woningen. Voor een ander deel van de aanwezigen heeft alleen nog maar bouwen in de hoofdkernen de voorkeur. Men zag levensloopbestendigheid en comfort als belangrijkste elementen voor de kwaliteit van de woning. Beide avonden laten zien dat er geen eenduidig aspect aan te wijzen is die als meest belangrijk wordt ervaren voor de kwaliteit van woningen. Het gaat in feite om de combinatie van aspecten die de kwaliteit van de woning bepalen. Commercieel vastgoed omzetten naar zorgvastgoed (zzp1-zzp4). Is al toegepast bij een aantal voormalige Rabobanken. Dit samenhangen met belegger en ontwikkelaar. Op 24 november werden de deelnemers tevens bevraagd over wat er moet gebeuren met leegkomend vastgoed. De meerderheid koos duidelijk voor de optie aan het dorp geven. Slopen en groen inrichten of er een woonbestemming aan geven, bleven duidelijk achter in de voorkeuren. Om de kernen leefbaar te houden, moet volgens aanwezigen vooral het verenigingsleven
behouden blijven. Men wijst dus niet direct fysieke elementen aan, maar vindt vooral de sociale structuur belangrijk als het gaat om de leefbaarheid. Werken aan de kwaliteit van de woningvoorraad Het maken van een kwaliteitslag in de bestaande voorraad vraagt om een nieuwe manier van denken. De verantwoordelijkheid ligt vooral bij de particuliere eigenaren zelf. Om hen te stimuleren en te faciliteren bij het aanpassen van de eigen woning (al dan niet met buurtbewoners samen), is een aantal jaar geleden de Achterhoekse Stichting Verduursaam in het leven geroepen. Voor veel particulieren geldt echter een spanningsveld tussen de financiële onzekerheid (op korte termijn) en de mogelijkheid tot waardebehoud/- vermeerdering van de woning op de langere termijn. De rol van overheid is met name stimuleren en faciliteren. Kunnen we financieringsmodellen bedenken om particulieren te kunnen faciliteren? De Rabobank richt zich onder andere op het promoten van duurzaamheidfinancieringen, maar is dit voldoende? Ideeën voor een aanpak: voorlichting geven en mensen actief benaderen, modulair bouwen, flexibel bestemmingsplan, rotte plekken duurzaam slopen, gezamenlijk de lasten dragen (bijv. middels sloopfonds of oprichten coöperatie), erfbelasting of woz-waarde inzetten voor woningaanpassingen, Rabobank initieert samen met het bedrijfsleven diverse duurzaamheidbijeenkomsten voor bewoners. Aanpak detailhandel; hoe houden we ons winkelgebied aantrekkelijk? De primaire verantwoordelijkheid ligt hiervoor bij de ondernemers/winkeliers, maar tegelijkertijd is het een opgave waarbij overheid en ondernemers samen moeten optrekken. Het belang wordt onderstreept van een aantrekkelijke openbare ruimte (aandacht voor sfeer en beleving). In het winkelgebied moet ruimte zijn voor Verduurzamen van de bestaande eigen woning en nadenken over de mobiele zorgwoning ofwel aanleunwoning. diverse doelgroepen en functies. Dit vraagt om maatwerk per kern, maar tegelijk ook om een visie op regionaal niveau om ( ongezonde ) concurrentie tussen kernen te voorkomen. Het gaat om de samenwerking tussen alle betrokken partijen; de gemeente heeft hierbij een faciliterende rol. Ondernemers moeten meebewegen met de klant om de winkelgebieden toekomstbestendig en aantrekkelijk te houden. Ideeën voor een aanpak: ruimte bieden in het bestemmingsplan voor meerdere functies in een leeg pand, nieuwe verdienmodellen ontwikkelen, samen keuzes maken op basis van kenmerken van kernen, voorlichting geven aan ondernemers om in te spelen op de veranderende vraag. De Kamer van Koophandel neemt o.a. het initiatief om de ondernemers in Aalten en de gemeente te ondersteunen bij hun plan van aanpak voor het centrum. Benutten van de lokale bewonerskracht De Achterhoek is rijk aan bewonersinitiatieven. Veel mensen voelen zich betrokken bij hun dorp en zetten zich in voor de leefbaarheid. Tijdens de workshop werd ingezoomd op concrete praktijkvoorbeelden. Op 17 november was dit het initiatief Inloophuis Doe Maar in Silvolde; een plek om elkaar te ontmoeten maar ook om samen dingen voor elkaar of voor het