VERSLAG ACTIE KERKBALANS 2015 RAAD VOOR DE PLAATSELIJKE GELDWERVING (RPG) Enkele beleidszaken van de RPG 1. Doelstelling De Raad voor de Plaatselijke Geldwerving van de Protestantse Kerk in Nederland (RPG) stelt zich ten doel het bevorderen en stimuleren van de geldwerving ten behoeve van het kerkenwerk in de plaatselijke gemeenten. De belangrijkste activiteit op dit vlak is het ondersteunen van de Actie Kerkbalans, de belangrijkste inkomstenbron van de gemeenten in de Protestantse Kerk. Deze interkerkelijke actie wordt gecoördineerd door de Interkerkelijke Commissie Geldwerving (ICG), waarin de Raad met twee leden en drie adviseurs vertegenwoordigd is. 2. Project Ondersteuning Plaatselijke Geldwerving (OPG) In 2013 is door de Dienstenorganisatie, op verzoek van de RPG, een projectteam ingericht dat zich heeft beziggehouden met ondersteunen van plaatselijke gemeenten bij de organisatie van de Actie Kerkbalans en andere geldwervingsactiviteiten ten behoeve van het plaatselijke kerkenwerk. Ruim 100 gemeenten meldden zich voor ondersteuning van de Actie Kerkbalans 2014. Voor de actie 2015 kreeg het project OPG een vervolg: In samenwerking met het toerustingscentrum PCTE is een aantal cursussen ontwikkeld voor kerkrentmeesters op het gebied van onder meer communicatie, omgaan met erfstellingen, legaten en periodieke schenkingen, en alternatieve vormen van geldwerving. Ook voor de actie 2016 worden weer cursussen gegeven, en gemeenten kunnen zich aanmelden voor individuele ondersteuning (niet meer gratis zoals voor de actie 2014 maar tegen lage kosten en gemeenten die het zelf niet kunnen betalen komen in aanmerking voor subsidies). Samen met de gemeente wordt bekeken waar de geldwerving kan worden verbeterd en een plan van aanpak ontwikkeld waarmee gemeenten concreet aan de slag kunnen. Zowel Kerkbalans als andere geldwervingsvormen komen aan bod. De met het project opgedane ervaring en de ontwikkelde methoden zijn toegepast in de vernieuwingsslag in de Actie Kerkbalans die vanaf 2015 wordt gemaakt. 3. Kerkbalansconsulenten Zowel de ervaringen van de RPG Kerkbalansadviseurs als van het Team OPG laten zien dat gemeenten die met de adviezen voortvarend aan de slag gaan hun inkomsten zien toenemen, maar ook dat teveel gemeenten de adviezen niet opvolgen, vermoedelijk vaak door gebrek aan menskracht. De RPG buigt zich over een project waarin een (groot) aantal vrijwilligers plaatselijke geldwervers concreet gaat bijstaan, niet alleen met advies, maar ook met hands-on activiteiten. Dit najaar is een pilot voorzien die enerzijds moet aantonen dat deze aanpak succesvol is en dat er vraag bij de gemeenten naar is, en anderzijds concrete informatie zal geven voor het optimaal inrichten van het project. 4. Samenstelling van de RPG De Raad wordt voorgezeten door Leonie Bos, predikant te Gouda. Secretaris is Matthijs van Seventer, en Alie Hellinga vervult de functie van penningmeester. Daarnaast zijn ook Elly de Haan en Willem Roseboom lid van de raad. De Raad wordt geadviseerd door Kees van den Berg (Dienstenorganisatie), Rook Belder en Bert van Rijssen (beide VKB). - 1 -
