GEMEENSCHAPPELIJKE PREVENTIEDIENST PREVENTIEMAATREGELEN LEGIONELLA STANDAARDMAATREGELEN EN ADVIEZEN TER VOORKOMING VAN LEGIONELLAGROEI IN EENVOUDIGE WATERVOORZIENINGSYSTEMEN Eliminatie van risicofactoren en kritische componenten door aanpassing van de installatie maakt het beheer van de installatie eenvoudiger. Bovendien zijn soms aanpassingen in de installatie nodig om het beheer mogelijk te maken. Bij aanpassing van de installatie geldt in de eerste plaats de volgende voorwaarde: er dient voldaan te worden aan de aansluitvoorwaarden van het waterleidingbedrijf. Een erkende installateur of het waterleidingbedrijf kan hierover adviseren. Bij het voorkomen van Legionella in water moet speciale aandacht besteedt worden aan het feit dat de bacterie zich kan vermenigvuldigen binnen andere levende kiemen. In die kiemen zijn de legionellabacteriën op de koop toe nog eens beter beschermd tegen desinfecterende agentia. Deze eigenschap brengt met zich mee dat je Legionella niet kan uitschakelen als je de andere kiemen vergeet aan te pakken. Enkele standaardmaatregelen en adviezen zodat u zelf kunt nagaan of er in een installatie een risico bestaat op de aanwezigheid van Legionella en hoe u dit gevaar kunt verkleinen. Doel. Voorkomen dat water, besmet met legionella kiemen, via kleine waterdruppeltjes wordt ingeademd. Voor het vinden van de risicovolle plaatsen moet u de installatie verkennen. Maak een eenvoudige schets van de installatie, zodat u weet waar alle leidingen en bijhorende apparaten zich bevinden. Algemeen zijn enkel die plaatsen risicovol daar waar aërosolvorming optreedt (douches, bubbelbaden, luchtbevochtigers, airco met waterbevochting, ). Aërosol is een nevel van in de lucht zeer fijn verdeelde vloeistofdeeltjes. Check of er plaatsen zijn waar er aërosolvorming optreedt. Vindt u geen aërosolen dan zijn de volgende maatregelen / adviezen niet van toepassing op uw installatie. Groei van de bacteriën kan optreden op die plaatsen waar de temperatuurvoorwaarden bereikt worden namelijk tussen 25 en 50 C. Koud water Preventiemaatregelen Legionella 1/7 laatste versie 28-6-2007
moet beneden 25 C blijven. Warm water moet tijdens de opslag- en transportfase altijd boven 55 C blijven. Isoleer (of verplaats) koudwaterleidingen indien ze te dicht bij een warmwaterbron gelegen zijn. In de koudwatertoevoer van warmwater productietoestellen moet een terugstroombeveiliging worden voorzien (installatievoorwaarden). Plaats de mengkraan zo dicht mogelijk bij het aftappunt (max. 5 meter). temperatuur van het warme water vanuit het warmwater productietoestel moet hoger dan 60 C zijn; in het leidingnet tot aan het mengpunt: moet de temperatuur meer dan 55 C bedragen, indien er een terugvoerleiding aanwezig is moet de temperatuur van het retourwater meer dan 55 C zijn (meetpunt tussen circulatiepomp en boiler) plaatsen van thermostatische kranen aan de tappunten. Samen met de temperatuur is ook de verblijfplaats van het water een belangrijke factor die mee de groei van de bacteriën bepaalt. Zorg voor een goede doorstroming van de leiding. Indien het water van de leiding een lange tijd niet gebruikt is en de temperatuur van het stagnerende water geregeld boven 25 C komt, is het aan te raden om vóór de ingebruikname de leiding goed te spuien (tot het leidingvolume enkele malen ververst is). Voorkom stilstand van water voor een periode van enkele weken. Voorkom doodlopende leidingen. Indien een leiding voor lange tijd buiten gebruik gesteld moet worden, koppel deze dan direct en volledig af bij de aftakking van de hoofdleiding. Om te kunnen groeien, heeft een legionellabacterie andere stoffen nodig die zich o.m. bevinden in de afzettinglaag op de wanden van de leidingen of in bezinksel in warmwater installaties. Zorg voor een minimaal jaarlijks onderhoud van voorraadvaten voor warm water en verwijder het bezinksel; spoel periodiek de leidingen die bij normaal gebruik geen goede doorstroming hebben of waarin het water geregeld stilstaat en de temperatuur veelal in het optimale groeitraject (25 tot 50 C) van de bacterie valt. Preventiemaatregelen Legionella 2/7 laatste versie 28-6-2007
