IN MEMORIAM ANTONIUS ANGELUS WEIJNEN (1909 2008) (1)



Vergelijkbare documenten
Antonius Angelus Weijnen 28 december februari 2008

Antonius Angelus Weijnen. 28 december februari 2008

Kaarten in soorten en maten


PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

V Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf

Neem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven.

IN MEMORIAM HENDRIK ENTJES

Het 'handschrift Vermeulen'

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Pieter de Haan. 4 november oktober 2005

IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)


Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

DE HEILIGE GEEST OVERTUIGD VAN RECHTVAARDIGHEID

Verhaal: Jozef en Maria

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

De kaartenbank.indd Sander Pinkse Boekproductie / 15:06 Pag. 3. Nicoline van der Sijs (red.) De Kaartenbank. Over taal en cultuur

Genieten van het echte leven

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

Opening van zondag 19 april Gerda van Leeuwen Thea Peters Carla de Kievid

Archeologie. Dit werkstuk is gemaakt door: Lonneke Surstedt.

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Lesbrief nummer 23 december 2015

Canonvensters Michiel de Ruyter

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

Janusz Korczak. door Renée van Eeken

Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015

Mijnheer de Voorzitter,

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

De betekenis van het Gymnasium voor de leerlingen op onze school. Wat houdt het Gymnasium voor leerlingen in?

Verhaal van verandering

Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk

Vijf redenen waarom dit waar is

De Romeinen. Wie waren de Romeinen?

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid

BIBLIOGRAFIE van Prof. dr. A.A. Weijnen ( )

Struikelblokken op de weg naar restauratie

Maria, de moeder van Jezus

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013

Vragen pas gepromoveerde

Ik heb het gevoel dat ik enorm veel geluk heb gehad om deze mensen te mogen ontmoeten. Zoals ik al zei, ga ik hen nooit vergeten.


Eerste druk, september Tiny Rutten

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

Is Jezus de Enige Weg? Is het christendom de enig ware religie?

IN MEMORIAM JO DAAN JAAP DE ROOIJ

Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn

De analyse van uitspraakverschillen in Nederlandse en Friese taalvariëteiten

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

1Help: faalangst! 1.1 Verkenningen

TANTE BETSIE. Charles & Herman Horsthuis. (Elisabeth Helena Henriëtte Issels) (Arnhem 11 oktober 1885 Haarlem 29 oktober 1943)

Sint-Jozefscollege: studierichtingen 3 de graad ASO

DE FAMILIE VAN LOON 130 _

Academy of Creative and Performing Arts (ACPA)

Dit is een digitale voorbeeldversie van de opdrachten voor de leerlingen. Mail naar voor de originele versie.

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

De dood is dood, leve het leven!

Juridische medewerker

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

In memoriam Prof.dr. Cecile Tavernier-Vereecken

Welkom op de gemeentevergadering! Het onderwerp voor vanavond is: Huwelijk en Echtscheiding

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Beste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk.

Voorbeeldig onderwijs

Jezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24

Jan de Laat OVERSTAG

Negentiende kind van Cornelis.

De haas en de egel. Wilhelm Grimm en Jacob Grimm. bron Wilhelm Grimm en Jacob Grimm, De haas en de egel. Z.n., z.p

De geest is goed, maar het lichaam is versleten tekst PATRICK MEERSHOEK foto s AD NUIS

Vrijheid daar strijd je voor Symposium 21 Mei 2015 Van uur Bredero College Amsterdam

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Latijn: iets voor jou?

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

En vandaag herdenken wij de mensen die voor onze veiligheid de hoogste prijs betaalden.

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

John (Johan Willem Helen)

Bronnenbank Onderwijstheorie Tessa van Helden. Inhoudsopgave Pagina. Bron 1 Design Marcel Wanders. 2. Bron 2 ADHD in de klas. 2

Lesbrief Voorleestekst: Over dertien hectare Vragen: Voorleestekst: Over het thema van de tentoonstelling

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

NIEUWSBRIEF AUGUSTUS 2014

Boekverslag Nederlands De voorspelling door Evert Hartman

INSTITUUT VOOR INTERDISCIPLINAIRE STUDIES bacheloropleiding Bèta-gamma

DOSSIER >>> Wat is een. goede papa? DOSSIER

Gelukkig wie nederig van hart is, voor hen is het koninkrijk. les 4 FOLLOW MENTOR

