PARTNERMEETING 21/02/2017

agenda Stand van zaken en planning: Codes van goede praktijk (Luc) geschikheidskaarten en activering ondergrondse constructies (Gust) screening web-tools en EPB-problematiek (Luc) piloot- en demoprojecten (Koen) modellering, dimensioneringstool en regelaarmodel (Damien) belastingsduurgenerator e.a. (Jeroen) Planning (allen) Communicatie Road-shows confederatie bouw Slotevenement: sept 2017 varia

Codes van goede praktijk Technische voorlichtingsnota 259 OK KWO + bestekteksten + meetstaat OK Beton en geothermie Thermische opslagsystemen Energiepalen overleg werkgroepen???

Betonkernactivering en Geothermie - Een erg goede combinatie Opmaak brochure Artikel in tijdschrift BETON Bekendmaking architecten - sponsoring NAVactiviteit FEBE on the Road - Informeren fabrikanten

Code van goede praktijk van thermische opslagsystemen Ontwerprichtlijnen voor geothermische installaties voor gebouwen

Inhoud 0. Inleiding 1. Basisinfo 2. Plan van eisen 3. Stappenplan 4. Cases

0. Inleiding (LUC ontwerp klaar) Wat is de bedoeling en focus van het document Assumpties en beperkingen Voorbeeld van 1 gebouw waar geothermie economischenergetisch en ecologisch interessant is Opbouw van het document

1. Basisinfo 1.1 Geothermie (LUC ontwerp klaar) 1.2 Warmtepompen (LUC ontwerp klaar) 1.3 Andere thermische bronnen (anders dan geothermie) (jeroen) koeltorens/drycooler (lucht) Free cooling/nachtventilatie (lucht) Zonnecollectoren restwarmte/wkk/.. 1.4 Thermische buffers Geothermisch Structuur inertie (JEROEN) Water (KOEN)

1.5 Afgiftesystemen (JEROEN) Delta T en impact op vermogen Capaciteit en invloed op regeling Combinatie van verschillende systemen en invloed op regeling 1.6 Overkoepelende regeling (jeroen) Hoe afgifte en aanbod terugschroeven indien vraag zakt Welke soorten Voor- en nadelen 1.7 Monitoringsystemen (KOEN ontwerp klaar) Belang systemen

2. Plan van eisen (LUC ontwerp klaar) Thermisch comfort Gebruik: aantal personen, actitviteit (interne winsten) per zone Architectuur: compactheid, glaspercentage Regelgeving: isolatie en ventilatie (EPB) Extra eisen: op energie en ecologie (BREEAM,...) Bepaalde afgiftesystemen (wel of niet) Budgetair

warmte kwh/j type gebouwen RVT koude kwh/j temp. afgifte syst warmte HT LT invloed op vereist vermogen comfort bron(nen) temp. afgifte syst HT LT koude regelaars afgiftesystemen + bron(nen) schema MPC, RBC,... monitoring

3 stappenplan 3.1 eerste behoeftescreening Eenvoudige methodes Plan van eisen belastingsduurcurves 3.2 screening KWO/BEO (Luc ontwerp klaar) Locatie, technische haalbaarheid, financieel

3.3 globaal ontwerp, basisschema s 3.3.1 thermisch evenwicht in de bodem 3.3.2 impact van afgifte, bron en regeling op belastingsduurcurves (Jeroen) 3.3.3 bepaal regelstrategie (Jeroen) 3.3.4 aantal basisschema s Voor- en nadelen (Damien) De wending (Koen) Veurne (Koen) Maldegem (Koen) 3.3.5 check met plan van eisen

3.4 detailontwerp 3.4.1 behoefte en dimensionering Belang detailanalyses Dynamische simulaties, wanneer aangewezen? (Damien) 3.4.2 detailontwerp KWO/BEO Invloed massadebiet 3.4.3 detailontwerp afgiftesysteem Verwijzing rapporten, 3.4.4 detailontwerp regelsysteem (Damien) 3.4.5 check prestaties? 3.4.6 detailontwerp monitoring (Damien)

3.5 realisatie en oplevering (?) 3.6 monitoring, opvolging en bijsturing (Koen) 4 bijlage cases

Presentatie Gust

Overzicht activiteiten (1/3) Uitbreiding screeningstool voor KWO Geschiktheidskaart Screening haalbaarheid (analoog BEO) Staat klaar voor implementatie in de tool Integratie E-palen in BEO-screening tool? Indien tijd en budget Code van goede praktijk: KWO in Vlaanderen Staat klaar voor publicatie

