ORGANISATIE VAN EEN CIRKELTELLING VAN FIETSERS Eindrapport - juni 2015
Inhoudsopgave Inleiding... 2 Doelstelling... 2 Methodologie... 2 Telling... 2 Weging van de resultaten... 4 Ondervonden beperkingen en moeilijkheden... 4 Resultaten van de telling... 5 Verloop van de telling... 5 Totaal aantal inkomende fietsers... 5 Amplitude van de resultaten... 5 Subtotalen en gemiddelden per tijdsblok... 5 Interpretatie van de resultaten in functie van de plaats van de telpunten... 8 Aandeel mannen/vrouwen... 10 Weging van de meteorologische factor... 14 Weersomstandigheden op donderdag 21 mei 2015... 14 Gegevens van de tellers: Wetstraat en Koolmijnenkaai... 14 Temperaturen... 15 Neerslag... 16 Gecombineerde temperatuur-/neerslaganalyse en focus op de week van 21 mei 2015... 17 Andere vastgestelde factoren... 17 Bijlagen... 18 Telblad... 18 Woordje uitleg... 18 Resultaten van de coderingen... 18 Dagverslagen van de tellers op de weg... 18
INLEIDING Doelstelling Met het oog op de invoering van het nieuwe multimodaal model wil het Brussels Hoofdstedelijk Gewest graag cijfers over de verplaatsingen die met de fiets gebeuren. De opdracht bestond er dus in om te bepalen hoeveel fietsers een vooraf bepaalde cirkel binnenkomen. Methodologie Telling Bepalen van de cirkel Om het traject van de cirkel te bepalen, stelden we een kaart op met de vertrek- en aankomstpunten van de dagelijkse trajecten van de eerste 250 mensen die in 2014 onze enquête over het fietsersprofiel invulden. Vervolgens tekenden we de veelhoek die ons in staat stelde om zoveel mogelijk bestemmingen in de cirkel en zoveel mogelijk herkomsten van buitenaf te bepalen. Daaruit ontstond een cirkel van 18 km. Bepalen van de telpunten De telpunten werden op alle kruispunten geplaatst die toegang geven tot de veelhoek. Zo werden er 103 telpunten opgelijst. Datum en tijdstip van de telling De telling moest plaatsvinden in de maand mei, op een dinsdag of donderdag. Deze twee dagen zijn inderdaad het meest representatief voor de woon-werkverplaatsingen. Bij het bekijken van de maand mei op de kalender, besloten, we dat de impact van de feestdagen zoveel mogelijk beperkt moest worden, waardoor we opteerden voor donderdag 21 mei 2015. De telling werd 's ochtends tijdens het spitsuur uitgevoerd, zijnde van 7u15 tot 9u15. Elementen waarmee bij de telling rekening werd gehouden De telling werd uitgevoerd: - in tijdsblokken van 30 minuten; - waarbij onderscheid werd gemaakt tussen mannen en vrouwen. Er werd geen rekening gehouden met: - fietsers die de cirkel verlaten; - fietsers die langs de cirkel fietsen. Dit laatste moest ervoor zorgen dat we zoveel mogelijk vertrekpunten buiten de cirkel en aankomstpunten in de cirkel hadden, waardoor we konden vermijden dan eenzelfde fietser verschillende keren werd geteld. Rekrutering van vrijwilligers De vrijwilligers werden gerekruteerd aan de hand van Pro Velo-verspreidingslijsten, het verspreiden van flyers en met de steun van andere organisaties in de fiets- en mobiliteitswereld
Om de communicatie rond het aanwerven van vrijwilligers extra slagkracht te geven, werd de telling op bepaalde vlakken als een evenement opgevat. - Zo werd de naam "Fietsers tellen mee! / Les cyclistes comptent!' gebruikt, zowel voor de telling als voor de website waarop deelnemers konden inschrijven. Deze naam verwijst naar een evenement dat een en ander gemeenschappelijk had met de telling van 21 mei 2015, en dat bij heel wat mensen die interesse hebben in fietsen gekend was. - Naast een vergoeding van 30 euro ontvingen de vrijwilligers tijdens de telling een croissant en een warm drankje. - De levering van de catering werd toevertrouwd aan Dioxyde de Gambettes, waardoor het 'gezellige' karakter van de fiets werd onderstreept. Om ons in te dekken tegen eventuele last minute annuleringen, rekruteerden we in het totaal 120 tellers (voor 103 kruispunten). Opleiding van de tellers en coderen van de resultaten Elke teller ontving via de post een telfiche 1, samen met een woordje uitleg 2 over hoe hij of zij zich op de telling voorbereidt en hoe deze telling moet worden uitgevoerd. Het was ook mogelijk om deze documenten, die iedereen via mail ontving, zelf af te printen. Zodra de telling achter de rug was, konden de vrijwilligers hun resultaten rechtstreeks ingeven op de website waar ze zich eerder inschreven. Weging van de resultaten De tellingen die ieder jaar in het kader van de Fietsobservatorium gebeuren, tonen duidelijk aan dat verplaatsingen met de fiets sterk afhankelijk zijn van het seizoen en de weersvoorspelling. Om de impact van deze factor te evalueren, plaatsten we twee automatische tellers op de weg en gebruikten we de resultaten die de teller van Brussel Mobiliteit in de Wetstraat doorstuurde. 1 Zie voorbeeld in de bijlage. 2 Idem.
