Legionella preventie op het werk. Nathalie Hoef Medisch milieudeskundige Vlaams Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid Afdeling Toezicht Volksgezondheid West-Vlaanderen Team milieugezondheidszorg
Inhoud De bacterie Voorkomen Elementen die de groei bevorderen Gevaar & belangrijkste ziektebeelden Legionella risico s op het werk Douches Koeltorens Industrie specifieke risico s Toezicht Contactgegevens
De legionellabacterie zuurstofminnende staafvormige bacterie heeft een flagel of zweepstaartje kan zich actief verplaatsen kan zich in andere micro-organismen (opletten voor biofilm) en in menselijke cellen vermenigvuldigen
Voorkomen wordt courant aangetroffen in de vrije natuur rivieren, meren, afvalwater,slijk maar ook in technische installaties koeltorens, waterverstuivers, waterreservoirs, douches, whirlpools, leidingwatercircuits, bevochtigers van airconditioningsystemen
Elementen die de groei bevorderen binnen technische installaties watertemperaturen tussen 25 C en 55 C lange verblijftijden door niet frequent gebruik dode punten in distributiesystemen voedingsstoffen in het water biofilm ( = een dun laagje eiwithoudend materiaal dat afkomstig is van levende organismen (dier, mens) waar ook veel amoeben of slijmdiertjes in voorkomen ) ijzer of roestafzettingen kalkafzetting rubberen afdichtingen
Elementen die de groei bevorderen binnen technische installaties (2) gebrekkig of geen onderhoud van de watersystemen onzorgvuldige reparatiewerken aan de distributiesystemen slecht werkende waterbehandelingssystemen in het algemeen afwezigheid van desinfecterende middelen of ontoereikende concentraties ervan (vb.bij whirlpools of koeltorens) zuurtegraad (ph) tussen 5 en 8,5
Gevaar Onder ideale omstandigheden kan de bacterie zich verder vermenigvuldigen en ziekteverwekkend zijn voor de mens. De besmetting gebeurt via inademing van aerosol, maar de bron kan zich overal binnen het waterdistributiesysteem vormen (zie flagel of zweepstaartje).
Belangrijkste ziektebeelden Pontiac-koorts Incubatieperiode: 24 tot 48 uur. Kenmerken: vage griepsymptomen zoals zich niet lekker voelen, moeheid, spierpijn, hoofdpijn, rillen en een matige koorts soms hoesten, buikpijn, slapeloosheid, geheugenstoornissen Gezondheidsrisico: De ziekte verdwijnt zonder behandeling en zonder restletsels na te laten na 2 tot 5 dagen.
Veteranenziekte Incubatieperiode: 2 tot 12 dagen Kenmerken: combinatie van atypische longontsteking en een aantal ziektetekens die wijzen op aantasting van andere organen dan de long eerste symptomen: grieperige aandoening met algemeen ziektegevoel, hoofdpijn, spierpijn en afwezigheid van eetlust later: koorts (zelden hoger dan 38 C), en milde hoest soms: pijn in de borst of benauwdheid, misselijkheid, diarree, buikpijn, braken, hoofdpijn, slaperigheid, spraak- en concentratiestoornissen (wijzen op de aantasting van de zenuwen en de hersenen) als de ziekte zich verder uitbreidt: zuurstofvoorziening in gevaar, ontstaan van problemen zoals nierfalen, spierafbraak, leverstoornissen en bloedstolling Gezondheidsrisico: Zonder degelijke behandeling sterft een vierde van de patiënten. De ziekte vereist een opname in een ziekenhuis waarbij men samen met een intensieve antibioticatherapie ook zorgt voor de ondersteuning van de verschillende levensfuncties.
Legionella risico s op het werk. Douches Koeltorens Industrie specifieke risico s
Douches Gezien personeelsdouches binnen een firma veelal geen openbaar karakter hebben vallen deze strikt genomen niet onder de legionellawetgeving. Toch is het nuttig om in het kader van arbeidspreventie de nodige maatregelen te nemen om besmetting tegen te gaan.
Voorkomingsmaatregelen Er zijn 4 soorten maatregelen: structurele controle preventieve correctieve Om alle nodige beheersmaatregelen te weten moet een risicoanalyse worden uitgevoerd. Hoe meer risicopunten hoe meer maatregelen zullen moeten genomen worden. Hierna volgt een greep uit de meest voorkomende maatregelen.
