D u u r z a a m B e l e g g e n C h a r i t a t i e v e I n s t e l l i n g e n e n C o n g r e g a t i e s

Transcriptie

1 R a p p o r t E n q u ê t e : D u u r z a a m B e l e g g e n C h a r i t a t i e v e I n s t e l l i n g e n e n C o n g r e g a t i e s V e r e n i g i n g e n e n s t i c h t i n g e n D e s k J u l i

2 Geschreven door: Iwan Vos Amsterdam Juli 2008 In samenwerking met: Kempen Capital Management Verenigingen en Stichtingen Desk Dit rapport van Kempen Capital Management N.V. (KCM) wordt u slechts ter informatie aangeboden. Uit dit rapport mag niets worden gebruikt zonder toestemming vooraf van KCM. KCM is een professionele vermogensbeheerder. Een vermogensbeheerder verricht zelfstandig aan- en verkooptransacties in effecten op de rekeningen van cliënten, op basis van de met hen contractueel vastgelegde beleggingsafspraken. KCM doet dit voor vermogende particulieren, institutionele beleggers, stichtingen, ondernemingen en beleggingsfondsen. KCM is in het bezit van vergunningen op basis van de artikelen 2:65 en 2:96 van de Wet op het financieel toezicht (WFT), en staat als zodanig onder toezicht van de Stichting Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam ( AFM ). KCM is een 100%-dochteronderneming van Kempen & Co N.V. ( KCO ). KCO is een 100%-dochteronderneming van F. van Lanschot Bankiers N.V. ( FvL ). FVL en KCO staan als bank onder toezicht van De Nederlandsche Bank N.V. ( DNB ) en zijn in het bezit van een vergunning op grond van artikel 2:11 van de WFT en staan tevens als effecteninstelling geregistreerd bij de AFM. KCM beschouwt de inhoud van deze publicatie als betrouwbaar, maar aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele onjuistheden. Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

3 D e f i n i t i e s D u u r z a a m h e i d Definitie Duurzaam Beleggen volgens: Kempen Capital Management (KCM) Duurzaam Beleggen is het nastreven van vooraf gedefinieerde risico/rendementsdoelen waarbij bij de uitvoering van de beleggingsstrategie deze gecombineerd wordt met substantiële aandacht voor sociale onderwerpen, milieuvraagstukken en corporate governance. Toelichting Bij Duurzaam Beleggen wordt gesproken over ESG-criteria (Environmental, Social and Governance): Hiermee wordt verwezen naar criteria ten aanzien van het milieubeleid, het sociale beleid en goed ondernemingsbestuur. Wij kiezen voor een financieel gedreven definitie die aansluit bij onze identiteit. Duurzaamheid volgens: Auteur Rapport Een actieve houding innemen op het gebied van sociaal beleid, milieubeleid en corporate governance. Het doel is de wereld in stand te houden voor huidige en toekomstige generaties, en hen dezelfde of een betere leefomgeving te bieden. Stelling Duurzaam Beleggen van Auteur Rapport Elke belegger kan een relatief groot aandeel hebben in een duurzame wereld

4 Blanco pagina

5 I n h o u d s o p g a v e Samenvatting van Kempen Capital Management (KCM) 6 Inleiding 8 Aanleiding 8 Doelstelling 8 Afbakening 8 Methodiek 9 Methode duurzaam beleggen 10 Negative Screening (Uitsluiting) 10 Positive Screening (Best-in-Class) 10 Engagement 10 Benchmark 10 Resultaten onderzoek 12 Response 12 Kenmerken respondenten 12 Categorie geënquêteerde instellingen 12 Vermogen en beheer 13 Betekenis duurzaamheid charitatieve instellingen en congregaties 14 Duurzaam beleggingsbeleid 15 Informatievoorziening, Controle en Communicatie 17 Redenen om niet te kiezen voor duurzaam beleggen 19 Resultaten in vogelvlucht Conclusies Tabellen- en figurenlijst Bijlage: Enquête duurzaam beleggen