Deze gegevens werden zonder onderbreking verzameld van 27 maart tot eind juni, gelijklopend met de weerkundige gegevens. Zo konden we de impact van deze factor evalueren. Ondervonden beperkingen en moeilijkheden Wat de automatische tellingen op de openbare weg betrof, ondervonden we nogal wat moeilijkheden om een observatiepost voor de hele looptijd actief te houden. Meermaals werd een van onze tellers immers systematisch losgetrokken of werden de kabels doorgesneden (meestal was dit overduidelijk met opzet, aangezien de bevestigingen werden losgetrokken). Dit gebeurde op meerdere plaatsen. Enkel de teller op de Koolmijnenkaai, in Sint-Jans-Molenbeek, bleef zonder onderbreking werken van 27 maart tot eind juni. Samen met de gegevens van de teller van de Wetstraat van Brussel Mobiliteit zorgt dit voor een zekere analysebasis. De werking van de tellers vormde geen probleem. In het begin ondervonden we echter technische moeilijkheden bij het plaatsen van de kabels: als gevolg van een te sterke druk die erop werd uitgeoefend werden de fietsers op de Koolmijnenkaai niet correct geteld tussen 27 maart en 2 april. Voor deze teller worden de gegevens hier dus pas vanaf 3 april naar voor gebracht. Verkregen data Niet Bruikbaar Bruikbaar Ligging van de automatische tellers Wat de telling van donderdag 21 mei betreft: de perimeter werd dan wel bepaald aan de hand van de fietstrajectenquête van 2014 maar deze had slechts een beperkte impact op de resultaten. Er werd immers enkel rekening gehouden met de 250 eerst geregistreerde enquêtes. In de veronderstelling dat deze 250 fietsers deel uitmaken van de op 21 mei genoteerde aantallen, zouden deze slechts 4% van het totaal uitmaken. Wat de interpretatie van de resultaten betreft, benadrukken we dat deze telling als het 'jaar 0' kan worden beschouwd. Het is immers de eerste keer dat een dergelijke actie wordt gehouden in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest waardoor de verzamelde gegevens niet met andere vergeleken kunnen worden. Het is uiteraard mogelijk om deze te bestuderen in het licht van andere tellingen zoals deze van het FietsObservatorium, maar door de verschillen in methodologie is vergelijken of het bepalen van een tendens niet mogelijk.
