Bio-energie van eigen bodem COLOFON Samenstelling en redactie: Ecofys bv, Utrecht in opdracht van SenterNovem Michiel Tijmensen Rolf de Vos www.ecofys.nl Ontwerp: Evert Albers, Ecofys bv Druk: Libertas, Bunnik Foto s en illustraties: Voermans Van Bree en Hans Pattist in opdracht van Ecofys bv en SenterNovem Nuon Biomassa Stroomlijn Uitgave: Eerste druk, oktober 2005 ISBN 10: 90-74432-74-3 Bio-energie van eigen bodem Voorbeelden van en ervaringen met kleinschalige installaties voor opwekking van elektriciteit uit biomassa editie 2005 in opdracht van
Inleiding Dit boek is geschreven om initiatiefnemers van projecten met bioenergie zo doeltreffend en eenvoudig mogelijk te begeleiden over de drempels in de eerste fase van hun project. In dit boek kunnen zij lering trekken uit succesvol en minder succesvol verlopen bioenergie-installaties die warmte en elektriciteit opwekken door de verbranding, vergassing of vergisting van biomassa. De lezer krijgt eerst een overzichtelijk en toegankelijk stappenplan, geïllustreerd met concrete voorbeelden uit de praktijk. Daarna worden tien voorbeeldprojecten beschreven. Met opzet is niet gekozen voor de zeer grote bio-energieprojecten zoals die in de Willem-Alexandercentrale in Buggenum van Nuon of de Amercentrale in Geertruidenberg van Essent. De ervaringen en lessen zijn geput uit een wijde verscheidenheid aan kleinere stand alone bio-installaties en zijn bovendien voorzien van contactgegevens voor het verkrijgen van extra informatie. 2 In dit boek staan de ervaringen met drie verbrandings-installaties voor biomassa in Nederland, namelijk in Cuijk, Schijndel en Lelystad. Daarnaast is de enige biomassa vergassingsinstallatie in Nederland, in Tzum, beschreven. Deze installatie bevond zich bij het schrijven van dit boek nog in de opstartfase. 3 Tenslotte zijn in het boek zes draaiende vergistingsinstallaties beschreven: Hallum, Fleringen, Zuidvelde en Beltrum (allen mestvergisting), Lelystad (GFT-vergisting) en Vagron (ONFvergisting). Ter illustratie van de snelle ontwikkeling op dit gebied, zij nog gemeld dat er meerdere mestvergistingsinstallaties draaiend zijn en er tientallen initiatieven bekend zijn bij SenterNovem. Een goede voorbereiding is de start van elke goede projectmanager. De lessen in dit boek en de verwijzingen naar meer informatie kunnen de lezer een eind op weg helpen naar zijn doel: een succesvol bio-energieproject. De redactie Met stand-alone wordt bedoeld dat de installaties niet zijn gekoppeld aan, of onderdeel uitmaken van, bestaande installaties als kolenverbrandingsinstallaties.
Inhoudsopgave Inleiding 3 Openingswoord Minister van Economische Zaken 6 Stappenplan bio-energie projecten 8 Hout verbrandingsinstallatie Cuijk 20 Houtverbrandingsinstallatie Lelystad 28 Houtverbrandingsinstallatie Schijndel 36 Kippenmestvergassing Tzum 46 Mestvergistingsinstallatie Beltrum 54 Mestvergistingsinstallatie Fleringen 62 Mestvergistingsinstallatie Zuidvelde 70 Mestvergistingsinstallatie Hallum 78 4 5 GFT vergister Lelystad 86 Vergisting ONF Groningen 94 Index 102 Kennisproducten bio-energie SenterNovem 103
Valkuilen en succesfactoren De Nederlander die gevraagd wordt een bron van duurzame, hernieuwbare energie te noemen, zal meestal niet als eerste denken aan bio-energie. Zonne- en windenergie liggen als duurzame energiebronnen kennelijk veel meer voor de hand en dat is verklaarbaar. Windturbines en zonnepanelen zijn nu eenmaal veel beter herkenbaar als duurzame energiebron dan biomassa. Niettemin is bio-energie qua aandeel de komende jaren de grootste duurzame energiebron in de wereld én in Nederland. De Nederlandse overheid heeft zich ten doel gesteld dat in 2020 10% van alle energie in Nederland afkomstig is van hernieuwbare bronnen. Dat is een ambitieuze doelstelling die niet zonder het gebruik van biomassa kan worden gehaald. Momenteel bedraagt het aandeel van duurzame energie in de totale Nederlandse energievoorziening iets meer dan 1%. Het merendeel daarvan wordt opgewekt uit biomassa. Aanvankelijk kwam dat vooral uit afvalverbrandingsinstallaties, waarin biomassa zoals houtresten en organisch materiaal uit huishoudelijk afval zijn weg vond. Maar er is meer nodig om een begin te maken met de transitie naar een duurzame energievoorziening. Eigenlijk mag je zeggen dat geen mogelijkheid onbenut kan blijven. In dat licht bezien is het dus zeer bemoedigend om te constateren dat ondernemend Nederland, van agrariër tot afvalverwerker en