VII Inhoudsopgave 1 Geen been om op te staan 1 De historische relatie tussen amputatiechirurgie en prothesiologie W.K.N. van der Meij 1.1 Inleiding 2 1.2 Amputatiechirurgie en prothesiologie in oudheid en middeleeuwen 3 1.3 Amputatiechirurgie van het einde van de middeleeuwen tot halverwege de negentiende eeuw 9 1.4 Amputatiechirurgie en prothesiologie na het midden van de negentiende eeuw 23 1.5 Tot slot 29 Literatuur 30 2 Epidemiologie van beenamputaties 31 G.M. Rommers, J.H.B. Geertzen 2.1 Inleiding 32 2.2 Incidentie 32 2.3 Prevalentie en mortaliteit 33 2.4 Etiologie 34 2.5 Amputatieniveaus 34 2.6 Leeftijdsopbouw per amputatieniveau 34 2.7 Prothesegebruik per amputatieniveau 35 2.8 Uitkomsten van revalidatiebehandeling 36 Literatuur 37 3 Diagnostiek en behandeling van arteriële doorbloedingsstoornissen van de benen 39 J. Oskam 3.1 Inleiding 40 3.2 Pathofysiologie van kritieke ischemie van het been 40 3.3 Speciële anamnese en specieel lichamelijk onderzoek 41 3.4 Differentiaaldiagnose en classificatie 42 3.5 Aanvullend onderzoek 42 3.6 Vasculaire therapie 45 3.7 Vasculaire interventies 45 3.8 Open vaatreconstructies 45 3.9 Endovasculaire reconstructies 46 3.10 Hybride vaatreconstructies 48 3.11 Complicaties van vasculaire interventies 48
VIII Revalidatie na een beenamputatie 3.12 Tot slot 48 Literatuur 48 4 Amputaties bij ongevalspatiënten 49 A.J. Werre, B.J.A. Beuker 4.1 Inleiding 50 4.2 Indicaties voor posttraumatische amputaties 50 4.3 Factoren van invloed op besluitvorming 51 4.4 Salvageprocedures, behoud ten koste van alles? 52 4.5 Voorspellende scoringssystemen 53 4.6 Illustratieve casus 55 4.7 Vroege en late gevolgen van de keuze behoud of amputatie 59 4.8 Niveau van amputatie 60 4.9 Toekomstige ontwikkelingen 61 4.10 Tot slot 61 Literatuur 62 5 Amputaties van de onderste extremiteit voor bot en wekedelentumoren 63 P.C. Jutte, R.J. van Ginkel 5.1 Inleiding 64 5.2 Waaruit bestaat de diagnostiek en de behandeling? 64 5.3 Weefseldiagnostiek middels biopten 65 5.4 Behandelmodaliteiten 65 5.5 Tumorprothese 66 5.6 Amputatie om oncologische redenen 67 5.7 Prothesevoorziening na amputatie 69 5.8 Een gecompliceerd beloop met metastasen en/of lokaal recidief 70 5.9 Tot slot 71 Literatuur 71 6 Amputatieniveaus 75 G.M. Rommers, J.S. Rietman 6.1 Inleiding 76 6.2 Verschillende amputatieniveaus 76 6.3 Tot slot 85 Literatuur 85 7 Transtibiale amputatie, knie-exarticulatie en transfemorale amputatie 87 J.J.A.M. van den Dungen, B.J.A. Beuker, P.C. Jutte, J.H.B. Geertzen 7.1 Inleiding 88 7.2 Doel van een amputatie 88 7.3 Is er een valide manier om het goede amputatieniveau te bepalen? 92 7.4 Technische factoren 92
IX 7.5 De transtibiale amputatie 94 7.6 De knie-exarticulatie 96 7.7 De transfemorale amputatie 98 7.8 Tot slot 99 Literatuur 99 8 Rotatieplastiek, een functionele amputatie 101 P.C. Jutte, P.D.S. Dijkstra 8.1 Inleiding 102 8.2 Indicaties, voordelen en nadelen 104 8.3 Operatietechniek 105 8.4 Complicaties 107 8.5 Tot slot 107 Literatuur 107 9 Revalidatieaspecten 109 J.H.B. Geertzen, J.S. Rietman 9.1 Inleiding 110 9.2 Revalidatietraject 110 9.3 Arbeid 112 9.4 Informatie en voorlichting aan patiënten 113 9.5 Lotgenotencontact 114 9.6 Bilateraal geamputeerden 115 9.7 