Nieuwsbrief Postbus 88, 5256 ZH Heusden, Nederland. hvdeeden@home.nl - 0416 661414 Uitgave van Lyra, stichting voor cultuur en maatschappelijke participatie. Heusden. Heusden, 19 de eeuw Aanbod cultuurhistorische erfgoed lezingen Al enige jaren verzorgt stichting Lyra met succes lezingen op locatie over cultuurhistorie met een accent op de geschiedenis van Noord-Brabant. Deze lezingen worden in samenwerking met Brandarispers georganiseerd. Graag informeren wij u over ons gevarieerde aanbod voor uw vereniging of organisatie. Het gaat hierbij om een selectie van ons aanbod. Ook verzorgen wij op maat lezingen en presentaties. Heeft u vragen? Aarzel niet om contact op te nemen met: hvdeeden@home.nl, tel. 0416 661414. Zie ook: www.brandarispers.nl Het aanbod van lezingen Lezing 1 : Zuiderwaterlinie onder vuur (pagina 3) Lezing 2 : De Brabantse ijzeren eeuw (pagina 4) Lezing 3 : Keurig, kwiek en katholiek (pagina 5) Lezing 4 : Heftige vrouwen: van ons Jet tot ons Zus (pagina 6) Lezing 5 : Lodewijk Napoleon op reis door Brabant (pagina 7) Lezing 6: Lodewijkskerkjes: verleden, heden en toekomst (pagina 8) 1
Over Hans van den Eeden Hans van den Eeden (Breda, Ginneken) is onderzoeksjournalist /schrijver en woont in Heusdenvesting. Hij begon zijn schrijfcarrière bij het Weekblad De Groene Amsterdammer. Van den Eeden schrijft in verschillende magazines en tijdschriften over onder andere cultuurhistorie. Tevens schrijft hij voor het Brabants Dagblad. Hij heeft verschillende boeken over cultuurhistorie op zijn naam staan. Voorbeelden zijn: Heusden tussen wallen en grachten, De Rode en Witte Wijk in Waalwijk en Maria van Heusden, tegen de stroom in. Hij was mede auteur van het boek Bijzonder Bokhoven, Tussen Haai en Klaai en De Boer Op. Zijn boek Leve de Koning, Lodewijk Napoleon op reis door Brabant en Zeeland oogst veel waardering. Spraakmakend zijn de verhalen over Noord-Brabant die hij voor het boek Le Grand Tour schreef. Dit boek werd ter gelegenheid van het 200-jarig bestaan van de Hoge School Avans uitgegeven. In het boek Groeten uit Oudheusden legt hij een relatie tussen het verleden en de toekomst van dit dorp. In zijn laatste boek gaat hij in op het leven en werken van de politicus en sociale voorvechter Willem Passtoors (18561916). Hans van den Eeden was betrokken bij de televisieserie De IJzeren Eeuw van de VPRO (2015). Ook werkte hij mee aan de serie De Canon van Brabant die Frank Lammers in 2015 voor Omroep Brabant en Erfgoed Brabant maakte. Werkt thans aan publicaties over Lodewijkskerkjes. 2 Praktische gegevens Onderzoeksjournalist/schrijver Hans van den Eeden uit Heusden verzorgt de lezingen en presenteert zich op een toegankelijke wijze. Verder ondersteunt hij zijn presentaties met fraai beeldmateriaal en spraakmakende anekdotes. De lezing duurt 2 x 45 minuten; aanpassing hiervan is mogelijk. De kosten van de lezing bedragen 150,00 euro en 25,00 euro reiskosten vanaf 15 km van Heusden. Voor een beamer en laptop zorgen wij. We zouden het fijn vinden als u voor een scherm en een geluidsinstallatie zorgt. Mocht dat problemen geven, nemen wij deze mee. Gebleken is dat deze lezingen zich goed lenen om publiciteit aan uw organisatie te geven. Op verzoek sturen we u gegevens voor een persbericht, uitnodiging en beeldmateriaal toe. Nadere informatie: rechtstreeks bij Hans van den Eeden: hvdeeden@home.nl of 0416 661414.
