Inspiratiebundel: De omgeving gebruiken als reminiscentie Studiedag Animatie Vooruit 19 oktober 2015 Chistophe Bostyn Els Kools Luc Van de Vijver Hilde Verschraege 1
Achtergrondinformatie Herinneringen ophalen met ouderen doet deugd. Het geeft voldoening en een goed gevoel voor de ouderen en de begeleiders. Het is een methode die iedereen vertrouwd is. we doen het vaak als we met iemand spreken. Je vertelt aan de anderen stukjes over je eigen verleden en luistert ook naar hun verhalen. Één van de spontane en georganiseerde activiteiten in een woonzorgcentrum is het ophalen van herinneringen, of anders gezegd: reminiscentie. Reminiscentie is een methode om doelbewust en gericht herinneringen op te halen. Door verhalen, foto s, filmfragmenten, documenten, voorwerpen en andere triggers worden ouderen gestimuleerd om over vroeger te vertellen. Reminisceren is niet alleen het ophalen van de herinnering. Je staat ook stil bij herinneringen. Men gaat dus niet alleen terugdenken aan, maar ook nadenken over de levensgebeurtenis. De herinneringen worden bekeken vanuit het heden en dit vanuit het geheel van ervaringen opgedaan tijdens de gehele levensloop. Herinneringen ophalen kan je beschouwen als een vorm van communicatie, waarbij men samen kan genieten van een speciaal bad van herinneringen. mensen uit alle leeftijden reminisceren Mogelijke doelstellingen van reminiscentie In het woonzorgcentrum hebben we aandacht voor het zelfwaardegevoel van de bewoner. Gevoel van eigenwaarde, zelfvertrouwen, identiteit... dit alles spruit voort uit de kennis van het eigen verleden (wie ben ik, hoe ben ik zo geworden...?). Reminiscentie helpt ouderen de balans van hun leven op te maken. Het draagt bij tot het gevoel van eigenwaarde, tot de vorming van identiteit. Tijdens het reminisceren zoeken ouderen verbanden tussen het verleden, het heden en de toekomst. Ze gaan na hoe ze zijn omgegaan met de grote veranderingen in hun leven en bekijken dit opnieuw vanuit hun huidige zelf. Zo trachten ze zich een beeld te vormen van hun toekomst. Reminiscentie helpt de oudere om te gaan met belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen, zoals de opname in een woonzorgcentrum, het verhuizen Ouderen leggen contacten door samen met anderen herinneringen op te halen. Reminiscentie verhoogt de samenhorigheid tussen de deelnemers. Het leidt tot nieuwe vriendschappen. Reminisceren is leuk! Reminiscentie heeft ook een positieve invloed op het geestelijk functioneren. Men kan zelfs geheugenfuncties actief gaan oefenen: opdiepen van info, het leggen van verbanden tussen vroeger en nu. 2
De hulpverleners krijgen een beter inzicht in het gedrag van de oudere en begrijpen hem beter. Dit levert nuttige informatie op voor het begeleidings- en verzorgingsplan. Reminiscentie draait de rol van geven en ontvangen om. Dit beperkt de kloof tussen de oudere (afhankelijke) en de hulpverlener (macht). Bij ouderen met dementie ontstaat er tijdens het reminisceren weer een normaal gesprek. De afstand tussen de hulpverlener en de persoon met dementie wordt kleiner. Dit is ook zo bij zwaar zorgbehoevende ouderen. Men gaat de bewoner meer als mens benaderen. Ouderen vinden het ook prettig dat hun levenservaringen niet verloren gaan. Nuttige informatie wordt overgeleverd van generatie naar generatie. Reminisceren is tevens nuttig voor het aanleren van nieuwe vaardigheden: spreken in een groep, schrijven van het eigen verhaal, het maken van een tentoonstelling, vertellen, voor een zaal luisterende mensen spreken... Verandering van beeldvorming over ouderen: reminiscentieactiviteiten kunnen een uitstraling zijn voor het woonzorgcentrum naar de buitenwereld toe. Reminiscentieactiviteiten bieden de mogelijkheid tot intergenerationele contacten en relaties Enkele grondhoudingen van de begeleider Echte interesse in de levensverhalen van de ouderen hebben. Echte interesse tonen in wat ouderen te vertellen hebben. Respect tonen voor het verhaal van de ouderen, ook al is dit verhaal niet helemaal de werkelijkheid. Vertrouwen hebben in de groep en de wisselwerking bij de deelnemers stimuleren. Zelf overtuigd zijn van het nut van reminiscentie, je moet er voor open staan. Interesse hebben in de details van het dagelijkse leven. Je hoort verhalen van gewone mensen, gewone simpele levens. Interesse hebben in de geschiedenis van de streek, van oude gewoonten kunnen je helpen. De omgeving gebruiken als reminiscentie We kennen allemaal de klassieke reminiscentie activiteiten, individueel of in groep die in de meeste woonzorgcentra reeds sterk geïntegreerd zijn in de animatiewerking. Met deze workshop willen we jullie persoonlijk laten ervaren dat de nabije omgeving, in elke stad of elk dorp, triggers biedt die je op allerlei manieren kan aanbieden om herinneringen op te halen. 3