Hoe het verloren schaap werd gevonden

Taal en Tongval 62,

De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

6 Stefanus gevangengenomen

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Algemene informatie. Beste aanstaande student,

Transcriptie:

TITEL PIET VAN STERKENBURG IN MEMORIAM ANTONIUS ANGELUS WEIJNEN (1909 2008) (1) Toon Weijnen werd geboren op 28 december 1909 in het West-Brabantse dorp Fijnaart als zoon van Petrus Jacobus Franciscus (Piet) Weijnen, afkomstig uit het Zeeuws-Vlaamse Hoofdplaat en Wilhelmina Jacoba Cornelia (Mien) Stoop uit het West-Brabantse Wagenberg. Toon was de oudste uit een gezin van vier kinderen. Zijn vader was hoofdonderwijzer van de katholieke lagere school in Fijnaart. Van hem erfde hij een bewonderenswaardig rechtvaardigheidsgevoel, passie voor het onderwijs en het vermogen om hoofd- van bijzaken te onderscheiden. In 1921 ging Toon naar het gymnasium in Rolduc, de vanouds vermaarde katholieke kostschool voor de gegoede burgerij. In 1927 doet hij er eindexamen gym- (1) Jan Berns, Joep Kruijsen, Fons Moerdijk, Willy Pijnenburg en Jan Stroop waren zo vriendelijk om een eerdere versie van dit levensbericht kritisch te lezen en van commentaar te voorzien. Ook Mira en René Ficq-Weijnen dank ik zeer voor aanvullend materiaal en voor het beschikbaar stellen van bijgaande foto. 1

PIET VAN STERKENBURG nasium α en vervolgens gaat hij, nog geen 18 jaar oud, in Nijmegen Nederlandse taal- en letterkunde studeren. Van Ginneken was dat jaar rector magnificus en, zoals dat blijkbaar in die tijd gewoonte was, was hij aanwezig om de inschrijving persoonlijk te verrichten. Literaire belangstelling gaf de doorslag voor Weijnens keuze. Dat trof, want Van Ginneken, de wetenschappelijke omnivoor, gaf zowel taal- als letterkunde. Hij maakte Weijnen vertrouwd met de fonologie van de Praagse school en leerde hem het vak dialectologie. De visionaire Van Ginneken wilde dat de tweedejaarsstudent Weijnen van lood dialectologisch goud zou maken en gaf hem de opdracht om elke week een Nederlandse dialectkaart te tekenen waarover hij, Van Ginneken, dan de daaropvolgende week college gaf. Men zou kunnen denken dat Van Ginneken Weijnen trakteerde op een dijkbreuk aan creativiteit. Niets is minder waar. De open kaarten die Van Ginneken al had laten tekenen van het materiaal van de enquêtes van Kern en Te Winkel, moest Weijnen aangevuld met de antwoorden op de enquête van Willems, tot isoglossenkaarten maken. Er zijn uitdagender opdrachten. Als dialectoloog is Van Ginneken vooral stimulerend geweest voor zijn leerlingen door in 1932 samen met Overdiep het tijdschrift Onze Taaltuin op te richten en hun een eigen dialectologisch forum te bieden. Veel van Weijnens eerste artikelen vinden we dan ook in dat tijdschrift. Ik denk daarbij aan de taalkaarten van mispel, melk en karnemelk, boerenslobkous en sajet. Allemaal uit 1936. Maar, er zijn er zo veel meer. Omdat emoties de blikopener zijn van het geheugen stonden de felle ritmiek en het revolutionaire elan waarmee Van Ginneken ten kruistocht trok tegen de alfabetische ordening van het dialectwoordenboek, die hij als buitengewoon onpraktisch en onnatuurlijk ervoer, Weijnen ook op hoge leeftijd nog helder voor de geest. Hij vertelde bij een goed glas wijn met graagte dat Van Ginneken een groot bewonderaar was van de woordveldtheorie van Jost Trier en daardoor een absolute voorkeur had voor een ideologische ordening. Die voorkeuren van Van Ginneken heeft Weijnen later geadopteerd en voortvarend aan de praktijk getoetst, zoals we verderop zullen zien. In 1933 kreeg Weijnen de eerste gouden erepenning die aan de Nijmeegse universiteit werd uitgereikt, voor zijn inzending op een uitgeschreven prijsvraag, getiteld: Een dialectgeographisch onderzoek naar de grens en eenige der be- 2

