JAARVERSLAG 2009 Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Strafinrichting Merksplas Sara Buelens Beleidsmedewerker Vlaamse Overheid In samenwerking met: Justitieel Welzijnswerk Turnhout Koen Deblonde Guy Dens Peggy Pittoors Onderwijscoördinator vanuit het consortium De Rank Iris Verellen VDAB Turnhout Lief Geerinckx De Rode Antraciet Jan Dens Natalie Haeseldonckx t Zwart Goor Paul Maes Suggnomè Dirk Dufraing Bibliotheek Turnhout Gevangenisdirectie Coördinator-psycholoog Zorgteam strafinrichting Joachim De Ridder 1
INHOUDSTABEL JAARVERSLAG INHOUDSTABEL - VOORWOORD - INLEIDING - HOOFDSTUK I: Situering van de gevangenis - HOOFDSTUK II: Sleutelfuncties voor de coördinatie en uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod - HOOFDSTUK III: uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) 1. Welzijn 1.1.Activiteiten i.k.v. psychische of persoonlijke levenssfeer 1.2.Activiteiten i.k.v. relationele levenssfeer 1.2.1. Gezinsrelaties 1.2.2. Relatie dader slachtoffer 1.3.Andere 2. Gezondheid 2.1.Activiteiten personen met een handicap 2.2.Activiteiten i.k.v. psychische problemen 2.3.Andere 3. Onderwijs 3.1.Basiseducatie 3.2.Centra voor volwassenenonderwijs 3.3.Hoger beroepsonderwijs 3.4.Afstandsonderwijs 4. Werk 4.1.Basisdienstverlening 4.2.Activiteiten en vorming i.k.v. tewerkstellingstraject 4.3.Beroepsopleidingen 5. Cultuur 5.1.Culturele activiteiten 5.1.1. muzikale activiteiten 5.1.2. creatieve activiteiten 5.1.3. ontspannende activiteiten 5.1.4. bibliotheek 5.2.Sociaal-culturele vormingen 5.2.1. persoonsgebonden vormingen 2
5.2.2. vormingen rond interactie 6. Sport 6.1.Groepssporten 6.2.Individuele sporten 6.3.Andere 7. Andere 8. Financieel overzicht - HOOFDSTUK IV: profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod (strategie 2) - HOOFDSTUK V: ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen (strategie 3) 1. Actoren betrokken bij de organisatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod 1.1.Beleidsniveau 1.2.Intermediair niveau 1.3.Operationeel niveau 2. Overlegstructuren hulp- en dienstverlening HOOFDSTUK VI: verkrijgen vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse Gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving (strategie 4) - HOOFDSTUK VII: ontwikkelen en implementeren van een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid (strategie 5) - HOOFDSTUK VIII: algemene conclusie - BIJLAGEN 1. Activiteitenfiches 2. Financieel rapport 3. Organogrammen en werkgroepen 3
VOORWOORD In dit jaarverslag kan je de inspanningen van het afgelopen werkjaar terugvinden. Niet alleen jarenlange verworvenheden komen aan bod, maar ook nieuwe realisaties en initiatieven. De uitdaging blijft om het aanbod op een goede manier af te stemmen op de wisselende doelgroepen. Bij het neerschrijven en het reflecteren na een jaar worden de verschillende inspanningen en resultaten op een rijtje gezet en geëxpliciteerd. Door de wissels van beleidsmedewerkers de laatste twee jaar, was het een beetje uitvissen hoe het de laatste maanden allemaal zijn beloop is gegaan. Sinds september 2009 ben ik fulltime gestart als beleidsmedewerker in de strafinrichting Merksplas. Dit jaarverslag is misschien niet volledig, maar wat we er zeker uit kunnen halen, is inspiratie voor het nieuwe werkjaar. Bedankt voor de samenwerking en de bijdrage voor dit jaarverslag! Sara Buelens Beleidsmedewerker Vlaamse Overheid 4
INLEIDING In 2002 ging in 5 Vlaamse gevangenissen de implementatie van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van start. Eind 2007 is dit plan in werking in de gevangenissen in Vlaanderen van Merksplas, Hoogstraten, Wortel, Turnhout, Antwerpen, Brugge, Hasselt en Gent. Centraal bij de uitvoering van dit plan staat de missie van de Vlaamse Gemeenschap: De Vlaamse Gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving. Deze missie vertaalt zich in 5 strategische doelstellingen: 1. Uitbouwen van een kwalitatief aanbod 2. Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod 3. Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen 4. Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse Gemeenschap en bij de stakeholders: Gevangenisdirecties, Justitie en samenleving 5. Ontwikkelen en implementeren van een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid De uitbouw van een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening voor gedetineerden stoelt op een optimale samenwerking. Zowel op bovenlokaal niveau als in de lokale gevangenis zijn structuren uitgebouwd ter bevordering van de samenwerking tussen de verschillende Vlaamse partners en van de samenwerking met Justitie. De wisselwerking tussen het bovenlokale niveau en de lokale gevangenissen is onlosmakelijk verbonden aan een optimale samenwerking en bijgevolg de uitbouw van een kwaliteitsvol aanbod voor de gedetineerden. Dit rapport richt zich op de lokale ontwikkelingen op vlak van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het rapport kwam tot stand door de inspanningen van de Vlaamse partners aanwezig in de gevangenissen en werd gecoördineerd door de beleidsmedewerker van elke gevangenis. De relatie tot het bovenlokale niveau krijgt hier ook een plaats. Ieder hoofdstuk stemt overeen met één van de 5 strategieën van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Naast het omschrijvende hoofdstuk wordt ook steeds een reflectie weergegeven van de gerealiseerde initiatieven. Op basis van deze actuele situatie en de reflectie worden tevens aandachtspunten geformuleerd naar de toekomst toe. De samenwerking, wisselwerking en inspanningen van alle Vlaamse actoren om tot een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening aan gedetineerden komen door dit stramien het best tot hun recht. Voordat we dieper ingaan op de wijze waarop de 5 strategieën in de praktijk hun invulling krijgen, besteden we extra aandacht aan de sleutelfuncties die een centrale rol in de coördinatie en de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod. 5