dorp op te pakken. Op 24 november werd iets verteld over het Creatieplein in Silvolde; een plek waar verschillende ondernemers gehuisvest zijn en waarmee economie en energie wordt gegenereerd voor het dorp. De kracht zit vaak in de aanwezigheid van een (of meerdere) kartrekker(s) die anderen kunnen enthousiasmeren en mobiliseren. Terugkerend thema is dat de overheid vooral moet leren loslaten en ruimte moet bieden voor creativiteit. Koester de verschillen tussen de kernen en zet in op maatwerk en behoefte van lokale bewoners. Daarnaast wordt meerdere malen aangegeven dat men soms wel ondersteuning kan gebruiken bij bijvoorbeeld de exploitatie van een gebouw. Wat betreft de financiering van initiatieven wordt er gerefereerd aan fondsen, het inzetten van maatschappelijk kapitaal en cofinanciering. Ook wordt benadrukt dat bij een goed initiatief het geld vanzelf wel komt. Gewoon beginnen! Ideeën voor een aanpak: platform ontwikkelen waar op initiatieven een podium krijgen en kennis kan worden uitgewisseld, ook tussen de verschillende kernen zodat men op de hoogte is van wat er elders gebeurd. Ook wordt voorgesteld regionaal één subsidieloket te realiseren. Leegstaand vastgoed: herbestemmen, vrijgeven of slopen?! Aan de hand van de leegstandsaanpak in Ulft, werden
in deze workshop de kansen en belemmeringen van leegstaand vastgoed besproken. Er komt teveel vastgoed leeg om opnieuw te bestemmen. Een groot deel zal daarom op termijn gesloopt moeten worden; voor het overige deel kan een nieuwe (definitieve of tijdelijke) bestemming gevonden worden. Het succes van leegstandsaanpakken zit volgens deelnemers vooral in het gewoon beginnen, een faciliterende gemeente en veel energie dat er in wordt gestopt. Wanneer je mensen vindt met hart voor hun dorp, dan kan dit ook elders plaats vinden. Om te bepalen welke locaties in aanmerking komen voor herbestemmen, vrijgeven of slopen is een langetermijnvisie nodig. Ideeën voor een aanpak: zo veel mogelijk lokaal regelen en regionaal faciliteren, langetermijnvisie opstellen, leegstaande gebouwen die niet van esthetische waarde zijn slopen, experimenteerruimte bieden, leegstaande kavel/ vastgoed nabij spoor herbestemmen tot Achterhoekse Tec Lab Fysiek en internetshoppen combineren. Platform bieden aan plaatselijke ondernemer om zich te presenteren aan de consumenten. Zoadat deze hier blijft kopen i.p.v. bij de internetgiganten. Hoe blijf je bereikbaar? Niet zozeer in de 21 grotere kernen worden knelpunten verwacht als het gaat om bereikbaarheid, maar juist in de kleinere kernen en het buitengebied. In sommige kernen bestaan sterke sociale netwerken en kunnen mensen samen veel voor elkaar krijgen (in wederkerigheid), door bijvoorbeeld afspraken met buren of informele vrijwilligerspools. Als overheid moet je vooral de ruimte geven aan dit soort initiatieven. Bereikbaarheid in combinatie met het thema zorg blijkt een aandachtspunt. Mantelzorgers zouden bijvoorbeeld ondersteund moeten worden en organisaties zouden meer samen moet werken en gebruik maken van elkaars kracht en netwerken. Ideeën voor een aanpak: faciliteren van initiatieven als een vrijwilligerspool, meer gebruik maken van (combinaties van) bestaande vrijwilligerspools (bijvoorbeeld van zorginstellingen), gecombineerd doelgroepenvervoer, ontwikkelen van een soort SRV wagen om kleine kernen te voorzien van informatie en diensten (op het gebied van bijv. zorg en welzijn), opzetten marktplaats voor vraag en aanbod Opdrachtgeverschap in het buitengebied. Hiermee wordt getracht vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Een flexibele opstelling van de gemeente is hierbij noodzakelijk. Echter wordt ook aangegeven dat alle Achterhoekse gemeenten daarin één lijn moeten trekken. Samenwerken en sociale netwerken spelen ook een rol bij het behouden van de leefbaarheid. Wanneer er geen zinvolle functie is voor hergebruik, is sloop een optie. Primaire verantwoordelijkheid hiervoor ligt (lokaal) bij eigenaar. Er moet ingezet worden op de bewustwording dat eigenaren de verkoopopbrengsten