LEZING 1 Zuiderwaterlinie onder vuur De vestingsteden in Noord-Brabant spreken sterk tot de verbeelding. Bij deze vestingsteden ligt de historie op straat. De Brabantse vestingsteden maken deel uit van een lint van de Zuiderwaterlinie. Dit is een boeiende sliert van Brabantse verdedigingswerken: van vestingen en forten. Inundatie Door het onder water zetten van gebieden (inundatie) kon de vijand op afstand worden gehouden. Vestingsteden zijn plaatsen die in of na de 15de en 16de eeuw versterkt werden met muren, wallen, bastions en andere verdedigingswerken. Tijdens deze boeiende lezing maakt u kennis met de Brabantse vestingsteden. Iedere vestingstad heeft een gemeenschappelijke maar ook haar eigen geschiedenis. Noord-Brabant kent -van west naar oost- onder andere de volgende vestingsteden: Bergen op Zoom, Steenbergen, Willemstad, Klundert, Breda, Geertruidenberg, Heusden, s-hertogenbosch, Megen, Ravenstein en Grave. Bijzondere positie vestingsteden, zoals Woudrichem, Eindhoven en Helmond. Wat is een vestingstad en wat is de functie daarvan? Wat zijn doel en functie van de Zuiderwaterlinie. Strategische bouw van een vestingstad en de forten. Vestingsteden tijdens de 80 jarige oorlog. Van beleg tot overgave: voorbeelden met anekdotes. Wat was de ambitie van de vestingbouwers zoals, Menno van Coehoorn? Relatie tot de waterlinies, forten en verdedigingswerken. Functie van de molens, groenvoorziening en vestingboerderijen. Militaire functie van Brabant en van vestingsteden in het bijzonder. Verval en opheffen van de vestingsteden. Heden en toekomst van de vestingsteden en de Zuiderwaterlinie. Spanjaardsgat, Breda 3
LEZING 2 De Brabantse IJzeren Eeuw Tijdens deze lezing staat de ontwikkeling van de Brabantse negentiende eeuw in het middelpunt. Met name wordt aandacht besteed aan de technologische en sociale vooruitgang van de Brabantse IJzeren Eeuw. Het was ook een eeuw van sociale vooruitgang. Een voorbeeld is de invoering van de centrale klokkentijd in 1909. Verder de invoering van het kiesrecht voor mannen (1917) en vrouwen (1919 ). De lezing geeft aan jong en oud een goede inkijk in de naoorlogse ontwikkeling van Nederland en het Nieuwe Noord-Brabant in het bijzonder. Aardappeleters In de negentiende eeuw veranderde NoordBrabant langzaam van een agrarische naar een technologische samenleving. Ook schilderde Vincent van Gogh zijn aardappeleters. Verder reed de eerste trein, vonden tal van uitvindingen plaats Ontwikkeling van bevolkingsgroei* Agrarische sector; ontginningen Bosbouw, houtteelt,boomkwekerijen en tuinbouw Van agrarische naar industriële samenleving Industriële ontwikkeling van Brabant. Van kleinschaligheid naar grootschaligheid Van ambachtelijke nijverheid en huisnijverheid op weg naar industriële productie Ontwikkeling Brabantse schoen- en leerindustrie, sigarenmakerijen, wolindustrie, suikerproductie, klompenmakerijen en steenfabrieken Verschil in ontwikkeling tussen steden en regio Verbetering infrastructuur zoals wegen en waterwegen Arbeidsomstandigheden van werklieden Opkomst sociale beweging Invloed van de kerk op het proces van industrialisatie. * Hans van den Eeden was betrokken bij de voorbereiding en uitvoering van het Televisieprogramma van de VPRO (2015) over de IJzeren Eeuw. Tevens is hij mede auteur van het boek Verkeer en Vervoer in Brabant. 4 en werden wegen verhard en aangelegd. Tevens werden kanalen en andere waterwegen gegraven. Kortom, in de negentiende eeuw werd in Brabant een omslag naar de moderne tijd gemaakt.