Revalidatie zonder prothese 115 9.8 Tot slot 115 Literatuur 116 10 Het perioperatieve beleid 117 R. Dekker, M.A. Paping 10.1 Inleiding 118 10.2 Het preoperatief niveau van functioneren van de patiënt 119 10.3 De kwaliteit van het houdings- en bewegingsapparaat, het amputatieniveau en de fysieke toestand van de patiënt 119 10.4 De psychische toestand van de patiënt 120 10.5 De sociale situatie van de patiënt 121 10.6 Informatie over het revalidatieproces 121 10.7 Postoperatieve behandeling van de geamputeerde patiënt 122 10.8 Tot slot 123 Literatuur 123 11 Direct postoperatieve voorlopige prothese 125 C.H. Emmelot, W.D. Hol, E.C.T. Baars 11.1 Inleiding 126 11.2 Techniek 130
X Revalidatie na een beenamputatie 11.3 Ongewenste bijeffecten van de nabehandeling 131 11.4 Functioneel herstel 132 11.5 Tot slot 133 Literatuur 133 12 Interimprothesen 135 A.H. Vrieling, H. Zijlstra, T.J. Oosting 12.1 Inleiding 136 12.2 Overzicht interimprothesen 137 12.3 Literatuuroverzicht 141 12.4 Training met interimprothesen 143 12.5 Tot slot 146 Literatuur 146 13 Fysiotherapie 147 E. Prinsen, T.J. Oosting, R. van der Veen 13.1 Inleiding 148 13.2 Prerevalidatiefase 148 13.3 Revalidatie stadium zonder prothese 150 13.4 Revalidatie stadium met prothese 155 13.5 Tot slot 165 Literatuur 166 14 Ergotherapie 167 S. de Jonge-Zuidersma, L.E. Abrahams 14.1 Inleiding 168 14.2 Taken en verantwoordelijkheden van de ergotherapeut 168 14.3 De preoperatieve fase 169 14.4 De postoperatieve fase zonder prothese 169 14.5 De postoperatieve fase met prothese 173 14.6 Tot slot 178 Literatuur 179 15 Lopen met een prothese 181 E. Prinsen, J.S. Rietman, M.J. Nederhand 15.1 Inleiding 182 15.2 Gangbeeld van mensen met een amputatie 182 15.3 Invloed van protheseonderdelen op het gangbeeld 190 15.4 Inzet van gangbeeldanalyse binnen de revalidatie 192 15.5 Tot slot 193 Literatuur 193
XI 16 Psychologische aspecten 195 E. Schrier, M.A. Paping 16.1 Inleiding 196 16.2 Aanpassing 197 16.3 Uitkomstmaten 198 16.4 Cognitie 201 16.5 Adviezen aan behandelteams 203 16.6 Tot slot 204 Literatuur 204 17 Het prothesevoorschrift 207 E.C.T. Baars, H. van der Linde 17.1 Inleiding 208 17.2 Mobiliteitsschalen 209 17.3 Protheseaanvraag, vervaardiging, levering en training 209 17.4 Factoren die het prothesevoorschrift beïnvloeden 211 17.5 Functiegericht voorschrijven (PPP) 211 17.6 Factoren die invloed hebben op de passing (fit) en de tevredenheid over de prothese 214 17.7 Wet- en regelgeving in relatie tot financiering 216 17.8 Tot slot 217 Literatuur 217 18 Meetinstrumenten 219 F.A.J. de Laat, P.U. Dijkstra 18.1 Inleiding 220 18.2 Eigenschappen van meetinstrumenten 220 18.3 Meetinstrumenten 223 18.4 Conclusie en advies 227 18.5 Tot slot 228 Literatuur 228 Appendix meetinstrumenten: klinimetrische/psychometrische eigenschappen 231 19 Prothesiologie 235 L. Klein, E. Verbrugge, P. Slijkhuis, T. Bernard, P.G. van de Veen, J.S. Rietman 19.1 Inleiding 236 19.2 Biomechanica en protheseopbouw 237 19.3 Prothesekokers 243 19.4 Liners 258 19.5 De protheseknie 263 19.6 De prothesevoet 269 19.7 Functionele adapters 283 19.8 Heupexarticulatie en hemipelvectomie 286
