VAN BIOMASSA TOT BROODROOSTER feiten over bio-energiecentrales

Transcriptie

1 VAN BIOMASSA TOT BROODROOSTER feiten over bio-energiecentrales Duurzame Energie in Nederland DE WEGWIJZER VOOR UW KEUZE

2 Inhoudsopgave Woord vooraf 4 Energie van de toekomst 5 Dit is biomassa 8 Dit is bio-energie 9 Warmte en elektriciteit Gas Zo werkt een bio-energiecentrale 10 Zorg voor het milieu 14 Is bio-energie duurzaam? En schoon? Van biomassa tot broodrooster 15 Vraag & antwoord 16 Citaten 18 Open haard Randvoorwaarden Milieuvergunning Tot slot 19

3 VAN BIOMASSA TOT BROODROOSTER feiten over bio-energiecentrales

4 Woord vooraf En dan maakt uw gemeente of provincie bekend dat in uw directe omgeving een bio-energiecentrale wordt gebouwd. Het overvalt u. Want eigenlijk weet u nog niets over bio-energie en de centrales waar het wordt opgewekt. U wilt antwoord hebben op vragen. Levert een bio-energiecentrale gevaar op voor mijn omgeving? Maakt een centrale geluid? Stinkt het? En hoe werkt zo n centrale? Deze brochure geeft antwoord op deze vragen. Legt uit hoe een centrale werkt en verklaart wat het belang is van bio-energie. Kortom, een aantal praktische feiten voor u op een rij

5 Energie van de toekomst Elektriciteit en warmte zijn in ons land vanzelfsprekend. We doen het licht en de verwarming aan, stappen onder een warme douche en zetten koffie. We worden de laatste jaren wel steeds milieubewuster. Daar is ook alle reden voor. Een gezond milieu is belangrijk voor onze leefomgeving en we willen graag dat de aarde ook goed bewoonbaar blijft voor komende generaties. Vandaar dat we zoeken naar manieren om elektriciteit en warmte op een milieuvriendelijke manier op te wekken door duurzame energiebronnen te gebruiken. Duurzame energie wordt opgewekt uit bronnen die nooit opraken. Wind, water en zon zijn de bekendste. Het opwekken van energie uit deze bronnen, bijvoorbeeld via windmolens en zonnepanelen, gebeurt bovendien op een schone manier: er komen geen schadelijke stoffen bij vrij. Voor stroom die op deze milieuvriendelijke manier wordt opgewekt, hebben de energieleveranciers verschillende namen: Groene Stroom, Ecostroom en Natuurstroom zijn de meest gehoorde. Naast wind, water en zon is biomassa een vierde bron van duurzame energie. Biomassa is minder bekend, maar toch een belangrijke vorm van duurzame energie in Nederland. Energie uit biomassa wordt opgewekt in bio-energiecentrales. Maar wat is biomassa en wat gebeurt er in een bio-energiecentrale? En wat merkt u daarvan? Doelstelling duurzame energie De overheid wil dat in % van alle energie wordt opgewekt uit duurzame energie, dus uit wind, zon, water of biomassa. Een groot deel daarvan zal afkomstig zijn uit biomassa

