OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 12 EN 13 SEPTEMBER 2015

OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 12 EN 13 SEPTEMBER 2015

De Open Monumentendag staat dit jaar in het teken van Kunst & Ambacht. En Nijmegen heeft weer veel te bieden. Bezoek bijvoor beeld de (ambachts)kunstenaars in cultuurspinnerij de Vasim en De Smeltkroes in het Honigcomplex, kijk welke ambachten op landgoed Grootstal toe gepast worden of laat u informeren op de kunst- en ambachtenroute. De natuurlijke koppeling tussen kunst en ambacht is te zien in de vele schitterende decoraties in en op monumenten. Ambachtelijk gemaakt door vaklieden, maar door de uitstraling worden de werken ervaren als echte kunstwerken. In vroeger tijden was er dan ook geen verschil tussen kunstenaar en ambachtsman. De aandacht voor ambacht naast kunst is helemaal van deze tijd. In 2015 merken we een groeiende inte resse voor alles wat met traditie, ambacht, identiteit en vak manschap te maken heeft. Op de Open Monumentendag kunt u terecht bij tal van onze monumenten die vandaag speciaal open zijn en veel verschillende activiteiten. Bijzondere plekken blijven Huize Heyendaal (met werk van architect C. Estourgie en interieur van A. Trautwein), de Latijnse school en de chirurgijnskamer boven de kerkboog. Beleef ons cultuurhistorisch erfgoed en neem een speciaal kijkje op plekken waar u anders niet komt. En zie het verleden verbeeld. Ik wil de vele vrij willigers bedanken, die u ook in 2015 van harte welkom heten in Nijmegen! Ik wens u een bijzondere, inspirerende Open Monumentendag toe. Ben van Hees, wethouder cultuurhistorie INHOUD Monumenten Centrum pagina 3 Monumenten West pagina 13 Kunst en ambachtenroute pagina 16 Monumenten Midden/Zuid pagina 21 Monumenten Oost pagina 25 Monumenten Noord pagina 31 Activiteiten pagina 34 Plattegrond Nijmegen pagina 35 Programma kinderactiviteiten pagina 36 Plattegrond Centrum pagina 37 4 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015 Informatie en colofon achterzijde

CENTRUM FOTO: WILLY NIJENHUIS 42 STEVENSTOREN St. Stevenskerkhof 63 Niet toegankelijk za 11-17 uur zo 11-17 uur Expositie over de restauratie van de Stevenstoren in 2014 en 2015. 41 STEVENSKERK St. Stevenskerkhof 61/62/64 za 10.30-17 uur zo 12-17 uur Doorlopend rondleidingen. Zondag vanaf 13 uur markt in de kerk met diverse ambachtslieden in de monumentensector. In 1590 werd de toren van de Stevenskerk door Staatse troepen vanuit Lent kapot geschoten. Prins Maurits probeerde de Spanjaarden op de knieën te dwingen. Een nieuwe bekroning kwam er in het begin van de 17 de eeuw. Bij het bombardement op Nijmegen in februari 1944 is de torenspits in de kerk gevallen. Een enorme betonconstructie in de toren verraadt de naoorlogse herbouw. De laatste restauratie dateert van 2015. Ca. 1250-1300 romanogotisch. Gisbert Schairt van Bommel/ Peter Gerrit Verspeck. In de kerk zijn kansel, grafmonument voor Catharina van Bourbon, doophek, herenbanken, kaarsenkronen, orgels en een aantal fresco s uit de 16 de tot en met de 18 de eeuw te bewonderen. In 1273 werd de kerk gewijd door Albertus Magnus, de wijbisschop van Keulen. Grootscheepse nieuwbouw vond plaats in de 15 e eeuw, onder meer het koor en de straalkapellen. Na circa 1560 stokte de bouw, waardoor de kerk onvoltooid bleef. De laatste restauratie is in 2015 voltooid. Ca. 1250-1568, laatromaans, gotisch en laatgotisch. FOTO: HENK EGBERTZEN 3

43 VM. LATIJNSE SCHOOL St. Stevenskerkhof 2 Niet toegankelijk za 12-16 uur Doorlopend rondleidingen van 20 minuten 4 CHIRURGIJNSKAMER St. Stevenskerkhof 58 Niet toegankelijk zo 12-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding (max 20 pers.). Rondleidingen starten elk half uur bij de entree onder de kerkboog. De façade boven de kerkboog werd in 1606 opgetrokken in de sierlijke Vredeman de Vriesstijl. Deze stijl is te herkennen aan de vele sierlijke krulelementen (cartouches). In 1613 werd de ruimte toegewezen aan het Chirurgijnsgilde. Hier vonden anatomische oefeningen op lijken plaats. Deze snijkamer had een eigen opgang via de wenteltrap die aan de kerkzijde is uitgebouwd. 1606, Thomas van Singendonck De Latijnse school was in de middeleeuwen een koorschool waar jongens onder meer zangonderwijs kregen voor de diensten in de Stevenskerk. De voorgevel is rijk versierd met onder meer apostelbeelden en het stadswapen. De kleine beeldjes links en rechts zijn de vier kerkvaders Augustinus, Gregorius, Hiëronymus en Ambrosius. 1544-1545, Herman van Herengrave. Laatgotisch/renaissance. 45 ST. JACOBSKAPEL Glashuis 4 Niet toegankelijk za 11-17 uur zo 13-17 uur Het St. Jacobsgasthuis is waarschijnlijk in de eerste plaats bedoeld geweest voor de zorg en de opvang van pelgrims op weg naar Santiago de Compostella in Spanje. Deze zorg heeft zich in de loop der jaren uitgebreid naar de burgers van de stad die van de lange en gevaarlijke weg naar Compostella ziek en berooid in hun vaderstad Nijmegen terugkeerden. In de 17 de eeuw is er een aantal jaren een luxe glasblazerij in de kapel, vandaar de straat- en pleinnaam Glashuis. 1965, Restauratie J.G. Deur. 4 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

FOTO: MARC JEUKEN 47 ROOMSCHE VOET Parkweg 65 Niet toegankelijk zo 13-17 uur 46 KRONENBURGER- OF KRUITTOREN Parkweg 99 Niet toegankelijk zo 11-17 uur De Kronenburger toren stamt uit 1425. Hier werd het kruit bewaard. De toren is 30 meter hoog en kent twee weergangen. De toren is zo hoog omdat hij een belangrijk onderdeel was van de tweede Middeleeuwse stadsmuur. Hier maakte de muur een hoek naar het oosten. De kruittoren was dus oorspronkelijk een hoektoren. Later werd de ommuring van de stad naar het zuiden uitgebreid in de richting van het verderop gelegen rondeel de Roomsche Voet. Daardoor verschoof de functie van hoektoren naar muurtoren. De naam Roomsche Voet komen we voor het eerst tegen in archiefstukken uit 1384. Het gebouw zelf is een paar eeuwen ouder. Oorspronkelijk was het rondeel even hoog als de muren er omheen maar naar buiten uitstulpend. Het platform bovenop bood ruimte aan kanonnen en gaf gelegenheid tot flankerend vuur ter bescherming van de eigen stadsmuren. Rond 1875 werd Nijmegen ontmanteld. Slechts een paar torens en muren, waaronder het Rondeel, werden gespaard om te dienen als decoratieve elementen in het nieuwe stadspark Kronenburgerpark. 5