energiebedrijf, blijk geeft van een grote interesse in de commerciële mogelijkheden van energieopwekking uit biomassa. Evenzeer tonen overheden veel belangstelling voor opwekking van warmte en kracht uit biomassa, niet in de laatste plaats met het doel om het eigen, lokale klimaatbeleid vorm te geven. Deze gezamenlijke interesse van ondernemers en overheden is de belangrijkste reden voor de publicatie van dit Bioenergie van eigen bodem. Om de interesse om te kunnen zetten in levensvatbare bedrijfsplannen voor de daadwerkelijke uitvoering van bio-energieprojecten, is het uitwisselen van ervaringen van onschatbare waarde. Door kennis te nemen van de praktijk uit eerdere, soortgelijke projecten kunnen nieuwe initiatiefnemers valkuilen vermijden en effectief gebruikmaken 6 Mede dankzij onderzoek en ontwikkeling neemt het van succesfactoren. scala aan bruikbare soorten biomassa en bijbehorende 7 verwerkingstechnologieën snel toe. Maar onderzoek en De projecten in dit boek zijn niet slechts geselecteerd op basis van ontwikkeling zijn zinloos als daarop niet de toepassing van deze hun succes of hun fraaie uiterlijk. Met opzet is gekozen voor een nieuwe technologieën volgt. Dat gebeurt nu ook. De bijstook van kritische formule, omdat de wereld van de bio-energie niet mooier biomassa in kolencentrales, de bouw van enkele middelgrote is dan welke andere sector dan ook. Dit boek biedt u een rijk en biomassacentrales en nieuwe kleinschalige bio-energie installaties toegankelijk overzicht van concrete stappen die u de kortste weg zijn daarvan het tastbare bewijs. wijzen naar een succesvol nieuw en duurzaam project. Laurens Jan Brinkhorst Minister van Economische Zaken
ten Stappenplan bio-energie projecten Stel u heeft een goed idee. U heeft een organische reststroom waarvoor de verwerkingskosten aardig oplopen. Met deze biomassa zou u duurzame energie kunnen produceren. Of misschien heeft u warmte nodig voor uw productieproces. Dat zou u mogelijk met biomassa willen opwekken. Met organische reststromen, zoals mest of hout kan duurzame stroom en / of warmte geproduceerd worden. In dit hoofdstuk gaan we op zoek naar antwoorden op de volgende vragen; Hoe kunt u uw idee vormgeven? Is uw idee kansrijk? Hoe verkleint u het risico? Hoe komt u van uw idee tot een draaiende installatie? Elk bio-energie project is anders en ook speelt een rol of u, of uw bedrijf, alleen een biomassa installatie aanschaft of iets in een samenwerkingsverband opzet. Toch zijn de fasen die u in bioenergie projecten doorloopt en onderwerpen die aan bod komen in grote lijn overeenkomstig. Het realiseren van een bio-energie installatie vraagt om een gestructureerde aanpak. Het regelen van een groot aantal zaken binnen het traject van een idee tot realisatie, wordt de projectontwikkeling genoemd. Bij het ontwikkelen van een bio-energie project worden de volgende fasen en activiteiten in het project onderscheiden. 1. Ideefase Resultaat: Uw doelstellingen, en eventuele partners, zijn duidelijk, u legt de randvoorwaarden vast in een voorontwerp en besluit al dan niet door te gaan met het project. Bent u enthousiast dan is het zaak tijd en/of geld te investeren om een haalbaarheidsanalyse te laten maken. Checklist te ondernemen acties Opstellen heldere doelstellingen Uitvoeren globale kosten-baten analyse Vormen consortium en specialist in de arm nemen Oriënteren op financiering Verkennen benodigde vergunningen Afwegen van risico s Fase Omschrijving Resultaat 1 Ideefase Opstellen heldere doelstellingen Opstellen globale kosten-baten analyse Vormen consortium en specialist in de arm nemen Oriënteren op financiering Verkennen benodigde vergunningen Afwegen van risico s Uw doelstellingen zijn duidelijk, u legt de randvoorwaarden vast in een voorontwerp en besluit al dan niet door te gaan. 2 Haalbaarheidsanalyse Uitvoeren haalbaarheidsanalyse U heeft een helder beeld wat de mogelijkheden zijn en besluit definitief de installatie te bouwen of niet. 8 9 3 Voorbereidingen Aanvragen offertes Aanvragen vergunningen Organiseren financiering 4 Uitvoering Opzetten draaiboek Bouwsupervisie 5 Ingebruikname In bedrijfstelling Training U heeft de vergunningen rond en er zijn concrete afspraken met leveranciers. De installatie is gebouwd en gereed voor gebruik. De installatie wordt aan u overgedragen en u kunt zelfstandig verder. 6 Beheer Onderhoud U voorziet in uw eigen energie en u heeft zelfs genoeg over om aan het energiebedrijf of derden te leveren.