HOOFDSTUK I: Situering van de gevangenis De gevangenis van Merksplas bestaat uit twee onderdelen: een strafinrichting voor veroordeelde gedetineerden en een Inrichting voor Sociaal Verweer voor geïnterneerden. Er werken 540 personeelsleden vanuit Justitie in de strafinrichting. Het bouwjaar van de strafinrichting is 1825 en was oorspronkelijk een toevluchtsoord voor bedelaars. De gevangenis is onderverdeeld in verschillende paviljoenen met individuele cellen en kamers van 2, 3 en 4 personen. Daarnaast zijn er nog diverse zalen en kamers in de verzorgingsafdeling en de psychiatrische annex. Vandaag verblijven er ongeveer 670 gedetineerden in de gevangenis, ca. 392 veroordeelden en 286 geïnterneerden en enkele beklaagden. De gedetineerdenpopulatie bestaat uitsluitend uit mannen. De maximum capaciteit bedraagt 674 gedetineerden. De doelgroep is heel heterogeen samengesteld en ook permanent aan evoluties onderhevig. Globaal kan evenwel gesteld worden dat zich onder de veroordeelden een groot aantal vreemdelingen bevinden. De populatie is ook jong. Bij de geïnterneerden kunnen grote groepen onderscheiden worden: mentaal gehandicapten, geïnterneerden met een psychiatrische stoornis en personen met een persoonlijkheidsproblematiek. Een aantal geïnterneerden kunnen onder één groep gebracht worden. Vaak lijdt een geïnterneerde aan meerdere problematieken, zodat hij niet onder één noemer geplaatst kan worden. In tegenstelling tot de veroordeelden is bij deze groep een overgewicht aan autochtone Belgen op te tekenen. De gemiddelde leeftijd van de geïnterneerden ligt ook een stuk hoger dan bij de veroordeelden. In het streven naar een kwaliteitsvol hulp- en dienstverleningsaanbod is de infrastructuur van de inrichting een belangrijk gegeven. Er zijn eerst en vooral gebouwen uit het begin van de 19 de eeuw. Deze zijn niet aangepast aan de huidige noden (geen/onvoldoende ruimten voor lessen, vormingen, activiteiten, etc) en niet voorzien op de actuele veiligheidsvereisten. Ook is het belangrijk te weten dat de verschillende afdelingen verspreid liggen over een groot domein. Wanneer de gedetineerden zich binnen de gevangenis verplaatsen, dienen zij steeds vergezeld te zijn van een bewakend personeelslid. Het is belangrijk om dit voortdurend mee in rekening te brengen bij de uitbouw van de hulp en dienstverlening. Aan de penitentiaire inrichting zijn diverse werkhuizen verbonden. Overdag gaan werken wordt door het gevangenisbeleid sterk gestimuleerd. De gedetineerden hebben de mogelijkheid om overdag ook deel te nemen aan het onderwijs- en vormingsaanbod. De combinatie maken van werk en onderwijs/vorming is voor de gedetineerden niet altijd evident. Omwille van de gevangenisarbeid wordt het ontspannings- en sportaanbod in de avonduren voorzien. Op 5 juni 2009 werd in de penitentiaire inrichting van Merksplas de nieuwe afdeling voor beveiligde zorg De Haven officieel ingehuldigd. Het gebouw biedt plaats aan 60 geïnterneerden met een verstandelijke handicap. Het nieuwe gebouw is een afdeling waar het principe van beveiligde zorg centraal staat. Het is de bedoeling om verzorging en rust aan te bieden aan kwetsbare bewoners in een veilige omgeving en tevens een perspectief te bieden op persoonlijke ontplooiing en ontwikkeling. Het gebouw werd zo geconstrueerd dat er een leefklimaat kan worden gecreëerd voor deze doelgroep, dat rekening houdt met de noden en behoeften van de doelgroep én de veiligheid. 6
Voor de dagelijkse werking werken de FOD Justitie en het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Het zorgteam, het bewakend kader en hulpverleners van t Zwart Goor zijn de sleutelfiguren in De Haven voor het aanbieden van basale zorg. t Zwart Goor heeft als expertise het begeleiden van mensen met een verstandelijke beperking. Zij zijn in 2002 gestart op paviljoen F met 2 begeleiders voor 60 personen. Hun eerste opdracht bestond uit het verbeteren van de levensomstandigheden en een leefklimaat aanbieden. Geleidelijk aan is het aantal begeleiders gestegen naar 6 personen. 7
HOOFDSTUK II: Sleutelfuncties voor de coördinatie en uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod Voor de beleidsmatige aansturing, coördinatie en opvolging van de uitvoering van het strategisch plan op het niveau van de gevangenis, staat de beleidsmedewerker (1 VTE vanuit Vlaamse Overheid) in voor de werking van het Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening ( PMD). In Merksplas bestaat dit uit een aansturing van de werkgroepen, het directieoverleg en het kernteam. Het beleid van de hulp- en dienstverlening wordt gerealiseerd in de PMD-werkgroepen. In Merksplas zijn er 6 werkgroepen ( zie bijlage 3) die driemaandelijks samenkomen en waar alle deelterreinen vertegenwoordigd zijn. Thema s worden gedeeltelijk voorbereid door het kernteam. Indien een deeldomein specifieke aandacht vereist wordt een ad hoc werkgroep opgericht. De beleidsmedewerker is geïntegreerd in het directieteam van de gevangenis. Zij is tevens vertegenwoordigd in 2 werkgroepen die getrokken worden door gevangenisdirectie, namelijk de werkgroep herstel en de stuurgroep drugs. Daarnaast zetelt zij ook in de stuurgroep voor geïnterneerden, die uitgaat van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). De organisatieopdracht van Justitieel Welzijnswerk (2 VTE) kan als volgt geformuleerd worden: een bijzondere aandacht ontwikkelen voor de praktische, inhoudelijke, technische en organisatorische consequenties van de uitvoering van het hulp- en dienstverleningsaanbod van het PMD in de gevangenis. De werking van de organisatieondersteuner wordt ondersteund door een stappenplan activiteiten, dat regelmatig geoptimaliseerd en bijgestuurd wordt. De organisatieondersteuner wordt tevens bijgestaan door een vormingsagent die instaat voor de bijzondere afstemming met het gevangenispersoneel op de werkvloer. De organisatorische ondersteuning vindt een voldoende evenwicht tussen praktische administratie, beleidsmatige voorbereiding, nieuwe contacten zoeken voor aanbod, contact en opvolging van cursussen en deelnemers,. In 2009 is een nieuwe organisatieondersteuner aangeworven. In het najaar werd een vervanging gezocht voor een andere organisatieondersteuner, die tijdskrediet opnam. Het volume van het aantal dienstverlenende activiteiten is gestegen in vergelijking met het aantal in 2008 1. Toch probeert men te zoeken naar efficiënte werkwijzen om te kunnen garanderen dat de hulp- en dienstverlening gerealiseerd wordt. Om de gedetineerden wegwijs te maken in en te motiveren voor het aanbod van hulp- en dienstverlening werd in individuele trajectbegeleiding en -opvolging (5.5 VTE bij Justitieel Welzijnswerk) voorzien. De trajectbegeleiders (TB ers) stellen elke gedetineerde in de gelegenheid zijn vragen, problemen en verwachtingen m.b.t. zichzelf en zijn toekomst en m.b.t. de consequenties, de beleving en de invulling van zijn detentie en zijn reclassering te verduidelijken. In Merksplas is het niet haalbaar om een pro-actief onthaal te organiseren met een individueel gesprek. In 2009 heeft dit deels te maken met een personeelsverloop van het team. Alle gedetineerden krijgen een brief met informatie over het aanbod trajectbegeleiding, waar ze op kunnen intekenen. In 2009 is TB er in geslaagd om bijna het gehele jaar alle gedetineerden met een voorwaardelijke invrijheidsstelling (VI) onder de drie jaar een proactief gesprek aan te bieden. De vaststelling was dat het een positief effect heeft voor deze groep. Een terugkerend knelpunt is het tekort aan infrastructuur (lokalen) voor trajectbegeleiders. 1 Zie jaarverslag CAW De Kempen 2009 8