49 ATELIER SPITS OP KUNST Lage Markt 34 Niet toegankelijk za 11-17 uur zo 11-16 uur Laatste keer geopend! Expositie van tekeningen en schilderijen, open atelier. Oorspronkelijk was dit het rentmeesterhuis van het kapittel van Xanten, Hof van Xanten genaamd. Vanaf 1680 werd het een onderdeel van een complex huizen waarin de Jezuïeten een schuilkerk hadden. De voorgevel heeft prachtige bakstenen pilasters van de kolossale orde met natuurstenen basementen en Dorische kapitelen. In de zijgevel een natuurstenen poortje met Ionische zuiltjes. Circa 1650, restauratie 1954-1956, Ir. J.G. Deur. 48 ST. JACOBSTOREN Parkweg 5 Niet toegankelijk zo 13-17 uur Bij de aanleg van het Kronenburgerpark maakte men gebruik van de bewaard gebleven historische delen van de oude vesting. Aan de noordzijde van het park vindt men de St. Jacobstoren, dicht bij de St. Jacobskapel. De huidige vijver was vroeger een gracht: St. Jacobsgracht. Boven op dit bolwerk stond eens de St. Jacobsmolen. Deze vormde destijds een groot probleem. De aanwezigheid van de bouwvallige molen op de St. Jacobstoren verpestte volgens Nijmegen de allure van dit nieuwe park. Pas na een langdurig proces tegen de molenaar kon de molen worden onteigend en gesloopt. FOTO: JOOST VAN MOLL 6 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

411 BROUWERS- HUIS Steenstraat 2 za 10-17 uur zo 12-17 uur Doorlopend rondleidingen 410 COMMANDERIE VAN ST. JAN Franse Plaats 1 Deels toegankelijk za 11-17 uur zo 13-18 uur Zaterdag in historisch kookatelier eet!verleden doorlopend proeverij van historische hapjes. Om 11 uur en 15 uur een korte lezing met proeverij waarin het ambacht van de kok door de eeuwen heen centraal staat. Zondag 13-18 uur een culinaire markt waar ambachten gedemonstreerd worden en waar geproefd kan worden. Naast het ambacht van de bierbrouwer, koffiebrander, chocolatier en (historische) kok ontdek je de kunst van het kaas maken, brood bakken, fruit telen, honing verzamelen en wijn maken. In het pand is een ontdekkingstocht uitgezet waarin jong en oud de geschiedenis van het pand leren kennen en getrakteerd worden op leuke weetjes. Daarnaast zijn in het pand verdiepende activiteiten, zoals een les wijn-spijs combineren bij Plaats 1 of een demonstratie koffiebranden bij Coffijn. Het Brouwershuis heeft een trapgevel, kruiskozijnen en muurankers. Bijzonder zijn de huismerken links en rechts boven de voordeur, die brouwer Hendrik Alberts in 1621 heeft laten zetten. Ze deden dienst als burgerlijk wapen, hiermee kon de brouwer zijn status etaleren. De kelder heeft nog resten uit mogelijk de 14 de eeuw. DAG! Architecten + Bouwers zijn nu in het pand gevestigd. Ca. 1550-1600/1621, Hollandse renaissance. In 1196 gebouwd als hospitium, een soort doorgangshuis voor pelgrims en reizigers. Het complex, dat oorspronkelijk ook een kapel had, werd door het bombardement van februari 1944 ernstig beschadigd. Na de oorlog werd het heropgebouwd op basis van opmetingstekeningen, na de voltooiing in 1974 was hier het gemeentemuseum in gevestigd, tot 1999. Nu herbergt het diverse ambachtelijke bedrijven.12 e eeuw. Restauratie en reconstructie in 1974. 7

413 CELLENBROEDERENHUIS St. Anthoniusplaats 9 Deels toegankelijk za 12-17 uur In een enigszins verborgen hoekje van de stad, waar men nog de verstilde sfeer van het oude Nijmegen treft, ligt het L-vormige Cellenbroederenhuis, een restant van het Heilige Geesthospitaal dat uit de 15 de eeuw dateert. In 1632 vestigen de Cellenbroeders (zij woonden in kleine cellen) hier een dolhuis ter verzorging van geestes zieken. Twee kamertjes, waarin zij werden opgesloten, zijn hier nog te zien. FOTO: JOS KLAPPE 412 BESIENDERSHUIS Steenstraat 26 za 10-17 uur zo 10-17 uur Verhalenverteller Frank Antonie van Alphen vertelt over het leven van de kaaisjouwers, die in de Waalhaven met de hand de ladingen van de schepen losten. Het Besiendershuis uit 1525 was oorspronkelijk het voornaam huis Op d n Kolven. De naam Besienderhuis is gebaseerd op de mythe dat dit huis eens bewoond werd door een besiender, iemand die tolgelden vorderde van passerende schepen. Bijzonder is het interieur met hangkamer. Het huis werd in 1942 gerestaureerd en is op dit moment in gebruik als expositieruimte annex woonhuis. FOTO: VER. HENDRIK DE KEYSER 8 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

415 OPOE SIENTJE 414 HUIZE BETHLEHEM St. Anthoniusplaats 10 za 12-16 uur Alleen toegankelijk met rondleiding. Architect Paul van Hontem geeft rondleidingen en uitleg over de geschiedenis, architectuur en verbouwingen van het pand. Rondleidingen starten om 12, 13, 14 en 15 uur. Kaarten ter plaatse verkrijgbaar vanaf 11.30 uur. Lindenberghaven 1c Niet toegankelijk za 12-17 uur zo 12-17 uur In het museumschip uit 1885 zijn foto s en attributen te zien die de geschiedenis van het schip vertellen. Bij cultureel terras de Kaaij op de kade is o.a. live muziek en tekenfestival The Big Draw. De kraan in de Waalhaven is ook geopend. Opoe Sientje is een ijzeren klipper uit 1885, afkomstig uit Millingen aan de Rijn. Het is een typische sleepklipper met een hulpzeil; lang maar relatief breed zodat er veel lading in kon. Lading die bestond uit zand, grind, suikerbieten, mest en baksteen. Sinds mei 2013 ligt Opoe Sientje afgemeerd in de Lindenberghaven als bed & breakfast en tevens Museum van de Riviervaart. Achter een groot 19 de eeuws smeedijzeren hekwerk ligt Huize Bethlehem. De geschiedenis van dit pand gaat terug tot de late middeleeuwen, alleen aan de grondvorm van het pand is dit nog te zien. Architect Charles Estourgie verbouwde het in 1927 van een royaal 18 de eeuws heren huis tot klooster. In 2003 is Huize Bethlehem door architect Van Hontem verbouwd tot hospice. In 2014 is er een kleine verbouwing gedaan ter verbetering van het comfort. 9

FOTO: WILLY NIJENHUIS 417 T HOOG- STRAATJE Hoogstraat 3 za 11-17 uur zo 11-17 uur 416 ST. NICOLAASKAPEL, BARBAROSSA- RUÏNE, BUNKER EN VALKHOF Valkhoftrappen 1 za 10-17 uur zo 11-17 uur Valkhofbunker za en zo 12-17 uur Achter de 19 de eeuwse gevel gaat een middeleeuws stadskasteel schuil. In de 14de eeuw was dit het woonhuis van Johan Moliart, edelman en adviseur van de Hertog van Gelre. Hoge bestuursambtenaren woonden graag in de directe omgeving van het Valkhof. In het huidige pannenkoekenrestaurant zijn nog de resten te zien van een middeleeuwse zaal. De Valkhofburcht is gebouwd als keizerlijke residentie en werd later één van de residenties van de graven en hertogen van Gelre. De burcht was zowel militair als bestuurlijk een symbool van macht, kracht en gezag. Alleen een restant van de paleiskapel, de Barbarossaruïne en de St. Nicolaaskapel zijn nog over van de oorspronkelijke burcht. De Duitse dubbele mitrailleurs bunker is onderdeel van een drietal bunkers in het Valkhof, waarvan de eerste in 1947 en de tweede in de jaren 80 is gesloopt. De bunkers zijn door de Duitse bezetter in 1943 gebouwd ter verdediging van de Waalbrug. Barbarossaruïne 1155. St. Nicolaaskapel ca. 1030, romaans. Ca. 1900 restauratie J.J. Weve. 1953-1958 restauratie J.G. Deur. 10 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

