Signaleren: kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26
Signaleren: kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld Kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders vragen zelden op een directe manier aandacht voor hun situatie. Ze denken soms dat hun thuissituatie normaal is, omdat ze niet anders gewend zijn; ze schamen zich voor het feit dat hun vader hun moeder mishandelt of ze houden onder druk van hun ouders hun gezinssituatie geheim. Daarom is het belangrijk dat anderen signalen van hun situatie opmerken. Maar op welke signalen moeten beroepskrachten en mensen uit de omgeving van deze kinderen en hun gezinnen letten? Welke symptomen kunnen zichtbaar zijn bij jonge kinderen, schoolgaande kinderen en adolescenten? En welke mogelijkheden hebben beroepskrachten in de kinderopvang en het onderwijs? Signalen opvangen Signaleren is kijken naar wat opvalt aan een kind. Geweld kan de ontwikkeling van kinderen verstoren. De signalen die kinderen uitzenden hebben daar veel mee te maken. Hoewel een enkel signaal over het algemeen niet voldoende is om te concluderen dat een kind getuige is van geweld, is het wel een reden om alert te zijn. De optelsom van meerdere signalen kan een beter beeld geven van het welzijn van het kind en de gezinssituatie, maar is nog niet voldoende om duidelijk te krijgen wat er precies aan de hand is. Daarvoor is meer informatie nodig. Niettemin is het belangrijk aandacht te besteden aan alle signalen die aanleiding kunnen zijn tot zorgen over het functioneren van het kind. Het omgaan met signalen Het opmerken van signalen bij kinderen is niet eenvoudig, omdat de meeste signalen niet specifiek zijn en op verschillende manieren geïnterpreteerd kunnen worden. Degene die deze signalen oppikt staat voor de moeilijke taak verschillende mogelijkheden tegen elkaar af te wegen. Slechte schoolprestaties kunnen een signaal zijn dat een kind getuige is van geweld maar kunnen ook andere oorzaken hebben, zoals het overlijden van een huisdier, het bericht dat er een verhuizing op stapel staat of beperkte leermogelijkheden. Omdat de signalen niet eenduidig zijn, is het zaak geen overhaaste conclusies te trekken. Tegelijkertijd is het ook belangrijk niet te snel te denken dat het wel meevalt. Pas na overleg met anderen op basis van meer informatie is het gerechtvaardigd conclusies te trekken. Wanneer in een later stadium blijkt dat de signalen veroorzaakt worden door andere problemen dan huiselijk geweld, verdient het kind net zo goed extra aandacht en steun. Soms vertelt een kind uit zichzelf over de problemen thuis. Het heeft dan een grote drempel overwonnen en angst, loyaliteit en schaamte opzijgezet. Het verhaal van een kind is een sterke aanwijzing dat er daadwerkelijk iets mis is. Kinderen kunnen ook een omweg kiezen om te vertellen dat zij thuis ongelukkig zijn, bijvoorbeeld door er op school een opstel over te schrijven of er een tekening van te maken. Of het kind nu direct of indirect uiting geeft aan zijn benarde situatie thuis, het heeft een grote stap gezet. Een positieve en ondersteunende reactie is dan ook essentieel om het kind niet af te schrikken, met als mogelijk gevolg dat hij/zij weer terug kruipt in zijn/haar schulp. Voorwaarden voor signalering Om te kunnen signaleren dat kinderen getuige zijn van geweld hebben beroepskrachten in de eerste plaats kennis nodig, zowel over een gezonde ontwikkeling van kinderen als over de gevolgen die het aanschouwen van geweld voor kinderen heeft. Ten tweede is intuïtie belangrijk, want signaleren is een kwestie van weten en voelen. Sommige mensen zijn gevoeliger voor signalen dan anderen. Eigen ervaringen met geweld kunnen een rol spelen in de bereidheid en de mogelijkheid signalen op te merken. Verder is het ook een kwestie van wíllen zien dat er iets aan de hand is. Over het algemeen zijn mensen niet snel geneigd het ergste te denken. Essentieel voor het opmerken dat kinderen getuige zijn van geweld tussen hun ouders, is te erkennen dat het schadelijk is voor kinderen om getuige te zijn van geweld thuis. Tot slot is het belangrijk te dúrven signaleren. Zien dat een kind thuis in de knel zit, betekent ook handelen, want kinderen hebben recht op hulp.