6 S a m e n v a t t i n g v a n K e m p e n C a p i t a l M a n a g e m e n t ( K C M ) Algemeen Van binnenuit Dit rapport onderzoekt of en hoe Nederlandse charitatieve instellingen en congregaties hun beleggingen duurzaam (laten) beheren. Daarnaast is gekeken naar de behoefte aan duurzaam beleggen, de bekendheid en toepassing ervan, en tenslotte de belangstelling voor een Engagement-methode. Aan de respondenten is gevraagd het totaal belegd vermogen en het duurzame deel hiervan te vermelden. Voor dit onderzoek is gekozen de focus te leggen op grotere charitatieve instellingen (fondswervende instellingen, vermogensfondsen en hybride fondsen) en congregaties (met een beheerd vermogen van vijf miljoen euro of meer) in Nederland. De respons op de enquête was met 70 bruikbare enquêtes driemaal zo groot als een vergelijkbare studie van de ING uit 2004 over duurzaam beleggen onder Nederlandse charitatieve instellingen. Aanleiding De behoefte van charitatieve instellingen en congregaties aan duurzaamheid komt meer en meer voort uit deze organisaties zelf. Voor 48% is het de organisatie zelf die duurzaamheid als onderwerp aankaart. De drijvende kracht achter de implementatie van een duurzaam beleid door bijvoorbeeld de opstelling van een duurzaamheidsstatuut is zelfs in 68% van de gevallen de organisatie zelf. Hoofdredenen De hoofdredenen voor het opstellen van een duurzaam beleggingsbeleid voor de instellingen is dat het binnen de missie past (35%). De maatschappelijke noodzaak telt ook zwaar mee met 27%. Daarnaast denkt 16% van de respondenten dat het een significante bijdrage levert aan de goede reputatie van de betreffende instelling. Dit onderzoek kent verschillende aanleidingen. Ten eerste is het een vervolg op eerder verschenen onderzoeken onder charitatieve instellingen van Just Pensions (2003, Verenigd Koninkrijk) en ING (2004, Nederland) over de toepassing van Environmental (E), Social (S) en Governance (G) criteria voor het vermogensbeheer. Een volgende aanleiding is de steeds luider wordende roep in Nederland dat charitatieve instellingen en congregaties hun maatschappelijke doelstellingen ook tot uiting moeten brengen in hun vermogen en beheer daarvan. Een laatste aanleiding is om te horen welke behoefte en wensen charitatieve instellingen en congregaties hebben bij het beheren van hun (duurzaam) vermogen. Meningen De meeste respondenten ondersteunden de stelling dat duurzaam beleggen een belangrijke ontwikkeling is. Daarnaast voelden de instellingen de verplichting zich te kunnen verantwoorden tegenover hun stakeholders over de mate en uitvoering van duurzame beleggingen. Ook waren de instellingen van mening dat informatie over de duurzame prestaties van een onderneming bijdragen aan een betere inschatting van de financiële risico s. Opstellen beleid Veruit de meeste respondenten (78%) zijn actief op het gebied van duurzaam beleggen. 27% geeft aan een formeel beleid te hebben ontwikkeld op het gebied van duurzaam beleggen. Van de respondenten ontwikkelt 15% momenteel een beleid op het gebied van duurzaamheid en 8% overweegt dit in de nabije toekomst te gaan ontwikkelen. Bezwaarlijke thema s De bezwaarlijke beleggingsthema s die volgens de respondenten het zwaarst wegen, komen voort uit het sociale aspect van de ESG-criteria. Deze criteria bestaan uit Environmental (E), Social (S) en Governmental (G). De sociale aspecten zijn onder andere schending van mensenrechten, kinderarbeid, productie van en handel in pornografie, slechte arbeidsomstandigheden etcetera. Het milieu (E) en maatschappelijk verantwoord ondernemen (G) dragen minder bezwaarlijk bij aan de beleggingsthema s dan het sociale (S). 6

7 Assetverdeling Van het totale vermogen is 43% vastrentend belegd en nog eens 19% in deposito s. Deze assetcategorie brengt weinig risico met zich mee en levert een constante jaarlijkse cashflow voor de charitatieve instellingen en congregaties. Deze cashflow is nodig, naast de inkomsten van donateurs, overheid enz. om de jaarlijkse kosten te dekken en toegekende projecten te financieren. Screeningsmethode Dat 78% van de respondenten zich bezighoudt met duurzaam beleggen is terug te zien in het percentage van het totale vermogen dat duurzaam belegd wordt. Dit is 74%. De methode die hoofdzakelijk hiervoor gekozen wordt is Negative Screening en de combinatie van Negative Screening en Best-in-Class met respectievelijk 32% en 29%. Van de instellingen die hun vermogen duurzaam onderbrengen kiest 4% voor een Engagement-aanpak en 1% gebruikt het aandeelhouderschap voor het uitoefenen van stemrecht tijdens aandeelhoudersvergaderingen. Trend van Engagement Waar in de praktijk 4% van de respondenten een Engagement-aanpak uitoefent om hun vermogen duurzaam te beleggen gaf 10% aan dat Engagementaanpak de beste manier van duurzaam beleggen is. De conclusie hieruit is dat er een stijgende behoefte bestaat onder charitatieve instellingen en congregaties om hun vermogen duurzaam te beleggen volgens een Engagement-methode.