KOUD WATER 1. Maatregelen voor lokalen met een te hoge omgevingstemperatuur (> 25 C) = stookplaatsen, onderstations CV. 1.1. Alle warmwaterleidingen (CV, pompen, sanitair warmwater, boilers) en hun onderdelen zonodig bijkomend isoleren om de warmte-emissie in de omgeving te verminderen tot < 25 C. 1.2. Bijkomend (indien omgevingstemperatuur > 25 C): 1.2.1. ventilatie van de stookplaats verbeteren; 1.2.2. koudwaterleidingen isoleren in de stookplaats. 1.3. Waterbemonstering op aanwezigheid van Legionellabacterie door een erkend labo. 1.4. Gekalibreerde thermometer plaatsen op het koudwatercircuit. 2. Maatregelen voor leidinggedeelten zonder doorstroming: haspels 2.1. De haspels zijn aangesloten op een aparte brandleiding. De brandleiding is uitgevoerd met een Bypass aan de hoofdaansluiting. De brandleiding moet uitgerust zijn van een terugstroombeveiliging type A. 2.2. De haspels zijn aangesloten op de drinkwaterdistributie leiding. De stijgleidingen zo dicht mogelijk bij de vertakking op de drinkwater distributieleiding uitrusten met een stopkraan en vervolgens met een keerklep type A. Ofwel elke betrokken haspel uitrusten met een keerklep Type A. 2.3. Temperatuurregistratie van tapwater (via sproeikop) tijdens warme periodes. 2.3.1. Bij temperatuurregistratie > 25 C: Preventiemaatregelen Legionella 3/7 laatste versie 28-6-2007
de betrokken haspels periodiek spoelen (+/- 5 minuten) op volle straal (nooit de vernevelstand van de sproeikop gebruiken wegen aërosolvorming); de mogelijkheid onderzoeken de betrokken haspels af te schermen van de zoninstraling, inclusief de stijgleiding; 2.3.2. Bij temperatuurregistratie < 25 C: 3. Dubbeldienst kranen. alle haspels minstens 1 x per jaar spoelen op volle straal om mogelijk aanwezige contaminanten in de leiding (stilstaand water: biofilm, corrosieproducten, slib of sedimenten) maximaal te verwijderen. 3.1. Alle aansluitingspunten van buitenkranen moeten voorzien worden van een keerklep type A geplaatst binnen het gebouw en zo kort mogelijk bij het tappunt. Dit om te voorkomen dat bij onderdruk, besmet water terug zo stromen in het drinkwater verdeelnet. 3.2. Na gebruik van tuinslangen en hoge drukreinigers deze onmiddellijk ontkoppelen en laten leeglopen (niet in de zon laten liggen). 4. Laboratoria: nooddouches en oogdouches. Nooddouches steeds aansluiten op het koudwatercircuit (nooit op het mengwatercircuit). Temperatuurregistratie van het water bij warme periodes en in functie van het gemeten resultaat periodiek spoelen of minstens 1x per jaar. 5. Waterbehandeling installaties. Aansluiting op de koudwater distributieleiding voorzien van een terugstroombeveiliging type A. Een PH waarde van 5 tot 7,5 is een gunstige omgeving voor Legionella bacterie ontwikkeling. Indien gegalvaniseerde stalen leidingen en geëmaileerde plaatstalen warwater toestellen zijn aangesloten op het distributienet moet hieraan extra aandacht geschonken worden. Aanwezigheid van nutriënten (ijzer, magnesium, e.d.) zijn gunstige bestanddelen voor de ontwikkeling van Legionella bacteriën. Preventiemaatregelen Legionella 4/7 laatste versie 28-6-2007