6 Flevoproject: teelt van gewassen ten behoeve van bio-energie - 5 -

7 - 6 -

8 Dit is biomassa Biomassa is de verzamelnaam van allerlei biologisch materiaal dat kan worden gebruikt om elektriciteit mee op te wekken. Bij biologisch materiaal kunt u zich het volgende voorstellen: 1. Snoeihout, zoals hout en bladeren uit houtwallen, snoeihout uit plantsoenen en dunningshout uit bossen. 2. Houtresten uit de houtverwerkende industrie. Bijvoorbeeld houtresten uit de zagerij van een doe-het-zelf winkel als Gamma of Praxis. Alleen schoon hout komt hiervoor in aanmerking. Er wordt dus geen gelakt of geïmpregneerd hout gebruikt. 3. Gewassen die speciaal worden geteeld voor de winning van energie. De belangrijkste gewassen die hiervoor geschikt zijn, zijn olifantsgras, wilgen en populieren. Energieproducenten hebben een voorkeur voor deze gewassen omdat ze snel groeien. 4. Reststromen uit de landbouw, zoals mest, bermgras, loof en stro. 5. Huishoudelijk afval, zoals het groente- fruit- en tuinafval dat u verzamelt in uw groene container. Energieteelt In de provincie Flevoland, tussen Almere en Lelystad, is in 1999 begonnen met de aanleg van een 200 hectare groot bos met honderdduizenden snelgroeiende bomen. Het hout dat jaarlijks uit dit bos beschikbaar komt, wordt gebruikt als brandstof voor de energiecentrale in Lelystad. In deze energiecentrale wordt alleen schoon hout verstookt. Bij het energieteeltproject zijn overheid, bedrijfsleven, energieleveranciers en milieuorganisaties betrokken

9 Dit is bio-energie Warmte en elektriciteit Gas In een bio-energiecentrale wordt biomassa omgezet in energie. Tot nu toe gebruiken de bio-energiecentrales in Nederland met name hout als grondstof. Het hout wordt in de centrale verbrand. De elektriciteit die daarbij vrijkomt, wordt geleverd aan het openbare net en komt als groene stroom bij bedrijven of bij u thuis terecht. De warmte die bij het verbranden ontstaat, wordt via de stadsverwarming aan huizen en bedrijven geleverd. Energie uit mest en groente-, fruit- en tuinafval (GFT) kan worden opgewekt door dit afval te laten vergisten. Dit is een net woord voor rotten. Het gas dat tijdens het vergistingproces vrijkomt, heeft praktisch dezelfde kwaliteit als aardgas. Met dit gas kan stroom en/of warmte worden geproduceerd. Ecogas in de Peel Varkensmest als biogas. Met een speciale mestvergistinginstallatie produceren Nederlandse boeren biogas of Ecogas. Zo kunnen varkenshouderijen in de Brabantse Peel voor een deel in hun eigen elektriciteit en warmte voorzien. De installatie levert meestal voldoende op om stroom aan het openbare net toe te voegen. Zo produceert een bedrijf met 300 zeugen en vleesvarkens voldoende energie om 45 woningen van elektriciteit te voorzien

10 Zo werkt een bio-energiecentrale Vrachtwagens brengen de biomassa, zoals hout, in kleine snippers naar de centrale en storten dit in een stortbunker. Vooraf zijn met een magneet eventuele stukken ijzer verwijderd. Transportbanden vervoeren de biomassa vanuit de stortbunkers naar een opslagbunker. In die bunker kan voor meerdere dagen hout worden opgeslagen, zodat de centrale ook in het weekend, als er geen hout wordt aangevoerd, kan doordraaien. Vanuit de opslagbunker gaat het hout naar de oven waar het verbrandt. De warmte die daarbij vrijkomt wordt naar een ketel geleid. In die ketel bevindt zich een buizenstelsel met water dat wordt verhit tot stoom van circa vijfhonderd graden Celcius. De stoom, die net als bij een fluitketel uit de ketel ontsnapt, blaast tegen een turbine aan (een soort schoepenrad) en laat deze ronddraaien. De turbine drijft op zijn beurt een generator aan. Een generator is te vergelijken met een fietsdynamo die elektrische stroom opwekt. De stroom wordt afgevoerd naar het openbare elektriciteitsnet. De stoom die door de turbine is geleid, kan vervolgens het water van een stadsverwarmingssysteem verwarmen waarna het weer teruggeleid wordt naar de ketel waar het hele proces opnieuw begint. De as die na de verbranding van het hout overblijft, wordt opgeslagen in containers of silo s en kan als grondstof gebruikt worden in onder andere de wegenbouw en de betonindustrie. Energie uit biomassa (2000) Elektriciteit: ruim huishoudens Warmte: ruim huishoudens Gas: circa huishoudens - 9 -