van hun pand lang niet altijd meer als pensioen kunnen gebruiken. Nieuwbouw moet gepaard gaan met sloop elders; maatwerk per locatie is belangrijk. Maak keuzes, geen toevoeging maar verplaatsing. Financieringsregelingen voor sloop, afstemming van voorzieningen, woningbouw contigenten en flexibiliteit in regelgeving moeten regionaal afgestemd worden. Ideeën voor een aanpak: focus op parels (maak keuzes), rood voor roodregelingen, voor nieuwbouw woningen moet eerst elders gesloopt worden, realiseren goede digitale infrastructuur, experimenteerruimte bieden (boerderijsplitsing), particulier collectief eigenaarschap leegstand, oprichten coöperatie voor aankoop en ontwikkelen agrarisch vastgoed (erfgoed) met verdienmodel voor agro-ecologische landbouw Anders kijken naar voorzieningen; hoe gaan we om met basisonderwijs? In de 21 hoofdkernen is het voorzieningenaanbod over het algemeen nog goed op peil. Druk op voorzieningen (waaronder onderwijs) ligt vooral in de kleinere kernen/ het buitengebied. Daar moet worden gezocht naar slimme combinaties van functies, zodat bewoners elkaar kunnen blijven ontmoeten. Biedt daarnaast ook ruimte voor lokaal ondernemerschap als het gaat om leegstaande gebouwen; dit vraagt om flexibiliteit van Hoe gaan we om met leegkomend vastgoed in kleine kernen en buitengebied? Maatwerkoplossingen en inzetten op kwaliteit (i.p.v. kwantiteit) is volgens deelnemers een voorwaarde om de leefbaarheid te behouden in de kleine kernen en het buitengebied. Leefbaarheid hangt niet alleen maar af van het wel of niet vinden van een nieuwe invulling voor leegstaand vastgoed. Kijk lokaal naar de sterktes en zwaktes van het gebied. In de gemeente Winterswijk loopt een pilot in het kader van Collectief Particulier
gemeenten. Echter moet dit economisch haalbaar zijn, anders komt de optie van slopen in beeld. Verschillende aspecten zijn belangrijk als het gaat om het wel of niet in stand houden van een basisschool: kwaliteit van onderwijs, leerlingenaantal, slimme combinaties met andere functies, verkeersveiligheid, financiering en de ligging. Begrip en communicatie is van belang bij het proces van het (mogelijk) sluiten van basisscholen. De kracht van de gemeenschap komt veelal naar voren als essentieel onderdeel in dit proces. Geef de samenleving meer regie, laat ouders zelf de school sluiten en kijk nog eens kritisch naar de regels (ontregel waar mogelijk). Wederom is maatwerk en flexibiliteit van belang. Ook een goede (digitale) infrastructuur is van groot belang om het onderwijsaanbod in de regio op peil te houden. Ideeën voor een aanpak: de gemeenschap zelf de school laten sluiten (i.p.v. van bovenaf opleggen), slimme functiecombinaties toelaten in gebouwen, bij leegstaand schoolgebouw waardebepaling voor dorp toepassen om wel/niet over te gaan tot sloop. Conclusies van de avond Aan het einde van de avond werd kort teruggeblikt op de opbrengst van de workshops en vooruitgeblikt op het vervolgproces van de Kernenfoto s. Tijdens de twee avonden zijn een aantal contouren van conclusies zichtbaar geworden, die van waarde zijn voor het vervolgproces. Onder andere: 1. Behoud van sterke en aantrekkelijke kernen met vitale winkelgebieden vraagt om een regionale visie. Maar wel in combinatie met lokaal maatwerk en samenwerkende partijen op lokaal niveau! 2. Voor behoud van aantrekkelijke kernen en een aantrekkelijk buitengebied zullen we moeten slopen. Daarnaast is (beperkte) nieuwbouw nodig, maar ook verduurzamen en levensloopbestendig maken van woningen en hergebruik/ herbestemming van gebouwen en materialen. 3. Huizenbezitters zijn zelf verantwoordelijk voor het verduurzamen en levensloopbestendig maken van hun woningen. Wel is het belangrijk hen hiervoor instrumenten en handreikingen te bieden. 