Curatele, bewind en mentorschap

Transcriptie

1 DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 1 Inleiding Als medewerker maatschappelijke zorg kun je in aanraking komen met cliënten die door de kantonrechter onder curatele gesteld zijn, een bewindvoerder krijgen toegewezen of een mentor. In dit thema gaan we in op wat dat is, hoe dit geregeld is en wat jij als medewerker maatschappelijke zorg daarmee te maken hebt. Cliënten kunnen wilsbekwaam of wilsonbekwaam zijn om zelf besluiten te nemen. We gaan in op dat wat is en wat dat betekent voor de hulpverlening. De inhoud van dit thema: 2 Wat is ondercuratelestelling, onderbewindstelling en mentorschap? 3 Hoe is dit geregeld? 4 Wat heb jij er als mmz mee te maken? 5 Wilsbekwaam en wilsonbekwaam 1 In dit thema is gebruikgemaakt van informatie van het Ministerie van Justitie. SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 1

2 2 Wat is ondercuratelestelling, onderbewindstelling en mentorschap? Ondercuratelestelling, onderbewindstelling en mentorschap zijn drie maatregelen die de kantonrechter kan instellen als iemand niet meer goed in staat is zijn eigen belangen te behartigen of voor zichzelf te zorgen. Het zijn maatregelen voor volwassenen boven 18 jaar; bijvoorbeeld voor mensen met een verstandelijke beperking, psychiatrisch patiënten, Alzheimer patiënten of mensen die verslaafd zijn. Zij zijn bedoeld om hen te beschermen tegen anderen die misbruik van de situatie kunnen maken. Voor de belangen van kinderen, tieners en jongeren onder de 18 jaar wordt door de ouders of de voogd gezorgd. Soms zijn mensen niet in staat om hun eigen belangen te behartigen. Dit kan zowel op financieel gebied als op persoonlijk vlak het geval zijn. Ondercuratelestelling, onderbewindstelling en mentorschap zijn vooral bedoeld als bescherming tegen anderen die misbruik van de situatie kunnen maken. De maatregelen zijn alleen mogelijk bij meerderjarigen. 2 Ondercuratelestelling, onderbewindstelling en mentorschap: ondercuratelestelling is bedoeld voor mensen die zowel hun financiële als andere persoonlijke belangen niet meer kunnen behartigen onderbewindstelling is van toepassing op goederen van mensen die door hun lichamelijke of geestelijke toestand tijdelijk of blijvend niet in staat zijn om hun financiële belangen te behartigen mentorschap is bedoeld voor mensen die hun persoonlijke belangen (belangen die niet over geld en goed gaan) niet meer kunnen behartigen We leggen de maatregelen verder uit. 2 SAW Digitale Content

3 Ondercuratelestelling Ondercuratelestelling is dus voor mensen die zowel hun financiële als andere persoonlijke belangen niet meer kunnen behartigen. In de wet staat dat het om een meerderjarige moet gaan die door een geestelijke stoornis niet in staat is of bemoeilijkt wordt om zijn eigen belangen behoorlijk te behartigen. Het kan ook zijn dat de stoornis niet permanent is maar met tussenpozen optreedt. Andere redenen voor ondercuratelestelling kunnen zijn: verkwisting; drankmisbruik. Het drankmisbruik moet er dan wel toe leiden dat de belangen niet behoorlijk worden waargenomen, of dat iemand in het openbaar herhaaldelijk aanstoot geeft of de veiligheid van hemzelf of anderen in gevaar brengt. Iemand die onder curatele is gesteld, verliest zijn/haar handelingsbekwaamheid en mag dus niet meer zonder toestemming van de curator zelfstandig rechtshandelingen verrichten, zoals een testament opstellen, een handtekening onder een contract plaatsen, een huwelijk sluiten, of aankopen doen. Iemand die onder curatele is gesteld wordt een curandus genoemd. Curatele is de maatregel die het verst gaat. Iemand die onder curatele is gesteld, wordt handelingsonbekwaam en mag dus over bijna niets meer zelfstandig beslissen. Deze maatregel is nodig als iemand de gevolgen van zijn handelen in het geheel niet (meer) overziet. De maatregel kan met name nodig zijn als iemand makkelijk schulden kan maken doordat onvoldoende toezicht van anderen mogelijk is. De rechter houdt toezicht op de curator. Onderbewindstelling Onderbewindstelling is van toepassing op goederen van mensen. Die mensen zijn door hun lichamelijke of geestelijke toestand tijdelijk of blijvend niet in staat om hun financiële belangen te behartigen. Het is niet altijd nodig om alle goederen van iemand onder bewind te stellen. Soms kan alleen met een bewind over bepaalde goederen worden volstaan. In de aanvraag moet dan wel precies worden aangegeven om welke goederen het dan moet gaan. Zijn de goederen van iemand geheel of gedeeltelijk onder bewind gesteld, dan mag die persoon niet meer zelfstandig daarover beslissen. Hij mag bijvoorbeeld niet iets verkopen SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 3