11 opwekking elektriciteit leidingnet stadsverwarming stoom rookgas reiniging oven filter grof as container grof as opslagbunker vrachtwagen start

12 Overzichtsfoto bio-energiecentrale Lelystad

13 - 12 -

14 Zorg voor het milieu Is bio-energie duurzaam? De elektriciteit die we gebruiken, wordt over het algemeen opgewekt uit aardgas, aardolie of steenkool. Maar de voorraden van deze zogenoemde fossiele brandstoffen zijn eindig. Dat is een van de redenen dat Nederland zoekt naar andere manieren om aan elektriciteit en warmte te komen. Elektriciteit uit wind, zon, water en biomassa is duurzaam. We kunnen deze bronnen immers oneindig blijven gebruiken. Voor energie uit biomassa geldt daarbij wel als aantekening dat die pas duurzaam is op het moment dat we het bos duurzaam beheren en net zoveel hout bijplanten, als dat we kappen. En schoon? Bij de productie van elektriciteit en warmte uit aardgas, steenkool of olie komen schadelijke gassen vrij. Eén daarvan is het broeikasgas CO 2. Deskundigen zeggen dat onder andere dit gas zorgt voor een deken om de aarde, waardoor die geleidelijk aan opwarmt. Dit wordt ook wel het broeikaseffect genoemd. Bij het opwekken van energie uit biomassa komt ook CO 2 vrij. En toch is het een vorm van schone energie. Omdat er geen extra CO 2 vrijkomt. Dat zit zo: Planten en bomen hebben CO 2 nodig om te groeien. Die CO 2 halen ze uit de lucht. Als het hout van deze bomen als biomassa wordt verbrand voor het opwekken van duurzame energie, komt er weer CO 2 vrij. De hoeveelheid CO 2 die de bomen gebruiken om te groeien is evenveel als de hoeveelheid die vrijkomt bij de verbranding. Er wordt dus geen extra CO 2 aan de atmosfeer toegevoegd. Bij het verbranden van schone biomassa komen NO x (stikstofdioxide) en zwavel vrij. Wanneer afvalhout als brandstof wordt gebruikt, kunnen er andere stoffen vrijkomen, bijvoorbeeld zware metalen. De uitstoot uit de schoorsteen van een bio-energiecentrale moet overigens voldoen aan bepaalde eisen, die worden vastgelegd in een milieuvergunning. Om hieraan te voldoen, zullen bio-energiecentrales hun rookgassen moeten reinigen. Schoon rijden In Zweden is het gebruik van biogas als alternatief voor fossiele brandstoffen sterk aan het toenemen. Het is de bedoeling dat er binnenkort meer dan tien biogascentrales in gebruik zijn. Bijzonder is het gebruik van biogas als autobrandstof. Momenteel rijden er in Zweden zo'n 500 auto's op biogas. Wanneer de plannen voor biogasopwekking zijn gerealiseerd, zal er genoeg brandstof beschikbaar zijn voor zesduizend auto's

15 Van biomassa tot broodrooster plantsoen houtafval vrachtwagen elektriciteit verbranding centrale netstroom huis broodrooster

