Belangennetwerk verstandelijk gehandicapten Afdeling Rijnstreek www.kansplusrijnstreek.nl Nummer 45 januari 2013 Themanummer Erfrecht Bronnen: Verslag thema-avond. Danilo Verplancke in overleg met mr. E. Kortlang Brochure Platform VG Website Rijksoverheid / curatele, bewind en mentorschap Brochures Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie Wikipedia Websites www.platformvg.nl/ www.knb.nl www.rijksoverheid.nl www.declercq.com Inleiding Het erfrecht is het deel van het burgerlijk recht dat de erfopvolging of successie regelt, d.w.z. regelt wat er gebeurt met bezittingen en schulden van iemand als die overlijdt. Het woord erfrecht kan ook gebruikt worden in de betekenis van het concrete recht van iemand om iets concreets te erven, bijvoorbeeld het erfrecht op de nalatenschap van een overleden familielid. Het Nederlandse erfrecht is geregeld in boek 4 van het Burgerlijk wetboek. De term die de wet daarbij hanteert is de erfopvolging. Dit is één van gevallen waarbij men goederen (bezittingen en schulden) verkrijgt onder algemene titel (art 80 BW 3). De erfgenamen (ook erven genoemd) volgen de overledene, aangeduid als de erflater, op in diens positie. Zowel zijn bezittingen als zijn schulden worden door het aanvaarden van de nalatenschap deel van het vermogen van de erfgenamen. Ook legaten van de erflater creëren voor de erfgenamen schulden; een legaat komt, tenzij het aan een of meer bepaalde erfgenamen of legatarissen is opgelegd, ten laste van de gezamenlijke erfgenamen. - 1 -
Verslag van de thema avond dd. 20 november 2012 mr. E. Kortlang Dat het bestuur dit jaar voor een grote groep mensen een kennelijk interessant onderwerp koos en er dus blijkbaar een gevoelige snaar mee wist te raken, bleek al bij het aantal inschrijvingen dat ze dit jaar mochten ontvangen. De vraag was zelfs even of het zaaltje in de Bron zo'n grote toeloop aan zou kunnen, maar dat bleek mee te vallen. Tenslotte passen er vele makke schapen bij elkaar en er zijn altijd wel ergens stoelen vandaan te halen om erbij te zetten. Om half acht zou de zaal los gaan en gelukkig was er toen al een bestuurslid aanwezig die de gasten kon ontvangen met koffie, thee en heerlijke koekjes. De zaal liep namelijk al meteen vol en heus niet alleen met mensen uit Alphen zelf. Gelukkig bleken er vanuit het hele verzorgingsgebied van de afdeling mensen hun weg gevonden te hebben om mee te praten en vooral te luisteren naar wat er ter tafel zou gaan komen. Om 20.00 uur verwelkomt Hans Kok, onze voorzitter, alle aanwezigen en stelt ons voor aan de spreekster mevr. mr. Erna Kortlang partner van notaris en advocaten kantoor de Clerq uit Leiden. Nadat de geluidsinstallatie zo optimaal mogelijk is ingesteld kan zij meteen losbranden. Dat mr Kortlang zelf ook enthousiast blijkt over het onderwerp Erfrecht en nalatenschap blijkt gelijk uit haar manier van spreken. Ze struikelt zowat over haar woorden als er een interessant punt te behandelen is en diverse keren deze avond verontschuldigt zij zich over de snelheid waarmee ze iets over het voetlicht brengt. Overigens doet mevr. Kortlang alle moeite om zo duidelijk en direct mogelijk in de microfoon te praten, dat gaat haar de verdere avond uitstekend af. Blijkbaar is zij Het werk bij de CLERCQ? "Ik ben notaris en partner bij de CLERCQ advocaten notarissen belastingadviseurs in Leiden. Daarnaast ben ik sinds kort ook de voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). Als notaris voer ik een algemene praktijk met als aandachtsgebieden: ondernemingsrecht en familierecht / erfrecht. Bij ondernemingsrecht houden de werkzaamheden voornamelijk: het oprichten van B.V.'s en Stichtingen en overdracht van aandelen in. Bij familierecht / erfrecht heb ik veel te maken met: erfrecht, huwelijkse voorwaarden, opstellen van testamenten, afwikkeling van nalatenschap, splitsing van appartementen, overdracht van huizen en hypotheken en samenlevingscontracten." gewend om voor een geïnteresseerd publiek op te treden. Zij begint met even te vertellen dat zij in haar praktijk als notaris de nodige ervaring heeft opgebouwd met vooral familierecht, daaronder valt vanzelfsprekend ook het erfrecht. Haar expertise beslaat daarnaast onder andere het onderdeel belastingen en dat blijkt ook als ze er later uitgebreid op terugkomt. Ze voorziet ons van diverse voorbeelden en tips over mogelijke 'fiscale constructies'. De kern van haar betoog en daarom begon ze er natuurlijk ook gelijk over, kwam erop neer dat het erfrecht uit gaat van 'wensen'. De wensen van degenen die de zogenaamde erflaters zijn, maar ook de wensen van degenen die gaan erven. We blijken bij het vaststellen van een erfenis door middel van ons testament, regels vast te kunnen leggen en die dienen daarop bij nalatenschap uitgevoerd te worden. Voor velen een enorme geruststelling want we zitten er toch maar mee dat we willen weten wat er na ons verscheiden gebeurt. Sowieso met de leefomstandigheden van onze gehandicapte kinderen, maar ook met de fondsen die we gedurende ons leven hebben opgebouwd of gespaard. Deze willen we op gepaste wijze aan onze nazaten nalaten. Daar moet Den Haag toch niet zomaar mee vandoor kunnen gaan! Zo kunnen we bijvoorbeeld vastleggen dat onze nalatenschap niet vervalt aan die vervelende schoonzoon of -dochter als ons kind komt te overlijden. Neen, als we dat wensen kunnen we vastleggen dat in dat geval (het resterende deel van) onze nalatenschap vervalt aan iemand die ons liever is. Ter illustratie gaf mr. Kortlang aan, dat desgewenst dan de kleinkinderen of zelfs een broer of zus vervolgens erft. Het mag intussen gerust eens gezegd worden dat we op deze manier 'over ons graf heen kunnen reiken'. - 2 -