Signalen Signalen bij jonge kinderen Als er in een gezin sprake is van ernstig geweld, is vooral voor jonge kinderen de kans groot dat zij daarvan getuige zijn. Jonge kinderen in gewelddadige gezinnen hebben vaak lichamelijke, emotionele en gedragsproblemen. Signalen daarvan kunnen zijn: Bij baby s slechte lichamelijke gezondheid slecht slapen excessief huilen of schreeuwen angst om alleen te zijn extreme angst voor harde geluiden en schreeuwende stemmen gebrekkige emotionele ontwikkeling als gevolg van een verstoorde binding met de moeder Bij kleuters somatische klachten zoals hoofdpijn, buikpijn, slapeloosheid vertraagde ontwikkeling van zindelijkheid en taalbeheersing stotteren angst en zich fysiek vastklampen aan de moeder, zich terugtrekken of passief gedrag sociale problemen door agressief gedrag tegenover leeftijdsgenoten, gezinsleden, dieren of dingen Signaleren bij schoolgaande kinderen Bij schoolgaande kinderen komen de effecten van het getuige zijn van geweld vaak tot uiting in problemen op school en in contact met leeftijdsgenoten. Signalen daarvan kunnen zijn: Externaliserende reacties: agressie tegen leeftijdsgenoten of gezins leden wreedheid ten opzichte van dieren vernielzucht weinig inschikkelijk zijn of zich verzetten tegen autoriteiten gedragsproblemen Internaliserende reacties: angst en zich terugtrekken negatief zelfbeeld verdriet verlegenheid depressie gebrek aan vertrouwen in ouders of volwassenen in het algemeen Bij peuters somatische klachten zoals hoofdpijn, buikpijn, slapeloosheid vertraagde ontwikkeling van zindelijkheid en taalbeheersing stotteren weinig zelfvertrouwen angst en zich fysiek vastklampen aan de moeder, zich terugtrekken of passief gedrag sociale problemen door agressief gedrag zoals slaan en bijten Omgangsproblemen: sociaal isolement door schaamte voor de thuissituatie ontbreken van of tekort aan sociale vaardigheden gebrek aan invoelingsvermogen of juist overgevoeligheid gering probleemoplossend vermogen Schoolproblemen: moeilijkheden met schoolwerk of juist overcompenseren moeite met concentreren weglopen van school Somatische klachten: hoofdpijn buikpijn slapeloosheid
Beroepskrachten die werken met kinderen Signalen bij adolescenten Opgroeien in een gewelddadig gezin is volgens sommige onderzoekers een sterke voorspeller van ernstige puberproblemen, zoals depressie, agressie en jeugdcriminaliteit. Externaliserende reacties: agressie: sommige jongeren, met name jongens, kopiëren hun vaders gedrag door hun moeder of jongere broertjes of zusjes te slaan alcohol- of drugsgebruik gedragsproblemen opstandigheid Internaliserende reacties: angst depressie negatief zelfbeeld passiviteit en teruggetrokkenheid verlegenheid suïcidaliteit Problemen in sociaal gedrag en competentie: sociaal isolement: proberen de thuissituatie geheim te houden en ondertussen aansluiting te vinden met leeftijdsgenoten problemen met vertrouwen waardoor het moeilijk is relaties te vormen en in stand te houden Schoolproblemen: schooluitval moeite met concentreren overcompenseren Andere problemen: dating violence : sommige jongeren, zowel jongens als meisjes, lopen een verhoogde kans om slachtoffer te worden van geweld tijdens de verkering. Jongens lopen over het algemeen meer kans pleger te worden. Medewerkers in de kinderopvang en leerkrachten zien veel kinderen, een flink aantal uren per week. Op basis daarvan verkeren zij in een positie om signalen op te vangen. Aangezien minstens één op de negen vrouwen ooit ernstig langdurig relationeel geweld heeft meegemaakt en het merendeel van deze vrouwen kinderen heeft, is de kans groot dat in deze sectoren veel kinderen verblijven die thuis geweld meemaken. Kinderopvang Steeds meer kinderen brengen een deel van hun tijd door in de kinderopvang. Kinderen die naar een peuterspeelzaal of een kinderdagverblijf gaan, komen daar tot hun vierde jaar, variërend van een paar uur tot een paar dagen per week. Door het regelmatige verblijf van de kinderen in de opvang krijgen leidsters zicht op de lichamelijke en emotionele ontwikkeling en het wel bevinden van deze kinderen. Mede gelet op de jonge leeftijd van de kinderen, hebben deze beroepskrachten de mogelijkheid om signalen vroegtijdig op te merken. Omdat de meeste kinderen door hun ouders worden gebracht en gehaald, hebben leidsters de gelegenheid ook een beeld te krijgen van de manier waarop kinderen en ouders met elkaar omgaan. Onderwijs Alle kinderen tussen 4 en 18 jaar zijn leerplichtig. Kinderen zijn vijf dagen per week op school, wat leerkrachten de mogelijkheid biedt zicht te krijgen op de emotionele en cognitieve ontwikkeling en het welbevinden van kinderen. Leerprestaties kunnen een signaal zijn, of het nu gaat om slechte concentratie of juist een grote ijverigheid. Daarnaast is de school de plaats bij uitstek om het gedrag van kinderen te observeren en met hen in contact te komen. Op school komen kinderen in contact met leeftijdsgenoten en wordt risicogedrag zoals spijbelen, pesten, intimideren, ruziemaken en vechten zichtbaar.
steunpunt huiselijk geweld west-brabant Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE huiselijkgeweldwb.nl