XII Revalidatie na een beenamputatie 19.9 Optimalisatie 292 19.10 Nieuwe ontwikkelingen 293 19.11 Tot slot 298 Literatuur 298 Geraadpleegde literatuur 299 20 Osseointegratie 301 H. van de Meent, J.P.M. Frölke 20.1 Inleiding 302 20.2 Wat is een osseointegratieprothese? 303 20.3 Periprothetische botkwaliteit bij een osseointegratieprothese 305 20.4 Nadelen van een osseointegratieprothese 307 20.5 Indicatiestelling en vergoeding 309 20.6 Dagelijkse activiteiten met een osseointegratieprothese 309 20.7 Tot slot 310 Literatuur 310 21 Huidproblemen 313 J.H.B. Geertzen, M.S. Pas, H.E.J. Meulenbelt 21.1 Inleiding 314 21.2 De huid 314 21.3 Problematiek 315 21.4 Hygiëne 316 21.5 Huidinfecties 317 21.6 Huidsurplus 321 21.7 Huiddefecten 321 21.8 Pijnlijk litteken 322 21.9 Allergie 322 21.10 Stompoedeem 323 21.11 Stomppijn 324 21.12 Ossale of tendomyogene problemen 324 21.13 Contracturen 324 21.14 Tot slot 325 Literatuur 330 22 Pijn na amputatie 331 A.P. Wolff, M. Oosterhoff, J.H.B. Geertzen 22.1 Inleiding 332 22.2 Fantoompijn, fantoomsensaties en stomppijn 332 22.3 Pijnmechanismen 332 22.4 Fantoompijn 335 22.5 Belang van herkenning pijnmechanisme en adequate behandeling 337 22.6 Epidemiologie en risicofactoren fantoompijn 338 22.7 Epidemiologie en oorzaken stomppijn 339
XIII 22.8 Epidemiologie en oorzaken rugpijn 340 22.9 Overige pijn 341 22.10 Effecten van verschillende analgesieregimes van fantoompijn, stomppijn en overige pijnen 341 22.11 Behandeling fantoompijn 341 22.12 Behandeling stomppijn 342 22.13 Behandeling rugpijn 342 22.14 Predictie en preventie 343 22.15 Medicamenteuze behandeling van fantoompijn 344 22.16 Tot slot 348 Literatuur 349 23 Morfologie en functies van spieren na transfemorale amputatie 355 S.M.H.J. Scholten-Jaegers, R. Dekker, J.H.B. Geertzen 23.1 Inleiding 356 23.2 Amputatietechnieken 356 23.3 Functionele anatomie 358 23.4 Stomplengte 362 23.5 Tot slot 365 Literatuur 365 24 Amputatie en prothesiologie bij kinderen 367 I. van Wijk, A.F. Titulaer, R.J.B. Sakkers 24.1 Inleiding 368 24.2 Congenitale reductiedefecten 368 24.3 Revalidatiegeneeskundige begeleiding 372 24.4 Chirurgische interventies en prothesiologie 374 24.5 Specifieke aspecten verworven amputaties 379 24.6 Tot slot 380 Literatuur 381 25 De oudere patiënt met een beenamputatie 383 M. van Eijk, G.M. Rommers 25.1 Inleiding 384 25.2 Factoren die het herstel beïnvloeden bij ouderen 384 25.3 Geriatrische revalidatie in Nederland 385 25.4 Geriatrische revalidatie na beenamputatie 386 25.5 Tot slot 388 Literatuur 390 26 Sportbeoefening na een amputatie: prothesen en adaptaties 393 R. Dekker, H. Zijlstra, F. Jol, C. Vergeer 26.1 Inleiding 394 26.2 Sportbeoefening na een amputatie: wel of geen (speciale) prothese 394
XIV Revalidatie na een beenamputatie 26.3 Materiaalkeuze bij sportprothesen: algemeen 395 26.4 Materiaalkeuze bij sportprothesen: sportspecifiek 396 26.5 Het proces van aanmeten: stap voor stap een (sport)voorziening 401 26.6 Kosten 403 26.7 Tot slot 404 Literatuur 404 27 Seksualiteit 407 J.E.A. Verschuren, J.H.B. Geertzen 27.1 Inleiding 408 27.2 Gevolgen van de amputatie op seksueel vlak 408 27.3 Wat met de partner? 410 27.4 Hoe ga je hier als professional mee om? 411 27.5 Tot slot 412 Literatuur 413 Nuttige adressen 414 Noot 414 Over de redactie 415 Auteurs 417 Register 421