Overzicht activiteiten (2/3) Proefproject energiepalen Thermo-mechanische proeven afgerond op 4 palen Momenteel thermische cycli op 1 paal Eindrapport tegen eind maart 2017 Handboek Energiepalen en andere geotechnische constructies Ontwerp, uitvoering, cases Eerste draft tegen eind maart 2017

Overzicht activiteiten (3/3) Lopende meetcampagnes: AGC Louvain-La-Neuve Temperatuurmetingen in 2 boorgaten in de buurt van BEO-veld DMOA Architecten Leuven Energiepalen: vervormingen en temperaturen ACO Woning Sint-Laureins Thermisch geactiveerde funderingsplaat: temperaturen Binnenkort ook: energiestromen WP (thermisch+elektrisch) ZEHR Hoeve Oud-Heverlee VHP-groutkolommen: vervormingen en temperaturen

agenda Stand van zaken en planning: geschikheidskaarten en activering ondergrondse constructies (Gust/Noël) screening web-tools en EPB-problematiek (Luc) piloot- en demoprojecten (Koen) modellering, dimensioneringstool en regelaarmodel (Damien) belastingsduurgenerator e.a. (Jeroen)

Bodemkarakteristieken Vlarem Module 1 screeningstool Type gebouw (gebruikersprofiel) Koude/warmtebehoefte Grootte perceel Module 2 Dimensionering boorveld + hulpmodules Jan 2016 Investeringen Gebruiks- en onderhoudskosten Primaire energie CO2-uitstoot Module 3-4 Economische en ecologische analyse Feb. 2017 Beta-factor Bodemtemp. Module 5 Optimalisatie code VGP

EPB-verloop 09/02/2016: werkgroep werkwijze 07/07/2016: voorstelling resultaat opmerkingen en aanpassingen 22/09/2016: aangepast voorstel naar werkgroep 21/10/2016: goedkeuring gebruikerscommissie 02/11/2016: voorbeelden toegevoegd + verstuurd naar de gewesten.

Presentatie VITO demoprojecten

Status demo- en pilootprojecten Pilootproject: Totaalstudie meerdere jaren typegebouw Ter Potterie Brugge typegebouw Hollandsch Huys Hasselt Demoproject: Specifieke onderzoeksvraag jaar of minder Gevalstudie: Projectfiche beperkte studie typegebouw KA Veurne De Wending Turnhout Infrax Dilbeek Nieuw typegebouw Evolution Maldegem Nieuw Stebo Genk Greenbridge OCMW Uniek Leuven Brugge OostendeWoning Lochristi St Lucia Turnhout 26

Status demo- en pilootprojecten Pilootproject: Totaalstudie meerdere jaren Demoproject: Specifieke onderzoeksvraag jaar of minder Gevalstudie: Projectfiche beperkte studie Ter Potterie Brugge Hollandsch Huys Hasselt KA Veurne De Wending Turnhout Infrax Dilbeek Stebo Genk Woningen Lochristi, Elst, Greenbridge OCMW Uniek leuven Brugge OostendeWondelgem, Heule Rapport beschikbaar Metingen lopende Opstart gepland Evolution Maldegem St Lucia Turnhout 27

Status Ter Potterie Brugge opstart in voorjaar 2016 meetperiode min. 1 jaar rapport klaar voorjaar 2017 Ter Potterie Brugge Evolution Maldegem metingen volledig in april 2016 (1 jaar meetdata) rapport klaar mei-juni 2016 Evolution Maldegem 28

Presentatie Jeroen Belastingsduurgenerator 1.1

Partnervergadering 21/02/2017 Belastingsduurgenerator Jeroen Van der Veken

Belastingsduurgenerator Vorige volgende stappen Validatie BDG op vlak van grote gebouwen Kantoor School Onderzoek naar rol traagheid/buffermogelijkheden in zware gebouwen Analyse graaddagenmethode in geothermische screeningstool Koppeling aan financieel/energetische optimalisatiemodule

Vereenvoudigd dynamisch 1-zonemodel Q sun + intern. gains R transparant & R vent R emitter T air T we T emitter T w,emitter,in C emitter T w,emitter,out

Vereenvoudigd dynamisch 2-zonemodel Q solar+intern,2 Q solar+intern,1 T walli,2 T walli,1 T ex T opaq,2 T air,2 T walladj T air,1 T opaq,1 T ex T room,1 T emitter T w,emitter,in T w,emitter,out

Vereenvoudigd dynamisch 2-zonemodel Gebouwgegevens

Vereenvoudigd dynamisch 2-zonemodel Installatie+gebruikersgegevens

Vereenvoudigd dynamisch 2-zonemodel Zwaar kantoor met 60% verwarmd

Vereenvoudigd dynamisch 2-zonemodel Licht kantoor met 60% verwarmd

Invloed warmtecapaciteit op vraag Lichte kantoorzone in lente

Invloed warmtecapaciteit op vraag Zware kantoorzone in lente

Invloed warmtecapaciteit op vraag Warmte- en koelvraag (kwh/m²) voor licht kantoor