4 zonder toestemming van de bewindvoerder. Beslissingen moeten wel, zolang dat gaat, samen met de betrokkene worden genomen. De bewindvoerder gaat ook over het beheer van de goederen. Bij het regelen van financiële zaken van de betrokkene kan de bewindvoerder bijvoorbeeld ook een belastingaangifte doen en (bijzondere) bijstand of huurtoeslag aanvragen. Het bewind is dus een maatregel die voldoet als het gaat om financiële handelingen die iemand niet (meer) kan overzien. Mentorschap Mentorschap is bedoeld voor mensen die hun persoonlijke belangen (belangen die niet over geld en goed gaan) niet meer kunnen behartigen. Het gaat dan om mensen die bijvoorbeeld problemen hebben met de huishouding, hun sociale contacten, het vinden van werk of een goede tijdsbesteding, enzovoort. Meestal gaat het om zaken in de gezondheidszorg. De betrokkene kan wel zelf de financiële zaken blijven behartigen, of dat eventueel door de bank of familieleden laten doen. Bij mentorschap kan het gaan om mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische of comateuze patiënten. Maar ook oudere mensen, zoals demente bejaarden, die zelf geen beslissing op het persoonlijke vlak meer kunnen nemen. Je moet daarbij vooral denken aan beslissingen die moeten worden genomen over verzorging, verpleging, behandeling of begeleiding. De mentor neemt, zoveel mogelijk samen met zo iemand, de beslissing. Bijvoorbeeld als iemand moet kiezen tussen wel of niet zelfstandig blijven wonen of als het gaat om een medische behandeling. Bij bewind of mentorschap blijft de persoon om wie het gaat handelingsbekwaam. De betrokkene mag bijvoorbeeld zelf een testament maken mits hij of zij kan overzien wat dit betekent. Bij een bewind mag iemand alleen niet meer zonder medewerking van de bewindvoerder over goederen die onder het bewind vallen, beschikken. Het beheer over de goederen berust uitsluitend bij de bewindvoerder. 4 SAW Digitale Content

5 3 Hoe is dit geregeld? Verschillende zaken zijn belangrijk bij deze maatregelen. 3 Hoe is dit geregeld? de aanvraag publicatie crisissituaties wie vraagt aan aan wie moet het verzoek worden gericht wie kan tot curator, bewindvoerder of mentor worden benoemd wanneer eindigen de maatregelen De aanvraag Als curatele wordt aangevraagd of als iemand al onder curatele is gesteld, kan niet ook nog een bewind of een mentorschap aangevraagd worden. Bij curatele gaat het immers om de behartiging van zowel de financiële als de persoonlijke belangen van iemand. Wel zou een curatele kunnen worden vervangen door een bewind en/of een mentorschap. Bewind en mentorschap kunnen wel worden gecombineerd. Die maatregelen kunnen gelijktijdig worden aangevraagd. Er kan ook eerst om een bewind en pas later om een mentorschap worden gevraagd of andersom. Voor jongeren onder de 18 jaar kan een dergelijke maatregel al worden aangevraagd. Hij gaat dan in op het moment dat de jongere 18 jaar is. Voor alle aanvragen en wijzigingen is een procedure nodig bij de sector kanton van de rechtbank, bij de kantonrechter dus. SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 5