Omdat iedereen tijdens het betoog van mevr. mr. Kortlang mocht interrumperen, kwamen er diverse leuke en interessante kwesties aan de orde die zij met humor en een enkele kwinkslag probeerde te beantwoorden. Probeerde want veel van deze zaken waren toch van een erg persoonlijke aard. Dat allemaal zo publiekelijk bespreken gaat vanzelfsprekend niet van harte en het advies dat ze er tegenover kon stellen was dat we haar later nog wel eens mochten opbellen. Na afloop heeft ze op ons verzoek ruimschoots haar kaartjes uitgedeeld, maar voor degenen die nu pas op het idee komen. (071 5815323) Erfrecht komt neer op nalatenschap en in dit kader benadrukte mr. Kortlang dat een huwelijk zonder voorwaarden en een geregistreerd partnerschap hetzelfde zijn. Allebei kunnen overigens van allerlei nadere bepalingen voorzien zijn, maar daar hoefde ze niet verder op in te gaan omdat zulke 'huwelijkse voorwaarden' meestal voor zichzelf spreken. Ertegenover moesten we overigens een zogenaamd samenlevingscontract stellen, want daaraan waren minder tot nauwelijks rechten te ontlenen. Het bleek dat er over deze manier van samenleven, waarschijnlijk gezien de leeftijd van de aanwezigen, niet zoveel te bespreken was. Weliswaar zaten er ook wat (voormalige) hippies in de zaal, maar de wijsheid van grijzende haren had klaarblijkelijk het pleit gewonnen boven de vrijblijvendheid die die relatievorm beheerst. In 2003 is de wet op het erfrecht, na bijna 75 jaar vrijwel ongewijzigd te zijn gebleven, in een veranderde noem het aan de tijd aangepaste vorm, in werking getreden. Heel even leek daarbij de opzet te spelen om de gang naar de notaris overbodig te maken en mr. Kortlang en haar collega's hebben daarom gevreesd voor hun bestaansrecht. De zogenaamde 'verdeling situatie' werd namelijk wettelijk vastgelegd bij de invoering van deze 'wet op de nalatenschap langstlevende'. Even kon mevr. Kortlang ingaan op de bijna dagelijkse veranderingen in haar werk. Dat ze er min of meer vanuit was gegaan om in een gespreid bedje terecht te komen toen ze als notaris begon, was waarschijnlijk een grapje. Wetten worden immers continu aangepast en dat ze zich daarom vrijwel dagelijks moet inlezen om haar kennis bij te spijkeren, spreekt voor zich. Dat moeten alle juristen tenslotte, dus mochten we haar opmerking beantwoorden met een vrolijke lach. Gelukkig werden er in de nieuwe wet namelijk allerlei uitzonderingen en aanpassingen mogelijk gemaakt, zodat de Broederschap der Notarissen waarvan mr. Kortlang trouwens een poosje de voorzitter is geweest, alsnog met een gerust hart haar toekomst tegemoet kon blijven zien. Zodoende konden we ter plaatse meemaken dat we ons feitelijk geen zorgen hoeven te maken voor het genootschap van juristen. Dat we ze nodig hebben bij de uitvoering en het vastleggen van al onze wensen, kwam namelijk telkens overduidelijk naar voren. De materie is immers niet eenvoudig, voornamelijk omdat die vaak uiterst persoonlijk van aard uitpakt. Zoiets kun je gewoonweg niet 'effe zelf opschrijven', daarbij is ervaring en inzicht een vereiste. Sowieso al om er een jarenlange 'bestendigheid' aan te koppelen. We willen immers allemaal 'oud' worden en nog een poosje meelopen. Zogenaamde juridische ervaring hebben wij als leden van KansPlus, ondanks alle goede bedoelingen, niet in huis. Hoewel we dus proberen om al onze ideeën en voorwaarden zo perfect mogelijk te verwoorden, een specialist met de kennis om ook voor de toekomst de vereiste zekerheid in te bakken, blijft noodzakelijk. Dit besef werd niet als een soort reclame door mr. Kortlang aan ons voorgelegd. Bij iedere vraag die we aan haar voorlegden kwam telkens het persoonlijke van een kwestie aan de orde, daardoor sprak het in feite voor zich dat we op haar en/of haar vakgenoten dienden terug te vallen, willen 'het een en ander' tot in de puntjes regelen en houdbaar maken. Nalatenschap houdt volgens de nieuwe wet in, dat de langstlevende partner alle goederen krijgt en het erfdeel. Tegelijkertijd erven de kinderen die andere helft. Het is overigens niet verstandig om een kind helemaal te onterven, dat is namelijk op de eerste plaats tamelijk lastig gemaakt, maar is juridisch tevens niet handig in verband met de aanvechtbaarheid. Zulke dingen leveren een hoop rompslomp op en het is juist de bedoeling van een testament, daarin leg je de gewenste verdeling van de nalatenschap immers vast, een zo eenduidig mogelijk beeld schept. Gesteggel is hierbij, om het zachtjes uit te drukken, ongewenst. - 3 -