In 2009 heeft Justitieel Welzijnswerk Turnhout ( JWT) geen systematisch aanbod trajectbegeleiding gedaan aan geïnterneerden. Zoals vorig jaar geargumenteerd 2 is het heel moeilijk om een aanbod te doen vanuit het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) zonder de integratie binnen een breder zorgaanbod. Het komende jaar is JWT bereid na te gaan welke stappen gezet kunnen worden om een aanbod voor geïnterneerden te ontwikkelen, complementair op het aanbod in de gevangenis. Daarnaast wil JWT in 2010 onderzoeken of ze een nieuwe vrijwilligerswerking voor geïnterneerden kunnen opzetten en nagaan of ze vanuit Justitieel Welzijnswerk actiever geïnterneerden kunnen toeleiden naar het aanbod binnen de gevangenis van Merksplas. Verder is er ook een overgang gemaakt naar het nieuwe registratiesysteem: het Gedetineerden Opvolgsysteem (GOS). Aanbodverstrekkers, activiteiten/reeksen en sessies worden in het systeem ingevoerd. Er werd geoefend in het schakelen van kandidaat-cursisten en het opvolgen van activiteiten en de registratie ervan in het GOS. De eigenlijke opstart van het GOS is niet zonder moeite verlopen. De overgang van het oude systeem naar het nieuwe is niet vlekkeloos verlopen. Er zijn nog wat technische beperkingen. Gedurende het hele jaar werd het systeem verder scherp gesteld. De registratiegegevens zijn in deze zin onvolledig en moeilijk te vergelijken met het jaar daarvoor. De wisselwerking tussen de drie sleutelfuncties beleidsmedewerker, organisatieondersteuner en trajectbegeleiders krijgt verder vorm via het Gezamenlijk Plan van Aanpak (GPA) tussen Justitieel Welzijnswerk en de beleidsmedewerker. Het GPA 2008 2010 wil werk maken van de signaalfunctie om de afstemming aanbod op de behoefte van gedetineerden te verbeteren; stemt de functies verder af volgens de richtlijnen van de omzendbrief; maakt werk van de signaalfunctie tussen trajectbegeleiding en organisatieondersteuners; de afstemming van organisatieondersteuners ten aanzien van andere partners; afstemming van de bibliotheekwerking; implementatie van het GOS. Naast de drie sleutelfuncties zijn er meer inhoudelijke sleutelfuncties op de verschillende deeldomeinen voorhanden. Met de opstart van het Consortium De Rank en de komst van de nieuwe onderwijscoördinator (1 VTE) in de strafinrichting Merksplas bieden er nieuwe uitdagingen en mogelijkheden aan naar de uitbouw van het onderwijsaanbod voor gedetineerden. De functie van sportfunctionaris (60%) werd in 2008 ook verdubbeld in de Noorderkempen. De sportfunctionaris is verantwoordelijk voor de gevangenis van Merksplas en Turnhout. Deze sterkere vertegenwoordiging werpt al in 2009 zijn verdere vruchten af. Zijn standplaats bevindt zich in het bureau van De Rode Antraciet in Turnhout. De inzet van de sociaal cultureel werker in de Noorderkempen werd in 2008 uitgediept en grondig bijgesteld. De sterkere inzet in de gevangenis van Turnhout maakt dat de inbedding in Merksplas ( 5 %) meer naar de achtergrond verdwijnt. Ook in 2009 is de sociaal-cultureel werker nog actief bezig in de gevangenis van Turnhout. De sociaal cultureel werker komt naar de VOC-werkgroep en heeft in 2009 zich ook ingezet voor de opening van De Haven door het organiseren van een sociaal-cultureel project. Ook bij de VDAB, de detentieconsulenten in de Noorderkempen in 2008 evolueert de personeelsinzet van 3 verschillende personen naar slechts 2 personen. De detentieconsulent verdeelt haar werk over Merksplas ( 70 %) en Wortel. De beleidsmatige aansturing van de detentieconsulenten verdwijnt ook meer naar de achtergrond. De standplaats voor de VDAB detentieconsulente is in Turnhout. 2 Zie jaarverslag CAW De Kempen 2008 9
Voor het domein welzijn i.c. Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) is een samenwerking opgestart. De voorbereidende gesprekken vonden plaats in een werkgroep eind 2009. De CGG-medewerkers ( 2,7%) zijn in 2009 niet actief aan de slag geweest in de strafinrichting, maar hebben wel alle voorbereidingen genomen om in 2010 de modules op te kunnen starten. Hun standplaats zal in Turnhout zijn. Het werken met aanspreekfiguren per deeldomein die als expert op hun domein, met de nodige achterban, de gesprekken kunnen voeren in de gevangenis, maakt dat lokaal het hulp- en dienstverleningsbeleid actiever kan uitgebouwd worden. 10
HOOFDSTUK III: Uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) Binnen dit derde hoofdstuk wordt per gevangenis een omschrijving gegeven van de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod. Dit aanbod wordt getoetst aan de volgende kwaliteitscriteria: toegankelijk, kwaliteitsvol, continu (voor, tijdens en na detentie), laagdrempelig en op maat van de gedetineerde. Per beleidsdomein worden de belangrijkste realisaties van het afgelopen werkjaar benoemd en de structurele werkpunten en aanbevelingen omschreven. Een gedetailleerd overzicht van de verschillende activiteiten is terug te vinden in bijlage 1. 