Hoe stel ik heldere doelstellingen op? Vaak leeft de gedachte om een bio-energie installatie te realiseren al enige tijd voordat de uitwerking concreet ter hand wordt genomen. Dit was ook het geval bij het project van de mestvergistingsinstallatie te Beltrum. De heer Groot Zevert was al meerdere jaren bezig te zoeken naar een geschikte locatie voor een installatie. Toen de subsidie voor duurzame elektriciteit omhoog ging (MEP) en er een bestaande mestverwerkingslocatie beschikbaar bleek, was de tijd rijp om een stap verder te zetten. In de ideefase is het nodig helder te krijgen waarom het initiatief nu dient te worden opgepakt. Probeer gevoel te krijgen voor belangrijke kenmerken en randvoorwaarden en onderbouw niet alleen het initiatief maar ook de timing. Stel uzelf de vraag wat de aanleiding en het doel van het project is. Is mijn project haalbaar? De economische haalbaarheid is natuurlijk heel belangrijk. In de ideefase wordt een globale kosten-batenanalyse uitgevoerd. Niet alle details zijn reeds bekend, maar een aantal aannamen zijn in dit stadium vaak al te maken. Indien het verbranding of vergassing van biomassa betreft, kan men denken aan: De afzetmogelijkheden van warmte en/of elektriciteit Beschikbaarheid van biomassa; hoeveelheid, prijs, wat voor termijn en onder wat voor specificaties Minimale vermogens voor warm water-, stoom- of elektriciteitsproductie Stookwaarden en rendementen van verbranding van de biomassa en te produceren gas Afmetingen van het benodigde terrein; de installatie, de biomassa opslag, logistiek Afvoer en opslag van reststoffen (storttarief) Mogelijke verkoop van eigen restproducten Indien het vergisting van biomassa betreft, moet men denken aan: De afzetmogelijkheden van warmte en/of elektriciteit Hoeveelheid te vergisten materiaal die beschikbaar is; aantal dieren of GFT-afval Karakteristieken van de mest, GFT, co-substraat Beschikbaarheid opslag voor het uitgegiste materiaal Benutting van uitgegiste mest op het eigen bedrijf. Moeten mestafzet overeenkomsten worden uitgebreid? Haalbaarheid van co-vergisting (het toevoegen van ander organisch materiaal om een hogere biogas opbrengst te verkrijgen) Als initiatiefnemer is het van belang dat u ook zelf enige technische kennis opbouwt van de bio-energie installatie. Benader ik andere partijen voor het project? Op het moment dat het initiatief goed omschreven is kunnen andere (markt-)partijen worden benaderd om inzicht te krijgen in hun interesse in deelname aan het project. Wellicht is het mogelijk om een consortium te vormen voor het gemeenschappelijk opzetten van een project. Om het risico te spreiden kan het verstandig zijn er andere partijen bij te betrekken die bereid zijn om investeringen te doen. Daarnaast zijn bio-energie installaties vaak technisch complex. Daarom kan het verstandig zijn er een adviseur, professionele projectbegeleider of medewerker van een energiedistributiebedrijf bij te betrekken die vertrouwd is met de techniek, de bouw en de exploitatie van bio-energiecentrales en verkoop van elektriciteit en warmte. Met het energiedistributiebedrijf wint men informatie in over de vergoeding voor teruglevering van energie. Daarnaast kan het energiebedrijf bijdragen in toekomstige onderhoudswerkzaamheden. Op verzoek van de eigenaar van de bio-wkk in Schijndel werd door de hoofdaannemer een ingenieursbureau voor projectbegeleiding ingehuurd. Echter beter is dat de eigenaar van de installatie zelf de projectbegeleiding inhuurt. Kies je een leverancier als partner dan is zijn eerste belang veel leveren. Een hardware leverancier opnemen in een consortium dat een installatie gaat realiseren of exploiteren heeft het risico van mogelijke belangenverstrengeling. Een valkuil in de ideefase is dat betrokken partijen de insteek van een project verschillend kunnen interpreteren doordat de doelstelling van tevoren niet helder is opgesteld. In Schiedam is een demonstratie installatie neergezet van een vastbed vergassingssysteem waarin zowel een technologie ontwikkelaar als een technologie exploiterende marktpartij waren betrokken. De technologie ontwikkelaar zag het project als een demonstratie van de technologie op basis waarvan kan worden besloten tot exploitatie, terwijl de marktpartij het project zag als eerste stap tot commerciële exploitatie waardoor ook de eerste installatie zo snel mogelijk voltijds zou moeten draaien. Impliciet denken de twee partijen daarmee heel anders over de beschikbaarheid van de installatie in de eerste jaren na de bouw. Het is van belang deze verwachtingen in een vroeg stadium zo expliciet mogelijk te maken en dit zoveel mogelijk vast te leggen, bijvoorbeeld in een intentieverklaring. In deze verklaring kan ook de doelstelling van het gezamenlijk uit te voeren project worden vastgelegd, inclusief aantal draaiuren gedurende de eerste jaren van de toekomstige installatie. De eerste resultaten uit enkele Belgische vergassing demonstratie- Ter voorbereiding kunt u een bezoek brengen aan een soortgelijke installatie. U kunt uw vragen voorleggen aan mogelijke projectpartners, maar ook zelf informatie opzoeken op internet, bijvoorbeeld op: biomassa.pagina.nl www.senternovem.nl www.verantwoordgroen.nl 10 11