6 Publicatie De beslissing van de rechter tot ondercuratelestelling moet binnen tien dagen in de Staatscourant en in twee dagbladen bekend worden gemaakt. Voor de bekendmaking van de uitspraak moeten de indieners van het verzoek tot ondercuratelestelling zorgen. Doen zij dat niet dan zijn zij aansprakelijk voor de door derden geleden schade. Iedereen kan door de publicatie te weten komen dat de curandus niet meer zelfstandig beslissingen mag nemen. Curatelen op eigen verzoek of curatelen die door de officier van justitie zijn gevraagd, worden door de curator gepubliceerd als deze bij de ondercuratelestelling is benoemd. Is dit niet het geval dan verzorgt de griffie (secretariaat van de rechtbank) de publicatie. Alle ondercuratelestellingen zijn in een openbaar register openomen. Dit curateleregister is op internet in te zien. Onderbewindstellingen worden niet in een openbaar centraal register opgenomen. Maar als onder het bewind goederen vallen die ineen openbaar register zijn opgenomen, moet in dat register worden aangetekend dat die goederen onder bewind zijn gesteld. Het mentorschap wordt niet openbaar gemaakt en er wordt geen centraal register van bijgehouden. De griffie stelt degene voor wie de maatregel is bedoeld ervan op de hoogte dat de maatregel is ingesteld. Crisissituaties Soms is het nodig dat er onmiddellijk maatregelen worden genomen. Bijvoorbeeld in een crisissituatie waarin meteen bescherming nodig is en de uiteindelijke beslissing niet kan worden afgewacht. Of als de betrokkene maar geld blíjft uitgeven. De kantonrechter die over het verzoek om curatelestelling moet beslissen, kan dan iemand benoemen die voorlopig de belangen van de onder curatele te stellen persoon behartigt. Zo iemand wordt een provisionele (voorlopige) bewindvoerder genoemd. Bij die benoeming bepaalt de rechter welke goederen onder het provisionele bewind worden gesteld. De kantonrechter kan de provisionele bewindvoerder ook andere taken geven. Alle taken die de curator heeft, kunnen ook aan de provisionele bewindvoerder worden gegeven. De taak van de provisionele bewindvoerder eindigt als de curator met zijn taak begint of als de kantonrechter de aanvraag voor ondercuratelestelling afwijst. 6 SAW Digitale Content

7 Wie vraagt aan? Voor de aanvraag is een advocaat niet verplicht. In de eerste plaats kan de betrokkene zelf de maatregel aanvragen. Verder kan zijn partner zo n verzoek doen en ook familieleden tot in de vierde graad. Dat zijn ouders, grootouders, kinderen en kleinkinderen en ook de broers en zusters, ooms en tantes en neven en nichten. Als degene om wie het gaat nog minderjarig is, kan ook de voogd de maatregel vragen. Daarnaast kan de officier van justitie de curatele, het bewind of het mentorschap verzoeken. Dat is van belang als er geen familie meer is die het verzoek kan doen of als de familie goede redenen heeft om het verzoek niet zelf te doen. De betrokkene zou hun dit bijvoorbeeld zo kwalijk kunnen nemen, dat dit de verhoudingen binnen de familie te zeer zou belasten. Alleen in uitzonderlijke gevallen zal de officier van justitie een verzoek daartoe doen. Tenslotte kan het mentorschap ook door de instelling of woonvoorziening waar iemand verblijft, worden aangevraagd. Men moet dan wel vermelden waarom de partner van de betrokken persoon, of de bloedverwanten in de eerste of tweede graad (ouders, grootouders, kinderen, kleinkinderen en broers en zusters), de voogd, de curator of de bewindvoerder het verzoek niét indienen. Een wijziging van een maatregel kan ook aangevraagd worden door degene die de huidige maatregel uitvoert, dus curator, de bewindvoerder of de mentor. Degene die een vraag heeft ingediend en het niet eens is met de uitslag kan in hoger beroep gaan. Daarvoor moet diegene naar het Gerechtshof. Voor een hoger beroep moet altijd een advocaat ingeschakeld worden. Aan wie moet het verzoek worden gericht Een verzoek tot ondercuratelestelling of een andere maatregel wordt gedaan bij de rechtbank in het rechtsgebied (arrondissement) waar de persoon woont voor wie de ondercuratelestelling wordt aangevraagd. Een wijziging naar een andere maatregel dan de huidige moet ook altijd bij de rechter worden aangevraagd maar dan in de plaats waar de curator, mentor of bewindvoerder woont. SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 7