1. Welzijn 1.1 Activiteiten i.k.v. psychische of persoonlijke levenssfeer a) Vrijwilligerswerking In 2009 groeide de vrijwilligersgroep van 45 naar 50 actieve vrijwilligers, sommigen zetten zich in voor meerdere taken en/of in meerdere gevangenissen van de Noorderkempen. In het najaar 2009 kreeg een nieuwe groep vrijwilligers hun basisvorming. Tevens werden in het najaar de eerste contacten gelegd voor de uitbouw van twee nieuwe pijlers in de vrijwilligerswerking van JWT. - Zowel intern als in contact met het zorgteam van de strafinrichting Merksplas werd verder uitgeklaard hoe vrijwilligers ondersteunend aanwezig kunnen zijn tijdens gemeenschapsmomenten van geïnterneerden; - Er waren met diverse partners van cultuur en onderwijs verkennende gesprekken over de mogelijke rol van onze vrijwilligers in het project conversatietafels: anderstalige gedetineerden die in een onderwijstraject Nederlands leren, krijgen op deze momenten de kans om tussen de lessen door in contact te komen met elkaar en te oefenen in het Nederlands. Eind 2009 verliet de vrijwilligerscoördinator JWT waardoor deze projecten tijdelijk werden opgeborgen. b) Schuldhulpverlening In totaal werden 75 dossiers, waarvan 36 nieuwe, opgenomen door schuldhulpverleners in de strafinrichting van Merksplas. Naast de interventies van de schuldhulpverleners blijven ook de trajectbegeleiders zeer actief in het opnemen van de schuldenproblematiek met gedetineerden. Dit o.a. vanuit de voorbereidingen in het kader van de reclassering. Hierdoor gaan de schuldhulpverleners vaker een ondersteunende rol opnemen. c) Rechtshulp Justitieel Welzijnswerk Turnhout bevestigde in 2009 de keuze om gedetineerden met een zogenaamd precair verblijfsstatuut als een volwaardige doelgroep op te nemen. Het gaat concreet om vreemdelingen die ofwel illegaal zijn, ofwel in een onzekere verblijfssituatie zitten, bijvoorbeeld asielzoekers, gezinsherenigers, regularisatie-aanvragers,. 11
Meer dan 40% van de gedetineerden behoort tot deze groep. Zij kennen specifieke problemen bijvoorbeeld op vlak van cultuur, taal, mogelijkheid tot bezoek,.... Daarnaast bestaan voor deze groep ook specifieke procedures i.v.m. hun invrijheidstelling. Mannen met een precair verblijfsstatuut worden binnen JWT opgevolgd door de trajectbegeleiding, in samenwerking met de medewerker rechtshulp. Naargelang de complexiteit van het dossier zal de medewerker rechtshulp de trajectbegeleider adviseren, interveniëren (bv. bij Dienst Vreemdelingenzaken) en/of de man opzoeken in de gevangenis voor een gesprek. Vele vragen gaan over identificatie, invrijheidstelling en repatriëring. Anderzijds kreeg de medewerker rechtshulp in 2009 ook vele vragen over de regularisatie-operatie in het najaar van 2009. Bij de beoordeling van deze dossiers maakt de Dienst Vreemdelingen Zaken steeds een afweging tussen de banden met België enerzijds én de inbreuken op de openbare orde anderzijds. Daarnaast informeert en adviseert de medewerker rechtshulp de medewerkers over allerlei vragen met een juridische component. Het opvolgen van de rechtspraak van de strafuitvoeringsrechtbanken ( SURB) is daarbij een belangrijk item. De indruk leeft dat de voorwaarden tot vrijlating strenger lijken te worden, zeker ook bij de groep illegale vreemdelingen. d) Slachtoffer in Beeld De Rode Antraciet In een veilige cursusgroep kunnen gedetineerden terugblikken op eigen ervaringen en op ervaringen van slachtoffers van hun misdrijven. Voor deze zevendaagse cursus hadden er 14 gedetineerden zich ingeschreven, waarvan er acht geselecteerd werden. Uiteindelijk hebben vier gedetineerden de cursus beëindigd. 1.2 Activiteiten i.k.v. relationele levenssfeer 1.2.1. Gezinsrelaties a) Kinderbezoek Elke eerste zondag van de maand wordt een kinderbezoek voorzien. Het aantal deelnemers is gestegen van 16 deelnemers in het voorjaar naar 25 deelnemers in het najaar van 2009. Bij de invulling wordt de nadruk gelegd op de vader-kind relatie, waarbij de gedetineerde vaders gestimuleerd worden om de tijd van het kinderbezoek bewust met hun kinderen door te brengen. In de planning van het aanbod wordt gestreefd naar een gevarieerd aanbod dat bestaat uit knutselen, theater, het spelen van gezelschapsspelen,. Regelmatig werden organisaties aangetrokken voor de begeleiding van de activiteit. Soms namen de organisatieondersteuners van JWT en de vormingsagent van de strafinrichting de begeleiding op zich. Het aanbod was mogelijk dankzij de financiële steun van Justitie, dat jaarlijks een budget voorziet om de ouder-kind relatie te bevorderen. b) Team Familie en Onthaal van Justitieel Welzijnswerk Het team Familie en Onthaal van Justitieel Welzijnswerk focust zich voornamelijk op familieleden en naastbestaanden van gedetineerden. Het is ook jaar na jaar de grootste doelgroep die bereikt wordt, hoewel er ook een aanbod is naar andere doelgroepen, zoals ex-gedetineerden en personen die vragen hebben met betrekking tot justitiecontext. Het aantal onthaalde cliënten blijft groeien. We stellen deze tendens al enkele jaren vast. Het grootste aanbod zit voornamelijk in kort onthaal, waarin het geven van informatie en emotionele ondersteuning centraal staan. Vaak kan de hulpverlener na één of enkele 12
gesprekken afronden of doorverwijzen. In bepaalde situaties stelt zij ook een langdurige begeleiding voor. Dit aantal dossiers blijft doorheen de voorbije jaren redelijk stabiel. Het is een doelbewust keuze om het aanbod te profileren naar de doelgroep van familieleden en naastbestaanden van gedetineerden. Daarom koos men in 2009 voor een naamswijziging naar het team Familie en Onthaal. Deze wijziging komt er na opmerkingen van verschillende verwijzende instanties en cliënten, omdat de term onthaal het aanbod van het team niet verduidelijkte. In het begeleidingsaanbod stelt JWT vast dat er meer en meer vragen komen van ouders over hoe ze hun kinderen moeten informeren over het feit dat papa in de gevangenis zit. Ze hebben ook heel wat vragen over hoe kinderen kunnen begeleid en ondersteund worden tijdens de periode van de detentie. Kinderen lijden onder de detentie van papa en vaak is het voor de achterblijvende ouder en gezinsleden zeer moeilijk om hier mee om te gaan. Het team Familie en Onthaal moet heel vaak de begeleiding m.b.t. deze problematiek zelf opnemen omdat er bij andere diensten hierover weinig kennis is. 1.2.2. Relatie dader-slachtoffer Binnen de werking van Justitie is de functie van herstelconsulent weggevallen en is de aandacht voor herstelgerichte activiteiten het aandachtsgebied van één van de directieleden. Dit vertaalt zich in een vraag aan de partners van Vlaamse Gemeenschap om herstelgerichte activiteiten voor gedetineerden sterker mee op te nemen en de concrete opvolging ervan te voorzien in de coördinatie- en ondersteuningsopdracht van OO. In het najaar van 2009 werden twee info-avonden georganiseerd rond de thema s gerechtsdeurwaarder, burgerlijke partij en schulden. Een directielid trok deze infoavonden. Telkens werd de avond voorgezeten door een specialist uit het werkveld. Gemiddeld trok dit initiatief 7 