IN MEMORIAM ANTONIUS ANGELUS WEIJNEN langrijkste verschillen tusschen het West- en Oost Noordbrabantsch dialect. Op 9 maart 1934 legde hij zijn doctoraal Nederlands cum laude af en hij verwierf tegelijk de lesbevoegdheid geschiedenis. Het was crisistijd en van een betrekking was absoluut geen sprake. Uitkeringen bestonden evenmin. Hij vertrok uit Nijmegen, keerde terug naar Fijnaart, om vandaar zijn veldonderzoek in Noord- Brabant uit te breiden en aan zijn proefschrift te werken. Vele vragenlijsten zond hij rond via Brabantia Nostra. Hij was ongeveer anderhalf jaar werkloos alvorens hij per 1 september 1935 aan zowel het Gertrudis- als het Norbertuslyceum in Roosendaal werd benoemd als leraar Nederlands en geschiedenis. Bij de voorbereidingen aan zijn proefschrift kon Weijnen zonder de hete adem van Van Ginneken in zijn nek, zijn weg zelfstandig zoeken en vinden. Dat veranderde evenwel volledig toen het proefschrift gereed was. Van Ginneken was zeer teleurgesteld omdat hij er niets in terugvond van zijn substraattheorieën over Baltismen en Slavismen. Weijnen had over die theorie niets positiefs te melden en sprak er daarom alleen in een voetnoot over. Die teleurstelling ging volgens hem zelfs zo ver dat zijn leermeester een nauwelijks verholen dreigement uitte: Om je cum laude te redden, spreken we af dat je er helemaal niets over schrijft. Op 8 juli 1937 verdedigde hij bij Van Ginneken zijn proefschrift: Onderzoek naar de dialectgrenzen in Noord-Brabant, in aansluiting aan geographie, geschiedenis en volksleven. Weijnen ontwierp in dit werk aan de hand van beschikbare kaarten een dialectindeling en gaf een verklaring voor de oorzaken van die grenzen, die hij projecteerde tegen een geografische, ethnologische en cultuur-historische achtergrond. Nog geen maand na de verdediging, op 3 augustus 1937, trad de jonge doctor zonder het verdiende cum laude in het huwelijk met Maria Hoefnagels afkomstig uit het Oost-Brabantse Asten en een zusje van een van zijn kostschoolvrienden. In hetzelfde jaar kreeg Weijnen een volledige aanstelling in Roosendaal en in 1941 werd hij conrector van het Norbertuslyceum. In de jaren die volgen, kwam een stroom van publicaties op gang. Het lerarenbestaan blijkt geen beletsel voor de beoefening van de wetenschap. Ik volsta hier met het noemen van De Nederlandse Dialecten 1941. 3

PIET VAN STERKENBURG In juli 1942 werd hij door de bezetter in gijzeling genomen. Vijf maanden en vijf dagen zat hij vast in het grootseminarie van het bisdom Den Bosch in Haaren. Volgens Weijnen genoten de gijzelaars een grote vrijheid en kregen ze de kans om vanaf de eerste dag pakketten en boeken van buiten te laten komen. Alles wat hij toen via die weg kon bereiken, heeft hij geëxcerpeerd met de bedoeling een overzicht van de fonologische systemen van de dialecten van Nederland te schrijven. Dat boek is er nooit gekomen. Wel is een belangrijk deel van die uittreksels gebruikt voor zijn Vergelijkende Klankleer van de Nederlandse dialecten. In Haaren beredeneerde en tekende hij ook het fonologische systeem van het dialect van Achthuizen. Daar ook ontwierp hij, overigens totaal anders dan Van Ginneken voor ogen stond, met laboratoriumachtige efficiëntie zijn plan om dialectwoordenboeken niet meer alfabetisch te ordenen, maar naar het gebruik. Het was zijn stellige overtuiging dat een dergelijke ordening veel zou verraden van de denkwereld van de mensen. In 1945, Weijnen is dan juist benoemd tot rector van het Norbertuslyceum in Roosendaal, overlijdt plotseling Jacques van Ginneken en komt diens leerstoel in Nijmegen vrij. Niet Weijnen, die erop voorbereid was, maar de filoloog Leo Michels wordt geheel tegen de verwachting zijn opvolger. De jonge Nijmeegse universiteit, bang voor haar eigen reputatie, was te huiverig om een leerling van Van Ginneken, de exponent van gewaagde, avontuurlijke wetenschap, op diens stoel aan te stellen. Eind 1945 was Toon Weijnen uitgenodigd om dialectologie te doceren in Tilburg. Het was de opmaat voor zijn benoeming in 1946 als vast docent Nederlands aan de Rooms Katholieke Leergangen aldaar. In feite volgde hij er de naar Nijmegen vertrokken Michels op. Een groot aantal onderwijsboeken van zijn hand verschijnen nu. Ik noem De kunst van het vertalen. Beginselleer 1946, Wezen en waarde van het dialect 1948, Tweetaligheid 1949 en Zeventiende-eeuwse taal 1952. Wetenschappelijk werken als Dialectatlas van Noord-Brabant in de Reeks Nederlandse dialectatlassen (RND) 1952 en De dialecten van Noord-Brabant 1952 zagen toen eveneens het licht. De Gentse dialectoloog Blancquaert had Weijnen al voor WO II de eervolle uitnodiging bezorgd om het West-Brabants in diens RND voor zijn rekening te nemen. De oorlog zette dit werk op een laag pitje, maar na het einde daarvan ging Weijnen met nieuwe energie aan de slag. Naar eigen zeggen waren vooral de Zuid-Hollandse dialecten een uitdaging. 4