8 Wie kan tot curator, bewindvoerder of mentor worden benoemd? In principe kan iedereen die meerderjarig is en dat wil tot curator, bewindvoerder of mentor worden benoemd. In alle gevallen geldt dat de uitdrukkelijke voorkeur van degene voor wie de maatregel is bedoeld, moet worden gevolgd, tenzij er gegronde redenen zijn om die persoon niet te benoemen. Voor benoeming tot curator, bewindvoerder of mentor komt in de eerste plaats de partner van de betrokkene in aanmerking. Verder komt voor benoeming in aanmerking één van de ouders, kinderen, broers of zusters. Benoemt de rechter een andere persoon, dan geeft de rechter in de beslissing aan waarom dat is gedaan. In de aanvraag voor ondercuratelestelling kan een voorstel gedaan worden voor de curator. De te benoemen persoon mag zelf echter niet onder curatele staan. Een curator moet altijd een natuurlijk persoon zijn, dus iemand die dat op persoonlijke titel doet. Het aanstellen van een rechtspersoon zoals een stichting, vereniging of bank, is niet mogelijk. Een bewindvoerder kan zowel een natuurlijke persoon zijn als een rechtspersoon zijn. De rechter kan bijvoorbeeld een stichting benoemen die zich bezighoudt met het beheer van patiënten- of cliëntengelden. Veel instellingen hebben zo n onafhankelijke stichting. Wanneer een professionele bewindvoerder moet worden benoemd, geeft de kantonrechter de voorkeur aan een bewindvoerder die bij de brancheorganisatie BPBI (Branchevereniging Professionele Bewindvoerders en Inkomensbeheerders) is aangesloten, vanwege de waarborgen die deze stelt. Een mentor is altijd een natuurlijke persoon. Als er een bewindvoerder is, dan ligt het voor de hand dat deze het mentorschap op zich neemt, tenzij het dus een rechtspersoon is. Iemand die zelf onder curatele staat of een mentor heeft, kan geen mentor worden. Verder mogen direct betrokken of behandelende hulpverleners en personen die tot de leiding of het personeel van de instelling behoren waar iemand verblijft, niet tot mentor worden benoemd. Een mentor moet altijd een natuurlijk persoon zijn. Een rechtspersoon kan niet tot mentor worden benoemd. Een curator, bewindvoerder of mentor geeft schriftelijk aan de kantonrecht door dat hij bereid is deze taak op zich te nemen. 8 SAW Digitale Content

9 Wanneer eindigen de maatregelen? De maatregel kan om verschillende redenen eindigen. Wanneer eindigen de maatregelen: als de cliënt weer zelf zijn belangen kan behartigen na afloop van een periode waarvoor de maatregel is afgesproken als de maatregel door een andere maatregel wordt vervangen bij overlijden van de cliënt 4 De maatregel eindigt, als de persoon om wie het gaat weer zelf de belangen kan behartigen. In zo n geval moet de kantonrechter de ondercuratelestelling, de onderbewindstelling of het mentorschap wel eerst opheffen. De kantonrechter doet dit als de redenen voor de maatregel er niet meer zijn. Dus als degene aan wie de maatregel is opgelegd, weer zelf, eventueel met de hulp van anderen, de eigen belangen kan behartigen. Als de kantonrechter het bewind of het mentorschap voor een bepaalde periode heeft uitgesproken, eindigt die maatregel als die periode voorbij is. Verder eindigt de curatele als die door een onderbewindstelling en/of een mentorschap wordt vervangen. Omgekeerd eindigt de onderbewindstelling en/of het mentorschap als die door een ondercuratelestelling wordt vervangen. Voor de opheffing van een maatregel moet een verzoek bij de kantonrechter worden gedaan. De maatregel eindigt ook als de persoon voor wie de maatregel is bedoeld, overlijdt. In het verlengde van de verantwoordelijkheden van de curator of mentor ligt het echter voor de hand dat hij, bij overlijden van de betrokkene, de begrafenis of crematie regelt. Met name wanneer de betrokkene geen partner of familieleden heeft. De taak van de curator, bewindvoerder of mentor eindigt bij het opheffen van de maatregel, bij het overlijden van de cliënt of bij zijn ontslag. SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 9