Voorlopige resultaten Kerkbalans 2015 1. Methodiek, steekproef en respons De RPG schrijft ieder jaar alle colleges van kerkrentmeesters (bijna 1600) aan met de vraag om een inlichtingenstaat inzake hun inkomsten van en activiteiten rond Kerkbalans in te vullen. In toenemende mate wordt door kerkrentmeesters gebruik gemaakt van de mogelijkheid om dit digitaal (online) te doen. De netto respons (compleet ingevulde, bruikbare formulieren) was dit jaar 268 door colleges teruggestuurde enquêtes. Voor het onderdeel financiën van de protestantse gemeenten konden de resultaten van 241 formulieren worden gehanteerd. We zijn dankbaar dat in deze drukke tijden met steeds minder beschikbare menskracht toch nog zoveel kerkrentmeesters de moeite nemen om deze voor het beleid van de raad zo belangrijke informatie ter beschikking te stellen! In een aantal gevallen worden resultaten geëxtrapoleerd naar landelijke cijfers. De Protestantse Kerk beschikt namelijk over betrouwbare, zij het minder recente, gegevens over onder meer de inkomsten van de plaatselijke gemeenten. In dit verslag worden alleen de belangrijkste resultaten van de enquête vermeld; meer informatie is te downloaden op de website van de VKB www.kerkrentmeester.nl. Waar nodig zal daarnaar verwezen worden in de tekst. 2. Resultaten algemeen De belangrijkste resultaten van de inlichtingenstaten van Kerkbalans 2015 zijn samengevat in tabel 1. Ervan uitgaande dat de ingezonden staten een representatief beeld geven van de landelijke cijfers kan het volgende worden gesteld: De totale opbrengst van Kerkbalans 2015 van de gemeenten aangesloten bij de Protestantse Kerk in Nederland bedraagt 178,6 mln., ca. 2,5% lager dan in 2014. In dit cijfer is al rekening gehouden met het fenomeen dat de uiteindelijke bijdragen meestal hoger zijn dan de toezeggingen (het verschil daartussen over 2014 bedroeg 2,1%). De in 2011 ingezette daling van de opbrengsten van Kerkbalans zet dus nog steeds door. 3. Achtergronden Het totale ledental van de Protestantse Kerk (peildatum 1 januari) nam in 2013 met 2,8 % af; het aantal belijdende leden met 2,0%. De inkomstenontwikkeling loopt dus min of meer in de pas met de ontwikkeling van het aantal leden, ook dit jaar kunnen we dus geen stijging van de bijdrage per lid rapporteren. Als redenen voor daling noemen gemeenten weer vaak vergrijzing (55%) en verhuizing (25%), evenals daling van het ledental in het algemeen (27 %). De slechte economische omstandigheden worden door 14 % van de gemeenten genoemd, en, toch opvallend, 8 % noemt problemen in de gemeente (de percentages tellen op tot boven de 100 omdat gemeenten meer dan één reden mogen noemen). Het aandeel gemeenten dat een daling van inkomsten signaleert is wat minder dan vorig jaar en bedraagt nu 63 %. 10 % van de gemeenten blijft +/- gelijk. Ook nu zijn er toch ook veel gemeenten die wél een stijging van inkomsten laten zien, zo n 27 procent. De meeste hiervan kunnen prima aangeven waardoor de stijging wordt veroorzaakt en dit is meestal vanwege nieuw beleid bij de Actie Kerkbalans: concrete doelen benoemen, beter communiceren en, concreet, leden attenderen op de mogelijkheid van periodieke schenkingen. 4. Gegevens per regio De gegevens per regio (indeling volgens het Classicaal Regionaal Overlegorgaan) zijn opgenomen in tabel 2. Zij kunnen door kerkrentmeesters worden gebruikt om hun eigen gegevens te vergelijken met de cijfers uit hun eigen regio (noot: vanwege de soms beperkte steekproef betreft het hier indicatieve getallen, met name inzake de ontwikkelingen ten opzichte van vorig jaar, en in de kleinere regio s). - 2 -