418 STADHUIS Korte Nieuwstraat 6 Deels toegankelijk za 12-17 uur zo 12-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding. Elk uur starten de rondleidingen, de laatste start om 16 uur. Kaarten voor rondleidingen zijn ter plaatse verkrijgbaar vanaf 11.30 uur. Al meer dan vijf eeuwen wordt de stad vanuit deze plek bestuurd. Dit komt tot uitdrukking in de medaillons met deugden en de vorstenbeelden van o.a. Traianus, Karel de Grote en Hendrik VII aan de gevel. Belangrijke onderhandelingen voor de Vrede van Nijmegen (1676-1679) werden hier gevoerd, de prachtige wandtapijten in de Burgerzaal getuigen hier nog van. 1554-1555 vroegrenaissance, Herman van Herengrave. 419 MARIËNBURGKAPEL/ HUIS VAN DE NIJMEEGSE GESCHIEDENIS Mariënburg 26 za 11-17 uur zo 12-17 uur Expositie Rondom Nijmegen bakken ze er al eeuwen wat van laat de ontwikkeling zien van ambachtelijke bedrijvigheid in de oudheid tot de zeer moderne industriële productie anno nu. De Mariënburgkapel dateert uit de late Middeleeuwen, als onderdeel van een klooster. Bijzonder is dat de kapel werd gebouwd als een zogenoemde dubbelkerk. Dat is binnen goed te zien: in het westelijke gedeelte bevindt zich een door zuilen en gewelven gedragen galerij, waardoor een boven- en onderkerk ontstaan. In 1910 bracht stadsarchitect Weve het in ver val geraakte gebouw in zijn laatmiddeleeuwse staat terug. Nu is hier het Huis van de Nijmeegse geschiedenis gevestigd. 1431, gotiek. 11

EXTRA RONDLEIDINGEN CENTRUM RONDLEIDING KUNST & AMBACHT Gilde Nijmegen geeft rondleidingen langs een 12-tal kunstobjecten rondom de Stevenskerk. De gids zal de nadruk leggen op materiaalgebruik en het maakproces van de kunstwerken. Rondleidingen zijn zaterdag en zondag om 11, 13 en 15 uur, start bij Marikenbeeld op de Grote Markt, duur is ca. 1 uur (4). RONDLEIDING STAD IN DETAIL Rondleider Henk Rullmann geeft een rondleiding met speciale aandacht voor details in het stadsbeeld: een gevelsteen, een afsluitpaal, een bouwfragment en al die andere details waar je meestal gedachteloos aan voorbij loopt. Rondleidingen van ca. 1 uur zijn za en zo om 14 uur, start bij Stevenstoren (2). 421 STADSSCHOUWBURG 420 NATUUR- MUSEUM (VM. SYNAGOGE) Gerard Noodtstraat 121 za 10-17 uur zo 13-17 uur Zondag 1,- korting op entree. De stenen tafelen met de tien ge boden in de toren maken duidelijk dat het hier van oorsprong om een Joods gebedshuis gaat. Zowel aan de gevel als het interieur zijn veel Oosterse elementen te herkennen, zoals de koepeltjes en de hoekige kantelen. Al sinds 1980 is hier het Natuurmuseum gevestigd. 1913, Oscar Leeuw, Oosters geïnspireerd. Keizer Karelplein 32h Deels toegankelijk zo 10.30-17.30 uur Vanaf 10.30 uur start elk uur een rondleiding, max. 30 pers. per rondleiding. Laatste rondleiding start om 16.30 uur. Aan het Keizer Karelplein ligt de trapeziumvormige foyer, als een venster op de stad, de zaal zelf is in de vorm van een halve cilinder en de toneeltoren in de vorm van een rechthoek. Ruwe materialen als baksteen en beton worden gecombineerd met materialen met een zachtere uitstraling zoals marmeren vloeren, glaspuien en stuc wanden. In 1959-1961 gebouwd door G.H.M. Holt en B. Bijvoet in de stijl van het Brutalisme. FOTO: MYRA EKKELBOOM 12 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

WEST 422 CULTUURSPINNERIJ DE VASIM Winselingseweg 41 Deels toegankelijk za 11-17 uur zo 11-17 uur Divers programma met aandacht voor zowel de geschiedenis van het pand en het indu strieel erfgoed in het Waalfront als de huidige functie o.a. met open ambachtswerkplaatsen en activiteiten. De Vasim is in 1948 gebouwd als onderdeel van kunstzijdespinnerij Nyma. In 1969 sloot Nyma en in 1970 werd er begonnen met de productie van carboxymethylcellulose. Tussen 1985 en 2000 was het gebouw in gebruik als vliegasfabriek onder de naam VliegAsSInterMaatschappij, waar de naam VASIM van is afgeleid. In 2002 trekken tentenmakerij de Markies, diverse kunstenaars en creatieve organisaties in de lege fabriekshal en werken samen in Cultuurspinnerij De Vasim. 423 DE SMELTKROES & HONIGCOMPLEX Waalbandijk 20 Deels toegankelijk za 12-17 uur zo 12-17 uur De Smeltkroes, verzamelplaats voor de maakindustrie, opent haar deuren. Ambachts lieden en kunstenaars laten hun werk en werkplaats zien. Maak kennis met oude en nieuwe ambachten! Voormalige mede werkers van Honig geven doorlopend rondleidingen, start bij ingang (fietsstalling Waalbandijk). In 1914 kocht Honig de fabriek van haar grootste concurrent die in Nijmegen stond. Hier werd tarwezetmeel geproduceerd en kon Honig soepen gaan maken en later ook vermicelli. De nieuwe vestiging kreeg in 1914 de naam N.V. Stijfselfabriek Hollandia. Later werd dit de zetmeelfabriek Latenstein en de voedingsfabriek Honig. In 2012 stopte de productie. De hoge silo met het beeldmerk van Honig erop is nog steeds beeldbepalend in Nijmegen West. Sinds 2014 is het Honigcomplex de hotspot van Nijmegen met o.a. galerieën, restaurants, brouwerijen en ambachtelijke werkplaatsen van De Smeltkroes. FOTO: MATTHIJS BRUL 13

FOTO: ANNE-MARIE JANSEN 425 BEGRAAFPLAATS DORPSSTRAAT Dorpsstraat 110 Niet toegankelijk za 11-17 uur Doorlopend rondleidingen 424 VAN T LINDENHOUT- MUSEUM Scherpenkampweg 58 Deels toegankelijk zo 11-17 uur Expositie en uitgave boek Druk geweest in Neerbosch over een eeuw drukken en uit geven in de weesinrichting (1870-1965). Deze begraafplaats ligt bij het Witte kerkje. Het kerkje was toegewijd aan St. Antonius Abt tot het in 1591 overging naar de hervormden. De begraafplaats sloot in 1890 zijn poorten omdat er sinds de opening van de Algemene Begraafplaats aan de Graafseweg in 1881 geen overledenen meer ter aarde werden besteld. Op de kleine begraafplaats zijn nog 30 grafstenen aanwezig. FOTO: PETER VAN SCHAIJK Het interieur van de kapel heeft een groot ton gewelf en een ingebouwde en omlopende galerij, afgezet met een smeedijzeren balustrade. De zichtbare houtconstructie van het interieur is zeer fraai bewerkt. Deze kerk is gebouwd als protestantse kapel voor de Wezeninrichting Neerbosch. Onder leiding van de leermeester van de inrichting Van Ieperen en de meester metselaar Fooy hebben de weeskinderen de kapel zelf gebouwd. De Wezeninrichting groeide uit tot een dorp met woonvertrekken voor circa 1000 weeskinderen, werkplaatsen, wasserijen, keukens en een boerderij. In de kerk is nu een museum ingericht over deze geschiedenis. 1881-1882 eclectisch. 14 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