De overblijvende partner hoeft trouwens niet meteen de erfdelen van de kinderen in te leveren. Nee, de kinderen erven slechts een vordering op die partner, al moet daarover wel gelijk de erfbelasting worden voldaan. Meestal verrekent de notaris dit bij zijn/haar afhandeling van het testament. Dit voornamelijk om te voorkomen dat er financiële problemen ontstaan. Even een rekensom: Als bij gemeenschap van goederen een van de ouders komt te overlijden dan krijgt de overgebleven partner de beschikking over de helft van de gezamenlijk goederen. De nalatenschap wordt verdeeld over de langstlevende en de kinderen, maar de erflater mag per testament die verdeling aanpassen tot hooguit de helft van dat kindsdeel. Uitwerking: Het ene kind heeft een beperkte erfenis en er zijn nog twee kinderen over wie de rest wordt verdeeld. Daar kunnen trouwens voorwaarden aan gesteld worden die de genoten bevoordeling weer ten goede laten komen aan dat ene, 'minder bedeelde', kind. * In vrijwel alle gevallen zal er bij een gehandicapte zoon of dochter gesproken worden over 'handelingsbekwaamheid' en velen van ons zullen al iets geregeld hebben om hun kind tegen de (financiële) problemen die er uit zijn/haar handicap kunnen voortvloeien te beschermen. Bij het uitvoeren van een testament spreekt dit natuurlijk in grote mate mee. Daarom is er het curatorschap waarbij alle financiën en zaken betreffende de boedel door een aangestelde persoon, de curator, geregeld moeten worden. Deze curator brengt aan de kantonrechter verslag uit en deze heeft hem of haar oorspronkelijk ook moeten benoemen. Dit is het wettelijk vastgelegde middel om de zakelijk belangen van een persoon die handelingsonbekwaam is te regelen. Dat een rechter er weleens andere opvattingen op na kan houden dan ouders lief is, kwam terloops ook nog even aan de orde. Het bleek opmerkelijk hoe de frustratie in dit soort gevallen op kan spelen. Als de soep niet zo heet genuttigd wordt, is het vaak eenvoudiger om een bewindvoerder aan te stellen. Dat kunt u bij leven en welzijn namelijk heel goed zelf (samen met uw partner) zijn, maar in geval van een nalatenschap kunt u de betreffende personen door middel van een testament aanwijzen. U kunt daarnaast in uw testament een beleid vastleggen en hierop wordt dan eveneens door de kantonrechter toegezien. Het is zelfs mogelijk om de opvolging van deze bewindspersonen vast te leggen en we werden het erover eens dat zo'n bewindvoerder een persoon moest zijn in wie zowel de erflater als de onder bewind gestelde vertrouwen moeten hebben. Heel even kwam ook het mentorschap aan de orde. Omdat dit vrijwel altijd gaat om heel persoonlijke en voornamelijk immateriële zaken werd er door mr. Kortlang niet te lang bij stilgestaan. Zij vond dat zij zich, professioneel gezien, moeilijk met dit punt in kon laten. Wel bracht ze onder de aandacht dat er zoiets bestaat als een 'levenstestament'. Hierbij leggen de erflaters voor zichzelf vast wat er te doen staat mochten zijzelf niet meer beschikkingsbekwaam zijn. Het gaat in dit soort gevallen meestal over ongeneeslijk ziek zijn, euthanasie en/of dementie. Dat maakt de beslissingen erg persoonlijk en vandaar dat de notaris er niet al te lang bij verwijlde. Deze kwesties moeten weliswaar vastgelegd worden en notarieel gepasseerd, maar zijn niet op een avond als deze uit te leggen. Op sommige vragen had de notaris ondanks haar immense kennis van de materie, niet gelijk een passend antwoord klaar, voor een aantal kwesties moest ze zelfs even het meegenomen wetboek raadplegen. Haar goede voorbereiding kwam tot uiting in de nodige jurisprudentie die ze eveneens bij zich had gestoken. Nawoord: Er blijken bij een nalatenschap vele zaken aan de orde te komen en die laten zich op twee hoofdpunten uitsplitsen. Allereerst zijn er de 'zakelijke' afhandelingen en daar ging deze boeiende thema avond over. Dan en zeker niet minder belangrijk, spelen er 'persoonlijke' zaken. Over dat laatste konden we onder elkaar wel het een en ander bedenken. Maar dat er hierbij vooral sprake is van maatwerk werd al snel duidelijk. Het kost namelijk veel moeite om dat persoonlijke zo exact mogelijk vast te leggen. Nu we onder gelijkgestemden waren, nam de onbevangenheid toe om er toch eens nader over van gedachten te wisselen. Dit toont het belang van een vereniging als de onze nogmaals aan. - 4 -
Gelukkig zijn dit soort avonden mogelijk omdat er door het Fonds Verstandelijk Gehandicapten een financiële bijdrage wordt geleverd. Daar moet de KansPlus organisatie uitermate dankbaar voor zijn. De materie blijkt belangrijk genoeg om er eens op een ontspannen manier over te spreken. Onderling worstelen we allemaal, en vaak op onze eigen manier, met het aangenaam maken van het leven van onze gehandicapte familieleden. Zomaar eens over een belangrijk onderwerp informatie ontvangen en wederwaardigheden uitwisselen, bleek de moeite waard! Het bestuur voorziet ermee in een behoefte en dankzij dat de avond grotendeels informeel en prettig verliep, konden we aanzienlijk wijzer naar huis dan eerder in Alphen aangekomen. Het ontspannen verloop van de thema avond lag vooral aan de humorvolle manier waarop mr. Kortlang de avond verzorgde. Niemand werd afgeschrokken door haar vakkennis en de soms droge informatie die eraan verbonden is. De gezelligheid die er tijdens haar betoog heerste, maakte dat iedereen zich even serieus genomen kon voelen. We bedanken mr. Kortlang hartelijk voor deze inzet en hebben al aangekondigd dat we binnenkort nog eens op dit onderwerp willen