10 4 Wat heb je er als mmz mee te maken? Als medewerker maatschappelijke zorg kun je te maken krijgen met deze maatregelen. Het kan zijn dat voor een cliënt een maatregel is uitgesproken. Zoals je gelezen hebt, kun jij in theorie ook een maatregel aanvragen. In theorie kun je bewindvoerder of curator worden als daar geen andere geschikte personen voor zijn. Hulpverleners mogen echter geen mentor worden. De instelling zal een protocol hebben waarin staat wat je op dit terrein wel en niet kunt doen. Het is in alle gevallen belangrijk vooraf met je leidinggevende te overleggen over de grenzen aan je bemoeienis met deze maatregelen. Voor hulpverleners en in de gezondheidszorg en gehandicaptenzorg zijn met name de begrippen wilsbekwaam en wilsonbekwaam van belang. Ze worden gehanteerd om aan te geven of een cliënt nog zelf kan beslissen. We besteden daarom in een aparte paragraaf aandacht aan deze begrippen. 10 SAW Digitale Content

11 5 Wilsbekwaam en wilsonbekwaam Iemand is wilsbekwaam als hij tot een redelijke waardering van de eigen belangen in staat wordt geacht. Iemand is wilsonbekwaam als hij hier niet toe in staat is. Hulpverleners kunnen in de meeste gevallen tijdens de behandeling en verzorging van psychiatrische patiënten, verstandelijk gehandicapten en psychogeriatrische patiënten wel beoordelen in hoeverre de cliënt wilsbekwaam is. Een aparte beoordeling van de bekwaamheid vindt plaats als daarvoor een concrete aanleiding is. Je kunt daarbij denken aan situaties waarin de toestemming van een cliënt nodig is voor een ingrijpend onderzoek of een ingrijpende behandeling. Of als de cliënt een onderzoek of een behandeling weigert en die weigering ingrijpende gevolgen kan hebben. Het gaat er bij de vraag of een cliënt wilsbekwaam of wilsonbekwaam is meestal om of iemand (nog) zelf kan beslissen of een bepaald onderzoek of een bepaalde behandeling wel of niet moet plaatsvinden. Om daarover te kunnen beslissen heeft de cliënt informatie nodig. Maar die informatie moet hij natuurlijk wel kunnen begrijpen. De volgende aspecten zijn bij wilsbekwaamheid van belang. Wilsbekwaam: wie beoordeelt wilsbekwaamheid wanneer is een cliënt wilsbekwaam wat is relevante informatie het geven van informatie toetsing en verslaglegging 5 SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 11