www.senternovem.nl/duurzameenergie www.minez.nl opstellingen zijn veelbelovend. Maar ondanks de positieve ervaringen bij demonstraties zullen bij de eerst geplaatste, commerciële installaties hoogstwaarschijnlijk nog de nodige kinderziektes verholpen moeten worden. Uit een demonstratie installatie kan veel geleerd worden, maar wil men vanaf het begin continu draaien dan is het wellicht beter de keuze voor een commercieel bewezen technologie te maken. De heer van Roy van de houtverbrandingsinstallatie in Schijndel benadrukt dat voldoende tijd uitgetrokken moet worden voor de ideefase. Als hij hetzelfde project nogmaals zou uitvoeren, zou hij waken voor een te enthousiaste start. Een uitgebreidere voorstudie zou hem achteraf meer tijd hebben bespaard. Hoe kan ik mijn project financieren? Een oriëntatie op de mogelijke projectfinanciering maakt deel uit van de ideefase. De financiering van een bio-energie installatie kan voor een deel bestaan uit groenfondsen. Dit zijn leningen die tegen een verlaagd rentetarief (1-2 procent rentevoordeel) beschikbaar zijn. Daarnaast zijn er vele andere mogelijkheden van subsidies en fiscale maatregelen, zoals EIA, Vamil en MEP. Bij de uitvoeringsorganisatie SenterNovem van het ministerie van Economische Zaken kunt u overzichten krijgen en informatie inwinnen. Daarnaast is op internet een financieringswijzer voor duurzame energie te vinden via www.senternovem.nl. Indien u samenwerkt met andere bedrijven en/of kennisinstellingen vergroot u de aanwezige kennis en neemt uw kans op subsidie toe. Daarnaast verkleint u het financiële risico door het te delen met andere partijen. Naast deze vormen van risico-afdekking kunnen ook diverse soorten verzekeringen worden afgesloten. Er moet werkkapitaal voor bijvoorbeeld reserveonderdelen worden ingeruimd, anders kan men snel in liquiditeitsproblemen geraken. Het verkrijgen van de vergunning voor een voor de provincie ambtenaar onbekende technologie (zoals biomassa vergassing of vergisting) kan soms meer tijd dan normaal vergen. Het is daarom van belang het bevoegd gezag vanaf het begin mee te laten denken bij de besluitvorming. Daardoor ontstaat er een betere acceptatie. In het Friese Hallum moest voor de bouw van de mestvergister een milieuvergunning worden aangevraagd. Bij de gemeente was echter nog geen ervaring met mestvergistingsvergunningen. Daarom is er voor de gemeente een uitstap naar een Duitse vergister verzorgd. De gemeente kreeg hierdoor een goed beeld van wat een installatie inhoudt, waardoor het vergunningsproces voor deze mestvergister erg soepel verliep. Zowel bij InfoMil als bij SenterNovem is dit knelpunt onderkend. Voor onervaren provincie ambtenaren is ondersteuning georganiseerd. De GFT-vergister in Lelystad kende een zeer lang traject voor de bouwvergunning en hiervoor benodigde wijziging van het bestemmingsplan. Problemen met het bestemmingsplan hebben geleid tot 3 jaar vertraging in het project. Hoe weeg ik het risico af? Zoals elke investering is de investering in een bio-energie installatie niet zonder risico s. Echter met het juiste advies kunnen risico s worden afgewogen. Bepaal in hoeverre u bereid bent om in innovatieve technologie te investeren. Bedenk daarbij dat in het algemeen geldt: hoe innovatiever, des te meer risico. Het is vaak zinvol om de bio-energie installatie juridisch van uw kernactiviteiten te splitsen, zodat de risico s voor het totale bedrijf worden gereduceerd en de continuïteit hiervan niet in gevaar komt. www.infomil.nl 12 13 Wat moet ik weten van vergunningaanvraag? Het is belangrijk dat er in de ideefase vooroverleg is met de provincie over de mogelijkheden en beperkingen die worden gesteld aan de bio-energie installatie. Bij InfoMil en SenterNovem kan men informatie inwinnen. Verken wat voor vergunningen nodig zijn voor de bouw en het bedrijven van de installatie. Meestal zal dit in ieder geval een milieu- en een bouwvergunning zijn. Het is van belang dat zowel wordt overlegd met de milieuafdeling als met de ruimtelijke ordeningsafdeling van de gemeente als met de omgeving. Voor de heer Schoonwater van de houtverbrandingsinstallatie van Nuon te Lelystad is de financiële draagkracht van het consortium van leveranciers een aandachtspunt. Het kan zijn dat de financiële draagkracht minder doorzichtig blijkt en het consortium de gegeven garanties niet kan waarmaken. Dit heeft al eens geleid tot het faillissement van de hoofdleverancier. Rob Remmers van Essent, projectleider van biomassacentrale Cuijk heeft goede ervaringen met een vrijwillig uitgevoerde Milieuaspectenstudie (MAS, een minder uitgebreide variant van een Milieueffectrapportage). Deze zogenaamde MAS zorgde ervoor dat omwonenden en andere belanghebbenden op objectieve wijze geïnformeerd werden over het project en het draagvlak zo verbeterde.