426 ST. ANTONIUS ABT KERK Dennenstraat 110 za 11-15.30 uur Doorlopend rondleidingen P.J.H. Cuypers, de grondlegger van de neogotische kerkenbouw, ontwierp voor Hees deze driebeukige hallenkerk met een ingebouwde toren. Oorspronkelijk bood het interieur een bonte aanblik door schoon metselwerk met verschillende kleuren baksteen en schilderingen. Dit is rond 1960, in de tijd van de ontkerkelijking, verdwenen onder een sobere bepleistering. Beroemd is het houten kruisbeeld uit het begin van de zestiende eeuw, gemaakt door een beeldsnijder uit Kalkar en in 1804 uit Kalkar overgebracht naar de kerk. Ook bijzonder zijn de achttien glas-in-loodramen van het Roermondse atelier Frans Nicolas. 1879-1880 neogotiek. 427 DE BOSKAPEL Graafseweg 276 za 13-17 uur Doorlopend rondleidingen en bespeling van het orgel De Boskapel is in 1963 gebouwd in opdracht van de paters Augustijnen. Het gebouw is van cultuurhistorische waarde als herkenbare vroeg naoorlogse uitdrukking van de katholieke identiteit van Nijmegen in het algemeen en de geschiedenis van de Nijmeegse Augustijnen in het bijzonder. In 2010 kwam de Boskapel in protestantse handen en is na een uitgebreide verbouwing begin 2012 opnieuw in gebruik genomen. 1961-1963, J. Kayser, G.J. van der Grinten. 428 DE WITTE MOLEN Looimolenweg 17 Deels toegankelijk za 11-16 uur Neem een kijkje in een molen in vol bedrijf, de molenaar geeft er uitleg bij. Deze molen uit 1750 deed lang dienst als looimolen en pro du ceerde een poeder voor het looien van leer uit eikenschors en er werd in de molen leer gelooid. In 1907 kwam hieraan een einde, voor de looivloeistof uit eikenschors waren betere alternatieven en het looien zelf was vervuilend. De molen ging toen verder als korenmolen, maar de naam looimolen bleef in de volksmond bestaan. In november 1981 brandt de molen volledig uit. Na een langdurige renovatie wordt de molen in 1987 opnieuw geopend. De molen vermaalt jaarlijks ongeveer 160.000 kilo biologische granen voor bakkers in Nijmegen en omgeving. 15

NIJMEGEN, STAD VAN KUNST EN AMBACHT Op zondag 13 september van 13.00 tot 17.00 uur laten kunstenaars en ambachtslieden hun werk zien. In de Lange Hezelstraat, de oudste winkelstraat van Nijmegen, de Stikke Hezel- en de Houtstraat vertellen ondernemers over hun zelfgemaakte product. De bezoeker krijgt het verhaal te horen van ontwerp tot eindproduct, kan deelnemen aan een workshop of een lezing bijwonen. In de Noorder- en Zuiderkapel en de toren van de Stevenskerk laten specialisten zien hoe ze, op vaak ambachtelijke wijze, monumenten en hun interieur restaureren. Het gaat hierbij niet alleen om het pand en details ervan, maar ook om kunst- en gebruiksvoorwerpen. NIEUWE MARKT KRONENBURGER- PARK 8 BOTTELSTRAAT LANGE HEZELSTRAAT 7 PIJKESTRAAT GLASHUIS PAPENGAS HESSENBERG 6 BEGIJNENSTRAAT JODENBERG 5 GANZENHEUVEL ST. STEVENS KERKHOF STIKKE HEZELSTRAAT 1 2 Stevenskerk ACHTER DE HOOFD WACHT GROTE MARKT HOUTSTRAAT 4 3 AUGUSTIJNENSTRAAT 16 KUNST- EN AMBACHTENROUTE PLEIN 1944

STEVENSKERK ACADEMIE VOOR KUNST EN AMBACHT richt zich op het aanleren van ambachtelijke schilders vaardigheden waarbij verf in al zijn historische gedaantes centraal staat. Dit levert schilderijen op die een verrassende combinatie zijn van oud en nieuw. STICHTING TOT BEHOUD VAN HET TORENUURWERK behoudt en restaureert historische uurwerken. Is het enige onafhankelijke kennis-, informatieen documentatiecentrum van mechanische torenuurwerken in Nederland. HISTORISCH KLEDINGATELIER DE NIJMEEGSE COTARDIE 8 Coupeuses, historici en textieldeskundigen maken replica s van historische kleding en accessoires. Er wordt gewerkt met authentieke materialen en technieken zoals historische steken, kaartweefsels en borduursels. CUPPENS +ZN is een Nijmeegs restauratiebedrijf dat ambachtelijk bouwt met moderne inzichten, uitgevoerd volgens de meest innovatieve en duurzame methodes. Een voorbeeld hiervan is de Heerenbank in de Stevenskerk. FOTO: THEA VAN DEN HEUVEL VAN DINTHER BOUWBEDRIJF B.V. is een hoogwaardig bouwbedrijf met vijftig jaar ervaring in de res tau ratie en de betere nieuwbouw. Restauratie van de Stevenskerk en -toren is een van de projecten. 17

BOEKBINDER MARLENE HOOGEVEEN geeft sinds 2006 als bevoegd boekbinder en restaurator oude boeken op een verantwoorde wijze een nieuw leven. Daarnaast maakt ze kleine boekjes, albums en mooie dozen. MIES VAN HOOGSTRATEN bewerkt/slijpt/polijst zowel edelstenen als gesteenten. Zo worden zowel de ontstaansgeschiedenis als de fraaie kleur, structuur en details zorgvuldig zichtbaar gemaakt. ATELIER VOOR MEUBELRESTAURATIE & DECORATIE Sinds 1999 restaureert Mirjam van Rosmalen antieke en hedendaagse meubels. Onder haar handen worden zij met grote liefde weer in hun oude staat teruggebracht en hersteld. STUDIO ZIPP staat bekend om bijzondere meubelstoffering, kleur- en interieuradvies, textielkunst, sierkussens op maat en uniek behang. Laat oude meubels weer als nieuw laat lijken door gebruik van bijzondere stoffen. KATHERINE KOLLF restaureert en onderzoekt, vol gens het credo behouden gaat voor vernieuwen, historische monumenten door heel Nederland. Veel ervaring met kerkinterieurs uit de periode tussen 1875 tot rond 1930. 18 KUNST- EN AMBACHTENROUTE

KOOLEN GLAZENIERS Dit glazeniersbedrijf is gespecialiseerd in de productie en restauratie van glas in loodramen in monumentale panden en kerken. BOGAERTS-VAN NULAND BV Sinds 1875 verzorgt dit familiebedrijf leidekkers-, loodgieters-, zink- en koperwerk. De 4e generatie heeft onlangs het dak van de Stevenskerk gerestaureerd. STIKKE- EN LANGE HEZELSTRAAT, HOUTSTRAAT MAKE MY DAY CONCEPTSTORE Stikke Hezelstraat 65 In deze conceptstore vind je kleding m/v, interieur, kapper, vintage, gadgets, koffie, styling, boeken, kaarten, muziek. Tijdens een totaal beleving aan shoppen en relaxen kun je diverse ontwerpers ontmoeten. 1 NONNA NINI Houtstraat 60 In een piepklein winkeltje vertelt Saskia Vermeer over haar zelf ontworpen en -gemaakte kleur rijke kinderkleding. Je vindt er vakwerk en de mogelijkheid om een eigen Nonna-Nini jurkje te ontwerpen en te laten maken. 2 CAPPELLO HOEDEN-TASSEN-SJAALS Houtstraat 28 Landelijk vermaarde speciaalzaak waarbij crea ti viteit en hoogstaand vakmanschap hand in hand gaan. Er zijn vaak exposities van bekende ontwerpers of aankomende talenten. Om 13 en 15 uur lezing over De Hoed. Men mag passen, kijken en vragen. 3 19