IN MEMORIAM ANTONIUS ANGELUS WEIJNEN Uit piëteit voor zijn leermeester - het werk zou anders wellicht nooit in druk zijn verschenen - bezorgde Weijnen in 1954 de grammatica, fonologie en klankleer van de dialecten van Marken, Volendam en Monnnikendam in deel 1 van de Drie Waterlandse dialecten. Zelf sprak hij in dit verband van haastwerk. Wat hier ook zeker met nadruk genoemd moet worden, is zijn Taalgeografie en interne taalkunde van 1951. Nergens belijdt hij het structuralisme sterker dan in die publicatie. Wanneer door klankwettige ontwikkeling, analogie, ontlening of anderszins homonymie dreigt te ontstaan, spelen zich taaltherapeutische processen af van verschillende aard: woordovergang, woordontstaan, onklankwettigheid enz. Met voorbeelden van het verspreidingsgebied van schoer bui en schoer schouder en schuur en melk, mulk, romme laat hij het dodelijk karakter van de werkzaamheid van de factor homonymie zien. In 1993 noemde hijzelf dit een van zijn beste publicaties. In dezelfde tijd besloot Weijnen zijn brochure over heemtaalkunde om te werken tot een handboek over Nederlandse dialecten. Aanvankelijk dacht hij eraan dit handboek samen met de Leidse hoogleraar dialectologie, G.G. Kloeke, te schrijven. Die gedachte liet hij varen omdat hij ervan overtuigd was dat hij de onderneming wel in zijn eentje kon klaren. In zijn Tilburgse tijd realiseert hij vervolgens het standaardwerk dat zijn naam als dialectoloog definitief zal vestigen: Nederlandse Dialectkunde. In 1958 verscheen de eerste en in 1966 de tweede vermeerderde druk. Het is een schitterende synthese waarin alles wat er toen bekend was over de Nederlandse dialectologie is samengebracht. Vol beslissende taalkaarten ook, met als hoogtepunt kaart 33, de overzichtskaart met isoglossen van de Nederlandse dialecten. Belangrijk is ook het hoofdstuk over methodologie, waarin de beginselen van de taalgeografische methode breed worden uitgesponnen en waar men kan leren wat het kaartbeeld bijdraagt aan de woordgeschiedenis en etymologie en waar men tevens kan zien hoe kaarten de chronologische ontwikkelingen in de historische grammatica illustreren. Per 1 september 1958 werd Weijnen als in een prachtige finale dan toch benoemd tot gewoon hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, als opvolger van L. C. Michels, met als leeropdracht: Nederlandse en Indogermaanse taalkunde, in 1965 uitgebreid met: Dialect- en naamkunde. Vanaf 1973 wordt die opdracht vervolgens een soort alchemistische mengeling van: Algemene, interlinguale en Nederlandse dialectkunde, alsmede de vergelijkende Indo-europese taalwetenschap. 5