Overige informatie over Kerkbalans 2014 1. De financiën van de protestantse gemeenten In de inlichtingenstaat 2014 is opnieuw een serie vragen opgenomen over de uitgaven van de gemeenten. Deze kunnen worden afgezet tegen de inkomsten die jaarlijks gevraagd worden zodat een beeld ontstaat van de totale financiële situatie van de gemeenten. Deze informatie is nog altijd niet op andere wijze via de Protestantse Kerk te verkrijgen; vanaf volgend jaar echter worden gemeenten vanuit de ANBI wetgeving verplicht hun jaarrekeningen te publiceren en vanaf dat moment zullen misschien ook gegevens voor statistische analyses beschikbaar komen. Belangrijk: De absolute bedragen die in de tabellen zijn opgenomen hebben niet betrekking op de totale Protestantse Kerk, maar op de totalen van de 241 gemeenten die hun gegevens beschikbaar hebben gesteld. Zodra de gegevens van de Protestantse Kerk over de inkomsten van de gemeenten 2014 bekend zijn (deze worden door de gemeenten wél beschikbaar gesteld, om de hoogte van de quotumheffing te kunnen vaststellen), vermoedelijk eind 2015, kunnen ook deze gegevens worden herleid naar de totalen voor de Protestantse Kerk. Tabel 3 bevat de belangrijkste kengetallen over 2013 en 2014. Indien de 241 gemeenten die hun gegevens beschikbaar hebben gesteld representatief zijn voor het totale universum dan hebben de gemeenten zowel over 2013 als 2014 gemiddeld een tekort op de jaarrekening (als % van inkomsten) van zo'n 6 %. De inkomsten zijn behoorlijk gedaald met zo n 4 procent, vooral door vermindering van inkomsten uit fondsen en subsidies. De uitgaven dalen bijna even sterk (vooral uitgaven aan vastgoed); alleen de bankkosten tonen een opvallende stijging. Het ontvangen bedrag aan legaten (wordt niet als inkomsten geboekt maar geactiveerd) compenseert gemiddeld ruimschoots de onttrekking aan het vermogen als gevolg van de verliezen. Tabel 4 tenslotte geeft aan hoeveel gemeenten qua financiën "onder water staan". Dat percentage loopt terug: van 60% in 2013 tot bijna 50 % in 2014. 2. Open vragen De antwoorden op de open vragen in de inlichtingenstaten (redenen voor stijging/daling, redenen voor wel/niet betalen van toezegging) zijn -waar nodig geanonimiseerd- te downloaden van de website www.kerkrentmeester.nl (of kunnen worden opgevraagd bij het bureau van de VKB, 078-6393666). Interessant materiaal waaruit blijkt hoe andere kerkrentmeesters met geldwerving in algemene zin en de actie Kerkbalans in het bijzonder omgaan. De actie Kerkbalans 2016 Volgend jaar zal de actie Kerkbalans worden georganiseerd in de twee weken van 17 t/m 31 januari 2016. Doelstelling is dat gemeenten de in 2015 nieuw ontwikkelde (beeld)materialen, en de in het Stappenplan behandelde methoden (nog) intensiever gaan gebruiken. Daarvoor zijn de volgende maatregelen genomen: De website wordt nóg aantrekkelijker en toegankelijker. De vorig jaar nieuw opgezette website www.kerkbalans.nl is weliswaar goed ontvangen en veel bezocht, maar onderzoek onder kerkrentmeesters wijst uit dat sommige onderwerpen toch wat moeilijk vindbaar waren. Daarom is de toegankelijkheid van de site verder verbeterd: de navigatie (de manier waarop je de dingen vindt die je zoekt) wordt meer met beeld en minder met tekst ondersteund, en vrijwel alle pagina s (met uitzondering van de webshop) zijn nu zonder inlogcode te bezoeken. De wedstrijd wie maakt de beste folder daagt gemeenten extra uit om een zo goed mogelijke folder, toegesneden op de plaatselijke situatie en herkenbaar voor de eigen leden, te maken. Steeds meer gemeenten - 3 -