Structureel = technisch aanpassen van de installatie naar de nieuwe BBT normen (= Best Beschikbare Technieken). verhogen temperatuur van de boiler (minimum 60 C) isoleren leidingen (vermijden opwarming koud water + vermijden afkoeling warm water) verwijderen dode leidingen (vermijden stilstaand water) plaatsen terugslagkleppen (vermijden verontreinigingen/voedingstoffen en crosscontaminatie) plaatsen doorstroom-expansievat (vermijden stilstaand water) droog uitvoeren bypassen (vermijden stilstaand water) Meest voorkomen probleempunten: http://www.zorg-en-gezondheid.be/legionellafiches.aspx
Controlemaatregelen= controleren of je goed bezig bent wekelijks controle van de temperaturen bij vertrek (minimum 60 C) en eventueel retour (minimum 55 C) van het warm water maandelijks controle van de temperatuur van het koud (maximum 25 C, best <20 C) en het warm (minimum 55/60 C) water op de meest representatieve plaatsen (+jaarlijkse kalibratie van de controlethermometers ) jaarlijkse staalname/analyse op Legionella pneumophila op de meest representatieve plaatsen op het warm-en het koudwatersysteem http://www.lne.be/themas/erkenningen/labo/lijst_erkende_laboratoria
Preventieve maatregelen=maatregelen om te voorkomen dat de legionellabacterie zich massaal gaat vermenigvuldigen wekelijks spoelen van weinig gebruikte leidingen/ tappunten (koud + warm) (vermijden stilstaand water) jaarlijks onderhoud van de sanitaire installaties en waterbehandelingsinstallaties (vermijden verontreinigingen/voedingstoffen en/of crosscontaminatie): reinigen boilers reinigen buffertanks reinigen ontkalkers controleren keerkleppen (of om de 10 jaar vervangen indien controle niet mogelijk)
Preventieve maatregelen=maatregelen om te voorkomen dat de legionellabacterie zich massaal gaat vermenigvuldigen (2) jaarlijks ontkalken van douchekoppen (vermijden aanhechtingsplaats/voedingsstof) eventueel preventief thermisch desinfecteren (+ maatregelen om het risico op verbranding te voorkomen )
Correctieve maatregelen= wat als er zich toch een besmetting heeft voorgedaan actieplan uitwerken voor het desinfecteren van warm- en koudwaterleiding bij positieve analyse resultaten actieplan voor als je vaststelt dat de temperaturen niet meer gehaald worden
Hulp nodig? praktische info in onze folder Het legionellabeheersplan: wat moet er zeker instaan? Te raadplegen via onze website http://www.zorg-engezondheid.be/legionella_hoogrisico_en_matigrisico.aspx
Koeltorens Vallen wel onder het besluit van de Vlaamse Regering van 9 februari 2007 betreffende de preventie van de veteranenziekte op publiek toegankelijke plaatsen (BS 4 mei 2007).
Wat houdt dit in: Aangifte via meldingsformulier website. http://www.zorg-en-gezondheid.be/koeltoren.aspx Opstellen risicoanalyse. Opstellen beheersmaatregelen (waaronder staalnames). Bijhouden logboek als bewijs correcte opvolging beheersmaatregelen.
Risicoanalyse Voor elk onderdeel van het koeltorensysteem zullen volgende risico s beoordeeld worden: watertemperatuur: Er zal geen groei van Legionellla optreden wanneer de temperatuur van het water onder de 20 C blijft. Boven 50 C sterft Legionella langzaam af. verblijftijd / stilstand /stagnatie van het water: Elke periode van stilstand, zonder leegloop (onderhoud/defect/vakantiestop/discontinu gebruik) kan er voor zorgen dat het aantal legionellakiemen in het water toeneemt wanneer er gunstige groeitemperaturen heersen. vervuiling bevordert de groei van legionella. biofilm en sedimentvorming leveren voedingsstoffen voor Legionellakiemen. verspreiding van aerosolen zorgt voor ervoor dat Legionella de omgeving bereikt.
Onderdelen koeltoren (ISSO 55.3) toevoerwater proceswater grondstof Toevoer water aansluit leiding water voor installatie behandeling waterverdeling verdamping circulatiesysteem waterbehandeling Uitblaas lucht verzamelbak toevoer lucht
Structureel = technisch aanpassen van de installatie naar de nieuwe BBT of BREF normen. isoleren leidingen (vermijden opwarming koud water + vermijden afkoeling warm water) verwijderen dode leidingen (vermijden stilstaand water) plaatsen terugslagkleppen (vermijden verontreinigingen/ voedingstoffen en crosscontaminatie) droog uitvoeren bypassen (vermijden stilstaand water) toepassen luchtinlaat-louvres (vermijden vuil-inwaai en onregelmatige luchtstroom) plaatsen druppelvangers (tegengaan verspreiding aerosolen) inplanting ver van inlaat airconditioning/open ramen/ (vermijden besmetting derden) afdekken bassins (vermijden algengroei door lichtinstraling)
Controlemaatregelen= controleren of je goed bezig bent Koeltorens gevoed met oppervlaktewater: Vanaf 1 juni tot en met 15 oktober: constante temperatuurcontrole van het oppervlaktewater dat naar de koeltoren gaat. Jaarlijks in de periode van 1 juni tot 15 oktober: afname van minstens 2 stalen in de aanvoerleiding van het water dat in de koeltoren met lucht in contact komt. 1ste staal: vóór 15 juli en nadat de temperatuur van het oppervlaktewater veertien dagen continu boven de 20 C ligt. 2de staal: in het midden van de resterende periode tot 15 oktober Controle van de stalen op legionella spp.