terugkomen. Zelf had ze in de loop van de avond al verteld dat het belangrijk is om eenmaal per twee tot vijf jaar een testament te herzien. Wetten en regels veranderen immers continu. Kortom een leuke termijn om rekening mee te houden. We kunnen er dankzij de plezierig opgedane ervaring van deze avond naar uitzien! Voor verslag Danilo Verplancke Uit de brocure Mensen met een verstandelijke beperking en erfrecht Als ouder van iemand met een verstandelijke beperking wil je graag dat hij of zij een zo normaal en gelukkig mogelijk leven leidt. Bijna nooit gaat dat net zo vanzelfsprekend als bij andere kinderen uit een gezin. Je krijgt te maken met allerlei speciale regels, wetten, voorzieningen en instellingen. En natuurlijk wil je dat, ook na je overlijden, je kind met een verstandelijke beperking in de best mogelijke omstandigheden kan blijven leven. Daarom is het belangrijk erbij stil te staan wat het overlijden van ouders, juridisch gezien, betekent voor iemand met een verstandelijke beperking. Uiteindelijk krijgen we bijna allemaal met erfrecht te maken. Door vooraf een aantal maatregelen te nemen kun je je kind(eren) veel narigheid en ook kosten besparen. Er komt bij een sterfgeval veel regelwerk kijken. De belastingaangiften moeten gedaan worden; misschien is er een bedrijf dat gestaakt, verkocht of voortgezet moet worden; bankzaken moeten worden geregeld; een woning moet worden ontruimd en verkocht... Soms zijn er schulden en wat dan? Al dat werk komt neer op de erfgenamen. Het is werk waar zij meestal geen ervaring mee hebben én het komt in een periode van veel verdriet. In dit thema-nummer gaan we kort in op de wetgeving over erfrecht en de mogelijkheden om speciale regelingen te treffen voor een zoon of dochter met een verstandelijke beperking. Wanneer je ouders zijn overleden word je 'erfgenaam', ook als je een verstandelijke beperking hebt. Je hebt, samen met je broers en zussen, recht op de erfenis: geld en andere bezittingen van je ouders. Wanneer je ouders nog leven kunnen ze regelen dat het deel dat jou toekomt ook echt voor en door jou kan worden besteed. - 5 -
Iemand met een verstandelijke beperking Mensen met een verstandelijke beperking hebben meestal veel zorg nodig. Tijdens hun leven nemen de ouders vaak (een gedeelte van) die zorg op zich. Uiteraard eindigt de behoefte aan zorg niet na het overlijden van de ouders. Het is dan ook verstandig op tijd na te denken over de situatie die dan ontstaat. Wettelijke verdeling Op 1 januari 2003 is het nieuwe erfrecht in werking getreden. Dat biedt ouders die gehuwd zijn of een geregistreerde partnerschap hebben* een goede mogelijkheid om 'op de langstlevende' een testament te maken. Op grond van het nieuwe erfrecht wordt de langstlevende ouder vanzelf eigenaar van alle goederen die de ouders eerst samen bezaten, of die de overleden ouder alleen bezat. De kinderen moeten wachten op hun erfdeel tot hun overgebleven ouder ook overlijdt. Zij krijgen een vordering op de langstlevende. Dit wordt de 'wettelijke verdeling' genoemd. Op grond van de 'wettelijke verdeling' verandert er dus eigenlijk niets na het overlijden van één van de ouders. Een verstandelijke beperking De wettelijke verdeling wordt in het 'gehandicaptentestament' veelal aangevuld met bepalingen waarin de positie van degene met een verstandelijke beperking geregeld is. Niet alleen juridische aspecten komen daarbij aan bod, maar juist ook het fiscale element speelt een belangrijke rol. Door het op een juiste manier opstellen van een 'gehandicaptentestament' kun je veel belasting besparen. In het kort komt de regeling erop neer dat degene met een verstandelijke beperking onterfd wordt. Daar staat tegenover dat hij of zij een zogenaamd 'vruchtgebruik' krijgt over zijn kindsdeel (of een kleiner deel). Na het overlijden van de langstlevende treedt het vruchtgebruik in werking. Op dat moment heeft de erfgenaam met een verstandelijke beperking dus een bron van inkomsten uit het vruchtgebruik van het vermogen. Meestal kan hij of zij dit 'vruchtgebruik vermogen' niet zelf beheren en is er in het testament een bewindvoerder benoemd. Dit kan een familielid zijn, een stichting, maar ook een notaris. Deze testamentvorm is slechts een van de mogelijkheden. Afhankelijk van de mate van beperking en uiteraard afhankelijk van eigen wensen en situatie kun je het testament naar eigen inzicht samenstellen. Een erfenis Inleiding Een erfenis bestaat uit de bezittingen en schulden (als die er zijn) van een overledene. We volgen in deze brochure vader Sander, moeder Inge en hun kinderen Tirsa en Nick. Sander en Inge zijn getrouwd in gemeenschap van goederen. Nick heeft een ernstige verstandelijke beperking. Wanneer Sander komt te overlijden terwijl Inge nog leeft (of omgekeerd) verandert er nog niets. Wanneer zowel Sander als Inge komen te overlijden kunnen de erfgenamen Tirsa en Nick, net als iedere andere Nederlander, op drie manieren omgaan met het geld en de goederen die Sander en Inge nalaten. Zuiver aanvaarden Wanneer Tirsa en Nick zich bepaalde bezittingen toeëigenen (zoals dat mooie schilderij of die dure klok) of zich met de afwikkeling van de nalatenschap bemoeien aanvaarden zij daarmee stilzwijgend de erfenis. Het gevolg daarvan is dat zij daarmee ook met het eigen vermogen aansprakelijk zijn voor eventuele 'schulden van Sander en Inge' Je kunt 3 dingen doen als je erfgenaam wordt: je kunt ja zeggen tegen de erfenis: dan neem je de bezittingen én de schulden (als die er zijn) aan. Als er teveel schulden zijn kun je nee zeggen. Maar je kunt ook meer bedenktijd nodig hebben om uit te zoeken of er schulden zijn. Dan heb je wel de hulp nodig van een notaris. * Waar staat 'gehuwd' staat, geldt de tekst ook voor geregistreerde partners. - 6 -