2. Haalbaarheidsanalyse Resultaat: U hebt helder in beeld wat de mogelijkheden zijn en u kunt een besluit nemen of er verder gewerkt wordt aan de realisatie van de installatie. Checklist te ondernemen acties Uitvoeren haalbaarheidsanalyse Het is belangrijk om een haalbaarheidsanalyse te laten uitvoeren door een specialist indien u geen ervaring hebt met haalbaarheidsstudies voor bio-energie installaties. De specialist heeft ervaring met de technologie en al vaker gelijksoortige haalbaarheidsanalyses uitgevoerd. U kunt het beste een onafhankelijk partij inschakelen (dus geen leverancier) die deze analyse voor u uitvoert. In de haalbaarheidsanalyse worden de aannames uit de ideefase zoveel mogelijk uitgewerkt in kentallen. Kosten worden ingeschat voor de brandstof en de investeringsen onderhoudskosten van de installatie. Naast de hoeveelheid brandstof komen ook de beschikbaarheid, prijs, specificaties van de biomassa en voorbewerking aan de orde. De baten bestaan uit de afzet van elektriciteit (inclusief MEP subsidie, een extra vergoeding voor duurzame elektriciteit) en warmte en mogelijk uit de afzet van reststromen. 3. Voorbereidingen Resultaat: Zodra de installatie is ontworpen, de vergunningen zijn toegewezen en de financiering rond is en alle noodzakelijke contracten zijn getekend (energiebedrijf, samenwerking, leveranciers) kan definitief voor doorgang van de projectrealisatie worden besloten. Checklist te ondernemen acties Aanvragen offertes Aanvragen vergunningen Creëren draagvlak omgeving Organiseren financiering Door offertes aan te vragen bij verschillende bio-energie installatie leveranciers krijgt u een goed beeld van de investering van de installatie. Turn-key levering van het gehele systeem verdient de voorkeur. Hierbij liggen de technische en organisatorische risico s gedurende de project realisatie en start-up grotendeels bij de (turn-key) leverancier. Is de inschatting dat het project eenvoudig is dan kan soms aanzienlijk bespaard worden door een deel van een project in eigen beheer uit te voeren. 14 Bij de biomassa verbrandingsinstallatie in Cuijk heeft Essent gekozen 15 voor turn-key levering van de installatie door Siemens. Dit heeft het Bij de houtverbrandingsintallatie in Schijndel zal men in het vervolg bedacht zijn op de variërende marktprijs van de brandstof. In de haalbaarheidsstudie nam men aan dat de biomassa gratis beschikbaar zou komen, wat inmiddels niet meer het geval is. voordeel dat het gemak oplevert voor de investeerder en uiteindelijk kosten kan besparen omdat Siemens ook voor de oplossing van mogelijke problemen met de leveranciers van de diverse onderdelen van de installatie verantwoordelijk was. Bij de economische haalbaarheid wordt de verwachte projectrentabiliteit bepaald. Hiervoor kunnen zowel de terugverdientijd als het rendement bepaald worden. Het rendement op geïnvesteerd vermogen is het rendement indien het project volledig met eigen vermogen gefinancierd zou worden (ook wel: rendement op gemiddelde investering). Er is onderscheid te maken tussen het rendement na belasting, het netto rendement en voor belasting, het bruto rendement. In de berekening van het bruto rendement worden de investeringen minus subsidies afgezet tegen de jaarlijkse baten en (bedrijfs)-kosten. De effecten van fiscale maatregelen worden hierbij omgerekend tot een subsidie equivalent. Bij het aanvragen van een offerte moet duidelijk zijn wat voor installatie gewenst wordt en waaraan deze moet voldoen, omschreven in een programma van eisen (PvE). Op basis van offertevergelijking van de installaties wordt een keuze gemaakt voor de gewenste leverancier. In deze fase zal ook overleg plaatsvinden over de condities voor levering (specificaties, leveringstermijn, garanties en garantieperioden, garantie van bepaalde opbrengsten en rendementen en ontbindende voorwaarden). De leverancier werkt de installatie verder uit en ontwerpt meer in detail (bestek). Deze technische documenten zijn nodig voor de definitieve vergunningaanvraag. Met alle partners worden concrete afspraken gemaakt over verantwoordelijkheden, leveringen, etc. De initiatiefnemers van houtverbrandingsinstallatie in De Lier bij Schipluiden hebben geleerd dat je een leverancier pas betaalt als deze heeft geleverd wat afgesproken is. Dit lijkt voor de hand te liggen, maar wordt nog wel eens over het hoofd gezien.
In het geval van co-vergisting is het van belang dat het digestaat als meststof erkend wordt. Producten die op de positieve lijst van LNV staan hebben geen ontheffing inzake de meststoffenwet nodig nodig. Het digestaat van de co-vergisting mag dan direct als meststof gebruikt worden. De aanvraag voor de milieuvergunning en bouwvergunning kan na het ontwerp van de installatie gestart worden. Het is verstandig vergunningverleners gedurende het proces te informeren en te betrekken bij het verloop. Omwonenden en nabij gelegen bedrijven worden altijd betrokken in de procedure. Het is goed om draagvlak te creëren bij omwonenden. Zij kunnen bezwaren inbrengen tegen de ter inzage gelegde aanvraag en ontwerpvergunning. Willem Elsinga, oud-medewerker van de GFT-vergister in Lelystad heeft de ervaring dat draagvlak creëren bij de lokale wethouder van milieu en ruimtelijke ordening zeer belangrijk is. Het verkrijgen van een vergunning voor een nieuwe techniek geeft onzekerheid en vraagt doorgaans een lange besluitvorming. De