WARM WATER 1. Warmwater generatoren. 1.1. Zonder ringleiding: temperatuur > 60 C (boilertemperatuur instellen). Een gekalibreerde thermometer plaatsen op warmwaterleiding. 1.2. Met ringleiding: vertrektemperatuur > 60 C retourtemperatuur > 55 C gekalibreerde thermometer plaatsen op vertrek- en terugkeerleiding; circulatiepomp voorzien op terugkeerleiding. Indien de aanvoer van het verst gelegen tappunt geen 60 C bereikt is de circulatiepomp ondergeconcipieerd. De bestaande circulatiepomp vervangen door een exemplaar met groter debiet. Indien de retourtemperatuur van 55 c niet gehaald wordt moet de temperatuur van de inhoud van de boiler verhoogd worden. Eventueel de leidingen isoleren. 1.3. Aansluiting op de koudwaterleiding via een terugstroombeveiliging en volgens de instructies van de producent van het toestel (bvb. overdrukventiel!). 2. Douchesproeiers (stortbaden, afwasmachines, coiffurewastafels, plaatsen met mogelijke aërosolvorming). 2.1. Minstens 1 x per jaar ontkalken en ontsmetten (demonteren en onderdompelen in azijnzuur 80%, wijnsteenzuur, ). 2.2. Bij occasioneel gebruik de douchesproeiers en bijhorende mengwaterleiding periodiek thermisch desinfecteren (wekelijks maandelijks): spoelen met water op 60 C: 20 minuten; spoelen met water op 65 C: 10 minuten; spoelen met water op 70 C: 5 minuten. 2.3. Na langdurige buitendienststelling (herstelling, vakantieperiodes) alle douchesproeiers en bijhorende leiding thermisch desinfecteren. (zie 2.2.). Opgelet Bij een thermische schokbehandeling kunnen ingekapselde legionella bacteriën vrijkomen uit de biofilm en zich nestelen aan de tappunten. Het is dus aangewezen binnen een tijdsperiode van 24 uur deze schokbehandeling opnieuw uit te voeren. Preventiemaatregelen Legionella 5/7 laatste versie 28-6-2007
2.4. Bij mengwaterleidingen met een lengte > 5 m en een waterinhoud > 3 L vanaf de mengkraan tot de tappunten ((douchesproeiers); 2.4.1. Prioritair waterbemonsteringen op aanwezigheid van Legionellabacterie uitvoeren. 2.4.2. In afwachting van het resultaat van de waterbemonstering: ofwel de betrokken installatie tijdelijk buiten dienst stellen; ofwel (indien mogelijk) uitsluitend de tappunten (douchesproeiers) gebruiken binnen de actieradius van 5m, gemeten vanaf de mengkraan en periodiek thermisch desinfecteren (zie 2.2.). (NB: zo mogelijk thermostatische kranen plaatsen om verbranding te voorkomen). 3. Doodlopende leidingen. Verwijderen of op het einde een tapkraan voorzien en periodiek spoelen. 4. Temperatuurregistratie. 4.1. Ter hoogte van de tappunten behorende tot elke warmwater generator zonder een terugkeerleiding (maandelijks + bijhouden in register). 4.2. Voor een warmwater distributie met terugkeerleiding meet men de temperatuur van het water ter hoogte van de aanvoer en tussen de circulatiepomp en de boiler (idem). 4.3. Meetgegevens: 3 jaar bewaren. Preventiemaatregelen Legionella 6/7 laatste versie 28-6-2007
5. Maatregelen bij vastgestelde contaminatie door legionella. Concentratie Legionella pneumophilla Kolonie Vormende Eenheden per liter KVE / l Concentratie > 10000 KVE / liter Concentratie > 1000 KVE / liter Concentratie > 50 KVE / liter Concentratie < detectielemiet Ernstige contaminatie Contaminatie Lage contaminatie Geen Legionella aantoonbaar Sluiting installatie Nieuwe staalname ter Nazorg checken Geen maatregelen verificatie Thermische schokdesinfectie of andere - Nieuwe staalname < 10000 KVE/l = voorlopig opening Thermische schokdesinfectie of andere - Installatie mag open blijven, tenzij populatie met verhoogde Nazorg checken Verdere onderzoeken Geen verder onderzoeken KVE / l > 10000 Staalname alle 2 weken - Bij 3 tweewekelijkse controle om de 3 maanden - Na 4 driemaandelijkse controle om het jaar Nazorg Verder blijven desinfecteren tot KVE niet meer aantoonbaar zijn gevoeligheid Verhoogde waakzaamheid - Bij 2 controles op drie maanden met 1 controle om het jaar Verder onderzoeken en nazorg Als het systeem niet onder controle is; - maandelijkse straalname - na 4 maandelijkse controle om het jaar Nazorg Nazorg Preventiemaatregelen Legionella 7/7 laatste versie 28-6-2007