ZUS & ZO KEUKENGEREI Houtstraat 49-51 Een échte kookwinkel waar naast een uitgebreid assortiment tal van kookdemonstraties en workshops aangeboden worden. Proef heerlijk zelfgemaakt ijs, gezond en vers het allerlekkerst. 4 PRIKKELS Houtstraat 75 De lekkerste, huisgemaakte soepen. Klassiekers maar ook nieuwe en bijzondere soepen. Want, smaken verschillen en met soep kun je alle kanten op. Onder leiding van soepchef Michiel Vries een workshop ambachtelijk soep maken om 14 en 16 uur. GALERIE WILLEM PASTOOR Lange Hezelstraat 35 In dit pand is de gehele collectie én het atelier van metaalkunstenaar Willem Pastoor. Zijn werk getuigt van eigenheid en tijdszin, eigentijds dus! Bij aankoop van een halssieraad ontvangt u bijpassende oorsieraden cadeau. 5 6 IEDER Z N VAK Lange Hezelstraat 76 Een fysiek verkooppunt voor diverse ambachtslieden, designers en andere creatievelingen, waar zij hun variërende producten aan het publiek aanbieden. Elk gehuurd vak heeft zijn eigen achtergrond en bijzondere verhaal waarnaar u kunt komen luisteren! ATELIER JOS VAN RISWICK Lange Hezelstraat 92 Jos van Riswick schildert traditionele stillevens en portretten in olieverf. Hij is aan het werk te zien in zijn tijdelijke atelier/galerie. 7 8 20 KUNST- EN AMBACHTENROUTE

429 MIDDEN/ZUID TITUS BRANDSMA GEDACHTENISKERK Keizer Karelplein 19 za 10-16 uur zo 12-16 uur 430 THIEMELOODS Leemptstraat 34 Deels toegankelijk za 12-17 uur zo 12-17 uur Doorlopend rondleidingen en toelichting over de geschiedenis en restauratie van het pand. Zaterdag en zondag om 13 en 15 uur geeft Veerdonk Bouw en Regie een lezing met beeld over het bouwen en restaureren van Nijmeegse monumenten. Zo om 16 uur is er een borrel in de Thiemeloods. De industriële loods waarin de Thiemeloods is gehuisvest, is gebouwd in 1905 als houtopslagplaats voor een houthandel. Later kreeg het gebouw de functie van papieropslagplaats bij de tegenover gelegen drukkerij Thieme. Op de plek van deze voormalige drukkerij is het Thiemepark aangelegd, met behoud van het originele hekwerk van de drukkerij. Het parkje is de tuin van de wijk Bottendaal. De Thiemeloods is nu een flexplek voor werken, eten, vergaderen en feesten. In deze kerk zijn bijzondere schilderingen van Joep Nicolas in het koor en het beroemde Apostelraam van Jan Toorop te zien. Deze voormalige St. Josephkerk is één van de weinige neoromaanse kerken in Nijmegen. Opvallend is de octogonale (achthoekige) koepel. Sinds enkele jaren is hier het Titus Brandsma Memorial centrum gevestigd. 1908-1909, B.J. Claase. Neoromaans. 21

432 DE TWEELING Groenestraat 210 za 11-17 uur 431 GALERIE DE NATRIS Van Dulckenstraat 20 Deels toegankelijk za 12-17 uur zo 12-17 uur De eigenaar vertelt over de geschiedenis van het huis, een voormalige burgersmederij waar gewoond, gewerkt en verkocht werd. In de voormalige winkel is nu galerie de Natris gevestigd. Nijmeegse kunstenaar Karin Elfrink exposeert haar recente werk in de galerie. Na de geboorte van de tweeling Agnes en Reiniera schonk de trotse vader Jonkheer Rutgers van Rozenburg, bewoner van Huize Dukenburg, geld voor een goede Christelijke school. Dit werd de Agnes en Reiniera Fröbelschool. Het pand, met invloeden van het baksteenexpressionisme, is nu in gebruik voor kinderopvang. 1920, F.J.G. Vingerhoets en C.N. Hoogterp. Deze voormalige burgersmederij van J. Hoekstra & Zoon stamt uit het begin van de 20 e eeuw. Er werden kachels, haarden en fornuizen en alles wat daar bij hoorde geassembleerd, gerepareerd en verkocht. In het achterhuis was de bedrijfsruimte, in het voorhuis de winkel met daarboven het woonhuis. De smederij is bewoonbaar gemaakt met handhaving van de karakteristieke elementen zoals smidsvuur en werkbanken. In de winkel is nu de galerie gevestigd. 22 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

433 H. ANTONIUS / ST. ANNAKERK Groenestraat 229 za 11-17 uur Deze kerk heeft een prachtig interieur waarmee de kerk haar macht en invloed op het leven van haar parochianen destijds laat zien. Zuilen van witte kalksteen, een rijk geornamenteerde preekstoel, glas-in-loodramen van het atelier Nicolas en zonen en prachtige gewelfschilderingen. 1909-1910. A.A.J. Margry. 434 BYZANTIJNSE KAPEL Dobbelmannweg 3 za 11-17 uur zo 13-17 uur Doorlopend informatie over de geschilderde iconen in de kapel. In 1936 kregen de zusters van Johanna de l Estonac een nieuwe kloosterkapel. Invloeden van het baksteenexpressionisme (Amsterdamse School) zijn in de kapel zichtbaar. In 1988 werd de kapel Oosters ingericht met iconen en wordt deze onder andere gebruikt door de Servisch-orthodoxe en Russisch orthodoxe parochie. 23

436 LANDGOED GROOTSTAL FOTO: WILLEM VAN TILBURG 435 MARANATHAKERK Steenbokstraat 86 za 11-17 uur Doorlopend informatie over de geschilderde iconen in de kapel. Midden in de woonwijk de Hazenkamp staat dit prachtige voorbeeld van modernistische kerkbouw. De architect W. Ingwersen werkte in een vernieuwende stijl en liet zich hierbij inspireren door de beroemde architect Le Corbusier. Deze kerk stond min of meer model voor een groot aantal gereformeerde kerkgebouwen onder andere in Waalwijk, Alphen aan de Rijn, Heerenveen en Alkmaar. 1962-1963. St. Jacobsweg 13 Niet toegankelijk za 12-16 uur zo 12-16 uur Er zijn begeleide rondleidingen, een theeschenkerij, bloemen en een expositie van bekende natuurfotografe Marie Cecile Thijs in het nieuwe paviljoen. Het landgoed is alleen toegankelijk met rondleiding door o.a. IVN gidsen (max 25 pers). Rondleidingen om 12.30, 13.30, 14.30 en 15.30 uur, duur is ca 1,5 uur. Voor rondleidingen zijn kaarten nodig, ter plaatse verkrijgbaar een kwartier voorafgaand aan de rondleiding. Het landgoed is bereikbaar per fiets (fietsenstalling op terrein), met bus 6 (2 min. loopafstand), per auto (alleen parkeren op parkeerterrein achter de hondenclub Elshofweg 10, 3 min. loopafstand). Landgoed Grootstal is een relatief klein land goed op de grens van Nijmegen en Malden, gemeente Heumen. Op de plek waar ooit een middel eeuwse hoeve stond, staat nu een neorenaissance landhuis uit het begin van de 20e eeuw. Het is al meer dan 100 jaar familiebezit en sinds enkele jaren een educatief landgoedbedrijf. Op dit particuliere landgoed gaan nut en schoonheid al drie generaties hand in hand. Begin 20 ste eeuw, neo-renaissance. FOTO: LANDGOED GROOTSTAL 24 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