4. Mensen kunnen veel zelf! De overheid moet durven loslaten en vertrouwen op inwoners/ ondernemers en hun initiatieven. De rol van de overheid is vooral stimuleren en faciliteren, daar waar nodig. De overheid kan bijvoorbeeld een platform bieden voor bewonersinitiatieven. Zo kunnen inwoners en anderen gemakkelijk kennis en ervaring uitwisselen. Wat gaat u doen?! Tijdens de twee avonden is mensen gevraagd om op te schrijven wat zij zelf gaan doen/bijdragen. In totaal zijn er 159 kaartjes opgehaald, welke een breed scala bevatten aan bijdragen. Dit varieert van hele concrete acties die mensen gaan ondernemen tot algemene tips/ideeën over mogelijke oplossingsrichtingen. Hieronder treft u de samenvatting van de kaartjes aan. Algemeen (kernenfoto s) 1. Gezamenlijke nog meer bekend maken/uitdragen 2. Samenbrengen van verschillende vragen en dat gebruiken voor oplossingen 3. Integraal sloopfonds voor wonen, detailhandel, VAB s, publieke gebouwen etc. 4. Bewoners bewust maken van hun toekomstige wooncarrière 5. Verduurzaming misschien wel verplicht stellen 6. Probleem is particulier eigenaarschap - 70%. Organiseer collectief eigenaarschap via kleinschalige coöperaties. Samen dragen van lasten en samen plannen voor toekomst maken 7. Voorlichting verduurzaming wonen 8. Omdenken in bereikbaarheid 9. Samenwerken met verenigingen om multifunctionele voorzieningen te kunnen behouden 10. Vraag meer het verenigingsleven, het hart van de kern 11. Geen kerktorenpolitiek meer, een gemeente Achterhoek 12. Bewoners enthousiasmeren hun woning levensloopbestendig te maken 13. Meer reclame voor de regio 14. Specifieke financiering voor kleine kernen Kwaliteit van de woningvoorraad 1. Bieden van zekerheid/verzekering/lening bij kwaliteitsverbetering woning 2. Verduurzamen van eigen woning 3. Nadenken over mobiele zorgwoning 4. Vooral kijken naar geschiktheid huizen t.b.v. bepaalde doelgroep, niet elke woning hoeft aangepast 5. Duurzaamheidfinancieringen promoten middels informatie bijeenkomsten 6. Bewoners en ondernemers betrekken middels denktank
7. Sloopfonds 8. Eigenaren investeren in eigen woning, buurt investeert in leefomgeving Detailhandel 1. Winkeliersverenigingen samenbrengen > integrale aanpak op Achterhoekse schaal 2. Beleving creëren in winkelgebieden 3. Stedelijke herverkaveling 4. Samenwerking lokale middenstand > zodat mensen meer gaan voor de lokale producten 5. Openstelling winkel afstemmen op klant 6. Concentratie winkelgebieden 7. Flexibiliteit verhuurders in tarief en contractduur 8. Fysiek met internet winkelen combineren Bewonerskracht 1. Gemeente ondersteunt bewoners initiatieven 2. Belemmeringen wegnemen 3. Van nee via nee tenzij en ja mits naar ja 4. Ontwikkelen/opzetten kleinschalige woonvormen voor kwetsbare bewoners 5. Een kern die haar eigen verantwoordelijkheid neemt Leegstandsaanpak 1. Geef ruimte aan creativiteit 2. Kiezen en prioriteren 3. Commercieel vastgoed omzetten naar zorgvastgoed (zzp1-zzp4). Is al toegepast bij een aantal voormalige Rabobanken. Dit samenhangen met belegger en ontwikkelaar. 4. Kijk naar omgevingskwaliteit 5. Niet bang zijn om te slopen als initiatieven niet het gewenste resultaat opleveren 6. Slopen panden zonder economische waarde 7. Centra herbestemmen, buiten centra slopen 8. Maak een verdienmodel 9. Samenwerken tussen gemeenten, samen kiezen waar je welke voorzieningen overeind houdt 10. Specifiek kijken waar mogelijkheden en kansen liggen Buitengebied en kleine kernen 1. Versterken omgevingskwaliteit 2. Inventieve herbestemmingen van waardevol vastgoed 3. Actief met bewoners in gesprek 4. Experimentruimte bieden voor andere gebruiksmogelijkheden 5. Regels versoepelen 6. Splitsen boerderijen 7. Bedrijfsgebouwen in buitengebied 8. Coöperatie = aankoop en ontwikkelen agrarisch vastgoed (erfgoed) met verdienmodel en agro ecologische landbouw Bereikbaarheid 1. AmberAlert voor lokaal vraag en aanbod. Bijvoorbeeld: oma wil boodschappen doen, wie rijdt haar? 2. Verbinding leggen tussen wat de overheid doet (basis) en initiatieven vanuit de bevolking 3. SRV wagen met aanbod van informatie en diensten op het gebied van zorg en welzijn Basisonderwijs 1. Onderwijsfunctie combineren met andere functies (in hetzelfde gebouw) 2. Regionale afstemming onderwijsvoorzieningen 3. Vooral kijken naar de kwaliteit van het onderwijs