Voedingsadvies bij kauw- en slikstoornissen Wat? Een kauw- en/of slikstoornis (dysfagie) kan ontstaan als gevolg van de behandeling bij hoofd-halstumoren. De symptomen bij dysfagie zijn pijn bij het slikken en een verhoogde kans op verslikken. Deze bijwerkingen van de behandeling zijn meestal tijdelijk, maar kunnen in sommige gevallen ook blijvend zijn. Door uw voeding aan te passen, kan u toch voor voldoende calorie-inname zorgen. Een goede voedingstoestand zorgt immers voor een beter herstel. Voedingstips Algemeen Zorg voor een goede mond- en tandhygiëne. Eet in een rustige omgeving. Slik bewust en geconcentreerd. Eet vaak kleine maaltijden (bv. om de twee uur) in plaats van drie grote maaltijden per dag. Zo beperkt u de sliklast. Het is belangrijk dat u voldoende blijft eten en dat u probeert om zo weinig mogelijk gewicht te verliezen. Neem kleine hapjes en kauw goed. Zo krijgt u een kleiner en zachter voedselvolume dat makkelijker weggeslikt kan worden. Eet daarom zo veel mogelijk zacht, vochtig voedsel dat in heel fijne stukken gesneden is of maal de producten met een keukenrobot of mixer. Vermijd scherpe kruiden en specerijen zoals peper, mosterd, sambal en knoflook. Neem een rechte zithouding aan (90 ) bij het eten en leun het hoofd licht naar voren, eet bij voorkeur niet in bed. Als het slikken moeilijk gaat, draai uw hoofd dan iets beter naar achter, zodat het voedsel makkelijker in de keel glijdt. Blijf na de maaltijd nog een 15-tal minuten rechtop zitten zodat het eten zeker van de slokdarm in de maag kan zakken. Praat niet met een volle mond of tijdens het eten. U loopt het risico om u te verslikken. Wanneer u problemen hebt om pillen of capsules door te slikken, vraag uw arts dan of u ze mag pletten of openen; vraag ook of de medicatie bestaat onder een andere vorm (bv. siroop). Koude en lauwe voeding geven vaak minder slikklachten dan warme. U kan de voeding eventueel afkoelen met ijsblokjes. -1-
Water en vloeistoffen Voldoende vochtinname houdt de mond en keel vochtig. Daardoor kan u makkelijker slikken. Drink op geregelde tijdstippen een glas water of niet-bruisende frisdrank. Spreid deze inname over de dag. Drink water na alles wat u gegeten of gedronken heeft. Water of sausen kunnen ook helpen om uw eten door te slikken als u last heeft van een droge mond. Spoel regelmatig (+/- acht maal per dag) uw mond met water, kamillethee of een spoelmiddel voorgeschreven door uw arts. Het is belangrijk dat uw slijmvliezen altijd vochtig blijven. Soep bevat veel vocht. Het kan een maaltijd niet vervangen aangezien het minder voedzaam is. U kan de soep echter wel verrijken door de groenten eerst in vetstof aan te stoven en er gemalen kaas, kruidenkaas, ei, room, volle melk, gemixte aardappelen of vlees aan toe te voegen. Een verrijkte soep kan wel dienen als een volwaardige maaltijd. Graanproducten en aardappelen Vermijd hard brood of toast. Kies liever voor zachtere broodsoorten zoals melkbrood, rozijnenbrood, sandwiches, Besmeer het brood met zacht, smeuïg beleg zoals smeerkaas, salades, Verwijder eventueel de korst. Sop uw brood in koffie, thee, melk, yoghurt, soep. Vervang brood eventueel door een broodpap, door het brood te vermengen met koffie, thee, melk of soep/bouillon. De broodpap kan u op smaak brengen met suiker of boter. Aardappelen kan u prakken met een vork. U kan er ook aardappelpuree van maken door er melk, room, boter en eventueel een ei en/of geraspte kaas aan toe te voegen. Kies voor pastagerechten met een saus. Pastagerechten zijn vaak glad en minder droog waardoor ze gemakkelijk naar binnen glijden. Groenten Vermijd rauwe en harde groenten. Kook de groenten goed gaar. Voeg bij de gekookte groenten eventueel een klontje boter of maak een groentesausje. Doe zachte kaas (smeerkazen, type Camembert), roomkaas of geraspte kaas door groentepuree. Vermijd vezelige groenten zoals doperwten, maïs, champignons, asperges, schorseneren en bleekselderij. Zachte groenten zijn bijvoorbeeld andijvie, bloemkool, broccoli, koolsoorten, sperziebonen, witloof, worteltjes en spinazie. Vervang de groente eens door stoofpeertjes, appelmoes, ingelegd fruit. -2-