OOST 438 EVANGELISCH-LUTHERSE KERK 437 HOLLANDSCH- DUITSCH GEMAAL Ubbergseweg 5 Niet toegankelijk zo 10-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding. Elke 20 minuten start een rondleiding. Er wordt een film over het gemaal getoond en er is uitleg over muskusrattenbestrijding. Samen met het Deichverband Kleve is dit gemaal in 1933 gebouwd om de Ooijpolder droog te houden. De machinehal met schroefpompen gaat schuil achter een sober bakstenen gebouw met zadeldak. Het is van de bekende Delftse Schoolarchitect M.J. Granpré Molière, i.s.m. ingenieur R. Verloren van Themaat. De dienstwoning werd in 1942 gebouwd, ook in de traditionele stijl van de Delftse School. Prins Hendrikstraat 79 za 11-17 uur De orgelwacht geeft toelichting over de restauratie en reconstructie van het orgel en laat op demonstratiepijpen zien hoe orgelstemgereedschap gebruikt wordt. Elk heel uur laten diverse organisten de klankmogelijkheden van het orgel horen. Kleine expositie over Lutheranen in Nijmegen en hun geschiedenis. Er is ook een jongerenquiz. Klein maar fijn is dit kerkje met veel architectonische details. De toren is speciaal voor de plaatsing van het oudste orgel van Nijmegen in 1929 gebouwd. De orgelkas en de oude pijpen van het Van Deventer/Heyneman-orgel (1758-1781) zijn recent gerestaureerd en de windlade en tractuur zijn gereconstrueerd. Dit bijzondere orgel met Nijmeegse signatuur in de toonhoogte is zeer de moeite waard om te beluisteren. Ca 1890, toren 1929, D. Semmelink. FOTO: MARLIES SMITS-KETELAARS 25

40 GELDERS ARCHEOLOGISCH CENTRUM G.M. KAM Museum Kamstraat 45 Niet toegankelijk zo 10-17 uur Presentatie over de Romeinse aardewerkproductie van Nijmegen. 439 MARIA GEBOORTE- KERK Berg en Dalseweg 40 za 11-17 uur zo 12-17 uur Doorlopend rondleidingen Speciaal voor de archeologische collectie van G.M. Kam, ontwierp architect Oscar Leeuw dit museumgebouw. Nu is hier het Gelders Archeologisch Centrum gehuisvest, maar het museuminterieur is grotendeels bewaard gebleven. De indeling is geïnspireerd op de plattegronden van huizen die zijn teruggevonden in Pompeï. Het bevat prachtige elementen zoals een granieten trap, klassieke zuilen en terrazzovloeren met zwarte bandversieringen. 1919-1921, O. Leeuw. Historiserend, expressionisme en art deco. Het rijk uitgevoerde interieur bevat een groot aantal waardevolle elementen. De oorspronkelijke tegelvloeren, het eikenhouten kerkmeubilair, enkele glas-in-loodramen en een neogotische kruisweg uit de periode 1905-1911. Ook is het edelsmeed werk uit het atelier van de gebroeders Arens te Nijmegen te bewonderen. 1900-1924, J. Kaijser sr. en J. Kaijser. Neogotisch. 26 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

42 BEGRAAFPLAATS STENENKRUISSTRAAT Prins Bernhardstraat 16 Niet toegankelijk za 11-17 uur zo 11-17 uur Doorlopend rondleidingen. 41 VM. VRIJMETSE- LAARSLOGE LODEWIJK Waldeck Pyrmontsingel 77 Niet toegankelijk zo 12-17 uur Vrijmetselaars gebruiken symbolen die ontleend zijn aan de bouwkunst, de vrijmetselaarsloge van Sint Lodewijk is te herkennen aan de winkelhaak en de passer in de vijfpuntige ster van het ronde raam in de top gevel. Tijdens de restauratie is in de tempelzaal (nu kantoorruimte) onder het verlaagd plafond het oorspronkelijke, diepblauwe gewelf met sterren en een band met Egyptische motieven tevoorschijn gekomen. 1898, neorenaissance. Dit is de eerste algemene begraafplaats die buiten de stadspoorten van Nijmegen werd aangelegd. De eerste begrafenis vond plaats in 1811. Kort daarna werd de begraafplaats op gesplitst in een protestants, rooms-katholiek en Joods deel. Bekende Nijmegenaren zoals Quack, Noorduyn en In de Betouw zijn hier begraven. In 1905 is de begraafplaats gesloten. 1810-1811. 43 R.K. BEGRAAFPLAATS DAALSEWEG Daalseweg 110 Niet toegankelijk za 11-17 uur zo 11-17 uur Zaterdag en zondag om 13 uur rondleiding over de kunsthistorie van de begraafplaats en graven, om 14 uur rondleiding over indrukwekkende graven en bekende Nijmegenaren. Stadsarchitect J.J. Weve ontwierp deze ommuurde begraafplaats in de vorm van een padenkruis. Aan de met rode beuken beplante hoofdpaden staan de grafmonumenten van belangrijke Nijmeegse families als Dreesmann, Terwindt en Dobbelmann en van plaatselijke kunstenaars als C.A.P. Ivens, H. en O. Leeuw en J.J. Weve zelf. 1885, J.J. Weve. Neogotiek. 27

45 VRIJMETSE- LAARSLOGE Fortstraat 7 za 11-17 uur 44 ANTONIUS VAN PADUAKERK Groesbeekseweg 96 za 10-17 uur Elk heel uur rondleidingen met extra aandacht voor het glas-in-lood van de kerk. Oorspronkelijk opgericht als evangelisatiegebouw. In de achtergevel verwijst de naam PNIËL hiernaar. In de jaren zeventig is het verbouwd en uitgebreid tot theater. Tegenwoordig is het in gebruik als vrijmetselaarstempel van de Loge St. Lodewijk. De naam Fortstraat verwijst naar het fort Verbrande Molen, dat hier vanaf 1861 lag en in 1874 zijn functie verloor. Eigenlijk is deze kerk niet helemaal af. Op de bouwtekening is te zien dat de voorgevel aan de Groesbeekseweg een toren had moeten krijgen. Deze is er nooit gekomen en in 1923 is de gevel aangepast. Van binnen is een prachtig stervormig koepelgewelf te zien. De kleurrijke glas-in-loodramen zijn van de kunstenaar Piet Gerrits. 1915, J. Margry. Neogotisch. 28 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

46 STADSLANDGOED LIMOS & SNIJDERSKAZERNE Molenveldlaan 180 Deels toegankelijk zo 11-17 uur De tuin en hoofdingang zijn geopend. Een appartement bezichtigen is onder begeleiding ook mogelijk (onder voorbehoud). Rondleidingen over het stadslandgoed Limos met extra aandacht voor de architectuur, ambachtelijke details en ornamenten. Om 13 en 15 uur starten de rondleidingen bij de Snijderskazerne (bij de Gelderselaan), ca. 45 minuten. 47 DOMINICUSKERK Prof. Molkenboerstraat 7 za 11-17 uur Op het voormalig kazerneterrein, bekend als de Limos, staat de Generaal Snijderskazerne. Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in het Nijmeegse militaire leven. De bouwstijl van de kazerne is neorenaissance, te herkennen aan de trapgevel met daarop een natuurstenen leeuw en de sierbogen boven de vensters. De wachtershuisjes en het hekwerk zijn ook nog intact. Identiek is de naastgelegen Krayenhoffkazerne. 1905 en 1906, Thunnissen en Kropman. De voorganger van deze Dominicuskerk stond in de Broerstraat, maar deze werd in 1951 gesloopt. Het interieur heeft veel bijzondere onderdelen zoals beeldhouwwerk van Jac Maris, glas-in-loodramen door Eugène Laudy. Rechts van het altaar bevindt zich een Jozefbeeld, links een Dominicusbeeld, beiden werden gemaakt door Bart Welten in resp. 1954 en 1956. Delftse School, architect C. Th. Nix. 29