PIET VAN STERKENBURG Voor het juiste inzicht in de cultuurtaal is de kennis der dialecten onontbeerlijk. Zo ongeveer begon Weijnen op 10 oktober 1958 zijn oratie, getiteld: De oriëntatie van de dialectstudie. Hij laat aan de hand van vele voorbeelden zien wat de betekenis is van de dialectologie en schetst het wezen van haar verschijningsvormen. Hij doet zich opnieuw kennen als een overtuigd aanhanger van het structuralisme: Als er echter één terrein is waar de vorm van het kaartbeeld tot zekerheid van verklaring leidt, is het het structuralisme, om maar eens een willekeurig citaat te kiezen. De eerste tien jaar van zijn hoogleraarschap beoefende hij in een bijna rimpelloze universitaire samenleving. Het waren jaren waarin hij zijn wetenschappelijke programma ontwikkelde, in werking stelde, tot wasdom bracht en consolideerde. Weijnen startte begin jaren zestig zijn Woordenboek van de Brabantse Dialecten (WBD), snel gevolgd door het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD) en verleende onderdak en stabiliteit aan die wetenschappelijke projecten in de door hem opgerichte Nijmeegse Centrale voor Dialect- en Naamkunde (NCDN). Hij wist Jan van Bakel te verbinden aan het WBD en Piet Tummers, de naamkundige, aan het WLD. Met zijn sociale intelligentie wist hij de curatoren van de Nijmeegse alma mater te bewegen geld voor de woordenboeken ter beschikking te stellen en ook in de subsidievijvers van ZWO/NWO toonde hij zich een bekwaam visser. Door die extra financiële middelen was hij in staat om de betere studenten te selecteren voor een student-assistentschap bij de woordenboeken. Samen met Toon Hagen begon hij in 1967 ook aan de ontwikkeling van een kaart voor de Atlas Linguarum Europae om daarmee de hypothese van de substraattheorie te kunnen bewijzen. Als we 1967 schrijven, mag ook zijn omvangrijke studie naar de Leenwoorden uit de Latinitas, stratigrafisch beschouwd niet onvermeld blijven. Het verspreidingsgebied van de verschillende heteroniemen van een bepaald concept probeert Weijnen met behulp van ondermeer het kaartbeeld en de zaakgeschiedenis te verklaren. Blijven benamingen op de kaart beperkt tot Limburg (pepel vlinder, vuur bunzing ) dan gaat het, zo betoogt hij, om een echt Romeins leenwoord. Romaanse leenwoorden kiezen zo goed als altijd de zuidwestelijke invalspoort. Hij wijst op freze aardbei en kachel veulen. 6

IN MEMORIAM ANTONIUS ANGELUS WEIJNEN De democratiseringsgolf van eind jaren zestig verstoorde in Nijmegen de wetenschappelijke idylle bruusk. In 1970 draagt Weijnen de moderne taalkunde over aan Emiel Nuytens en in 1973 neemt hij afscheid van het Instituut Nederlands en wordt hij benoemd tot hoogleraar algemene, interlinguale en Nederlandse dialectkunde. Tevens wordt zijn instituut, de NCDN, onafhankelijk. De beslissing viel hem niet gemakkelijk, want afscheid van de sectie Nederlands betekende ook afscheid van de jaarlijkse instroom van eerstejaars neerlandici die hij vertrouwd kon maken met het vak. Nuytens en de overige leden van de sectie kwamen aan dat bezwaar tegemoet door hem uit te nodigen colleges over Nederlandse dialecten te blijven geven binnen het curriculum Nederlands. Dat heeft hij gedaan tot aan zijn emeritaat in februari 1980. Toon Hagen volgde hem op en zette zijn projecten met grote toewijding voort. Vruchten van Weijnens pen uit de periode van zijn hoogleraarschap zijn naast de woordenboeken en de atlas: Het Schema van de klankwetten 1968; De oorzaken in de taalgeschiedenis 1971 en Schets van de geschiedenis van de Nederlandse syntaxis 1971; Het Algemeen beschaafd Nederlands historisch beschouwd 1974 en in 1978 Outlines for an interlingual European Dialectology. In 1989 overlijdt zijn echtgenote. Door dat verlies lijkt Weijnen een poosje gedesoriënteerd, bijna ontheemd zelfs, maar hij hervindt binnen een jaar zijn veerkracht en legt zichzelf weer het oude werkritme op. De resultaten zijn indrukwekkend: Vergelijkende klankleer van de Nederlandse dialecten 1991; met dochter Mira Ziektenamen in de Nederlandse dialecten 1994; Etymologisch dialectwoordenboek 1996; tweede vermeerderde druk in 2003; Oude woordlagen in de zuidelijk-centrale dialecten 1999 en Woordvorming in de Noordoostnederlandse dialecten 2001. Door deze studies probeert hij met succes de zorg die hem al verscheidene jaren voor de dialectologie vervult weg te nemen. Hij was immers in 1980 in zijn afscheidscollege Verklaren van dialectverschijnselen nog zeer beducht voor de verwaarlozing van de etymologie. Joep Kruijsen, zijn leerling en zeer toegewijde huisvriend, schrijft over de laatste jaren: Pas op zeer hoge leeftijd gaat het wat minder goed met zijn gezondheid. Zijn ogen laten hem in de steek, hij kan nog amper lezen en het alleen-zijn begint hem, op zijn zevenennegentigste, zwaar te wegen. In het najaar van 2007 verhuist hij van zijn vertrouwde woning aan de Merellaan in Malden naar het zorgcentrum Malderburch, een hanenschree verder. De nadagen van zijn laatste winter zien 7