Beneficiair aanvaarden Gelukkig is er een oplossing om aansprakelijkheid te voorkomen: de wet kent het zogenaamde 'recht van beraad' gedurende drie maanden na het overlijden. In die tijd kan door de erfgenamen (in ons geval dus Tirsa en Nick) een eerste inventarisatie van de nalatenschap gemaakt worden. Schuldeisers kunnen in die periode geen recht doen gelden op goederen van de nalatenschap. De rechter kan de termijn eventueel verlengen. Na het verstrijken van de termijn moeten de erfgenamen een keuze maken: aanvaarden of beneficiair aanvaarden. Dat laatste betekent dat Tirsa en Nick niet aansprakelijk zijn voor eventuele schulden van Sander en Inge. Je noemt dit ook wel 'aanvaarding onder het voorrecht van boedelbeschrijving'. De schuldeisers moeten dan tevreden zijn met wat er aan bezittingen is. Voor het beneficiair aanvaarden van de nalatenschap gelden bepaalde formaliteiten. Daarvoor moeten Tirsa en Nick zo snel mogelijk de hulp van de notaris inroepen. Die kent de formaliteiten. Tirsa en Nick moeten zich wel al die tijd onthouden van handelingen waaruit zou kunnen blijken dat zij de nalatenschap aanvaarden! Zij mogen dus niks meenemen of geld opnemen van de rekening. Verwerpen Een andere mogelijkheid is de erfenis te verwerpen. Bijvoorbeeld omdat er veel schulden zijn. In dat geval wordt dus ook afgezien van de bezittingen. Geen testament Of iemand een testament heeft gemaakt is op te vragen bij het Centraal Testamentenregister in Den Haag (Postbus 19398 2500 CJ Den Haag). Dit moet schriftelijk met daarbij een akte van overlijden van de betreffende persoon. Een akte van overlijden is tegen betaling te verkrijgen bij de gemeente waar de overledene het laatst heeft gewoond. Is er geen testament en hebben Sander en Inge geen erfgenamen aangewezen, dan bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn. De erfgenamen hebben recht op hun erfdeel, maar zijn ook verantwoordelijk voor de afwikkeling van de erfenis. Zij kunnen dat niet weigeren. Wie erven? De erfenis gaat naar de erfgenamen. Erfgenamen zijn familieleden (bloedverwanten). Daarbij worden vier groepen onderscheiden die na elkaar in aanmerking komen voor de erfenis. Zolang er in een groep nog een erfgenaam is, komt de volgende groep niet aan bod. Wanneer iemand uit één van de groepen is overleden treedt er 'plaatsvervulling' op. Dat wil zeggen dat de afstammelingen van de erfgenamen in die groep in zijn of haar plaats komen. De vier hoofdgroepen zijn: de echtgenoot(ote) of geregistreerd partner en de kinderen ouders, broers en zussen grootouders overgrootouders Daarnaast is er nog een regel die bepaalt dat een erfgenaam moet bestaan op het moment dat de erfenis ontstaat. Wanneer de vader van een ongeboren kind komt te overlijden is dat kind, als het levend ter wereld komt, ook erfgenaam. Wanneer een mogelijke erfgenaam een misdrijf heeft begaan tegen de overledene is hij 'onwaardig'. Dat wil zeggen dat zijn recht op het erfdeel vervalt. Als er in geen van de groepen meer erfgenamen bestaan tot en met de zesde graad, gaat de erfenis naar de Staat der Nederlanden. Kinderen Kinderen nemen in het erfrecht een speciale plaats in. Zij hebben namelijk altijd recht op een gedeelte van de erfenis. Legitieme portie Dat deel van de erfenis waarop het kind altijd recht heeft heet 'de legitieme portie'. De legitieme portie bestaat alleen uit geld en dus niet uit goederen. De legitieme portie is de helft van de waarde van het erfdeel van het kind. Stel dat Inge nog leeft en dat alleen Sander is overleden. In dat geval: De volgende personen kunnen erven: de echtgenoot (ote) of partner en de kinderen Als die er niet (meer) zijn: ouders, broers en zussen Als die er ook niet zijn grootouders en daarna: overgrootouders - 7 -
Als je geen testament hebt gemaakt, geldt het 'wettelijk erfrecht'. De wet regelt dan wie wat krijgt. Je hebt als kind altijd recht op een deel van de erfenis. Dat heet 'legitieme portie'. Met een testament kun je regelen hoe je bezit verdeeld wordt na je overlijden. Het is verstandig om iemand aan te wijzen die dat allemaal regelt. Zo iemand heet een 'executeur'. heeft Inge recht op de helft van het gemeenschappelijk vermogen omdat Sander en Inge getrouwd zijn in gemeenschap van goederen. Een rekenvoorbeeld: stel er is een vermogen van 120.000,-. Inge heeft dan recht op 60.000. hebben Inge, Tirsa en Nick samen recht op de andere helft (dat wil zeggen ieder 1 /3 van de helft). In het rekenvoorbeeld dus ieder: 20.000. De legitieme portie is daar weer de helft van. In het voorbeeld: 10.000. Onterven Een ouder kan zijn kind(eren) in zijn testament onterven. Maar elk kind kan altijd zijn 'legitieme portie' opeisen. De legitieme portie bestaat alleen uit geld. Zolang de andere