AFWIKKELING VAN DE FAILLISSEMENTSBOEDEL EEN WETENSCHAPPELIJKE PROEVE OP HET GEBIED VAN DE RECHTSGELEERDHEID PROEFSCHRIFT TER VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR AAN DE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT NIJMEGEN, VOLGENS BESLUIT VAN HET COLLEGE VAN DECANEN IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG 5 SEPTEMBER 1997 DES NAMIDDAGS OM 3.30 UUR PRECIES DOOR GERARDUS ADRIANUS JOHANNES BOEKRAAD geboren op 18 december 1969 te Linschoten W.E.J. TJEENK WTLLINK 1997
INHOUDSOPGAVE Lijst van afkortingen XI Inleiding 1 Hoofdstuk 1 Drie soorten schulden in faillissement 5 1.1 Uitgangspunt: paritas creditorum 5 1.2 Faillissementsschulden, niet-verifieerbare schulden en boedelschulden 7 1.3 Probleemstelling en plan van behandeling 9 1.4 Rechtvaardiging voor de achtergestelde verhaalspositie van schuldeisers van niet-verifieerbare vorderingen 13 1.4.1 Fixatiebeginsel 13 1.4.2 Jurisprudentiele ontstaanscriteria voor vorderingen 15 1.4.3 Uitzonderingen op het fixatiebeginsel 17 1.4.4 Het faillissementsbeslag vergeleken met een individueel beslag 22 1-5 Rechtvaardiging voor de bevoorrechte verhaalspositie van boedelschuldeisers 30 1.5.1 Inleiding 30 1.5.2 Boedelschulden als kosten van executie en vereffening 31 1.5.3 Boedelschulden als passiva van een afgescheiden vermögen 35 1.5.4 Verband tussen beide benaderingen 48 1-6 Tussenbalans 48 1-7 Criteria voor de afbakening van de drie soorten schulden in faillissement 49 1-8 De afbakeningscriteria toegepast op enkele na de faillietverklaring ontstane schulden 57 1.8.1 Huurpenningen en loon- en premieverplichtingen 57 1-8.2 Andere periodieke betalingsverplichtingen 63 1.8.3 Van der Kooi/De Kort q.q.; afvloeiingsregeling 66 1.8.4 De Ranitz q.q./ontvanger; des-wir 70 1-8.5 Frima q.q./blankers; affinancieringsverplichting 73 vn
Hoofdstuk 2 Verschiliende soorten boedelschulden 83 2.1 Inleiding 83 2.2 Algemene versus bijzondere faillissementskosten 84 2.2.1 Plan van behandeling 84 2.2.2 Heersende opvatting 85 2.2.3 Afbakeningsprobleem 86 2.2.4 Grondslag voor het onderscheid 89 2.2.5 Eigen opvatting 96 2.2.6 Consequenties van mijn opvatting 100 2.2.7 Relevantie in geval van een negatieve boedel 102 2.2.8 Conclusie 103 2.3 Algemene faillissementskosten versus overige boedelschulden 104 2.3.1 Enge versus ruime leer van de algemene faillissementskosten 104 2.3.2 Overige boedelschulden volgens de enge leer 105 2.3.3 Relevantie van het onderscheid 106 2.3.4 Verwerping van de enge leer Hl 2.3.5 Consequenties voor enkele bijzonder bevoorrechte schuldeisers H^ 2.3.5.1 Inleiding i19 2.3.5.2 De fiscus met het bodemvoorrecht l 20 2.3.5.3 De schuldeiser met het voorrecht van art. 3:287 BW 123 2.3.5.4 De retentor l 23 Hoofdstuk 3 Het systeem van de omslag van de algemene faillissementskosten 3.1 Probleemstelling: omslag over de uitkeringen of over de baten? 3.2 De omslag moet plaatsvinden over de baten 3.3 De omslag over de baten nader bezien 3.4 Is het systeem van de omslag over de baten onbülijk? 125 130 vni
Hoofdstuk 4 Goederenrechtelijk gerechtigden die buiten de omslag blijven 145 4.1 Separatisten 145 4.1.1 De pand- en hypotheekhouder 145 4.1.2 Onderhandse verkoop door de curator 147 4.1.3 Deretentor 159 4.2 Beperkt gerechtigden 161 4.3 Zekerheidseigenaars 165 4.4 Omslag over art. 57 lid 3 Fw-gelden 168 Hoofdstuk 5 De afwikkeling van een negatieve boedel 181 5.1 Inleiding 181 5.2 Kosten van executie en vereffening bij een negatieve boedel 186 5.2.1 Een andere benadering dan bij een positieve boedel 186 5.2.2 Eigenlijke executiekosten 188 5.2.3 Vereffeningskosten 189 5.2.3.1 Niet alle algemene faillissementskosten 189 5.2.3.2 Salaris en verschütten van de curator 193 5.2.3.3 Overige vereffeningskosten: alle boedelschulden, ontstaan na het constateren van een negatieve boedel? 195 5.3 Grondslagen voor betaling van boedelschulden buiten de wettelijke rangregeling om 198 5.3.1 Volgorde volgens de wettelijke rangregeling 198 5.3.2 Eigenlijke boedelschulden versus oneigenlijke boedelschulden 199 5.3.3 Ongerechtvaardigde verrijking 203 5.3.4 Feitelijke voorrang 206 5.3.4.1 Drie arresten van de Hoge Raad 206 5.3.4.2 Betaling door de curator vooraf 212 5.3.4.3 Kan de curator betaling bij voorrang garanderen? 218 5.3.5 Onverschuldigde betaling 223 5.4 Resume: overzicht van de rangorde van boedelschulden 229 IX
Hoofdstuk 6 Enige fiscale vraagstukken bij de verdeling van boedelactief 233 6.1 Het bodemvoorrecht van de fiscus bij de verdeling van boedelactief 233 6.1.1 Het fiscale voorrecht, bodemrecht en bodemvoorrecht 233 6.1.2 Omvang fiscale vordering nog niet bekend; hoe te handelen? 238 6.1.3 Problematiek van de uitwinningsvolgorde 241 6.1.4 Het bodemvoorrecht en fiscale boedelvorderingen 249 6.2 Omzetbelastingperikelen bij de verdeling van boedelactief 253 6.2.1 Inleiding 253 6.2.2 Is een art. 29 lid 2 Wet OB-schuld aan te merken als een boedelschuld? 254 6.2.3 Omzetbelastingperikelen bij uitkeringen aan concurrente faillissementsschuldeisers 255 6.2.4 Omzetbelastingperikelen bij een negatieve boedel: vaststelling van het salaris van de curator 258 Samenvatting en conclusies 265 Zusammenfassung und Ergebnisse 279 Lijst van verkort aangehaalde literatuur 295 Lijst van overige aangehaalde literatuur 301 Jurisprudentieregister 309 Wetsartikelenregister 315