16 Vraag & antwoord Levert een bio-energiecentrale gevaar op in mijn woonomgeving? In een bio-energiecentrale wordt gewerkt met een natuurproduct: hout. Een ongevaarlijke grondstof. De hele procedure van het verbranden van het hout tot en met het opwekken van elektriciteit en warmte, gebeurt volgens de normen en veiligheidsregels die de overheid daarvoor heeft opgesteld. Deze regels zijn vastgelegd in een milieuvergunning. De as die in de schoorsteen terechtkomt, wordt gereinigd met filters. Hierdoor komen er weinig schadelijke stoffen in de lucht terecht. De witte pluim die af en toe zichtbaar is, is ongevaarlijke waterdamp. Maakt een bio-energiecentrale geluid? Ook wat betreft geluid moet een bio-energiecentrale voldoen aan de regels en normen van de overheid. Wie in de buurt van een centrale woont, kan sporadisch een sissend geluid horen. Dat duidt erop dat de centrale stoom afblaast. Letterlijk. Dit gebeurt alleen als de stoom, om wat voor reden dan ook, niet op de normale manier verwerkt kan worden. De stoom wordt dan, zoals dat heet, afgelaten in de lucht. Boven de schoorsteen hangt dan een witte pluim van de stoom die afkoelt in de lucht. Stinkt een bio-energiecentrale? Wie bij een bio-energiecentrale rondloopt, ruikt de geur van hout. De lucht die uit de schoorsteen komt, is normaalgesproken reukloos. Alleen wanneer een centrale heeft stilgelegen en de oven dus weer opgestookt moet worden tot de juiste temperatuur, kan het in de omgeving tijdelijk ruiken naar verbrand hout. Een bio-energiecentrale wordt een paar keer per jaar stilgelegd voor onderhoud. Hoeveel vrachtwagens biomassa zijn er nodig om een bio-energiecentrale te laten draaien? Dat hangt af van hoe groot een centrale is. Voor een centrale die ongeveer drieduizend woningen van warmte en elektriciteit voorziet, zijn per werkdag en op werktijden vier tot vijf vrachtwagencombinaties met hout nodig

17 Waar komt al dat hout vandaan? In de bio-energiecentrales in Nederland wordt snoeiafval verbrand uit gemeenteplantsoenen, dunningshout uit bossen, schoon houtafval uit de houtverwerkende industrie en gewassen die daarvoor speciaal worden geteeld. De overheid heeft als doel gesteld dat in % van alle energie op een duurzame manier moet worden opgewekt. Biomassa zal een groot deel hiervan voor zijn rekening nemen. Nederland heeft hiervoor zelf niet genoeg biomassa en zal hout uit het buitenland moeten importeren. Het nadeel hiervan is dat de biomassa over lange afstanden vervoerd moet worden. Hoe kom ik aan stroom die duurzaam is opgewekt? De meeste energieleveranciers in Nederland geven u inmiddels de mogelijkheid over te stappen op stroom die op duurzame wijze is opgewekt. Ze bieden deze stroom aan onder namen als Groene Stroom, Ecostroom of Natuurstroom. U bent vrij om te kiezen voor de leverancier die u graag wil. Voor meer informatie kunt u bij de diverse energieleveranciers terecht. Gaat het verbranden van al dat hout niet ten koste van de natuur? Het uitgangspunt van duurzame energie is dat die opgewekt wordt uit een bron die niet opraakt. Energie uit biomassa is duurzaam als ervoor gezorgd wordt dat het bos duurzaam beheerd wordt en er net zoveel hout bijgeplant wordt als dat er wordt gekapt. Het is bovendien niet zo dat er uit elk willekeurig bos hout kan worden gekapt. Blijven er reststoffen over en wat gebeurt daarmee? Van het hout dat verbrand wordt, blijft 2 tot 6 procent as over. De as wordt opgevangen in containers en kan dienen als grondstof in de wegenbouw of de betonindustrie