maken zo n eigen folder. De tekst wordt toegespitst op de lokale situatie en er wordt gebruik gemaakt van foto s die voor de kerkleden herkenbaar zijn. Dat is een positieve ontwikkeling want informatie over de situatie van de eigen kerk spreekt leden aan en stimuleert om te geven, bijvoorbeeld voor een bepaald lokaal project. Daarom schrijft de ICG voor de actie Kerkbalans 2016 een wedstrijd uit. Ze gaat op zoek naar het folderontwerp dat het beste in de eigen plaatselijke kerk de actie Kerkbalans kan promoten. Gemeenten kunnen meedoen door hun ontwerp voor 15 november 2015 in te dienen. Alle ontwerpen worden beoordeeld door een jury op vorm, tekst, originaliteit maar ook afstemming van doel en doelgroep. De drie beste inzenders ontvangen een geldbedrag voor het laten drukken van hun folder. De uitdaging is om voor de eigen gemeenten een folder te ontwerpen die mee kan dingen naar de top 3 van beste folders. Op de website www.kerkbalans.nl zijn met inlogcode- in de webshop verschillende mogelijkheden voor het ontwerpen van de eigen folder opgenomen, maar gemeenten kunnennatuurlijk ook eigen ontwerp tools hanteren. Zoals andere jaren zijn aantrekkelijke posters leverbaar in drie verschillende formaten. Dit jaar is het ook mogelijk om een eigen poster te ontwikkelen, met een eigen afbeelding en een eigen tekst in de rode druppel (in plaats van Mijn kerk inspireert ). Deze mogelijkheid wordt als nieuw product in webshop opgenomen. Maar ook gemeenteleden zelf kunnen zo n poster maken. Die mogelijkheid gaat worden ontwikkeld voor de moderne sociale media waarop de posters ook kunnen worden gedeeld. En het is denkbaar onder de leden een wedstrijd uit te schrijven wie de mooiste poster maakt, die dan het beeld voor de gemeente voor de actie Kerkbalans 2016 kan vormen. Momenteel wordt een proefproject uitgevoerd waarin enkele kerkrentmeesters en bestuursleden van parochies op internet, in een besloten omgeving, hun ervaringen op het gebied van plaatselijke geldwerving kunnen uitwisselen. Als iemand bijvoorbeeld een succesvolle wervingsbrief of een leuk stuk in de plaatselijke krant heeft gemaakt kan hij of zij die in dat forum inbrengen; anderen kunnen daarop reageren, het product zelf gebruiken of aanpassen/verbeteren en terugplaatsen op het forum. Indien deze proef succes heeft zal nog dit najaar het forum voor alle organisatoren van Kerkbalans cq plaatselijke geldwerving (want de te bespreken onderwerpen mogen ook andere bewezen succesvolle resultaten van plaatselijke geldwerving zijn) worden opengesteld. Op de website zullen vanaf september 4 video s (iedere maand één tot de start van de actie in de derde week van januari volgend jaar) worden getoond, die kunnen worden gedownload of gedeeld op de sociale media. Deze video s tonen persoonlijke boodschappen van een gemeentelid, een koster, een priester en een parochiaan over wat de kerk voor hen persoonlijk betekent. U kunt ze gebruiken voor de website van uw eigen gemeente, voor verspreiding via de sociale media, ondersteuning voor discussies op gemeenteavonden, of om te beamen in de eredienst. Door al deze maatregelen hoopt de ICG gemeenten te kunnen inspireren om de actie Kerkbalans een stimulans te geven en de inkomstenontwikkeling van de gemeente omhoog te stuwen. Maak dus zoveel mogelijk gebruik van de nieuwe mogelijkheden, en, als u er niet uitkomt, vraag raad aan het centraal bureau van de VKB, dat gedurende de Kerkbalans-actie voorbereidingstijd extra bemenst is! Namens de Raad voor de Plaatselijke Geldwerving, Mw. Ds. L.G. Bos, voorzitter Dhr. Mr M. van Seventer, secretaris - 4 -