geïnteresseerde gedetineerden. Slachtoffer dader bemiddeling en herstelfonds Suggnomè Forum voor Herstelrecht en Bemiddeling is de wettelijk erkende organisatie, van waaruit bemiddelaars aan partijen, die betrokken zijn bij een strafrechtelijke procedure, een bemiddelingsaanbod kunnen doen. De organisatie doet dit met financiële steun vanuit de FOD Justitie en de Vlaamse Overheid. In de gevangenis werkt de bemiddelaar bij voorkeur met doorverwijzingen, die zowel van de trajectbegeleiders van JWT als van de PSD-medewerkers kunnen komen. Ook de veroordeelde gedetineerden of geïnterneerden zelf kunnen de bemiddelingsdienst rechtstreeks contacteren. Het herstelfonds is een bijzonder project binnen het aanbod van Suggnomè en is als nieuw initiatief in het najaar van 2007 in de strafinrichting van start gegaan. Het herstelfonds maakt erkenning en herstel mogelijk tegenover het slachtoffer vanwege de gedetineerde in de gevangenis. Het biedt aan de gedetineerde dader, die bereid is een positief gebaar te stellen naar zijn slachtoffer (en de samenleving), de mogelijkheid om enerzijds in communicatie te gaan met zijn slachtoffer en anderzijds vrijwilligerswerk uit te voeren voor een goed doel. In ruil voor dit vrijwilligerswerk betaalt het herstelfonds een gedeelte van de schadevergoeding aan het slachtoffer. De eerste toeleiding van de gedetineerden gebeurde door de medewerkers van PSD en de trajectbegeleiders van JWT. De verdere individuele opvolging binnen de strafinrichting werd door de herstelconsulent opgenomen. De bemiddelaar van Suggnomè stond in voor de contacten tussen dader en slachtoffer. De werkgroep Herstel is pas in 2009 weer van start gegaan. 13
2. Gezondheidszorg Het aanbod vanuit de gezondheidszorg is aan het groeien. CGG Kempen biedt in het kader van het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden een aanbod in de gevangenissen van Turnhout, Merksplas, Wortel en Hoogstraten. Dit aanbod kwam tot stand in overleg met de verschillende gevangenissen en kent een aantal uitgangspunten. Het aanbod richt zich naar een aantal specifieke problematieken, delictgericht of anderzijds van invloed op de detentie van de persoon in kwestie. CGG Kempen wil hierbij een rol spelen in de voorbereiding van de reclassering en de re-integratie van de gedetineerde mee voorbereiden. Het aanbod is ontwikkeld rond volgende thema s: seksueel grensoverschrijdend gedrag, middelengebruik en agressie. Omwille van efficiëntie van inzet van middelen is hierbij gekozen om maximaal te werken via een groepsgericht aanbod. Concreet werd er rond de verschillende thematieken een programma uitgewerkt van +/- 10 sessies. Het is de bedoeling dat deze groepsprogramma s afwisselend in de verschillende gevangenissen aangeboden kunnen worden. Welke programma s in welke frequentie aangeboden kunnen worden, is momenteel nog onderwerp van bespreking. Dit is afhankelijk van de populatie per gevangenis en de besprekingen met de doorverwijzers. Het doelpubliek binnen de 4 gevangenissen is immers verschillend en betreft zowel beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden. Deze verscheidenheid vraagt ook een aanpassing van het aanbod aan de desbetreffende doelgroep. CGG Kempen werkt met een aanbod op doorverwijzing. Dit betekent concreet dat deelnemers voor het (groeps-)programma aangemeld worden via PSD, trajectbegeleiding JWT of de zorgteams. In 2009 werden de verschillende groepsprogramma s voorbereid. Er was een effectieve opstart voor het groepsprogramma seksueel delinquenten en het groepsprogramma middelengebruik. Het groepsprogramma agressie zal in 2010 opgestart worden. CGG Kempen participeert aan de overlegstructuren binnen de gevangenissen. Binnen de werkgroep hulpverlening wordt het CGG aanbod voorgesteld en geëvalueerd. CGG Kempen participeert ook aan de stuurgroep drugs per gevangenis. In overleg met de gevangenis kan er een voorstelling zijn naar gevangenispersoneel of kan er vorming voorzien worden. 2.1 Activiteiten personen met een handicap Het A.B.A.G.G.-project A.B.A.G.G. staat voor ambulante begeleiding aan gehandicapte geïnterneerden in de gevangenis. Het project wordt gerealiseerd door een opvoedersequipe van 6 medewerkers van het dienstverleningscentrum t Zwart Goor. Aan de geïnterneerden met een verstandelijke beperking of een autismespectrumstoornis die momenteel in de strafinrichting verblijven, wordt een specifiek aanbod gedaan. De bijzondere problematiek laat immers niet toe om deze geïnterneerden zonder voorbereiding over te plaatsen naar een residentiële voorziening binnen het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). In 2009 werden 80 personen begeleid. Het A.B.A.G.G.- project streeft de volgende doelstellingen na: - diagnostische verfijning van de verschillende vraagstellingen, zowel orthopedagogisch als psychiatrisch; 14
- verbetering van de levenskwaliteit door het aanbieden van een aangepast begeleiding en zinvolle bezigheden; - behandeling van de bijkomende psychische en gedragsproblemen; - wanneer mogelijk, het voorbereiden van een doorverwijzing naar een aangepaste voorziening; - uitwerken van een aangepast concept waarin deze mensen aangepast residentieel kunnen opgevangen worden, rekening houdend met hun vraagstelling en de noodzakelijke beveiligde omgeving. Het aanbod beslaat volgende aspecten: a. Diagnostische beeldvorming Het aspect diagnostiek omvat, in nauwe samenwerking met de psychosociale dienst van de strafinrichting, in de eerste plaats een ruwe screening van de aanwezige populatie met het oog op de identificatie van de personen met een mentale handicap en/of een autismespectrumstoornis. Naast de bepaling van het intelligentieniveau wordt in de mate van het mogelijke de graad van sociale redzaamheid bepaald. Een belangrijk aspect in de beeldvorming is het in kaart brengen van de bijkomende psychische en gedragsproblematiek. Aansluitend worden individuele handelingsplannen opgemaakt waarbij de vraagstelling verduidelijkt wordt in functie van de gewenste opvangvorm. Per individu worden dan doelstellingen vastgelegd met het oog op het streven naar de doorstroming naar gehandicaptenzorg of een andere sector. b. Individuele begeleiding Elke persoon wordt via het systeem van mentorschap individueel begeleid. Deze begeleiding wordt aangepast aan de individuele noden. Deze kan onder andere bestaan uit: individuele gesprekken, trainingen in specifieke