vergunningverleners dienen bij het proces betrokken te worden om zo veel mogelijk vertraging te voorkomen. De GFT-vergister was genoodzaakt een uitgebreide milieueffectrapportage uit te voeren. Inmiddels is dat niet meer nodig bij GFT vergisters met gelijke schaalgrootte. Tijdens het doorlopen van de vergunningsprocedures kan ook de financiering verder worden ingevuld. Het is verstandig om een consultant, boekhouder, accountant of fiscalist advies te laten uitbrengen over de meest gunstige financieringsvorm in de specifieke situatie. Gesproken kan worden over de toepassing van fiscale maatregelen als EIA, MIA en VAMIL. Het is belangrijk om te werken met redelijke financiële marges. Uit de praktijk blijkt dat de kostenpost onvoorzien voor een first-of-its-kind installatie ruim genomen dient te worden. Zodra de installatie is ontworpen, de vergunningen zijn toegewezen en de financiering rond is en alle noodzakelijke contracten zijn getekend (samenwerking, afname elektriciteit en/of warmte, leveranciers) kan tot doorgang van het project worden besloten. 4. Uitvoering Resultaat: De installatie is gebouwd en gereed voor gebruik. Checklist te ondernemen acties Opzetten draaiboek Bouwsupervisie In deze fase dient de uiteindelijke bouw van de installatie uitgevoerd te worden. Het bedrijf dat het werk gaat uitvoeren moet een duidelijk bouwplan overleggen met daarin de data van: Aanvang werkzaamheden Aanvoer installatie onderdelen en materialen Fasering van activiteiten en betalingen Oplevering Afname test Duidelijk moet zijn wie aanspreekpunt is voor de uitvoering. De afnemer kan een bouwsupervisor aanstellen, die namens de afnemer waakt over het volgens specificaties en wettelijke vereisten uitvoeren van de bouw. Deze zou de afgesproken tijdsplanning en verantwoordelijkheidsverdeling in een gedetailleerd draaiboek kunnen voorleggen. Formuleer belangrijke beslismomenten, telkens wanneer een bepaalde component aan de installatie toegevoegd wordt. Het is in het belang van alle partijen dat meer- en minderwerk tijdig wordt gesignaleerd. Spreek hiervoor heldere procedures af met de uitvoerder. De projectcoördinator heeft de verantwoordelijkheid alle partijen op de hoogte te stellen van wat van hen op welk moment verwacht wordt. In de voorbereidingsfase is een gedetailleerde planning gemaakt. Het is nu zaak om deze planning goed te bewaken. Indien daarvoor gegronde redenen zijn, kan de planning eventueel bijgesteld worden. Stel daarvan dan wel zo snel mogelijk alle betrokkenen op de hoogte. 16 17 5. Ingebruikname Resultaat: De installatie wordt overgedragen aan de eigenaar. Deze kan zelfstandig verder Checklist te ondernemen acties In bedrijfstelling Instructie over dagelijks gebruik Nalopen voorschriften milieuvergunning Wanneer de bouw van de installatie is voltooid dient deze door de leverancier te worden opgestart. De installatie moet voldoen aan zekere specificaties, zoals productie van elektriciteit en warmte. Door leverancier en koper zullen afspraken gemaakt moeten worden over bepaalde dagelijkse onderhoudsactiviteiten, zoals
invoer van biomassa, controle van apparatuur en opslag van reststromen. Het is van belang dat de door de gebruiker te verrichten handelingen op papier worden vastgelegd en dat de eindverantwoordelijkheid voor de opstart van de installatie bij de leverancier komt te liggen. Tijdens de opstart van een Nederlandse houtketel van 1 MWth in Tsjechië bleek dat de initiatiefnemer (een kleine gemeente) wel voor hout gezorgd had, maar dat dat uiteindelijk niet aan de gewenste specificatie voldeed. Dit vertraagde de inbedrijfname enorm. Les hieruit is dat bij een biomassa project het verzorgen van de biomassa een project op zich is en dat dat niet onderschat moet worden. Men moet rekening houden dat de installatie enige aanlooptijd nodig heeft. Zo moet gedurende de opstart van een GFT of mestvergistingsinstallatie de gasproductie nog op gang komen. Een tijdelijke aansluiting op een alternatieve warmtebron is dus noodzakelijk. Overwogen kan worden om de WKK van de vergistingsinstallatie tijdelijk op aardgas of, afhankelijk van het type motor, diesel of propaan te bedrijven. In deze fase wordt het project afgerond en de installatie in gebruik genomen. Belangrijk is dat de gebruiker dagelijks controleert of alles in de installatie goed verloopt. Maak in een onderhoudscontract goede afspraken over het onderhoud van de installatie en de procedures ten aanzien van het oplossen van eventuele storingen waarbij de leverancier noodzakelijk is. In dit kader is het ook van belang dat voldoende reserveonderdelen aanwezig zijn en garantieverklaringen. Afspraken hierover zouden in principe al vastgelegd moeten zijn tijdens de voorbereidingsfase van het project. De houtverbrandingsinstallatie in Schijndel heeft om stagnatie te voorkomen extra budget moeten gebruiken voor de inkoop van reserveonderdelen. Het stil leggen van de installatie was geen optie omdat men elektriciteit moest leveren. Als de installatie een aantal maanden draait is het raadzaam om het gehele project met alle betrokkenen te evalueren. Hierbij komt niet alleen het verloop van het project naar voren maar ook het functioneren van de installatie. Het is goed om bij de evaluatie na te gaan of uitbreiding van het project mogelijk is. 18 Gedurende de opstartperiode dient de leverancier de gebruiker Bij de start van het