Controlemaatregelen= controleren of je goed bezig bent (2) Koeltorens gevoed met leidingwater: Elk jaar moeten in de aanvoerleiding van de koeltoren minstens 2 stalen genomen worden van water dat in de toren met de lucht in contact komt. Bij koeltorens die een heel jaar in dienst zijn, moet 1 staal genomen worden in de periode tussen 1 april en 31 mei, en 1 staal in de periode tussen 15 juli en 15 september. Bij koeltorens die jaarlijks slechts een beperkte periode in werking zijn, moet een staal genomen worden minstens 2 weken na opstart van de koeltoren, en een staal midden in de bedrijfsperiode. Controle van de stalen op legionella spp.
Preventieve maatregelen=maatregelen om te voorkomen dat de legionellabacterie zich massaal gaat vermenigvuldigen nota: vaak gebeuren een deel van volgende maatregelen al vanuit het oogpunt productieproces (lange levensduur en vermijden uitvallen koeltoren), deze punten moeten echter ook geëvalueerd worden vanuit het oogpunt legionella-preventie Een onderbouwde beschrijving van de maatregelen die preventief getroffen worden om het risico op de vorming en verspreiding van legionella te verminderen ( wie, wat, wanneer en waarom). O.a. Toevoeging van biociden, controle totaal kiemgetal, geleidbaarheidsmeting, toevoeging antischuimmiddel, ph-regelaar, antikalkmiddel, anticorrosiemiddel, onderhoud (ook zeer belangrijk voor de druppelvangers daar zij de laatste barrière vormen), reiniging (jaarlijks verplicht voor koeltorens die met leidingwater gevoed worden) en preventieve desinfectie van koeltoren,
Correctieve maatregelen= wat als er zich toch een besmetting heeft voorgedaan Actieplan uitwerken voor het desinfecteren van koeltoren zelf + toevoerleidingen + circuitleidingen bij positieve analyse resultaten. Inlichten nabijgelegen gevoelige inrichtingen. Actieplan voor als je vaststelt dat de temperatuur van het oppervlaktewater oploopt.
Hulp nodig? Praktische info in onze folder: Het legionellabeheersplan voor koeltorens: wat moet er zeker instaan? Te raadplegen via onze website: http://www.zorg-engezondheid.be/koeltoren.aspx
Industrie specifieke risico s Oogdouches en nooddouches. Koeling met water van draaiende machines (frees, cirkelzaag, ). Hogedrukreiniger met eigen waterreservoir. Ruitensproeiers auto (niet bij anti-vries). Verneveling planten in serres. Openen verse zakken teelaarde. Afvalwaterzuiveringsinstallaties. Scrubbers. Bluswater.
Toezicht Het toezicht op het Legionellabesluit wordt uitgevoerd door het Vlaams agentschap zorg en gezondheid, afdeling Toezicht Volksgezondheid. Tijdens een inspectie zal de toezichthoudende ambtenaar nagaan of de exploitant alle maatregelen die in het Legionellabesluit staan opgesomd, heeft opgevolgd. Het kernpunt van de inspectie ligt op het beheersplan, de risicoanalyse en het register. Bij niet naleven van de legionellawetgeving kan een PV opgemaakt worden. Preventief : jaarlijks worden per provincie een aantal inrichtingen geselecteerd die geïnspecteerd worden. Bronopsporing: na verplichte melding legionellose, via de arts of het labo, bij onze collega s van infectieziekten mogelijke bronnen worden opgespoord en geïnspecteerd.
Contactgegevens provinciale afdelingen Toezicht Volksgezondheid Toezicht Volksgezondheid Antwerpen Anna Bijnsgebouw, Lange Kievitstraat 111-113 bus 31, 2018 ANTWERPEN T: 03 224 62 08 - F: 03 224 62 01 toezichtvolksgezondheid.antwerpen@vlaanderen.be Toezicht Volksgezondheid Limburg Hendrik Van Veldekegebouw, Koningin Astridlaan 50 bus 7, 3500 HASSELT T: 011 74 22 40 - F: 011 74 22 59 toezichtvolksgezondheid.limburg@vlaanderen.be Toezicht Volksgezondheid Oost-Vlaanderen Elfjulistraat 45, 9000 GENT T: 09 244 83 60 - F: 09 244 83 70 toezichtvolksgezondheid.oostvlaanderen@vlaanderen.be Toezicht Volksgezondheid Vlaams-Brabant Brouwerstraat 1-4, 3000 LEUVEN T: 016 29 38 58 - F: 016 29 37 69 toezichtvolksgezondheid.vlaamsbrabant@vlaanderen.be Toezicht Volksgezondheid West-Vlaanderen Koning Albert I laan 1-2, bus 53,8200 Brugge T: 050 24 79 00 - F:050 24 79 05 toezichtvolksgezondheid.westvlaanderen@vlaanderen.be
Terzijde
Dank voor uw aandacht. Vragen?