RESULTATEN VAN DE TELLING Verloop van de telling Alle vrijwilligers waren aanwezig op de kruispunten waar er geteld moest worden. Alle fietsers die tussen 7u15 en 915 in de perimeter kwamen, konden dus worden geteld. Totaal aantal inkomende fietsers Op donderdag 21 mei 2015 kwamen 6.042 fietsers binnen in de perimeter die voor deze studie werd bepaald. Amplitude van de resultaten De resultaten verschilden aanzienlijk van kruispunt tot kruispunt. Op 23 kruispunten werden er op twee uur tijd minder dan 10 fietsers geteld. Per kruispunt bedroeg het gemiddelde 58,8 fietsers op twee uur. De mediaanwaarde ligt op 34 fietsers (dat betekent dat er voor 50% van de kruispunten minder dan 34 fietsers geteld werden en dat er meer dan 34 fietsers geteld werden voor de 50% andere). De punten waarop het hoogste aantal fietsers werd opgetekend zijn, in stijgende volgorde: Gentse Steenweg/Koolmijnenkaai (kruispunt 77), Jourdanplein/Lemanstraat (kruispunt 45), Louizalaan (kruispunt 26), Merode (kruispunt 54), en de Kroonlaan (kruispunt 33). Deze vijf vertegenwoordigden samen 27% van de stromen die in die twee uur werden opgetekend. Dat aandeel stijgt tot 43% wanneer we enkel rekening houden met de 10 drukste kruispunten en tot 52% wanneer we rekening houden met de 15 drukste kruispunten. Subtotalen en gemiddelden per tijdsblok Ook het bestuderen van de gemiddelden per half uur over de volledige perimeter is interessant. Daaruit blijkt immers een sterk verschil in de intensiteit van de stromen vóór en na 8u15. Tranche horaire Nb. Cyclistes Moy. Par 30mn 7:15-7:45 690 6,70 7:45-8:15 1238 12,02 8:15-8:45 2101 20,40 8:45-9:15 2013 19,54 Total 7:15-9:15 6042 58,66 Na 7u45 overschreden 690 fietsers de perimeter, wat overeenstemt met 11,4% van het geregistreerde totaal. De grote meerderheid (68%) werd opgetekend tussen 8u15 en 9u15. De intensiteit van de stromen daalde lichtjes vanaf 8u45, waarbij het passagegemiddelde van 20,40 naar 19,54 ging, een daling van 4,37%.
Interpretatie van de resultaten in functie van de plaats van de telpunten In 2014 bleek uit de fietstrajectenquête dat de meest gebruikte GFR's de route van het Kanaal (GFR KC), de Wetstraat (GFR 4), de Maalbeek-route (MM) en de GFR 1 in Schaarbeek waren. Met het oog op de huidige studie werden de fietsers langs de Kanaal- en Maalbeekroutes niet geteld: er waren op deze routes immers telpunten voorzien en dus werden enkel de overschrijdingen geregistreerd. Op te merken valt echter dat er voor deze kruispunten een hoog aantal passages werd opgetekend tijdens de telling. Bepaalde tellers maakten trouwens bij het ingeven van de resultaten gebruik van de rubriek 'opmerkingen' om het drukke gebruik van de aangrenzende GFR's te melden. 'Veel fietsers in de Graystraat maar bijna geen enkele fietser die in de Kerckxstraat naar boven rijdt. Slechts 5 in het totaal; dus ca. 1 op 20 of zelfs minder' verduidelijkte één teller, waarbij een andere in diezelfde straat een schatting maakte van '2 fietsen/minuut'. Ook de Veeartsenstraat (GFR 9) werd aangeduid als erg druk. Het telpunt in Merode registreerde hoge resultaten, net zoals deze op de GFR2, A en 12. We herinneren eraan dat deze resultaten ons enkel informatie geven over het overschrijden van een gedeelte, en geen beeld geven over de gebruikte lengte van de GFR. Op de volgende kaart ziet u de kruispunten waar de fietsers geen andere keuze hadden dan hun traject op een GFR verder te zetten. We stellen vast dat deze 19 kruispunten goed bleken voor 33% van de totale op 21 mei geregistreerde stromen tussen 7u15 en 9u15. Net zoals blijkt uit de fietstrajectencontrole, lijkt de cirkeltelling aan te tonen dat fietsers niet noodzakelijk de grote, drukke assen willen vermijden waar veel auto's rijden. Zo bleek uit de enquête dat er veel gefietst wordt op wegen als de Waterloosesteenweg, de Kroonlaan, de Louizalaan en de Wetstraat. De resultaten van deze studie lijken deze vaststellingen te bevestigen. De Sainctelettebrug blijkt ook een belangrijke passageplaats; dit blijkt ook een van de eindpunten te zijn van een van de stukken waar volgens de resultaten van de enquête veel gefietst wordt, net zoals op de andere stukken van de Kleine Ring.