zelfredzaamheidaspecten, behandeling van bijkomende psychische en gedragsproblemen,. c. Groepsbegeleiding Aangezien de situatie in de strafinrichting Merksplas dit toelaat en in functie van de uiteindelijke doelstelling tot doorstroming is de groepsbegeleiding een belangrijke werkvorm. Deze begeleiding krijgt vorm als een leefgroepwerking op de Haven, waar elke dag van 7 tot 20 uur (met uitzondering van zondag: dan begeleiding van 9 tot 17 uur) begeleiding aanwezig is en ondersteuning geeft bij de dagelijkse hygiëne, de eetsituaties, de vrijetijdsactiviteiten, het groepsleven en de hierin optredende conflictsituaties. Deze situaties bieden uitgelezen momenten om te werken aan het leren samenleven met andere mensen. d. Activiteitenaanbod In het dagelijkse activiteitenaanbod wordt een gestructureerd dagprogramma aangeboden waarin zowel arbeids- als bezigheidsgerichte activiteiten een plaats krijgen. De voornaamste doelstelling is naast het aanleren van zinvolle bezigheden de aanwezige lethargie te doorbreken en een gewoon leefritme in te brengen, dat noodzakelijk is om een geslaagde doorstroming naar opvang buiten de strafinrichting te verwezenlijken. De volgende activiteiten worden aangeboden: groepsvergadering, ergotherapeutische activiteiten, groendienst, strijken, beschut werken, vorming, 15
poetsen, projectwerking (brood bakken, pasta maken, ), koken, sport (conditietraining, netbal, ). e. Begeleiding tijdens uitgangspermissies Personen die van de Commissie ter Bescherming van de Maatschappij uitgangspermissie krijgen worden daarin ook begeleid tijdens de volgende situaties: winkelen (bv. ter voorbereiding van de kookactiviteit), bezoeken aan familie, uitstappen (bv. wandelingen, uit gaan eten), aankopen van persoonlijke zaken (bv. kledij, CD s). 2.2 Activiteiten i.k.v. psychische problemen Zorgteam De zorg-psychiater is als psychiater de eindverantwoordelijke voor de hele zorg. De psycholoog-coördinator biedt een ondersteunende en faciliterende rol aan alle zorgprojecten. Hij is tevens de voorzitter van de beleidscel zorg die tweewekelijks gepland staat. De beleidsmedewerker maakt deel uit van de beleidscel zorg. Ongeveer de helft van de inkomers van de geïnterneerden krijgt een zorgproject toegewezen. De geïnterneerden die niet kunnen instappen in een specifiek zorgproject, omwille van de complexiteit van hun problematiek, kunnen intekenen voor het reguliere aanbod van de hulp- en dienstverlening. Aangezien er voor geïnterneerden geen trajectbegeleiding is voorzien, maakt dat deze groep niet altijd goed/ voldoende geïnformeerd zijn over het aanbod, of zich niet kunnen richten naar de juiste sleutelfiguren. In 2009 zijn volgende projecten gerealiseerd: 1. Annex: Het enige project waar mensen een korte tijd verblijven. Naast een acute crisisopvang, doet de annex ook dienst als observatie- en diagnoseafdeling. 2. Psychoseproject: Dit situeert zich op pav. C. Mensen verblijven er als voorbereiding op een psychiatrische opname in een ziekenhuis. 3. PS-project: PS staat voor persoonlijkheidsstoornissen. De uitvalsbasis is pav. B. 4. F-project: Het zorgproject op pav. F is één van de nieuwste initiatieven van de zorg en biedt zorg aan 25 geïnterneerden. De doelgroep bestaat uit mensen met een chronische problematiek. 5. Nieuwkomersproject: Een vrij nieuw project dat zich ook op pav. F situeert. Dit project heeft als doelstelling de multidisciplinaire screening van alle inkomende geïnterneerden. 6. Project De Haven: Dit project richt zich op de geïnterneerden met een lichte tot een matige verstandelijke beperking en op mensen met een autisme-spectrumstoornis. Een multidisciplinair team zorgt voor de opmaak en opvolging van het dossier ter erkenning bij het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van personen met een handicap. Dit project loopt in samenwerking met de Vlaamse Gemeenschap (opvoeders van Abagg) en het zorgteam. Op 5 juni werd De Haven officieel geopend. De Rode Antraciet zorgde voor een creatieve insteek door gedichten en foto s op te hangen. Alle genodigden kregen een kaartspel, met 16
daarop de foto s van de workshop mee naar huis. Op 25 juni was er een opening voor de geïnterneerden zelf met een muziekgroepje, clown, barbeque en een theaterproductie i.s.m. Theater Stap. Werkpunten voor 2010 De groep geïnterneerden wordt jaarlijks groter. Begin 2010 zijn er 60 geïnterneerden bijgekomen. Vanuit het zorgteam komt het signaal dat het aanbod van de Vlaamse Gemeenschap bij de meerderheid van de geïnterneerden niet ( voldoende) gekend is. Het lijkt aangewezen om in 2010 samen met Vlaamse partners en op termijn ook met justitie, meer bepaald het zorgteam te bekijken hoe we een aanbod meer en/of beter kunnen afstemmen op de doelgroep geïnterneerden. 2.3 Andere a) Anonieme Alcoholisten Het aanbod van de Anonieme Alcoholisten is een vaste waarde in de strafinrichting. Wekelijks houdt deze zelfhulpgroep gesprekken met de gedetineerden. b) EHBO De EHBO-cursus is al jaren een vast begrip in de strafinrichting. Hiervoor wordt een beroep gedaan op het Rode Kruis Vlaanderen. Enkel in het voorjaar van 2009 werd door een medewerkster van het Rode Kruis een cursus georganiseerd. Een groep van respectievelijk 11 gedetineerden (veroordeelden en geïnterneerden) nam deel. Het doel van de cursus was dat de deelnemers wordt aangeleerd om helpend op te treden in levensbedreigende situaties: - zorgen voor eigen veiligheid; - vitale functies controleren; - juiste alarmering; - verdere hulp verlenen en indien nodig kunnen reanimeren. Dit aanbod werd gefinancierd door de strafinrichting. 3. Onderwijs Voor de gevangenissen in de Noorderkempen zijn twee onderwijscoördinatoren aangesteld vanuit het consortium De Rank. De onderwijscoördinator in de penitentiaire inrichting van Merksplas houdt zich sinds februari 2009 voltijds bezig met het coördineren en ondersteunen van het onderwijs aanbod. 3.1 Basiseducatie Het Centrum voor Basiseducatie heeft in 2009 verschillende cursussen Nederlands gegeven. Het Open Leercentrum valt onder hun naam en in het voorjaar is een VCA - cursus doorgegaan, waarbij zes deelnemers een attest hebben behaald. In het najaar hebben te weinig kandidaten zich ingeschreven; deze cursus is afgeblazen. 3.2 Centra voor volwassenenonderwijs CVO Atheneum Turnhout bracht meerdere computercursussen uit de opleiding Burotica en IC, cursussen Engels, Frans en Nederlands Tweede Taal. Daarnaast hebben zij ook het Grundtvig project Little Stories Great Hopes uitgewerkt. 17