LEZING 3 Keurig, kwiek en katholiek Ondanks weerstand zit het rooms-katholieke geloof bij veel mensen in het DNA. De volksdevotie is in Brabant groot. Maria in de Sint Jan in Den Bosch trekt dagelijks honderden bezoekers.tijdens deze interactieve lezing wordt nader ingegaan hoe het rooms-katholieke geloof zich heeft kunnen ontwikkelen. Emancipatie De lezing start bij de komst van de Fransen (vrijheid, gelijkheid, broederschap) die in 1794/1795 het mogelijk maakten dat katholieken hun geloof, na 1648, weer konden belijden. In verschillende tijdsperiodes wordt stilgestaan bij de ontwikkeling en de emancipatie van de rooms-katholieken. Dit wordt binnen een maatschappelijke context geplaatst. Betekenis van het geloof en uitingen voor rooms-katholieken tussen 1648-1795; Grondwet/Staatsregeling van 1796: teruggave van voormalige parochiekerken. Een kerkgebouw voor rooms-katholieken en protestanten. Alleenstaande kerktorens; Lodewijkskerkjes Kerkelijke opleving, missieland Willem II: vriend van Mgr. Zwijsen. 1853: Herstel kerkelijke hiërarchie Rituelen, heiligen, sacramenten, gebruiken Normen en waarden Sociale beweging/ Rerum Novarum 1900-1960 / 1960-1990 / 1990-heden Ontkerkelijking en toekomst 5
LEZING 4 Heftige vrouwen: van ons Jet tot ons Zus. Tijdens deze lezing, voor mannen en vrouwen, wordt ingegaan op de vraag hoe ons moeder toen ze jong was opgroeide. Het was een periode dat de meisjes vaak nog Jet of Zus werden genoemd. Met welke normen en waarden werden ze opgevoed? Antwoorden Maar ook hoe voedden ze zelf hun kinderen op. Maar ook wie waren hun voorbeeld vrouwen? Gedurende deze lezing komen tal van zulke vragen, met dilemma s en antwoorden aan de orde. De lezing vertelt het verhaal van gewone en ongewone met name Brabantse vrouwen. Hierbij staan vrouwen uit de 19de en 20ste eeuw centraal. Het zijn verkenningen die reflecteren op de persoonlijke geschiedenis van de bezoekers aan de lezing. Ontwikkeling sociaal-economische positie van vrouwen; Ontwikkeling sociaal-culturele positie van vrouwen Van boerin, non, vroedvrouw, onderwijzeres, journaliste tot burgemeester De vroedvrouw als bakermat Huwelijk, seksualiteit, lusten en lasten Bruiden van Christus: van nonnen, begijntjes tot catechisten Voorbeeldvrouwen: Van Henriëtte Roland Holst, Aletta Jacobs tot Miep van Puijenbroek. De negen vrouwen rond Van Gogh Huwelijk als einde van de carrière Moederleed: ongedoopte kinderen op een Rooms-Katholiek kerkhof. De verstandshuwelijken van adellijke dames: van Hortense tot Marie-Louise. De (jonge) vrouwenorganisaties van KJM, KJV tot KAJ. Kasteel Bouvigne: trefpunt voor vrouwen 6
LEZING 5 Lodewijk Napoleon op reis door Brabant Bij de start van deze lezing maakt het publiek kennis met de patriottentijd en de Franse periode (1794-1813). Gedurende deze periode werd de basis voor de huidige democratie en wetgeving gelegd. De inspectiereis, die koning Lodewijk Napoleon van13 april tot en met 17 mei 1809 door Brabant en Zeeland heeft gemaakt, staat tijdens de lezing centraal. Tijdens de reis werden de dorpen Tilburg, Roosendaal en Oosterhout tot stad verheven. Ministers Tijdens deze spraakmakende reis werd Lodewijk Napoleon vergezeld door een grote groep ministers, staatssecretarissen, hoge ambtenaren en militairen. Ongeveer driehonderd man. Overal was de ontvangst van de koning ( Ieck ben konijn van Olland ) hartelijk. Kortom: een regering op reis. Lodewijk Napoleon reisde kris kras door Brabant en Zeeland. In Brabant van Grave, Oirschot, Eindhoven, Tilburg, Oisterwijk, Den Bosch, St. Oedenrode, Ravenstein, Heusden, Waalwijk, Geertruidenberg, Oosterhout, Breda, Etten-Leur, Bergen op Zoom, Roosendaal, Oud-Vossemeer naar Zeeland. Aanleiding en gevolgen van de komst van de Fransen. Was de komst van de Fransen een bevrijding of een bezetting? Wie was Lodewijk Napoleon, de eerste koning van Holland? Wat was zijn ambitie? Hoe was de relatie tussen Lodewijk Napoleon en zijn echtgenote Hortense de Beauharnais, de eerste koningin van Holland. Lodewijk Napoleon als strijder voor borstvoeding. Het koninkrijk Holland en Brabant tussen 1806-1810. De inval van de Engelsen in 1809 op Walcheren. Demografie, wateroverlast, gezondheidszorg, ontginningen en werkgelegenheid. Teruggave van de katholieke kerken, Lodewijkskerkjes. De gespannen verhouding tussen Lodewijk Napoleon en zijn broer de keizer. De inlijving in1810, oorzaak en gevolg. Keizer Napoleon en keizerin Marie-Louise op charmeoffensief in 1810. * Hans van den Eeden is auteur van het boek Leve de koning, Lodewijk Napoleon op reis door Brabant en Zeeland. * Over Lodewijk Napoleon op reis door Zeeland kan een afzonderlijke lezing worden gehouden. 7
LEZING 6 Lodewijkskerkjes: verleden, heden en toekomst Deze rijksmonumenten danken hun naam aan Lodewijk Napoleon. In en rond de regeerperiode van Lodewijk Napoleon zijn ongeveer 25 Lodewijkskerkjes gebouwd. Impasse Hiervan zijn er nog bijna twintig in gebruik. De meeste als kerk, de andere hebben een herbestemming gekregen. Na de Vrede van Munster in 1648 werd het rooms-katholieke geloof verboden. De parochiekerken werden door de protestanten in gebruik genomen. Na de komst van de Fransen kreeg Nederland in 1798 haar eerste Grondwet. Toen kregen de rooms-katholieken weer godsdienstvrijheid en hadden recht op teruggave van hun voormalige kerk. Op verschillende plaatsen verliep de restitutie goed. Zo werd in 1798 het Boterkerkje in Oirschot en een kapel in Grave door de protestanten betrokken. In Zundert werd in 1805 een eigen kerkje gebouwd. In 1809 moest Lodewijk vaststellen dat de teruggave van de kerkgebouwen in Brabant moeizaam verliep. Daarom faciliteerde hij de bouw van kleine kerkgebouwen voor de protestanten. Vandaar de naam: Lodewijkskerkjes. Tijdens de lezing wordt stilgestaan bij verleden, heden en toekomst van deze kerken. Hans van den Eeden werkt aan een boek over de Brabantse Lodewijks- en Waterstaatskerkjes. Lodewijkskerkjes: Asten (1810), Bergeijk (1812), Boxtel (1812), Budel(1812), Cuyck (1810), Eersel (1812), Hilvarenbeek (1809), Oisterwijk (1811), Oud-Gastel (1810), Ooijen (1810), Oosterhout (1810), Roosendaal (1810), Schijndel (1808), St. Michielsgestel (1808), St. Oedenrode (1808), Standdaarbuiten (1810), Terheijden (1809), Valkenswaard (1809) en Vierlingsbeek (1811). Waterstaatskerkjes Tevens heeft Noord-Brabant Waterstaatskerkjes, die later, vaak nog mede onder invloed van Lodewijk Napoleon tot stand zijn gekomen. Het gaat om onder andere de volgende kerkjes: Aarle (1847), Alphen (1825), Bladel (1825), Boxmeer (1822), Breda/Princenhage (1815), Deurne (1815), Dinther (1822), Hoogeloon (1821), Moerdijk (1815), Nuenen (1824), Oudenbosch (1819), Den Bosch (1819), Tilburg (1822), Veghel (1823), Vierlingsbeek (1822) en Woudrichem (1837). 8