ouder/partner van de overledene nog in leven is, kan het kind dat geld niet opeisen. Het opeisen van de legitieme portie hoeft niet via de rechtbank. Dit kan, binnen vijf jaar na het overlijden, via een schriftelijk verzoek aan de notaris die de erfenis heeft afgehandeld. Een testament Als Sander en Inge wel een testament hebben gemaakt, wordt de erfenis in beginsel verdeeld zoals zij dat in het testament hebben bepaald. Executeur In het testament kun je iemand aanwijzen als executeur. Een executeur heeft de plicht de erfenis zo goed mogelijk af te wikkelen. Niemand is verplicht de taak van executeur op zich te nemen, iedereen mag het verzoek weigeren. Maar meestal wordt zo'n verzoek, uit eerbied voor de overledene, wel geaccepteerd. Sander en Inge zouden er goed aan doen een executeur te benoemen omdat Nick een verstandelijke beperking heeft Kan iemand met een verstandelijke beperking erfgenaam zijn? Wanneer een ouder overlijdt en één van de kinderen heeft een verstandelijke beperking, zijn er verschillende scenario's denkbaar. Het kind kan minderjarig of meerderjarig zijn; er kunnen wel of geen broers of zussen zijn; hij of zij kan wel of niet onder curatele staan of een bewindvoerder en/of mentor hebben; er kan een bedrijf zijn dat wel of niet wordt voortgezet door broers en zussen. Een aantal van die mogelijkheden bespreken we hier. Wanneer iemand eigenaar is van een onderneming of hij is er nauw bij betrokken, is het zeker verstandig vóóraf een notaris te raadplegen. Volgens de wet is de enige eis om erfgenaam te kunnen zijn dat iemand bestaat op het moment dat de erfenis ontstaat. Dat betekent dat iemand met een verstandelijke beperking zonder meer erfgenaam is. Minderjarige kinderen Stel dat Sander en Inge beiden komen te overlijden terwijl de kinderen minderjarig zijn. Als er door hen niet bij testament een voogd is benoemd zal de rechter alsnog een voogd benoemen. De voogd is verantwoordelijk voor het beheer van de erfenis en voor de opvoeding van de kinderen. Volwassen kinderen Ook als Nick meerderjarig is, kan hij niet voor zichzelf opkomen. Daarom is het verstandig om iemand te benoemen die zijn belangen behartigt: een bewindvoerder en/of mentor of een curator. Het liefst iemand uit de familie of naaste omgeving. Een bewindvoerder, mentor of curator kan, los van een overlijden, al worden benoemd vanaf het moment dat iemand 1 8 jaar is. Maar er kan ook in het testament een bewindvoerder zijn aangewezen. Als ook dat niet is gebeurd, zal de rechter een bewindvoerder benoemen. Staat iemand met een verstandelijke beperking onder curatele of is zijn of haar vermogen onder bewind gesteld, dan mag een nalatenschap alleen 'beneficiair' worden aanvaard (zie pag. 8). Om de nalatenschap in zo'n situatie met zo min mogelijk formaliteiten en kosten af te kunnen wikkelen, is het van groot belang dat in het testament een executeur is aangewezen. - 8 -
Je kunt je kinderen niet 'onterven'. Dat wil zeggen dat kinderen altijd recht hebben op een deel van de erfenis = de legitieme portie. Legitieme portie Omdat die legitieme portie altijd opgeëist moet worden, is Nick daarvoor afhankelijk van zijn curator of bewindvoerder. Die kan de legitieme portie opeisen, maar kan het ook laten. Een curator of bewindvoerder is verplicht verantwoording af te leggen over de besteding van het geld. Hij mag het niet voor zichzelf uitgeven maar er is geen rechter die de bewindvoerder zal aanmoedigen om eens iets te doen met het geld ten behoeve van Nick. Sander en Inge willen niet dat het geld wordt opgepot, maar ook niet dat het verdwijnt in bijvoorbeeld hoge eigen bijdragen voor de AWBZ. Ze willen een manier vinden waardoor hun bezit zo goed mogelijk wordt aangewend voor de zorg voor Nick. Daarom kiezen Sander en Inge liever voor een andere oplossing dan de legitieme portie. Geld in een stichting onderbrengen Familiestichting Een andere mogelijkheid is om het vermogen onder te brengen in een familiestichting. Het doel van zo'n constructie is om de fiscus zo min mogelijk vat te laten krijgen op de erfenis Dat is zinvol als het om een groot vermogen gaat. De familiestichting kan uitbetalingen aan kinderen/ kleinkinderen over een groot aantal jaren spreiden of het geld bestemmen voor de verzorging van het familielid met een verstandelijke beperking. Het stichtingsbestuur is daarvoor verantwoordelijk. Zo voorkom je ook dat broers en zussen later hoge successierechten moeten betalen. De familiestichting kent echter ook nadelen: in het familiebestuur kan makkelijk onenigheid ontstaan over de besteding van het geld. nadeel is, dat voor de bewoners/ vertegenwoordigers niet altijd zichtbaar is hoe het geld precies is besteed. Steunstichtingen willen het geld nog wel eens oppotten. Schenkingen tijdens het leven Als iemand hoge successierechten wil voorkomen kan hij de nalatenschap beperken en tijdens het leven schenkingen doen. In het geval van Sander en Inge helpt het niet echt om dochtertirsa flink wat geld te geven vóór het overlijden. De fiscus erkent de legitieme portie namelijk over het rest-vermogen plusde schenkingen die daarvoor zijn gedaan. Tenzij Tirsa alles heeft uitgegeven zou de curator of bewindvoerder geld dat toebehoort aan Nick kunnen terugvorderen. Wanneer Sander