mestvergistingsproject in Zuidvelde was uitgegaan op afdoende wijze te instrueren over het dagelijks gebruik ervan. van een bio-wkk van 60 kwe. Dit zou voldoende zijn voor de vergisting 19 Naast instructie over het dagelijks gebruik dient een volledig en goed overdraagbaar dossier van de installatie ter beschikking te komen. Hierin staat van mest alleen. Na publicatie van de eerste positieve lijst door het Ministerie van LNV, zijn vrijwel direct energierijke reststromen aan de mest toegevoegd (co-vergisting). De hoeveelheid biogas die bij het vergisten vrijkomt is hierdoor meer dan verdubbeld. Dit vereiste een het bestek met eventuele afwijkingen gemeten prestaties van de installatie grotere capaciteit van de gasmotor. Hiertoe is een extra 300 kwe motor geïnstalleerd. gebruiks-, onderhouds-, en veiligheidsinstructies opleveringsrapport calculatie van feitelijk gemaakte investeringskosten garantie- en kwaliteitsverklaringen Kortom, het doel van de gebruikersinstructie dient te zijn dat de gebruiker, op zo kort mogelijke termijn, de installatie zelfstandig kan bedrijven en onderhouden. Meestal vindt er kort na de ingebruikname een controle plaats door de milieu-ambtenaar. Zorg daarom dat u zelf al een keer alle voorschriften hebt nagelopen. Met name de registratie voorschriften vergen nogal wat voorbereiding. De gebouwde installatie zal steeds onderhevig blijven aan onderhoud en aanpassingen. Aanpassingen kunnen noodzakelijk zijn vanwege veranderingen ten opzichte van de eisen die golden tijdens het ontwerp van de installatie. Het gaat hierbij onder andere om eisen vanuit de brandstof en eisen die voortvloeien uit veranderde regelgeving. Toen EPON (nu Electrabel) in 1995 begon met het meestoken van hout in de Gelderland 13 centrale, was het project marginaal haalbaar. Toen in de jaren daarna de vergoedingen voor duurzame elektriciteit stegen werd het project pas lucratief. 6. Beheer Resultaat: U voorziet in uw eigen energie en u heeft zelfs genoeg over om aan het energiebedrijf te leveren. Checklist te ondernemen acties In bedrijf Onderhoud Afhankelijk van de contracten die u heeft afgesloten met andere partners is het mogelijk dat de financiële situatie omtrent de installatie in de loop van de tijd wijzigt. Dit betekent dat u alert moet blijven op de kosten van de inkoop van biomassa. U kunt ervoor kiezen de biomassa leverancier medeplichtig in het project te maken Voor bedrijven die elektriciteit terugleveren aan een distributeur kan het de moeite lonen om regelmatig na te gaan of de terugleververgoeding nog wel volgens de markt van het moment is.
Houtverbrandingsinstallatie 20 21
Vorige pagina: De aanvoer van de biomassa per vrachtwagen De aanvoer van biomassa kan tevens plaatsvinden via het water. De cijfers: Jaarlijkse hoeveelheid biomassa Elektrisch vermogen Thermisch output vermogen Totale elektriciteitsopbrengst 270.000 ton per jaar met een vochtgehalte van 50%. Gemiddeld 25 vrachtwagens per dag 25.000 kw e 85.000 kw th (wordt niet benut) 190.000.000 kwh per jaar, dit komt overeen met elektriciteit voor 63.000 huishoudens Beschikbaarheid 7.600 uur (87 %) Afmeting installatie ca. 5.000 m 2 op terrein van 30.000 m 2 Totale bruto investering 50.000.000, 22 oftewel 2.000 per kw e 23 Voor de ontvangstbunkers ligt een voorraad gechipt hout. Het interieur van de houtverbrandingsinstallatie in Cuijk.
www.co2-reductieplan.nl Cuijk pioniert met grootste stand-alone houtverbrandingsinstallatie De bio-energiecentrale Cuijk is de eerste grote Nederlandse standalone energiecentrale die volledig op biomassa gestookt wordt. Met een doorzet van 270.000 ton biomassa per jaar en een netto vermogen van 25 MW e is de installatie groot in zijn soort. Er valt heel wat te leren van deze pionier in Nederland. Wij bouwen graag nog een Cuijk Rob Remmers, projectleider van Essent De installatie heeft 50 miljoen Euro gekost, waarvan 6 miljoen subsidie verkregen werd uit het CO 2 -reductieplan van de overheid. De elektriciteitsproductie is naar tevredenheid. De geproduceerde duurzame elektriciteit wordt volledig afgenomen door Essent. Aanvankelijk was ook voor de geproduceerde warmte een bestemming, namelijk de omliggende bedrijven, maar dat bleek economisch niet haalbaar. De ontwikkeling van het project De ontwikkeling van de centrale is gestart door Essent (toen nog PNEM) met als doel om op een duurzame wijze elektriciteit op te wekken en ervaring op te doen met biomassa verbranding. Tijdens de projectfase bleek een aantal factoren van groot belang. Een contract werd gesloten met een consortium van leveranciers (geleid door Siemens), dat samen met Essent een projectgroep vormde. Het project is turn-key opgeleverd, wat betekende dat Siemens de hoofdverantwoordelijke was voor de realisatie en dus ook voor de oplossing van mogelijke problemen met de leveranciers van de diverse onderdelen van de installatie. Het turn-key contract en de keuze voor bewezen technologie is ons zeer goed bevallen Rob Remmers, projectleider van Essent Pro-actieve communicatie met belanghebbenden heeft ertoe geleid dat de maatschappelijke acceptatie gewaarborgd werd en tegen de milieuvergunning geen beroep werd ingesteld. In de initiatieffase is overleg gevoerd met het bevoegd gezag: de provincie Noord- Brabant. Aan bezwaren van omwonenden zoals luchtemissies, transportbewegingen en de wens tot restwarmte afname voor nuttig gebruik kon de