PIET VAN STERKENBURG hem zienderogen achteruit gaan. Op 9 februari 2008 overlijdt hij. Weijnen kon goed luisteren, oordeelde niet snel en veroordeelde nog minder. Hij was wel wat tegenwoordig een bijtertje heet. Als hij zich eenmaal ergens in vastgebeten had, bijvoorbeeld in de Atlas Linguarum Europae, liet hij dat niet meer los. Hij kon bovendien uitstekend het kaf van het koren scheiden en wist zich daardoor omringd door mensen met talenten. Een emotionele man was hij ook, zoals zo vaak bleek als hij over overleden vrienden uit het kamp in Haaren vertelde of als hij zijn overleden vrouw tot onderwerp maakte van het gesprek. Hij kon heel streng zijn en afwijzen wat niet aan zijn normen voldeed. Bovendien huldigde hij het standpunt dat iedereen op de schouders van het voorgeslacht staat. Het maakte hem sympathiek en waarschijnlijk is dat de reden dat hij tot aan zijn dood toe met de grootst mogelijke toewijding over zijn leermeester Van Ginneken gesproken heeft. In 1996 beëindigde hij zijn Herinneringen aan Jacques aldus: Mijnheer de voorzitter, dames en heren, ik had geen andere leermeester willen hebben. Sacrosanct was Toon Weijnen natuurlijk niet. Hij was behept met een charmante ijdelheid en waar hij ook kwam, als laatste in een rij kwam je hem nooit tegen. Naast een beminnelijk mens was Weijnen een uitstekend organisator. Die organisatorische talenten gebruikte hij bij de opzet van nieuwe projecten. Hij ontwierp de wetenschappelijke concepten, de structuur en de organisatie ervan, hij ontwierp de vragenlijsten en hij selecteerde zelf zijn mensen. Vervolgens nam hij die mensen voor zich in, maakte ze tot bondgenoot en dirigeerde veel uitvoerend werk naar hun bureaus. Maar, hij begint niet alleen aan projecten, hij rondt ze ook af. Het WBD, gestart in 1960, wordt afgerond in 2005; het WLD, eveneens uit 1960, bereikt zijn voltooiing in 2008. Hij streeft niet alleen naar een eigen autonoom instituut, hij brengt het ook tot stand. We zagen het hierboven. Hij bestudeert het taalhistorisch-comparatisme niet alleen, hij weet ook de dialectologie die nog niet als zelfstandige wetenschap bestond toen hij ging studeren, binnen dat paradigma en binnen het structuralisme te organiseren en verzelfstandigen. En strategisch als hij is, kijkt hij ook in de keuken van instellingen waarvoor hij bestuurlijke verantwoordelijkheid heeft genomen, zoals van het Meertensinstituut en het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) te Leiden. Voor ieder begrotingsoverschot daar weet Weijnen nog wel een areaal-linguïstische bestemming. 8