Tabel 1: Samenstelling inkomsten gemeenten Absoluut, in miljoenen 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kerkbalans 190,2 192,0 193,7 194,8 194,0 191,7 187,5 183,2 178,6 Collecten en giften 45,4 44,9 43,6 42,9 42,6 41,8 40,2 NNB NNB Levend geld 235,6 236,9 237,3 237,7 236,6 233,5 227,7 NNB NNB Overig 41,0 45,0 46,2 40,0 41,0 42,0 40,2 NNB NNB Totaal 276,6 282,0 283,4 277,7 277,5 275,5 267,9 NNB NNB Als % van totaal 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kerkbalans 68,8% 68,1% 68,3% 70,1% 69,9% 69,6% 70,0% Collecten en giften 16,4% 15,9% 15,4% 15,4% 15,3% 15,2% 15,0% Levend geld 85,2% 84,0% 83,7% 85,6% 85,2% 84,8% 85,0% Overig 14,8% 16,0% 16,3% 14,4% 14,8% 15,2% 15,0% Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Als % van levend geld 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kerkbalans 80,7% 81,0% 81,6% 82,0% 82,0% 82,1% 82,3% Collecten en giften 19,3% 19,0% 18,4% 18,0% 18,0% 17,9% 17,7% Levend geld 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Overig 17,4% 19,0% 19,5% 16,8% 17,3% 18,0% 17,6% Totaal 117,4% 119,0% 119,5% 116,8% 117,3% 118,0% 117,6% Ontwikkeling t.o.v. vorig jaar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kerkbalans 0,9% 0,9% 0,6% -0,4% -1,2% -2,2% -2,3% -2,5% Collecten en giften -1,1% -3,1% -1,5% -0,7% -1,9% -3,8% NNB NNB Levend geld 0,6% 0,1% 0,2% -0,5% -1,3% -2,5% NNB NNB Overig 10,0% 2,5% -13,3% 2,4% 2,4% NNB NNB NNB Totaal 2,0% 0,5% -2,0% -0,1% -0,8% NNB NNB NNB Bron: Levend geld en totale inkomsten 2007 t/m 2013 uit basisgegevens Quotumheffing Protestantse Kerk, overige gegevens geëxtrapoleerd op basis van uitkomsten inlichtingenstaten - 5 -
Tabel 2: Gegevens uit de inlichtingenstaten per regio Gegevens per ACV Gem. bijdrage Gem. toez. Gem. bijdrage Gem. toez. % stijging toez. bijdrage 2014 vs 2014/bijdrager 2015/toezegger per lid 2014 per lid 2015 2014-2015 toezegging 2014 Friesland 239 236 121 119-3,3% 0,3% Gelderland 207 207 91 90-1,8% 0,5% Groningen-Drenthe 235 235 126 124-3,2% 0,5% Noordbrabant-Limburg 267 255 107 99-4,5% 5,6% Noord-Holland 264 270 111 108-5,3% 2,3% Overijssel-Flevoland 196 195 100 101-2,7% 0,3% Utrecht 288 296 118 119 0,2% 2,6% Zeeland 223 223 95 88-4,6% 8,1% Zuid-Holland 268 266 97 94-0,4% 4,3% Totaal 234 233 104 102-2,5% 2,1% - 6 -
Tabel 3: Jaarrekeningen Protestantse Kerk-gemeenten Absoluut % van totaal % tov vj Inkomsten 2013 2014 2013 2014 Kerkbalans 32.466.497 31.891.424 52% 53% -2% Overig levend geld 9.978.145 9.639.222 16% 16% -3% Vastgoed 8.576.686 8.448.832 14% 14% -1% Fondsen 683.866 609.254 1% 1% -11% Subsidies 4.798.115 3.631.969 8% 6% -24% Doorzendcollectes 517.395 584.891 1% 1% 13% Rente 4.972.716 4.954.760 8% 8% 0% Totaal 61.993.420 59.760.352 100% 100% -4% Uitgaven Gebouwen 13.195.156 11.571.307 20% 18% -12% Overige eigendommen 1.841.391 1.522.906 3% 2% -17% Afschrijvingen 1.275.587 1.304.682 2% 2% 2% Pastoraat 29.728.436 29.149.436 45% 46% -2% Eredienst 2.745.055 2.673.030 4% 4% -3% Verplichtingen 3.395.496 3.346.977 5% 5% -1% Salarissen 9.344.380 9.094.627 14% 14% -3% Administratie 3.334.200 3.281.142 5% 5% -2% Bank 598.403 1.243.514 1% 2% 108% Totaal 65.458.104 63.187.621 100% 100% -3% Saldo - 3.464.684-3.427.269-6% -6% -1% Legaten nb 6.217.376 Bron: Inlichtingenstaten Kerkbalans 2015 N= 241 gemeenten - 7 -
Tabel 4: Protestantse Kerk-gemeenten saldi jaarrekeningen 2013 2014 2013% 2014% Gemeenten > 10 % tekort 82 66 34% 27% Gemeenten 0-10 % tekort 63 53 26% 22% Gemeenten 0-10 % overschot 48 64 20% 27% Gemeenten > 10 % overschot 48 58 20% 24% 241 241 100% 100% Bron: Inlichtingenstaten Kerkbalans 2015-8 -