49 VILLA OUD MARIËNBOOM Groesbeekseweg 424 za 14-17 uur zo 11-17 uur 48 HUIZE HEYENDAAL Geert Grooteplein Noord 9 Niet toegankelijk za 11-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding. Elk half uur rondleidingen, de laatste start om 16 uur. Deze villa werd vermoedelijk in 1822 gebouwd in opdracht van Baronesse van Neukirchen-Nievenheim. Bij een verbouwing in 1875 krijgt het pand een neoklassieke uitstraling. Ook het interieur heeft veel klassieke elementen. Het pand is nu in gebruik door Klopper & Kramer begrafenis- en uitvaartverzorging. De succesvolle margarinefabrikant Frans Jurgens was opdrachtgever voor dit landhuis met riante voortuin. Zowel het exterieur als het interieur met rijke details stralen veel pracht uit die de status van deze rijke industrieel moest verbeelden. Binnen plafondschilderingen, schoorsteenstukken en een glas-in-loodvenster met de familie in middeleeuwse klederdracht. 1912-1913, Charles Estourgie, neorenaissance. 30 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

NOORD 450 DORPSSCHUUR LENT Oosterhoutsedijk 29 za 13-17 uur Muziek in het kader van De Oversteek Rechthoekige dijkschuur, bestaande uit begane grond met zolderverdieping en zadelkap. De voorgevel heeft een segmentboog (ronde boog) met inrijdeuren en daarboven een kleinere segmentboog met een zolderluik. In 1996 werd de schuur gerenoveerd. Het authentieke karakter van het exterieur is bewaard gebleven, het interieur is geschikt gemaakt voor functies als ruimte voor onder andere cursussen en exposities. 451 HISTORISCHE TUINDERIJ DE LENTSE WARMOEZENIER Griftdijk Noord 11 za 11-16 uur zo 11-16 uur Zaterdag is het plukdag: pluk zelf je bloemen en fruit. Zondag is er oude ambachtenmarkt, met demonstraties van o.a. spinnen, touw slaan, manden vlechten etc. Ook kun je appels plukken en ter plekke met de handpers versappen. In deze tuinderij wordt groente en fruit geteeld zoals de warmoezeniers dat in de vorige eeuw ook deden. Er zijn de platte bekken en een hoogstamboogaard met bijzondere oude appel, peren-, kersen- en pruimenrassen zoals Lentsche Roode. In het museum is onder meer huisraad uit die tijd te zien. 31

FOTO: MAAIKE VAN HEEK 452 BUITENPLAATS OOSTERHOUT Waaldijk 49 Niet toegankelijk za 11-14 uur zo 11-14 uur Alleen toegankelijk met rondleiding (max 15 personen). Zaterdag en zondag rondleidingen om 11 en 13 uur in de tuin met korte inleiding over de gebouwen en historie van de buitenplaats. Kaarten voor rondleidingen alleen vooraf verkrijgbaar door te reserveren via het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis (024-329 36 99). Parkeren kan op het parkeerterrein van het Medisch Centrum aan de Van Boetzelaerstraat. De kortste wandelroute naar het de Buitenplaats is aangegeven met bordjes. De voorlopers van dit landgoed werden telkens door overstromingen weggevaagd. De huidige buitenplaats uit 1850 ligt daarom iets verder van het water. Baron Van Boetzelaar liet de buitenplaats opnieuw inrichten, met onder meer een sterrenbos waarvan de acht lanen uitlopen op een zandheuvel die altijd als vluchtplaats voor het water had gediend. 32 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

thebigdrawnijmegen.nl Facebook pagina: Thebigdrawnijmegen THE BIG DRAW NIJMEGEN Iedereen kan tekenen! 10-13 september 2015 Van donderdag 10 t/m zondag 13 september komt het internationale tekenfestival The Big Draw weer naar Nijmegen. Dit betekent dat er 4 dagen lang talloze verrassende tekenevenementen in de stad georganiseerd worden. Je kunt niet alleen kijken maar ook meedoen! In 2000 startte de stichting The Campaign for Drawing in Londen met een nieuw evenement; The Big Draw. The Big Draw is een internationaal tekenevenement dat jaarlijks in vele grote steden over de hele wereld wordt georganiseerd. EVERY DRAWING TELLS A STORY is dit jaar het wereldwijde thema van de The Big Draw. In dit kader zullen er op verschillende locaties in de stad teken activiteiten worden georganiseerd. Kunstenaars zullen hun kunsten vertonen en er komt een ramenroute waarbij ruiten van winkels, openbare gebouwen en horecagelegenheden worden voorzien van tekenkunst. Of wat dacht je van enorme rollen papier die uitgerold worden door de straten en door iedereen betekend mogen worden. Meer informatie over het programma vindt u in de festivalkrant van The Big Draw Nijmegen 2015. Heeft u geen papieren versie kijk dan op de website www.thebigdrawnijmegen.nl of op Facebookpagina Thebigdrawnijmegen voor de programmering en andere details. Ook dit jaar weer georganiseerd door kunstpodium Expoplu. Nijmegen Illustratie: Krista Burger

ACTIVITEITEN 12 & 13 SEPTEMBER 2015 Uitleg over de hieronder genoemde activiteiten vindt u in de beschrijving van de monumenten. = rondleiding ZATERDAG 12 SEPTEMBER 10.00 uur: Antonius van Paduakerk: (44) Vanaf 10.00 uur: Brouwershuis: (11) Besiendershuis: verhalen kaaisjouwers (12) Vanaf 10.30 uur: Stevenskerk: (1) 11.00 uur: Gildewandeling: R, start Marikenbeeld (4) Historisch kookatelier: lezing (10) Antonius van Paduakerk: (44) Buitenplaats Oosterhout: (52) Vanaf 11.00 uur: Stevenstoren: expo (2) Atelier Spits op kunst: expo (9) Historisch kookatelier: proeverij (10) Mariënburgkapel: expo (19) De Vasim: divers programma (22) Begraafplaats Dorpsstraat: (25) De Witte molen: en uitleg (28) Byzantijnse kapel: uitleg iconen (34) Evangelisch Lutherse kerk: uitleg orgel, orgelmuziek, expo, jongerenquiz (38) Maria Geboortekerk: (39) Begraafplaats Stenenkruisstraat: (42) Huize Heyendaal: (48) Historische Tuinderij: plukdag (51) 12.00 uur: Huize Bethlehem: (14) Stadhuis: (18) Antonius van Paduakerk: (44) Vanaf 12.00 uur: Vm. Latijnse school: (3) Opoe Sientje: expo, muziek (15) De Smeltkroes & Honigcomplex: en open ateliers (23) Thiemeloods: (30) Galerie de Natris:, expo (31) Landgoed Grootstal: expo, theeschenkerij (36) 12.30 uur: Landgoed Grootstal: (36) 13.00 uur: Gildewandeling:, start Marikenbeeld (4) Huize Bethlehem: (14) Stadhuis: (18) Thiemeloods: lezing monumentenrestauraties (30) Begraafplaats Daalseweg: (43) Antonius van Paduakerk: (44) Buitenplaats Oosterhout: (52) Vanaf 13.00 uur: Boskapel:, orgelmuziek (27) Dorpsschuur Lent: muziek (50) 13.30 uur: Landgoed Grootstal: (36) 14.00 uur: Wandeling Stad in detail: (2) Huize Bethlehem: (14) Stadhuis: (18) Begraafplaats Daalseweg: (43) Antonius van Paduakerk: (44) 14.30 uur: Landgoed Grootstal: (36) 15.00 uur: Gildewandeling:, start Marikenbeeld (4) Historisch kookatelier: lezing (10) Huize Bethlehem: (14) Stadhuis: (18) Thiemeloods: lezing monumentenrestauraties (30) Antonius van Paduakerk: (44) 15.30 uur: Landgoed Grootstal: (36) 16.00 uur: Stadhuis: (18) Antonius van Paduakerk: (44) ZONDAG 13 SEPTEMBER Vanaf 10.00 uur: Besiendershuis: verhalen kaaisjouwers (12) Hollandsch-Duitsch gemaal:, film (37) Gelders Archeologisch Centrum G. M. Kam: presentatie (40) 10.30 uur: Stadsschouwburg: (21) 11.00 uur: Gildewandeling:, start Marikenbeeld (4) Buitenplaats Oosterhout: (52) Vanaf 11.00 uur: Stevenstoren: expo (2) Atelier Spits op kunst: expo (9) De Vasim: divers programma (22) Van t Lindenhoutmuseum: expo (24) Begraafplaats Stenenkruisstraat: (42) Maria Geboortekerk: (39) Historische Tuinderij: oude ambachtenmarkt (51) 11.30 uur: Stadsschouwburg: (21) 12.00 uur: Stadhuis: (18) Vanaf 12.00 uur: Stevenskerk: (1) Chirurgijnskamer: (4) Brouwershuis: (11) Opoe Sientje: expo, muziek (15) Mariënburgkapel: expo (19) De Smeltkroes & Honigcomplex: en open ateliers (23) Thiemeloods: (30) Galerie de Natris:, expo (31) Landgoed Grootstal: expo en theeschenkerij (36) Maria Geboortekerk: (39) 12.30 uur: Stadsschouwburg: (21) Landgoed Grootstal: (36) 13.00 uur: Gildewandeling:, start Marikenbeeld (4) Stadhuis: (18) Thiemeloods: lezing monumentenrestauraties (30) Begraafplaats Daalseweg: (43) Limos: (46) Buitenplaats Oosterhout: (52) Vanaf 13.00 uur: Kunst- en ambachtenroute, Stikkeen Lange Hezelstraat, Houtstraat Stevenskerk: ambachtenmarkt (1) Commanderie van St. Jan: culinaire markt (10) Byzantijnse kapel: uitleg iconen (34) 34 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015