Invloed warmtecapaciteit op vraag Vraag (kwh/m²) voor licht vs. zwaar kantoor

Invloed warmtecapaciteit op vraag Vraag (kwh/m²) voor licht vs. zwaar met nachtventilatie

Invloed warmtecapaciteit op vraag Vraag (kwh/m²) voor kantoorzone met TABS

Invloed warmtecapaciteit op vraag Vraag (kwh/m²) voor TABS met/zonder nachtventilatie

Evaluatie graaddagenmethode Verwarming zonemodel: P vs E

Evaluatie pref/n-pref EPB Modulerende WP & backup + radiatoren

Evaluatie pref/n-pref EPB Aan/af WP & backup + radiatoren

Evaluatie pref/n-pref EPB Aan/af WP & backup + vloerverwarming dag/nacht

Evaluatie pref/n-pref EPB Aan/af WP & backup + vloerverwarming continu

Evaluatie pref/n-pref EPB Aan/af WP & backup + vloerverwarming Zone van gebruikelijk ontwerp (lichte onderdimensionering) van WP

Koppeling economisch-energetische optimalisatie Simuleren van aantal voorgedefinieerde cases? Welke cases? Best in functie van code van goede praktijk

Enquete naar architecten en bouwbedrijven over geothermie. digitaal marktonderzoek + persoonlijke bevraging, najaar 2016, begin 2017 Beschrijving van een realisatie een artikel in Bouwnieuws en online, voorjaar 2017, voor maart Werbezoek of installatiebezoek, een rondrit met bus over een drie à 4tal installaties. Doelpubliek architecten en bouwbedrijven, april en mei 2017 Bouwmemo over ondiepe geothermie. een eerste beschrijving geven van wat geothermie is. Mogelijkheden enz -Realisatie van een pocket of poster, 25 meest gestelde vragen over Geothermie

Telefonische enquêtes binnenland Benchmarking buitenland Algemene infosessies per kamer Gespecialiseerde infosessies voor experten Collectieve woningbouw: infosessies Synergieën geothermie en GTI Economische studies Website met artikels, casestudies

slotevenement Datum: september 2017 Organisatie: samen met Warmtepompsymposium Plaats: Tour & Taxis, de sheds Aantal: 300 personen Deel plenair + deel afzonderlijk Avondgedeelte Randactiviteiten Bezoek aan site: Herman Teirlinckgebouw, Vlaamse administratie, beurs, publicatie, awards, tentoonstelling,..

Deel 1: Belang van geothermie in duurzaam energiebeleid a. Doelgroep: beleidsmakers, investeerders, lokale besturen, architectenbureaus mensen die geen nood hebben aan diepgaande technische informatie maar moeten overtuigd worden om ondiepe geothermie ernstig in overweging te nemen en toe te passen b. Inhoud 1. Korte inhoudelijke situering: Wat? Hoe inzetten? Wie betrokken? 2. Geothermie helpt de doelstellingen te behalen (hernieuwbaar, efficiëntie, CO2 emissie, 3. Huidige markt: Vlaanderen situeren binnen Europa 4. Een sprekend succesverhaal (technisch, onderneming, markt) uit de praktijk (b.v. Aart Snijders IF TECH) 5. Vlaanderen als voortrekker in kennisopbouw (onderzoeksprojecten TETRA, VIS, EraSME, H2020, PhD Fellowships, innovatieprojecten ) en samenwerking onderzoekpraktijk 6. Portfolio succesverhalen in Vlaanderen (via posters of projectie tijdens pauzes/lunch/ ) 7. EPB: strengths & weaknesses 8. Hoe drempels wegwerken à debat blik op de toekomst

Deel 2: Stappen gezet door SMART GEOTHERM a. Doelgroep: aanvullen met onderzoekers, beleidsmakers met gezonde interesse, architecten b. Inhoud:de stappen die we gezet hebben 1. Configuraties BEO, KWO en energiepalen, met uitdieping van energiepalen 2. De kracht van dynamische simulaties en optimale aansturing (van component tot systeem) 3. De kracht van meten (monitoring) 4. Code van goede praktijk: enkele speciale aandachtspunten 5. Tools ontwikkeld voor de praktijk 6. Onderzoek & Innovatie: what s next?

Deel 3: avondevenement, netwerking doelgroep: beleidsmakers, Inhoud: belang van ondiepe geothermie in kader van duurzame energie Korte overzicht van smartgeotherm (film) VLAIO Awarduitreiking