CVO Horito bood in de opleiding onderhoud en herstellingen de volgende modules aan: bouw, hout, sanitair, elektriciteit. Ook de opleidingen hotelbedrijf en Project Algemene Vakken stond op het programma. Deze laatste bleek geen succes te zijn. 3.3 Hoger beroepsonderwijs Dit type onderwijs wordt niet aangeboden in de strafinstelling Merksplas. 3.4 Afstandsonderwijs Gedetineerden hebben verschillende mogelijkheden van afstandsonderwijs. Dit zijn BIScursussen (Begeleid Individueel Studeren), examencommissie en Open Universiteit. Er zijn een 60-tal gedetineerde, die zich hebben ingeschreven voor één of meerdere BIScursussen via de onderwijscoördinator in 2009. BIS is een belangrijke vorm van afstandsonderwijs, omdat gedetineerden gratis cursussen kunnen bestellen. Voor velen is dit dus de enige manier om informatie te verkrijgen en te kunnen studeren over een topic dat niet via het contactonderwijs in de strafinstelling wordt aangeboden. Eén persoon was concreet bezig met het opstarten van de examencommissie. Eén persoon studeerde via Open Universiteit. Alle geïnteresseerden in afstandsonderwijs kunnen informatie bekomen bij de onderwijscoördinator, die hen verder helpt met hun traject. 4.Tewerkstelling VDAB wil binnen de gevangenis haar algemene doelstelling realiseren: het garanderen van het recht van elke werkzoekende op een begeleiding naar werk op maat. Door de gedetineerden in traject te nemen, wil VDAB de tewerkstellingskansen verhogen. Alle gedetineerden met zicht op vrijstelling komen in aanmerking voor een begeleiding naar werk en/of een beroepsopleiding. In de strafinrichting vinden voornamelijk de veroordeelden met maximaal één jaar voor hun (mogelijke) datum van invrijheidstelling de weg naar de detentieconsulent. De geïnterneerden komen in mindere mate in aanmerking omwille van hun specifieke problematieken en vaak minder concrete perspectieven op invrijheidstelling. Het aanbod van VDAB is tweeledig: individuele begeleiding en een groepsaanbod. Eén van de belangrijkste moeilijkheden die de detentieconsulenten ervaren bij de trajecten is de afstemming van het tewerkstellingstraject op het detentietraject. Beslissingen rond uitgangsfaciliteiten, vrijlating, e.d. volgen vaak niet de logica van de tijd die nodig is om een begeleiding naar werk of een opleiding te realiseren. a) Individuele begeleidingen In 2009 hebben 89 personen een traject gevolgd. Binnen de trajecten zijn er 204 gesprekken gevoerd. Er hebben 386 gesprekken basisdienstverlening plaatsgevonden. Voor de vier gevangenissen van de Noorderkempen wordt er via Aan de bak 26,8 % uitstroom naar werk gerealiseerd en 37,1 % uitstroom uit werkloosheid. b) Sollicitatietraining In deze cursus wordt aan de deelnemers onder andere aangeleerd hoe een sollicitatiebrief op te stellen en hoe men een telefoon- en sollicitatiegesprek kan voeren. Daarnaast wordt 18
er ook besproken op welke manier men tijdens een sollicitatiegesprek kan omgaan met het detentieverleden. In 2009 werd deze cursus eenmaal georganiseerd. Er waren 3 deelnemers. c) Assessment In 2009 werd deze cursus eenmaal georganiseerd. De doelstelling van deze cursus is een betere oriëntatie naar een opleiding of tewerkstelling. Aan de hand van observaties tracht men een aantal persoonlijkheidskenmerken van de deelnemers in te schatten. Er waren 3 deelnemers. 5. Cultuur 5.1 Culturele Activiteiten 5.1.1 Muzikale activiteiten De workshop Beatbox (vocale percussie) werd twee keer ingepland, wegens het succes in het voorjaar. Het was de eerste keer dat een workshop beatbox georganiseerd werd. Een workshop Djembé vond plaats in mei, waarbij tien gedetineerden aan deel hebben genomen. Braziliaanse en Afrikaanse percussie zijn twee muzikale workshops die kaderen in de interculturele week. Een nieuw en leuk initiatief dat in augustus plaatsvond. 5.1.2 Creatieve activiteiten In het voorjaar werden volgende creatieve activiteiten plaats: Portrettekenen vond plaats in april en werd gevolgd door acht deelnemers. Voor de eerste keer werd een schrijfcursus georganiseerd: Een boek, hoe begin ik eraan? Andere de workshops die gevolgd konden worden tijdens de interculturele week waren Chinese en Arabische kalligrafie. In het najaar konden gedetineerden een workshop kerstkaarten knutselen volgen. Tekenles voor geïnterneerden is een vaste waarde geworden in deze strafinrichting. De tekenles loopt een gans jaar. Voor dit aanbod wordt een beroep gedaan op een zelfstandige medewerker. Hier staat de strafinrichting in voor de financiering. 5.1.3 Ontspannende activiteiten De maandelijkse bingo-avonden voor alle paviljoenen zijn een succes. Een spellen -en kaartnamiddag werd twee keer georganiseerd voor de aparte doelgroepen. Schaken en een quiz stonden ook op de agenda. In het voorjaar van 2009 vond het filmfestival Buiten Beeld plaats. Er werden vijf films getoond, waarbij er een filmclub georganiseerd wordt. De film Goodbye Bafana, als beste verkozen, werd gratis vertoond in Utopolis Turnhout voor Justitiepersoneel en de partners van de Rode Antraciet. Het project Behind The Scenes werd voor de zevende maal georganiseerd door Open doek vzw. Een groep gedetineerden wordt als jury geselecteerd en beoordelen de competitiefilms. De beste film wordt bekroond met de Behind the Scenes Award. 19
Een workshop kwinkslag (kaarttornooi) en een munttheeceremonie maakten ook deel uit van de interculturele week. 5.1.4 Bibliotheek Er wordt gewerkt met een wisselcollectie van de stadsbibliotheek van Turnhout. Vanuit de stadsbibliotheek van Turnhout wordt nog steeds geïnvesteerd in het opleiden van een bibliothecaris-gedetineerde (aanleren Brownsysteem). Voor de vier gevangenisbibliotheken werd op regionaal niveau een eenvormig reglement opgesteld. Het toegankelijk maken van de gevangenisbibliotheek werd in samenwerking met de vrijwilligerswerking van het justitieel welzijnswerk van Turnhout voorbereid. De vrijwilligers kregen een opleiding van de bibliotheek van Turnhout zodat zij tijdens de bibliotheekmomenten de lezers de nodige ondersteuning kunnen bieden. Aangezien er een professionele kracht ontbreekt, worden nog steeds vrijwilligers ingezet. Voorts is naar aanleiding van de convenant van de Vlaamse Gemeenschap een afsprakennota gemaakt met de regionale stuurgroep. Dit biedt perspectief voor het inschakelen van professionele krachten voor de bibliotheek. Met de convenant kunnen de stadsbibliotheken een substantiële financiële tegemoetkoming krijgen voor een periode van vier jaar. 5.2 Sociaal culturele activiteiten 5.2.1 Persoonsgebonden vormingen Slachtoffer in beeld is een veilige cursusgroep waarbij gedetineerden kunnen terugblikken op eigen ervaringen en op de ervaringen van slachtoffers van (hun) misdrijven. Hoofdthema s die aan bod komen zijn: kennis en inzicht in slachtofferschap, inleving in het verhaal van het slachtoffer en opnemen van verantwoordelijkheid voor de eigen daden met respect voor het slachtoffer en zichzelf. 