en Inge hun geld aan goede doelen of derden buiten de familiekring schenken (gewoon uitgeven dus) dan blijft er weinig nalatenschap over. Dat kan een manier zijn om Nick te onterven. Maar ook voor Tirsa blijft dan weinig over. Als je volwassen bent en een verstandelijke beperking hebt mag je ook zelf een testament maken. Alleen wanneer je onder curatele staat mag dat pas als de rechter je toestemming heeft gegeven. Steunstichting Een andere mogelijkheid is om een deel van het vermogen na te laten aan een steunstichting. Bijvoorbeeld de steunstichting van de organisatie waar het kind met een verstandelijke beperking woont. Die organisatie betaalt geen successierecht. Het geld komt dan zowel aan het kind als zijn medebewoners ten goede. Een Er zijn mogelijkheden om ervoor te zorgen dat geld en goederen uit een erfenis zoveel mogelijk ook ten goede komen aan mensen met een verstandelijke beperking. De manier waarop dat het beste kan is afhankelijk van de grootte van de erfenis en van de vraag of er broers en zussen zijn. Een notaris kan helpenom de manier te vindendie het beste past bijde speficieke situatie. - 9 -
Curatele, bewind of mentorschap aanvragen Een verzoek tot curatele, bewind of mentorschap kan worden gedaan bij de kantonrechter. Hiervoor is geen advocaat nodig. Curatele, bewind of mentorschap wordt meestal aangevraagd door de betrokkene zelf of de familie. Verschil tussen curatele, bewind of mentorschap Curatele, bewind en mentorschap zijn verschillende maatregelen: Bewind is bedoeld voor wie zijn financiële zaken niet zelf kan regelen. Mentorschap gaat over het nemen van beslissingen over de verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding van de betrokkene. Curatele is bedoeld voor mensen die hun financiële en persoonlijke zaken (bijvoorbeeld de beslissing voor een medische behandeling) niet zelf kunnen regelen. Curatele, bewind of mentorschap aanvragen of wijzigen Curatele, bewind of mentorschap kan worden aangevraagd of gewijzigd door: de betrokkene zelf; de partner van de betrokkene; familieleden van de betrokkenen tot in de 4 e graad. Dit zijn ouders, grootouders, kinderen, kleinkinderen, broers, zussen, ooms, tantes, neven en nichten; de voogd, als de betrokkene minderjarig is en onder gezag van een voogd staat; de officier van Justitie. Dit kan alleen in uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld omdat er geen familie meer is. Het mentorschap kan ook nog door de instelling of woonvoorziening waar iemand verblijft worden aangevraagd. Voor het aanvragen of wijzigen van curatele, bewind of mentorschap bestaan speciale formulieren. De formulieren zijn digitaal beschikbaar via www.rechtspraak.nl. Het ingevulde formulier moet worden opgestuurd naar de rechtbank. Bewind en mentorschap tegelijk aanvragen Bewind en mentorschap kunnen tegelijk worden aangevraagd. Er kan ook eerst bewind en later mentorschap worden aangevraagd of andersom. Het is niet mogelijk om naast curatele ook bewind of mentorschap aan te vragen. Wel kan curatele worden gewijzigd in bewind of mentorschap en andersom. Voor een wijziging moet de aanvrager naar de kantonrechter. Spoedprocedure ondercuratelestelling Soms willen aanvragers dat er snel maatregelen worden genomen terwijl de aanvraag voor curatele nog in behandeling is. Bijvoorbeeld omdat de betrokkene op het punt staat in gemeenschap van goederen te trouwen terwijl de kinderen menen dat de ouder niet wilsbekwaam is. De kantonrechter kan dan iemand benoemen die voorlopig de financiële beslissingen voor de betrokkene neemt. Dit is de provisionele bewindvoerder. De taak van de provisionele bewindvoerder eindigt als de curator met zijn taak begint of als de kantonrechter de aanvraag voor ondercuratelestelling afwijst. Maatregelen alleen voor meerderjarigen De maatregelen curatele, bewind en mentorschap zijn alleen mogelijk bij meerderjarigen. Totdat iemand 18 jaar is, zorgen de ouders of voogd voor de belangen van hun kind. Zij kunnen wel voordat het kind meerderjarig is om ondercuratelestelling, onderbewindstelling of mentorschap vragen. De maatregel gaat dan automatisch in op het moment dat die persoon meerderjarig wordt. Curatele, bewind en mentorschap beëindigen Een ondercuratelestelling, onderbewindstelling of mentorschap eindigt wanneer: De door de rechter vastgestelde periode voor het bewind of mentorschap voorbij is. De persoon om wie het gaat weer zelf zijn eigen belangen kan behartigen. De kantonrechter moet de ondercuratelestelling, de onderbewindstelling of het mentorschap wel eerst opheffen. De persoon om wie het gaat overlijdt. De ondercuratelestelling wordt vervangen door onderbewindstelling en/of mentorschap. De kantonrechter moet de wijziging eerst goedkeuren. De onderbewindstelling en/of mentorschap wordt vervangen door ondercuratelestelling. De kantonrechter moet de wijziging goedkeuren. - 10 -