13.30 uur: Stadsschouwburg: (21) Landgoed Grootstal: (36) 14.00 uur: Wandeling Stad in detail: (2) Stadhuis: (18) Begraafplaats Daalseweg: (43) 14.30 uur: Stadsschouwburg: (21) Landgoed Grootstal: (36) 15.00 uur: Gildewandeling:, start Marikenbeeld (4) Stadhuis: (18) Thiemeloods: lezing monumentenrestauraties (30) Limos: (46) 15.30 uur: Stadsschouwburg: (21) Landgoed Grootstal: (36) 16.00 uur: Stadhuis: (18) Thiemeloods: borrel (30) 16.30 uur: Stadsschouwburg: (21) PROGRAMMA KINDERACTIVITEITEN Alle kinderactiviteiten vindt u in dit speciale overzicht: een zeer gevarieerd kinderprogramma voor het hele gezin! 1 STEVENSKERK Zo 15-16.30 uur: kinderconcert Het orgel en de rode neuzen. Wat heeft die orgelspeler nou aan zijn fiets hangen? Wil ie mooie muziek uit de pijpen blazen, staan er opeens clowns op de stoep. Wat er ook gaat gebeuren: het wordt in elk geval een vrolijke boel. Als ze maar van het grote König orgel afblijven! 2 STEVENSTOREN Za en zo 11-17 uur: Kinderspeurtocht, voor de kleine kinderen is er een kleurplaat. 11 BROUWERSHUIS Za 10-17 uur zo 11-17 uur: Maak je eigen huisje! Onder begeleiding van DAG! Architecten leren kinderen een huisje knutselen en kleuren. 16 VALKHOF, BARBAROSSARUÏNE Zo 13-16 uur: Verhalen van het Valkhof, Film jezelf in je eigen tekening in het kader van tekenfestival The Big Draw. Start is bij Barbarossaruïne. Daarna ga je langs 3 locaties, dat kan in elke volgorde. In Museum Het Valkhof maak je een tekening van de burcht die ooit in het park gestaan heeft. In het Natuurmuseum laat je jezelf schminken als jouw favoriete Valkhofdier. In De Lindenberg leer je een verhaal van hoe je vroeger op het Valkhof zou wonen of werken, en kiest daar een kostuum bij. Terug bij de Barbarossaruïne wordt je voor een green screen op de film gezet, met jouw verhaal en tekening als decor! 17 T HOOGSTRAATJE Za en zo 11-17 uur: Maak je eigen windlichtje, glazen potjes staan klaar, waar je leuke dingen op kunt plakken en kleuren. Als je klaar bent, mag het mee naar huis. 19 MARIËNBURGKAPEL Za 11-17 uur: Vlaggen maken in het kader van tekenfestival The Big Draw voor kinderen én volwassenen. 20 NATUURMUSEUM (VM. SYNAGOGE) Za 10-17 uur: Waanzinnigeweetjes speurtocht langs verschillende objecten van het museum. 22 CULTUURSPINNERIJ DE VASIM Za en zo 11-17 uur: Diverse activiteiten voor kinderen 24 VAN T LINDENHOUTMUSEUM Zo 11-17 uur: Neerbosch boek en spelen met memory en kwartet over de drukkerij en een leeshoek met nostalgische boeken. 35 MARANATHAKERK Za 11-17 uur: Stoepkrijt tekenen op het voorplein. 37 HOLLANDSCH-DUITSCH GEMAAL Zo 10-17 uur: Diverse kinderactiviteiten met water. 51 HISTORISCHE TUIN Zo 11-16 uur: Ga zelf aan de slag met ambachten! Een springtouw maken, bijenkaarsjes rollen, appelsap persen, vogelhuisje vlechten 36 OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2015 36

LSTEINWEG HEIJENDAALSEWEG PLATTEGROND NIJMEGEN OOS TERHOUTSESTRAAT STATIONSTRAAT GRIF TDIJK KEIZER HENDRIK V SINGEL WAALDIJK DORPSSTRAAT OUDE GROENESTRAAT 52 NOORD PRINS MAURITSSSINGEL NOORD 51 GRIFTDIJK NOORD lent WAAL ZALIGESTRAAT WAAL WINSELINGSE WEG 22 DE OVERSTEEK 50 23 OOSTERHOUTSEDIJK WAALBRUG VAN HEEMSTRAWEG INDUSTRIEWEG WEST WAALBANDIJK WEURTSEWEG OOST WEST MARIALAAN CENTRUM 37 UBBERGSEWEG OOYSEDIJK JONKERSTRAAT dukenburg 24 VAN APPELTERNWEG 25 DORPSSTR SYMFONIESTR O.C. HUISMANSTRAAT NIEUWE DUKENBURGSEWEG ENERGIEWEG DENNENSTRAAT 26 NEERBOSSCHEWEG KERKSTRAAT MIDDEN/ ZUID WOLFS KUILSEWEG WEG DOOR JONKERBOSCH HATERTSEWEG MOLENWEG MUNTWEG MALDERBURCHTSTRAAT 27 GRAAFSEWEG SLOTEMAKER DE BRUÏNEWEG AAN GROOTSTALSELAAN NWE MOLLENHUTSEWEG ELSHOFWEG 28 HATERTSEWEG SINT JACOBSLAAN SINT JACOBSWEG CS GROENESTRAAT MIDDEN/ ZUID 36 32 34 33 35 VAN PELTLAAN 29 41 30 31 42 44 ST. ANNASTRAAT ARCHIPELSTRAAT GROENEWOUDSEWEG HOUTLAAN DAALSEWEG D ALMARASWEG BERG EN DALSEWEG VAN T SANTSTRAAT 48 heijendaal 49 OOST SCHEIDINGSWEG 38 39 40 43 GROESBEEKSEWEG 46 47 POSTWEG HENGSTDALSEWEG BOSWEG NIJMEEGSEBAAN 45 35 35