18 Citaten Open haard De enige keer dat omwonenden de centrale kunnen ruiken, is als we de oven opnieuw moeten opstoken na een onderhoudsbeurt. De oven moet dan weer op temperatuur komen. Het kan daardoor een tijdje naar verbrand hout ruiken, zeg maar een open haard luchtje. Maar door bij het opstarten het houtverbrandingsproces goed te begeleiden, is de geurverspreiding minimaal. Dennis Schiricke, beheerder van de Nuon bio-energiecentrale in Lelystad Randvoorwaarden Bij de Stichting Natuur en Milieu staan we in principe positief tegenover het opwekken van energie uit biomassa. We stellen wel een aantal randvoorwaarden. Zo vinden we bijvoorbeeld dat houtafval niet zonder meer gebruikt moet worden voor verbranding in een biomassacentrale. Van houtafval dat niet geschikt is voor hergebruik in spaanplaat kan volgens ons beter eerst (schone) compost worden gemaakt. En als je hout gaat telen als grondstof voor een biomassacentrale, moet je ervoor zorgen dat dit op een duurzame manier gebeurt. Dat er dus op erosie van de bodem gelet wordt, op de waterhuishouding van het gebied, dat er geen pesticiden gebruikt worden en dat de biodiversiteit in een gebied gehandhaafd blijft. Hans Jager, beleidsmedewerker Stichting Natuur en Milieu Milieuvergunning Weet je dat warmte uit een houtkachel bij iemand thuis ook een vorm is van energie uit biomassa? In een houtkachel gebeurt hetzelfde als bij ons in de centrale: er wordt hout verbrand en daar komt warmte bij vrij. Omdat dat in een bio-energiecentrale natuurlijk op een veel grotere schaal gebeurt, moet je ervoor zorgen dat je de rookgassen goed reinigt voordat ze via de schoorsteen de centrale verlaten. De overheid heeft daar regels voor opgesteld. Die regels zijn vastgelegd in een milieuvergunning. Daar moeten we ons strikt aan houden en daar worden we op gecontroleerd. Voldoen we niet aan de regels, dan grijpt de overheid in. Alwin Schoonwater, productmanager Bio-energie, Nuon

19 Tot slot Een energieleverancier kan niet zomaar overal een bio-energiecentrale bouwen. Dit moet passen in het bestemmingsplan van een gemeente. Een bestemmingsplan is openbaar. U kunt het bestemmingsplan voor uw woonomgeving inzien bij de gemeente. Overigens is het zo dat voordat de bouw van een bio-energiecentrale doorgaat, een standaard procedure doorlopen moet worden. Zo moet de gemeente een milieuvergunning afgeven. En de aanvraag en ontwerpbeschikking moeten in de plaatselijke krant gepubliceerd worden. Na deze publicatie krijgt u als burger de gelegenheid bezwaar te maken tegen de ontwerpbeschikking. Voor meer informatie hierover kunt u bij uw gemeente terecht of op de websites en www. Novem.nl.

20 BEDRIJFSPROFIEL NOVEM Nederlandse Organisatie Voor Energie en Milieu Dienstverlener in duurzaamheid Novem stimuleert duurzame ontwikkeling van de (inter)nationale samenleving op het gebied van energie en milieu. Als agentschap van het ministerie van Economische Zaken biedt Novem overheid en marktpartijen ondersteuning bij duurzame ontwikkeling en zorgt dat de ambities van de overheid realiteit worden. Als intermediair brengt Novem de doelen van overheid en markt samen, stemt vraag en aanbod op elkaar af, ontsluit kennis en stimuleert (technische) ontwikkeling. De meeste programma's worden uitgevoerd in opdracht van de ministeries van Economische Zaken (EZ), Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), Verkeer en Waterstaat (V&W) en Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV). Buiten Nederland is Novem actief, met het Internationaal Energie Agentschap en de Europese Unie als opdrachtgevers. Bij Novem werken circa 530 mensen. Swentiboldstraat 21 Catharijnesingel 59 Novem op internet: Postbus 17 Postbus AA Sittard 3503 RE Utrecht Samenstelling en redactie: Tel.: Tel.: Toelis Tekst & Publicaties Fax: Fax: DEN Grafische vormgeving: Novem Is een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken Voert beleid uit voor verschillende overheden Draagt hiermee bij aan de ontwikkeling naar een duurzame samenleving Aan de tekst in deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend. Fotografie: Hans Pattist Henk-Jan Kamerbeek Druk: Graphic Support