blauw geheimschrift 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Indicator (een stof waarmee we de aanwezigheid van bepaalde andere stoffen kunnen aantonen) Zuur (ph ligt lager dan 7) Base (ph ligt hoger dan 7) Anorganische stof (energiearme stoffen waaruit de levenloze natuur is opgebouwd en die geen koolstof bevatten) b. Materiaal + stoffen Materiaal: Stoffen: 2 bekerglazen (100 ml) Glazen roerstaaf Wattenstaafje Groot filtreerpapier Balans Weegschuitje Spatel Vernevelaar Thymolftaleïne Ethanol Natriumcarbonaat Gedestilleerd water Natriumhydroxide-oplossing (NaOH, 1 mol/l) c. Bereiding oplossingen 0,04 g thymolftaleïne oplossen in 50 ml ethanol. 0,5 g natriumcarbonaat oplossen in 50 ml gedestilleerd water. d. Opstelling (foto)
e. Veiligheid i. Etiketten Ethanol CH 3CH 2OH Gevaar 64-17-5 Natriumcarbonaat (0 aq) Na 2CO 3 497-19-8 Waarschuwing H 225 P 210 WGK 1 Mr: 46,07 UCLL R 117 H 319 P 280.1+3-305+351+338 WGK 1 Mr: 105,99 UCLL R 117 Natriumhydroxide NaOH 1 mol/l Gevaar 1310-73-2 Thymolftaleïne 125-20-2 H 314 P 280.1+3-301+330+331-305+351+338 WGK 1 Mr: 40 UCLL R 117 WGK 2 Mr: 430,55 UCLL R 117
ii. H/P zinnen Thymolftaleïne H: / P: / Ethanol H: 225 P: 210 Natriumcarbonaat H: 319 P: 280.1+3-305+351+338 Natriumhydroxide-oplossing (NaOH, 1 mol/l) H: 314 P: 280.1+3-301+330+331-305+351+338 iii. WGK code Thymolftaleïne 2 Ethanol 1 Natriumcarbonaat 1 Natriumhydroxide-oplossing (NaOH, 1 mol/l) 1 iv. COS-brochure Thymolftaleïne / Ethanol Natriumcarbonaat Natriumhydroxide-oplossing (NaOH, 1 mol/l)
3. Uitvoeren a. Werkwijze Los 0,04 g thymolftaleïne op in 50 ml ethanol in een bekerglas van 100 ml. Los 0,5 g natriumcarbonaat op in 50 ml gedestilleerd water in een bekerglas van 100 ml. Giet beide oplossingen samen. (Je krijgt een blauwe oplossing) Schrijf m.b.v. een wattenstaafje een boodschap op het filtreerpapiertje met de blauwe oplossing. (na enkele seconden verdwijnt de blauwe kleur van de boodschap) Doe een beetje NaOH-oplossing in de vernevelaar en sproei een aantal keer over je onzichtbare boodschap heen. (de boodschap wordt terug zichtbaar) b. Waarneming (+ foto s) Bij het samengieten van de twee bereide oplossing krijg je een blauwe oplossing: Wanneer je de boodschap net hebt neergeschreven is ze nog zichtbaar, maar na enkele seconde verdwijnt de blauwe kleur (waardoor je boodschap onzichtbaar wordt): Bij het besproeien van het filtreerpapier, wordt de boodschap terug zichtbaar (blauw):
4. Reflecteren a. Optredende reacties CO 2-3 + H2O HCO - 3 + OH - Thymolftaleïne is een indicator die kleurloos is in zuur milieu en blauw kleurt in basisch milieu. Natriumcarbonaat vormt OH - ionen in water. Dit verklaart waarom we een blauwe kleur verkrijgen bij het samenvoegen van de thymolftaleïne -oplossing en de basische natriumcarbonaat-oplossing. Wanneer de tekst net geschreven is, is deze nog zichtbaar. (natriumcarbonaat in water is basisch en zorgt voor een blauwe verkleuring van thymolftaleïne) Na een tijdje wordt het geschrift onzichtbaar (natriumcarbonaat zit niet meer in waterig midden waardoor er geen OH - ionen meer vrijgezet worden. Thymolftaleïne wordt kleurloos) Bij het besproeien van de boodschap met NaOH, wordt deze terug zichtbaar (basisch milieu waarop thymolftaleïne reageert). Formule tff
b. Besluit Door aan een oplossing van natriumcarbonaat een zuur/base-indicator toe te voegen, die kleurt in basisch milieu. c. Koppeling aan leerplan/nen B48 Stoffen in stofklassen classificeren op basis van waargenomen analoge stofeigenschappen. SET 6 Wenken Volgende aspecten kunnen hierbij aan bod komen: zuren en basen onderscheiden met indicatoren; reacties van zuren met metalen. Mogelijke practica - ph-bepaling van allerlei dagelijkse oplossingen zoals wijn, azijn, melk, frisdrank, leidingwater, koffie, bier, badschuim, ammonia - Bereiding van samengestelde anorganische verbindingen. - Onderzoeksonderwerpen: onderzoeken of ammoniak al dan niet een basisch karakter heeft; de typische kleur van enkele indicatoren experimenteel vaststellen; onderzoek naar de bruikbaarheid van dagelijkse stoffen als zuur-base-indicator. d. Bronnen i. Literatuur Fuer, 18.1 Blaue Geheimschrift p. 181 http://www.chemieunterricht.de/dc2/tip/09_03.htm http://www.wthum.de/projekte/007-ink.html 5. Tips and tricks a. Opmerkingen bij uitvoeren van proef
Je kan best een vernevelaar gebruiken in plaats van een wattenstaafje om de boodschap terug zichtbaar te maken. Zo voorkom je dat de boodschap uitgewreven wordt waardoor ze onleesbaar wordt. Er kan ook geprobeerd worden om de boodschap te laten verschijnen door te besproeien met water. De boodschap wordt terug onzichtbaar wanneer het water verdampt. (dit proces kan versnelt worden door gebruik te maken van een haardroger)