IN MEMORIAM ANTONIUS ANGELUS WEIJNEN Didactisch zeer geslaagd was vooral zijn vermogen om de abstracte klankwetten concreet te maken door zijn studenten bij elke wet minstens vijf voorbeelden te laten leren. Waar hij vanaf het eerste college ook op hamerde was het wetenschappelijk verantwoording afleggen van wat je van anderen gebruikte. Als promotor liet hij je na het vastleggen van het onderwerp en de eerste bespreking over de opzet van het onderzoek vrij, tenzij de promovendus zelf behoefte had aan ruggespraak. Ik noem hem zonder aarzeling inspirerend en stimulerend. In totaal heeft hij in Nijmegen 19 proefschriften van een zeer grote diversiteit tot een goed einde begeleid. Opmerkelijk in dat verband is overigens dat alle 19 promoti mannen zijn. En dan ten slotte de wetenschapper Weijnen. Nieuwe theorieën heeft hij niet ontwikkeld. Hij had de structuralistische opvattingen van de Praagse school en Trubetzkoy geleerd van Van Ginneken en hij heeft zich in dat paradigma altijd thuis gevoeld. We zagen dat hierboven al. Weijnen was geen dweper en wist de grens tussen waan en waarheid messcherp te trekken. Bovendien was hij een meester in het revitaliseren van de kansrijke onderdelen van Van Ginnekens erfenis. Hij was een wetenschappelijke bruggenbouwer, maakte van de dialectologie een zelfstandige wetenschap, voelde zich uitgedaagd door het interlinguale onderzoek, verbond de theoretische taalkunde met de variatielinguïstiek, toetste de bruikbaarheid van het begrippensysteem van Von Wartburg en Baldinger op bruikbaarheid voor zijn systematische woordenboeken en bouwde in de Atlas Linguarum Europae voort aan de bevestiging of ontkenning van de hypothese van het substraat. Een echte vernieuwing van Weijnen is de indelingskaart van de Nederlandse dialecten op grond van het dialectbewustzijn van de dialectspreker zelf, de zogeheten pijltjesmethode. Toon Weijnen was een gedisciplineerde, snelle, misschien soms een iets te gehaaste wetenschapper met een fenomenaal geheugen. Die eigenschappen stelden hem in staat om standaardwerken samen te stellen waarin alles staat wat er op dat moment van zijn vak bekend was en die zo gezaghebbend werden dat we ze nog steeds gebruiken. Weijnen was actief in vele commissies en besturen buiten Nijmegen. Wij noemen hier slechts zijn plaats in de redactie vanaf de oprichting in 1949 van het tijdschrift Taal en Tongval. Tientallen artikelen en boekbesprekingen droeg hij bij aan dat vakblad. In nummer 1 verschenen zijn eerste bijdragen (Een miskend 9

PIET VAN STERKENBURG ingvaeonisme en De namen van de kruisbes in Noord-Brabant); in nummer 53 uit 2001, staat zijn laatste: Etymologische invallen. Hij was voorzitter van de dialectencommissie van de KNAW en lid van de Naamkundecommissie van de KNAW. Verder werd hij onderscheiden met de Vergulde Klomp van de Brabantse en de Veldekepries van de Limburgse dialectverenigingen. De Zeeuwsche Vereeniging voor Dialectonderzoek benoemde hem in 2004 tot erelid. En bij gelegenheid van zijn zestigste, vijfenzestigste, zeventigste, tachtigste en negentigste verjaardag werden hem feestbundels door vrienden, vakgenoten en leerlingen aangeboden. Op donderdag 14 februari 2008 begeleidden naast de familie veel vrienden en collegae Toon Weijnen, de nestor en de belichaming van de Nederlandse dialectologie, naar het kerkhof van de Heilig-Land-Stichting. Hij heeft velen geïnspireerd, hij was voortdurend beschikbaar voor allen met wie hij vriendschap sloot en hij was rechtvaardig en integer: een vir justus, zoals zijn vader hem had voorgeleefd. Bibliografie JOOSTEN, JOS (1998): Lijnen en breuken. Een kleine historische beschouwing over het Nijmeegs Instituut Nederlands. Nijmegen. KRUIJSEN, JOEP (2008): Bibliografie Prof. Dr. A.A. Weijnen, in: Jaarboek Veldeke 2007. KRUIJSEN, JOEP (2008): Levensbericht van Antonius Angelus Weijnen, www.ru.nl/dialect. PAARDEKOOPER, P.C. (1993): Interview met professor Toon Weijnen. Ongepubliceerd. Instituut voor Nederlandse Lexicologie. STERKENBURG, PIET VAN (2009): Levensbericht Antonius Angelus Weijnen, in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 2007-2008. Leiden Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. WEIJNEN, A. (1996): Herinneringen aan Jacques, in: Ad Foolen, Jan Noordegraaf (Eds.), De taal is kennis van de ziel. Opstellen over Jac. Van Ginneken (1877-1945). Münster, Nodus Publikationen, 35-50. 10