Uitlokkers (triggers) van reminiscentie Herinneringen kunnen spontaan opgeroepen worden door prikkels uit de directe omgeving. Je hoort bijvoorbeeld een bepaald liedje, dat je terug doet denken aan een gebeurtenis uit het verleden, of door het ruiken van een bepaalde geur word je plotseling een moment in de tijd teruggebracht. Deze prikkels uit de omgeving, ook wel triggers genoemd, kunnen bij reminiscentieactiviteiten bewust gebruikt worden om het ophalen van herinneringen te stimuleren. Belangrijk is dat je die stimuli gebruikt die betrekking hebben op persoonlijk verleden van de oudere en op de tijd waarin hij is opgegroeid. Elk van de vijf zintuigen waarover een mens beschikt (gezicht, gehoor, reuk, smaak en tast) is in staat om herinneringen aan vroegere tijden op te roepen. Enkele voorbeelden hoe je de omgeving / stad / dorp kan gebruiken als trigger: Zien: Foto's van bekende gebouwen, straten, pleinen, kerk, van vroeger en nu Let op de grootte en de duidelijkheid van de foto s. Oude gebouwen, straten bezoeken, neem iemand mee die er gewerkt of gewoond heeft. Door het vertellen van verhalen van vroeger over gebouwen, steegjes, komen herinneringen naar boven. Afbeeldingen, oude boeken, prentbriefkaarten, oude krantenartikels, oude affiches. Tekeningen, kaarten, plattegronden van de stad, het dorp, de fabriek, Powerpoint of film van vroeger Bezoek aan tentoonstelling in eigen dorp of stad, musea (schoolmuseum, huis van Alijn, Miat, speelgoedmuseum, ) 4
Horen: Muziek roept gevoelens en emoties op. Het is belangrijk om na te gaan welke muziek de mensen graag hoorden, welke liedjes passen bij het gekozen thema, Muziek is niet alleen luisteren, mensen zingen ook graag mee. Liedjes in het dialect van de streek zorgen voor herkenning Sommige ouderen vinden het ook zeer leuk om de bekende deuntjes op hun instrument mee te spelen. Het horen van verhalen van vroeger, spreuken, gedichten. Soms sta je verbaasd wat ouderen nog uit hun hoofd kennen, bijv. nieuwjaarsbrief, gedichtjes, Voorbeeld van een echt gentsch liedje: t Vliegerken Walter De Buck Ik ben nie al te zot van `t spel Maar `k vange gere musschen Marblen en toppen kan ik wel Maar daarin ben ik nie fel `k Zie tegenwoordig overal En ook al in mijn straatje Jongens schuppen op nen bal Maar `k spele `t liefst van al Mee mijne vlieger En zijne steert Hij goot omhoge `t Es `t ziene weert `k Geve maar klauwe Op mijn gemak `k Heb nog drei bollekens In mijne zak Mietje van de koolmarchant Een meiske uit mijn straatje Keurde mijne cervolant En z` had er `t handje van Want zo rap alsof de wind Was z` aan `t spele mee mijn klauwe En ze riep `t es `t spele weert Want hij hee ne goeie steert Ja, mijne vlieger En zijne steert Hij goot omhoge `t Es `t ziene weert `k Geve maar klauwe Op mijn gemak `k Heb nog twee bollekens In mijne zak `t Seef liet zijne vlieger op Van `t soepe, `t soepe, `t soepe Maar hij stuikt op zijne kop En muile dat hij trok Zijn spankoorde was veel te kort En met zijn `t sietse klauwe En daarbij was zijne steert Geen chique toebak weert Maar mijne vlieger Me zijne steert Hij goot omhoge `t Es `t ziene weert `k Geve maar klauwe Op mijn gemak `k Heb nog een bolleke In mijne zak Laatst op het Sint-Denijsplein Mijne vlieger was aan `t zweve d` Er kwam een wijf, een groot venijn En ze zei `dat mag niet zijn` Hij hangt te veel in mijne weg Ze begost er an te sleure En op een twee drei pardaf De koorde schoot er af Hij was goon vliegen Al mee de wind `k Stonde te schrieme `k Was maar een kind Mijne bol klauwe Die ging ne gang Dat zal `k omtauwe Mijn leven lank 5