Fruit Kies voor minder zuur fruit, zoals aardbeien, peer, perzik, banaan, gele kiwi. Citrusfruit zoals sinaasappel, citroen, limoen, pompelmoes, ananas kunnen irriterend werken. Fruit uit blik is een goed alternatief. Dit is minder irriterend. Maak een fruitpapje met verscheidene stukken fruit, een kinderkoek of kindermeel. Melk en melkproducten Als u gewicht verliest, kies dan volle melkproducten in plaats van magere of halfvolle producten. Eet zuivelproducten zoals pap, pudding, yoghurt, roomrijst enz. Ze zijn gemakkelijk door te slikken en hebben bovendien voldoende voedingswaarde. Als u last heeft van wondjes in de mond, kan yoghurt een eerder prikkelend effect hebben. Room is bijzonder geschikt om de zachtheid van producten te verhogen. U kunt zelfs een eetlepel room als glijmiddel gebruiken vóór elke maaltijd. Als melk te veel slijm geeft, kan u kiezen voor platte kaas of de plantaardige variant van melk, namelijk soja- of haverdrink. Vlees, vis, ei en vervangproducten Vis en ei hebben meestal een zachtere consistentie dan vlees. Kies voor zachte voedingsmiddelen zoals gehakt, worst, gevogelte (kip, kalkoen, struisvogel), ragout van vlees of kip, gekookte of gestoomde vis, vis uit blik. Vers rauw gehakt kan dienen als beleg voor op de boterham. Bak vlees en vis niet te hard. Vegetarische producten zoals tahoe of tempeh kunnen een goede afwisseling zijn. Smeer- en bereidingsvet Sausen en jus kunnen de smaak van uw voedsel verbeteren en het slikken makkelijker maken. Maak droge voeding sappiger met sausjes, jus, room, groentesap of gesmolten boter. Restgroep Vermijd chips en afgeleiden. Deze zijn vaak te hard en te gekruid. Ze drogen de mond uit en zijn vaak moeilijker door te slikken. Vermijd alcoholische dranken en drink liever geen koolzuurhoudende dranken (zoals frisdranken). Ze drogen de mond uit en bemoeilijken zo het slikproces. Ook munt droogt de mond uit. Tussendoortjes Minimum 3 tot 4 tussendoortjes per dag. U kan een milkshake maken door melk, zacht fruit en eventueel ijs samen te voegen. Kies voor zachte koeken zoals cake, zacht gebak, wafel, U kan koeken ook verzachten door ze in vloeistoffen zoals koffie te doppen. Zorg voor een goede mondhygiëne -3-
wanneer u zoete voedingsmiddelen eet. Zacht brood met zacht beleg (smeerkaas, slaatje, préparé, paté, vleessalade). Yoghurt, platte kaas, pudding, pannenkoeken. Bijvoeding Wanneer slikken moeilijk wordt of wanneer u gewicht begint te verliezen, kan u voedingssupplementen met hoge caloriewaarde gebruiken (advies bij uw arts, apotheker en diëtiste). Verwittig uw arts tijdig bij gewichtsverlies of slikproblemen. Maar let op: schakel niet onnodig snel over op vloeibare voeding want kauwen heeft een gunstige invloed op de smaak en de speekselproductie. Naam Beschrijving Afbeelding Beschikbaarheid Richt-prijs Babymeel Rijstvlokken Gebruiksklare granenvlokken. fruitpap in 1,49/ 225g 7 granen Voorgekookte vlokken tarwe, rijst, rogge en boekweit. fruitpap in 1,46/ 200g Koekjesmeel Gebruiksklare granenvlokken. fruitpap in 3,49/ 600g Cerelac Koekjesmeel 4,65/ 800g Cerelac Start Koekjesmeel Glutenvrij koekjesmeel. Geschikt om fruitmaaltijden mee in 2,88/ 300g Cereals rijst en vanille Rijstcrème Glutenvrij 1,65/ 250g
Cereals stracciatella Smaak vanille met stukjes chocolade. 3,92/ 400g 5 granen Instant-graanvlokken. Geschikt om fruit- en melkpap mee in 1,62/ 250g Transit Instant- graanvlokken met bifidus B. 2,49 / 250g cacao Instant graanvlokken met chocoladesmaak. Geschikt om fruit- en te dikken 1,64/ 250g good night Instant graanvlokken op basis van linde en 5 granen.. 2,39 / 250g Revogan Instant graanvlokken Instant graanvlokken. Smaken: banaan, framboos, honing en oranjebloesem, perzik, banaan, cacao, caramel Apotheek of dieetwinkel 6,90 / 500g Babymaaltijden Vanaf 2,46 Bledina Blédichef Vanaf 2,48 Naturnes Vanaf 2,64 Gemixte dagschotel Clinutren Mix Gemixte dagschotel- rijk aan energie en eiwitten Apotheek of dieetwinkel 10,64 / 6x75g Oncologie/0061