Aandeel mannen/vrouwen Het gedeelte mannen en vrouwen ligt dicht bij dit dat opgetekend werd in het kader van het Observatorium 2014; de tellingen die voor deze laatste werden uitgevoerd toonden inderdaad 68,5% mannen en 32,5% vrouwen aan. Total Hommes Femmes Moyenne 7:15-7:45 522 76% 168 24% 690 7:45-8:15 785 63% 453 37% 1238 8:15-8:45 1323 63% 778 37% 2101 8:45-9:15 1267 63% 746 37% 2013 Moyenne 7:15-9:15 3897 64% 2145 36% 6042 Zowel voor mannen als voor vrouwen stellen we een sterk verschil vast vóór en na 8u15. We noteerden echter: - een groter aandeel mannen in het tijdsblok 7u15-7u45; - en iets hoger aandeel vrouwen tussen 8u45 en 9u15. Moyennes Hommes Femmes Moyenne 7:15-7:45 5,07 13% 1,63 8% 6,70 11% 7:45-8:15 7,62 20% 4,40 21% 12,02 20% 8:15-8:45 12,84 34% 7,55 36% 20,40 35% 8:45-9:15 12,30 33% 7,24 35% 19,54 33% Moyenne 7:15-9:15 37,83 100% 20,83 100% 58,66 100% Voor we dieper ingaan op de kruispunten waar het geregistreerde aandeel vrouwen hoger of gelijk was aan 50%, willen we er graag op wijzen dat het in vele gevallen kruispunten betreft waar het totaal aantal fietser lager lag dan 10 op twee uur tijd. Dat geldt ook voor kruispunten waar het aandeel mannen hoger dan 80% of gelijk was aan 80%. Au moins 50% de femmes Carrefour Rue Femmes Total Proportion Carrefour 43 Rue du Transval 1 1 100% Carrefour 58 Rue Van Ostade 2 4 50% Carrefour 90 rue de la Poste 3 6 50% Carrefour 73 Rue Luther 4 8 50% Carrefour 15 Rue Van Elewyck 5 8 63% Carrefour 55 Rue d'oultremont 6 9 67% Carrefour 24 Rue Marie-Henriette 5 10 50% Carrefour 36 Rue Wayenberg 9 15 60% Carrefour 53 Rue des Francs 13 25 52% Carrefour 88 Ch. de Haecht 16 32 50% Carrefour 7 Rue des Tamines 21 34 62% Carrefour 8 Rue du Lycée 23 41 56% Plus de 80% d'hommes Carrefour Rue Hommes Total Proportion Carrefour 12 Rue Faider 1 1 100% Carrefour 94 Rue Liedts 2 2 100% Carrefour 66 Rue de la Princesse 2 2 100% Carrefour 71 Rue Campenhout 4 5 80% Carrefour 65 Rue de la Besace 5 5 100% Carrefour 31 Rue Kerckx 4 5 80% Carrefour 25 Rue de Prague 5 5 100% Carrefour 101 Allée Verte 6 7 86% Carrefour 4 Rue d'irlande 9 11 82% Carrefour 37 Rue Bara 11 12 92% Carrefour 98 Rue Gaucheret 27 27 100% Carrefour 30 Rue Emile Feron 29 36 81% Carrefour 35 Rue de France 22 40 55%
Het blijft echter interessant om op te merken dat meerdere kruispunten waar een hoog aandeel vrouwen werd genoteerd zich op wegen bevinden die parallel lopen met de drukke verkeersassen. De Haachtse Steenweg en de Poststraat omgeven de Koninklijke Ste-Maria-straat, de Lutherstraat loopt evenwijdig met de Leuvensesteenweg, de Lyceumstraat loopt parallel met de Munthofstraat en de Frankenstraat met de Tervurenlaan. We merken echter op dat deze wegen niet opduiken in de lijst waar volgens de telling meer dan 80% van de fietsers mannen zijn: - Koninklijke Ste-Maria-straat: 69% mannen - Leuvensesteenweg: 62% mannen - Munthofstraat: 55% mannen; - Tervurenlaan: 63% mannen. Deze cijfers liggen heel dicht bij het gemiddelde dat in het totaal genoteerd werd voor de tellingsperimeter (64% - 36%) met uitzondering van deze opgetekend voor de Munthofstraat (duidelijk hoger aandeel vrouwen). Wat betreft de kruispunten waar een aanzienlijk hoger aandeel mannen werd geregistreerd, bevinden drie van de vier belangrijkste zich aan de rand van het Zuidstation, waarbij het vierde op de Koninginnelaan ligt, tussen het kanaal en de spoorweg.