5.2.2 Vormingen rond interactie Cursus Omgaan met Lastige situaties De cursus omgaan met lastige situaties wordt begeleid door De Rode Antraciet. De deelnemers worden bewust gemaakt van het belang van communicatie en oefenen een aantal sociale vaardigheden. Een belangrijk aspect is het opkomen voor jezelf met respect voor de ander. Andere thema s zijn conflicthantering, kwaadheid en agressiebeheersing. Het gaat om een vierdaagse training waarbij verschillende methodieken worden toegepast. Het scheppen van een veilig gevoel binnen de groep staat voorop. Er worden intakegesprekken gehouden me de kandidaat-deelnemers. Er werd vier maal een cursus omgaan met lastige situaties georganiseerd zowel voor de veroordeelden als voor de geïnterneerden van de Haven. 6. Sport 6.1. Groepssporten Het voetbalaanbod blijft in 2009 vrij intensief: 500u voor zo n 8 deelnemers. De voetbalsessies werden s avonds georganiseerd door de sportmonitoren, verspreid over 20
de paviljoenen. Van april tot en met juni brengt de interne voetbalcompetitie hier bovenop een 19-tal wedstrijden voort, die leiden tot een finale en feestelijke prijsuitreiking. Daarnaast werden ook wedstrijden gespeeld tegen gedetineerden van PSC Hoogstraten. Tour de Merksplas is intussen een klassieker geworden. Het is een jaarlijkse wedstrijd fietsen op rollen. 6.2. Individuele sporten In 2009 konden gedetineerden kiezen tussen de 1000 m en de 5000 m lopen. Ze hebben elk respectievelijk zes en tweemaal plaatsgevonden. Yoga en taichi werden sinds 2008 aangeboden en blijken een succes te zijn. Ze hebben respectievelijk drie en vier keer plaatsgevonden. Een sessie duurde 1.5 uur en had ongeveer 5 deelnemers. Fitness tussen de muren: er werden een tweetal infosessies gegeven over het boek. Dit duurde 1.5 uur en had vijf deelnemers per infosessie. En tenslotte de fitness: na het lange wachten werd in het najaar de fitnesszaal geopend. De stagiaires hebben een belangrijke rol gespeeld op organisatorisch vlak: bijhouden van de deelnemerslijsten, uithangen van de wachtlijsten,. Er werden 32 events van één uur fitness aangeboden voor zes deelnemers per fitnessbeurt. Een gedetineerde krijgt een tienbeurtenkaart. In 2010 zal getracht worden om alle paviljoenen de kans te bieden om te kunnen fitnessen. 6.3. Andere sporten Bewegingstherapie werd aangeboden door de bewegingstherapeut voor geïnterneerden. De strafinrichting staat in voor de financiering. Er werden 300u bewegingstherapie gegeven voor een drietal deelnemers. 21
HOOFDSTUK IV: Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod (strategie 2) In dit hoofdstuk bekijken we op welke wijze het aanbod vanuit de Vlaamse Overheid bekend wordt gemaakt, zodat gedetineerden er een beroep op kunnen doen. De gedetineerden dienen geïnformeerd, geadviseerd, gesensibiliseerd en gemotiveerd te worden om gebruik te maken van het beschikbare hulp- en dienstverleningsaanbod. In het voorjaar van 2009 werd het onderwijsaanbod nog bekendgemaakt in de promotiefolder van JWT. Maar vanaf september 2009 heeft het Consortium Volwassenonderwijs De Rank de onderwijspromotie in de penitentiaire inrichtingen van de Noorderkempen in handen genomen. Het Consortium De Rank leverde de inhoud van de folders. Lay-out en drukwerk werden uitbesteed. De onderwijspromotie werd opgemaakt in samenspraak met de centra die een aanbod hebben in de strafinrichtingen. De financiering van het promotiemateriaal gebeurde door het consortium. In de strafinrichting van Merksplas worden bepaalde opleidingen ook via een Franstalige en Engelstalige folder bekend gemaakt. En tevens werd geïnvesteerd in een aparte flyer voor PAV, om deze opleiding in de kijker te zetten. Hoewel er veel positieve feedback over de flyer en de folders kwam, is er geen verhoging van de inschrijvingen voor onderwijs. Het is dus belangrijk om een evenwicht te zoeken tussen de flyers en de folders te verspreiden en verder zoeken naar andere mogelijkheden om het aanbod bekend te maken. Ook kwam in 2009 het Huis van Nederlands om de twee weken screenen. Zij oriënteren anderstalige gedetineerden naar de meest geschikte onderwijsverstrekker. De bekendmaking van het aanbod en het bestaan van onderwijs flakkert twee maal per jaar op in de strafinrichting. Dit is de periode rond de proclamatie. Die dag is onderwijs heel zichtbaar aanwezig in de gevangenis. De profilering van het onderwijsaanbod bij gedetineerden is moeilijk los te denken van de profilering van het aanbod aan andere partners en het penitentiair personeel. Een gedetineerde heeft meerdere prikkels nodig om hem effectief toe te leiden naar het onderwijsaanbod. Naast de nieuwe initiatieven die voor onderwijs ondernomen zijn, lopen er nog de bestaande initiatieven zoals de activiteitenfolder, die twee keer per jaar verschijnt. De activiteitenfolder wordt gerealiseerd in het Nederlands, Engels en het Frans. Naast de activiteitenfolder worden per activiteit ook affiches in de paviljoenen opgehangen en folders per cel verspreid. In 2009 is er ondanks het gebruik van bovenstaande wervingskanalen, toch een grote nood aan andere en/of meerdere wervingsmogelijkheden. Ondanks het brede aanbod beschikt men niet altijd over voldoende deelnemers en anderzijds zijn er de afvallers van een cursus of activiteitenreeks. Zo rees de vraag naar een betere werving door andere kanalen te verkennen en/of meerdere kanalen te gebruiken. Het infokanaal is bijvoorbeeld nog steeds niet in gebruik, terwijl dit een aangewezen communicatiemiddel is dat voor verschillende doeleinden én diensten gebruikt kan worden. Het probleem van onvoldoende kandidaten voor een activiteit of afvallers doet tevens vragen rijzen over het huidige aanbod. Sommige activiteiten en cursussen lopen in al jaren in Merksplas. Een werkpunt voor het volgende jaar is het aanbod met de 22