12 Wie beoordeelt wilsbekwaamheid? Als er een beslissing over de behandeling van een cliënt moet worden genomen, beoordeelt in beginsel de hulpverlener of de cliënt wilsbekwaam is, eventueel na overleg met (andere leden van) het behandelteam. Als de cliënt onder curatele staat, moet ook de curator, in verband met de behandelingsbeslissing, een oordeel geven over de wilsbekwaamheid. Datzelfde geldt voor de mentor. Een hulpverlener heeft wat betreft een eventuele behandeling overigens een eigen verantwoordelijkheid. Een curator of mentor kan een hulpverlener bijvoorbeeld niet dwingen een bepaalde behandeling te geven. Wanneer is een cliënt wilsbekwaam? Het komt erop neer dat een cliënt onder de volgende voorwaarden als wilsbekwaam kan worden beschouwd. Een cliënt is wilsbekwaam als: aan hem/haar informatie is gegeven voor het nemen van een beslissing terwijl die informatie is afgestemd op het bevattingsvermogen van de cliënt voor zover dat met het oog op de aard en de reikwijdte van de te nemen beslissing noodzakelijk is en de cliënt er dán blijk van geeft de informatie te begrijpen toetsing en verslaglegging 6 Het geven van informatie speelt dus een cruciale rol bij de beoordeling of een cliént wilsbekwaam is. 12 SAW Digitale Content

13 Wat is relevante informatie? De patiënt moet voldoende relevante informatie krijgen. Relevante informatie is informatie over: 7 de aard van de eigen gezondheidstoestand de aard en het doel van het voorgestelde onderzoek of de voorgestelde behandeling de te verwachten gevolgen en risico s van het onderzoek of de behandeling voor de eigen gezondheid of het welzijn de te verwachten gevolgen van het achterwege laten van de behandeling de eventuele alternatieven voor het onderzoek of de behandeling Het geven van informatie De informatie moet zoveel mogelijk worden afgestemd op het bevattingsvermogen van de cliënt. Daarbij moeten de toestand en de omstandigheden waarin de cliënt verkeert in aanmerking worden genomen. Als de cliënt er blijk van geeft, de gegeven informatie te begrijpen, wordt hij wilsbekwaam geacht. Als de cliënt de informatie niet begrijpt, kan dat betekenen dat de patiënt wilsonbekwaam is. Maar het kan ook zo zijn, dat de manier waarop de informatie is gegeven, niet de juiste is. Het ligt dan voor de hand om de informatie nog een keer te geven en/of het op een andere manier te proberen. Bij een behandelingsbeslissing geeft de hulpverlener de cliënt de informatie. Heeft de cliënt een curator of een mentor, dan kan het ook de taak van de curator of de mentor zijn om (bepaalde) informatie aan de cliënt te geven. In zo n geval geeft de hulpverlener de informatie dus niet alleen aan de cliënt, maar ook aan de curator of de mentor. Hoe blijkt dat de cliënt de informatie heeft begrepen? Vooral bij een ingrijpend onderzoek of bij een behandeling met ingrijpende gevolgen is het van belang dat de cliënt de gegeven informatie voldoende heeft begrepen. Daarvoor moet worden gekeken naar de manier waarop de cliënt reageert. Zowel wat de cliënt zegt als hoe hij zich na het ontvangen van de informatie gedraagt, is belangrijk. Daarbij gaat het er steeds om te weten te komen wat de motieven van de cliënt zijn en om eventuele tegenstrijdigheden in de uitlatingen van de cliënt op te merken. SAW DC 40 Curatele, bewind en mentorschap 13

14 Toetsing en verslaglegging Omdat de beslissing over wilsbekwaamheid soms ingrijpende gevolgen kan hebben, moet de beoordeling van de wilsbekwaamheid van de cliënt zorgvuldig plaatsvinden. De hulpverlener zal in het algemeen in het medisch dossier van de cliënt moeten vastleggen op welke manier de informatie is gegeven en hoe de beoordeling van de wilsbekwaamheid heeft plaatsgevonden. Overleg met anderen van het behandelteam is, net als het vragen van een tweede mening van iemand die niet bij de behandeling is betrokken, ebruikelijk bij ingrijpende beslissingen. De beslissing over wilsbekwaamheid kan uiteindelijk door een klachtencommissie, het Medisch Tuchtcollege of de gewone rechter worden getoetst. Degene die over de wilsbekwaamheid heeft geoordeeld, zal dan over die beslissing verantwoording moeten afleggen. In de Handreiking voor de beoordeling van wilsbekwaamheid staat daar meer informatie over. De handreiking is te raadplegen op de site van justitie. 14 SAW Digitale Content