projectontwikkelaar in een vroeg stadium tegemoet komen. De organisatie in Cuijk is erop gericht om de installatie met zo weinig mogelijk mensen in bedrijf te houden en daarmee de operationele kosten te minimaliseren. Op dit moment wordt de installatie op afstand bestuurd vanuit Eindhoven (het regionale operationele centrum van Essent) in vijf ploegen van vijf personen. Verder zijn er overdag mensen bij de installatie in Cuijk aanwezig om de brandstofinname te regelen, de monstername van het hout te doen, de veiligheid te garanderen en preventief onderhoud uit te voeren. Enkele malen heeft Cuijk te maken gehad met technische problemen. Bijvoorbeeld met het fenomeen bed-agglomeratie : het klonteren van het zandbed waarop de verbranding plaatsvindt. Het hele zandbed, waarop de verbranding plaatsvindt, dient in zo n geval ververst te worden, wat drie dagen kan duren. Nog steeds is alertheid van de operator en handmatige sturing noodzakelijk om het zandbed niet in kritieke situaties te laten belanden en de beste afregeling voor de verbranding te bereiken. In de toekomst wil Essent dit proces misschien automatiseren. 24 25 Uiteindelijk is een grotere houtinvoer nodig geweest dan gepland om het vermogen van 25 MW e te bereiken. Het vochtgehalte van het hout is namelijk 10% hoger dan verwacht (50% in plaats van 40%) waardoor de verbrandingswaarde omlaag gaat. De theoretische beschikbaarheid van hout lijkt mooi, voor de prijs die wij ervoor over hebben valt het in de praktijk tegen. Rob Remmers, projectleider van Essent CO 2 -reductieplan Het CO 2 -reductieplan ondersteunt grootschalige investeringsprojecten die een aanzienlijke bijdrage leveren aan de vermindering van de nationale CO 2 - uitstoot. Duurzame projecten die voor het bedrijfsleven niet rendabel genoeg zijn, trekt het CO 2 -reduductieplan over de streep. Richtsnoer bij de beoordeling van de projecten is een zo groot mogelijke CO 2 -reductie per subsidie-euro. Voor het verlenen van subsidies werkt het Projectbureau met indieningsronden, ook wel tenders genoemd. Het project moet minimaal 1.000 ton CO 2 of CO 2 - equivalent per jaar besparen en de kosten mogen niet hoger zijn dan 9 per ton CO 2 -equivalent reductie. Daarnaast bleek de kwaliteit van de brandstoffen kritisch. Deze fluctueert bijvoorbeeld met het seizoen. Ook hebben goedkopere houtsoorten (zoals snoeihout) vaak meer aanhangend zand, wat tot extra slijtage van de bewegende delen van het systeem en een extra belasting van de afvoersystemen kan leiden. In Cuijk is in eerste instantie geprobeerd goedkoop (geshred) hout te verwerken, maar dat leidde tot ophoping en samenklitting van hout in het transportsysteem. Nu stookt men alleen duurder (gechipt) hout. Zie kader: Chippen of shredden
Cuijk Toekomst De Nederlandse overheid heeft een nieuwe wet voor ondersteuning van milieuvriendelijke productie van elektriciteit in voorbereiding. Voor een periode van 10 jaar kan een producent van duurzame elektriciteit een zogenaamde MEP vergoeding krijgen. MEP staat voor Milieukwaliteit ElektriciteitsProductie. Met deze goede regeling wil Essent graag een nieuwe Cuijk bouwen. De leveringszekerheid van biomassa is voor een centrale van de omvang van Cuijk zeer belangrijk. Essent denkt dat voor een tweede centrale in Nederland en ook Duitsland, België en Noord-Frankrijk voldoende biomassa beschikbaar is. Essent laat momenteel een aantal studies verrichten naar de mogelijkheid van biomassa-import, in de toekomst wellicht ook vanuit de Baltische staten. Meer informatie: Bio-energiecentrale Cuijk is voor specifieke doelgroepen te bezoeken na afspraak. 26 27 Chippen of shredden? Gechipt hout Hout bestemd voor de verbrandingsinstallatie kan worden gechipt of geshredderd. Een zogenaamde chipper hakselt het hout met messen in stukjes van de gewenste grootte. De machine wordt gevoed met schoon hout, want aanhangend zand of steentjes maakt de messen snel bot. Een shredder is een sterke machine die het hout verkleint met stompe beitels. Het product is een vezelachtige kluwen van hout met relatief veel zand. Geshred hout kan verstoppingen veroorzaken bij het transportsysteem. Daarom verkiest men gechipt hout, dat vaak ter plekke (in het bos) wordt gechipt. Een mobiele chipmachine is kostbaar, daarom kan men er voor kiezen de machine bij de verbrandingsinstallatie neer te zetten. Wel moet men rekening houden met het geluid van deze machine. De installatie De centrale produceert elektriciteit op basis van verbranding van schoon hout. Het hout bestaat o.a. uit dunningshout van bossen, snoeihout en schoon resthout van houtverwerkende industrieën. Houtleveranciers zorgen vaak zelf voor de specificatie van het hout. De diverse soorten hout worden verbrand in een zogenaamde wervelbedoven, waarna de gegenereerde warmte wordt omgezet in stoom. De wervelbedoven is 6 meter breed en 30 meter hoog. Op de bodem ligt een laag zand, die van onderaf wordt opgeblazen. Op 2 meter hoogte komen de houtsnippers erbij. Daar heerst een temperatuur van ongeveer 150 o C. Elektriciteitsopwekking gebeurt met behulp van een generator, aangedreven door een stoomturbine. De geproduceerde rookgassen worden in een aantal stappen gereinigd om aan de emissie-eisen te kunnen voldoen. De gasreiniging bestaat uit een elektrostatische filter voor stof (vliegas) afvangst en een de-nox (ammoniak injectie in de ketel om NO x vorming te reduceren).