WEGING VAN DE METEOROLOGISCHE FACTOR 3 Weersomstandigheden op donderdag 21 mei 2015 Voor de beide teluren golden de volgende weersomstandigheden: - een heldere, open hemel; - temperaturen tussen de 5 C en 12 C; - geen neerslag. Gegevens van de tellers: Wetstraat en Koolmijnenkaai De beide tellers op de openbare weg die ononderbroken werkten tussen 27 maart en 2 juni 2015, stuurden gegevens door die op gelijkaardige wijze evolueerden. We kunnen daaruit dus afleiden dat de weersomstandigheden op deze twee plaatsen een vergelijkbare impact hadden. 3 De daggegevens die we gebruikten zijn beschikbaar op de website www.accuweather.com. De uurgegevens werden op de website www.meteonature.com geraadpleegd.
Temperaturen Aan de hand van de gegevens die doorgestuurd werden door de automatische tellers in de Wetstraat en in de Koolmijnenkaai kunnen we vaststellen dat het aantal fietsers de evolutie van de weersomstandigheden vrij duidelijk volgt wanneer we deze cijfers naast het overzicht van de temperaturen van eind maart tot begin juni leggen. Neerslag
Wanneer we rekening houden met de neerslaggegevens, dan blijkt de impact op het aantal fietsers duidelijk. Deze impact blijkt nog meer te gelden wanneer het dagenlang blijft regenen dan met het oog op de hoeveelheid neerslag die op één dag viel. Voor bepaalde dagen waarop er overvloedige neerslag was, werd een relatief beperkte daling van het aantal fietsers opgetekend, of zelfs een stijging (1 april, 29 mei) terwijl op andere dagen, waarop het minder hard regende (5 en 14 mei) of waarop het zelfs droog was (13 en 27 april) het aantal fietsers sterker daalde. Deze dagen maken over het algemeen deel uit van een regenachtige periode. De neerslag heeft dus een ontradend effect dat zich de volgende dagen laat voelen, en er is dus een zekere stabiele droge periode nodig voor je het aantal fietsers opnieuw ziet stijgen (4 en 6 april, 27 april op de beide plaatsen, 13 april voor de Koolmijnenkaai).
Gecombineerde temperatuur-/neerslaganalyse en focus op de week van 21 mei 2015 Aan de hand van de vergelijkende analyse van de bovenstaande grafieken kan een sterke invloed worden vastgesteld van de regenfactor op een dag. De grootste dalingen in het aantal fietsers werden immers op de regendag zelf of op de daaropvolgende dag vastgesteld (6 april, 14 mei, 2 juni). Donderdag 21 mei valt na een regenperiode en in een periode waarin er stijgende temperaturen worden opgetekend. De volgende dagen blijft het aantal fietsers min of meer stabiel op de twee plaatsen, er is dus geen reden om de telresultaten te corrigeren. Wanneer we rekening houden met de gegevens van maandag 11 mei, die vóór de 21e de hoogste waren van de maand mei, dan stellen we een verschil van iets minder dan 8% vast voor de Koolmijnenkaai en van slechts 2,4% voor de Wetstraat. Voor deze laatste oversteeg het aantal fietsers dat op één dag werd opgetekend slechts één keer de gegevens die op de 11e werden doorgestuurd, met een verschil van 5,6%. Andere vastgestelde factoren De hierboven gepresenteerde grafieken tonen dus allebei een hoge piek op woensdag 22 april. Daarbij merken we op dat er die dag een algemene staking was.
BIJLAGEN Telblad Woordje uitleg Resultaten van de coderingen Dagverslagen van de tellers op de weg