Geur en smaak: Om herinneringen op te halen zijn geuren en smaken enorm interessant. Geuren kunnen sterke emoties uitlokken. Wanneer je wandelt in de straten komen allerlei geuren op ons af die herinneringen kunnen oproepen. De geur van de warme bakker, de geur van stilstaand water waarlangs je loopt,. Bijvoorbeeld in Gent kan je Gentse kop met mosterd geven, een perfecte uitlokker voor herinneringen. Als je wat verder op zoek gaat vind je bepaalde smaken, geuren terug in zegswijzen en gedichten. Zo heeft bijvoorbeeld Willem Elsschot 9 verzen geschreven over de Gentse mosterd Tierenteyn. Geen mostaard is zoo fijn Geen MOSTAARD is zoo fijn als die van FERDINAND TIERENTEYN Alle lekkerbekken weten : er is geen smakelijk eten als er geen mostaard wordt bijgedaan Dan pas is men voldaan Maar wat ik U nog zeggen wil : in mostaard is er veel verschil. Die van Tierenteyn FERDINAND is de beste van heel het land Let wel op het adres: FERDINAND TIERENTEYN Bisschop Seghersplein 16 GENT Lezer, Smakelijk eten (Snoeck's 1949) Je kan dit als trigger gebruiken en ouderen aanzetten zelf gedichten te schrijven. Geur en smaak roepen vaak herinneringen op uit de kindertijd. Kruiden, snoepgoed, medicijnen, levertraan, huishoudelijke middelen... Geuren kan je ook opslaan in flesjes. 6
Gestreken mastellen De gestreken mastellen zijn sinds jaar en dag een specialiteit die je op de Patersholfeesten (midden augustus in de Patersholwijk in Gent) kan proeven. Ingrediënten: Gentse mastellen, boter, bruine suiker, aluminiumfolie, strijkijzer. Bereidingswijze Een mastel kan je qua vorm nog het best vergelijken met een donut. Het heeft dezelfde ronde vorm, maar geen gaatje in het midden, meer een soort putje. Daar houdt de vergelijking meteen ook op, want qua smaak liggen beide mijlenver uit elkaar. Terwijl een donut gigantisch veel suiker bevat, is een mastel meer sandwichachtig, met een vleugje kaneelsmaak. Het recept is heel eenvoudig: je snijdt een mastel doormidden en bestrijkt de beide helften met boter en bruine suiker (hoeveelheid naar keuze). Vervolgens leg je de beide helften terug op elkaar en strijk je ze tussen wat aluminiumfolie met een strijkijzer helemaal plat. De bedoeling is dat de bruine suiker lichtjes krokant wordt. Piece of cake, nie woar? Voelen: Herinneringen worden ook opgeslagen in het lichaam en in de sensaties van de huid. Door mensen iets met hun huid te laten voelen, kunt u een herinnering wellicht beter oproepen. De tastzin is het zintuig dat het langst in tact lijkt te blijven. Dus bij mensen met beperkt zicht, is de kans op een goede waarneming groter als zij een voorwerp ook kunnen voelen Bijvoorbeeld het speelgoed van vroeger opnieuw in de handen nemen (bikkels, knikkers, een tol, ). Tot slot: Samen stad of dorp bezoeken met jong en oud. Zij kunnen van elkaar leren. Ouderen geven een stukje kennis een oorsprong over de stad / dorp door aan jongeren. Jongeren kunnen leren van ouderen en uitleg geven over nieuwe bestemmingen in de stad / dorp. 7
Mijn Dorp Thuis heb ik nog een ansichtkaart waarop een kerk, een kar met paard een slagerij J. van der Ven Een kroeg, een jufrouw op de fiets het zegt u hoogst waarschijnlijk niets maar het is waar ik geboren ben Dit dorp, ik weet nog hoe het was de boerenkinderen in de klas een kar die ratelt op de keien Het raadhuis met een pomp ervoor een zandweg tussen koren door het vee, de boerderijen En langs het tuinpad van mijn vader zag ik de hoge bomen staan Ik was een kind en wist niet beter dan dat het nooit voorbij zou gaan Wat leefde ze eenvoudig toen in simpele huizen tussen groen met boerenbloemen en een heg De dorpsjeugd klit wat bij elkaar met minirok en beatle-haar en joelt wat mee met beat-muziek Ik weet wel, 't is hun goeie recht de nieuwe tijd, net wat u zegt maar het maakt me wat melancholiek Ik heb hun vaders nog gekend ze kochten zoethout voor een cent ik zag hun moeders touwtjespringen Dat dorp van toen dat is voorbij dit is al wat er bleef voor mij een ansicht en herinneringen Toen ik langs het tuinpad van mijn vader de hoge bomen nog zag staan ik was een kind, hoe kon ik weten dat dat voor goed voorbij zou gaan Wim Sonneveld Maar blijkbaar leefden ze verkeerd het dorp is gemoderniseerd en nou zijn ze op de goeie weg Want ziet hoe rijk het leven is ze zien de televisiequiz en wonen in betonnen dozen Met flink veel glas dan kun je zien hoe of het bankstel staat bij Mien en het dressoir met plastic rozen En langs het tuinpad van mijn vader zag ik de hoge bomen staan Ik was een kind en wist niet beter dan dat het nooit voorbij zou gaan 8