Begrippen in het erfrecht Aanvaarden Het accepteren van een erfdeel, inclusief de schulden. Hierdoor wordt iemand erfgenaam. Beneficiair aanvaarden Een bijzondere manier van accepteren van een erfdeel. Hiervoor moet een verklaring worden afgelegd bij de arrondissementsrechtbank. Als er niet voldoende bezittingen zijn om de schulden te betalen, hoeft de erfgenaam het tekort niet zelf bij te betalen. Bewind Bewind is de periode waarin het erfdeel wordt beheerd door iemand anders (bewindvoerder). Een erfgenaam kan dan niet zelfstandig beschikken over de geërfde goederen. Bloot eigendom Het eigendom waar geen lusten en lasten van worden genoten. Er vindt hier dus geen 'vruchtgebruik' plaats. (B.v. een huis waarin je niet woont en geen inkomsten uit verwerft of kosten voor betaalt). Codicil Codicil is een wilsbeschikking die niet door de notaris wordt opgemaakt. Het is een zelf geschreven en ondertekend document. Het codicil is geschikt voor het vermaken van bepaalde kledingstukken, sieraden of inboedelgoederen of om vast te leggen hoe men begraven of gecremeerd wil worden. Een codicil moet handgeschreven zijn (dus niet met de computer) en voorzien zijn van een datum en handtekening. Executeur Executeur is degene die door de erflater is aangewezen om de nalatenschap af te wikkelen. Gehandicaptentestament Een testament dat is toegesneden op gezinnen met een gehandicapt kind dat niet voor zichzelf kan opkomen met als doel de positie van het gehandicapte kind als erfgenaam goed te regelen. Inbrengverplichting Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat geld of goederen die je aan erfgenamen hebt gegeven beschouwd moeten worden als een voorschot op de erfenis. Legaat Een legaat is een duidelijk omschreven goed of een bepaald genoemd geldbedrag dat je aan iemand nalaat. Legitieme portie Legitieme portie is dat deel van de nalatenschap waarop (klein)kinderen minimaal recht hebben. Onterven Via een testament regelen dat erfgenamen niet het deel van de erfenis krijgen waar zij wettelijk recht op hebben. Met uitzondering van de legitieme portie waar kinderen altijd recht op hebben kunnen erfgenamen onterfd worden. De legitieme portie moet wel opgeëist worden. Doet het kind dat niet dan vervalt zijn aandeel aan de overige erfgenamen. Plaatsvervulling Als bij vererving een erfgenaam is overleden, onwaardig is, onterfd is of de erfenis heeft verworpen vindt plaatsvervulling plaats. Afstammelingen van het kind, broer of zuster, grootouder of overgrootouder komen in de plaats van een kind, broer of zuster, grootouder of overgrootouder. Uitsluitingsclausule Met een uitsluitingsclausule kan je voorkomen dat (toekomstige) partners de helft zouden krijgen van een bepaald bezit. Dit stuk valt dan niet (ook niet in de toekomst) in de gemeenschappelijke boedel. Verwerpen Verwerpen is het niet accepteren van een erfdeel, er afstand van doen. Voor een verwerping moet een verklaring bij de rechtbank worden afgelegd. Vruchtgebruik Vruchtgebruik is het zakelijk recht om iemand anders zijn goed (veelal eigendommen) te gebruiken en daarvan de vruchten (opbrengsten) te genieten, dit alsof men daar zelf de eigenaar van is. Mits men zorgt dat het goed in stand blijft. Wettelijke verdeling Bij de wettelijke verdeling krijgt de langstlevende echtgenoot (of geregistreerd partner) de nalatenschap van de overleden echtgenoot (of geregistreerd partner). De kinderen krijgen een geldvordering ter grootte van hun erfdeel, die pas opeisbaar is als de langstlevende is overleden. De wettelijke verdeling is van toepassing als de overledene geen testament heeft gemaakt en een echtgenoot of geregistreerd partner en tenminste één kind achterlaat. Wilsrecht Wilsrecht is het recht dat een kind heeft om goederen uit een nalatenschap in eigendom te krijgen als sprake is van stieffamilie. Zuiver aanvaarden Van zuiver aanvaarding spreekt men als de erfenis aanvaard wordt, ongeacht of het eventuele saldo positief of negatief is. Kortom: met alle daaraan verbonden rechten en plichten. - 11 -
Gegevens Afdeling Naam: Kansplus Afdeling Rijnstreek Oprichtingsdatum: 24 april 2002 Postadres: Douw van der Kraplaan 23 2252 BT Voorschoten Telefoon: 071 5618662 (H Kok) Giro: 169602 t.n.v. e-mail : Internet : Bestuur: Voorzitter Secretaris Penningmeester leden Medewerkers: Bestuurszaken: Archief Jaarvergadering Ledenadministratie Fondsen Plan van Aanpak Kascommissie Landelijk: Kansplus Rijnstreek Dijkwacht 74 2353 EK Leiderdorp info@kansplusrijnstreek.nl www.kansplusrijnstreek.nl Hans Kok Hans Kok (a.i.) Marijke van Egmond Piet Berkhout Danilo Verplancke Huub van Schie Alex van Loon Lia van Berkel José de Koster Bas Roeleveld Hans Kok Hans Kok Hans Kok Marijke van Egmond Hans Kok Kansplus Maliebaan 71H 3508 AG Utrecht Postbus 85724 3508 AG Utrecht T (030) 236 37 44 F (030) 236 37 21 E info@kansplus.nl Taken en werkgroepen Informatie: Hans Kok Redactie Rijnstreeknieuws Bas Roeleveld Themanummers Bas Roeleveld Internet Bas Roeleveld Ontmoeting: Piet Berkhout Ontmoetingsdagen Piet Berkhout Uitgaansdag Piet Berkhout Marijke van Egmond Lia van Berkel José de Koster PR en Pers: Danilo Verplancke Ledenwerving Voorlichting Publicaties Netwerken : Vacature Adoptie Marijke van Egmond Broers en Zussen Marijke van Egmond Belangenbehartiging : Vacature Adviesraad Geh. Beleid Leiden Alex van Loon Kanspluslijn is de informatielijn voor leden tel. 030-2363700, bereikbaar: maandag t.m. vrijdag van 10.00 tot 13.00 uur woensdagavond van 19.00 tot 21.00 uur Of per mail: kanspluslijn@kansplus.nl Redactie: Volkerak 51 2401DH Alphen a.d. Rijn e-mail bmroel@12move.nl columnist Jan Eradus - 12 -