8 I n l e i d i n g Aanleiding Afbakening Voor dit onderzoek zijn verschillende aanleidingen. Ten eerste is dit een vervolg op eerder verschenen onderzoeken onder charitatieve instellingen. Just Pensions is in 2003 een onderzoek gestart in het Verenigd Koninkrijk (VK) naar aanleiding van een voorstel vanuit de Britse regering voor een onderzoek in het VK naar de grotere charitatieve instellingen die net als pensioenfondsen jaarlijks moeten gaan rapporteren over de toepassing van Environmental (E), Social (S) en Governance (G) criteria voor het vermogensbeheer. Een jaar later initieerde ING een vergelijkbaar onderzoek voor Nederlandse charitatieve instellingen. Een volgende aanleiding is de steeds luider wordende roep in Nederland dat charitatieve instellingen en congregaties hun maatschappelijke doelstellingen ook tot uiting moeten brengen in hun vermogen en het beheer daarvan. Dit komt mede door de transparantie die de stakeholders heden ten dage vragen. Deze belanghebbenden kunnen invloed hebben op de reputatie van charitatieve instellingen en congregaties. Een laatste aanleiding voor dit onderzoek is de behoefte een indicatie te krijgen over de methodes die Nederlandse charitatieve instellingen en congregaties gebruiken om hun vermogen duurzaam te beheren. Hierdoor kan Kempen Capital Management (KCM) inzicht krijgen in de aansluiting van de strategische keuzes van KCM op die van de verenigingen en stichtingen. Doelstelling De vraag hoe de charitatieve instellingen en congregaties op dit moment hun vermogen duurzaam beheren krijgt in deze studie een centrale rol. Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden zijn een viertal subvragen opgesteld en als volgt geformuleerd: In hoeverre beleggen charitatieve instellingen en congregaties in Nederland hun vermogen al duurzaam; Hoe sterk is de behoefte om duurzaam te beleggen en waar komt deze behoefte vandaan; Kunnen wij inventariseren hoe charitatieve instellingen en congregaties duurzaam beleggen in de praktijk toepassen; Hoe groot is de belangstelling voor een duurzame Engagement-benadering. Voor dit onderzoek is gekozen de focus te leggen op grotere charitatieve instellingen en congregaties, dat wil zeggen met een beheerd vermogen van vijf miljoen euro of meer. Nederland kent vele duizenden charitatieve instellingen en congregaties waarvan verreweg de meeste een klein vermogen (minder dan 1 miljoen euro) hebben. De grotere charitatieve instellingen en congregaties vertegenwoordigen echter het grootste deel van het totaal beheerd vermogen. Naar schatting is deze markt van charitatieve en religieuze instellingen 25 tot 35 miljard euro groot. Bij het publiek zijn de fondswervende instellingen verreweg het meest bekend, door onder andere reclame in de media en wervingsacties voor donateurs. Deze fondsen zijn voor de financiering van hun activiteiten sterk afhankelijk van hun donateurs. Deze instellingen vervullen steeds vaker een actieve en zichtbare rol in de maatschappij. Het beheer van het vermogen mag dan niet worden overgeslagen. De maatschappij wordt steeds kritischer over de doelbesteding van de gelden en verwacht in toenemende mate van de fondswervende instellingen dat zij hierover ook verantwoording afleggen. Voor vermogensfondsen en congregaties geldt dat zij graag een bijdrage leveren aan een duurzaam bestaan van de maatschappij en wereld. Dit komt vanuit de gestelde doelen met de missie en strategie van de instelling, de maatschappelijke noodzaak en reputatie. Met deze reden is gekozen het onderzoek te richten op de grotere charitatieve instellingen die bekend zijn bij KCM, aangevuld door de database bij het CBF 1 en de grotere congregaties uit de Pius almanak Centraal Bureau Fondswerving (CBF) geeft keurmerken af aan instellingen. Bij instellingen met een CBF keurmerk vindt toezicht plaats op het bestuur, beleid, bestedingen, fondswerving en verslaglegging. 2 Pius almanak verschijnt jaarlijks. Hierin is de meest recente informatie te vinden voor religieuze en kerkelijke instellingen en organisaties, met hun katholieke bisdommen, dekenaten en parochies. 8

9 M e t h o d i e k Voor het onderzoek zijn 330 instellingen geselecteerd met een beheerd vermogen van minimaal 5 miljoen euro 1. Om tot een goede beantwoording te komen op de gestelde vragen en bovendien een beeld te krijgen van deze grote groep charitatieve instellingen en congregaties is een enquête opgesteld. Hierin zijn 28 vragen opgenomen die betrekking hebben op de aard van de instelling, de mate waarin deze gebruik maakt van duurzaam beleggen, de screening op en rapportage over duurzaamheid, de samenstelling van het duurzame beleggingsbeleid en hoe dit tot stand is gekomen. Deze vragen zijn onder andere gebaseerd op eerdere verschenen enquêtes onder charitatieve instellingen in het VK alsmede onder Nederlandse pensioenfondsen en charitatieve instellingen 2. Dit maakt het mogelijk de resultaten te vergelijken met deze studies. De enquête is opgenomen in de bijlage. Totale markt charitatieve instellingen (ongeveer verenigingen en stichtingen) en congregaties (ongeveer 250) is naar schatting miljard euro groot. 330 charitatieve instellingen en congregaties geselecteerd voor de enquête. 70 bruikbare enquêtes terug ontvangen, responsratio 23%. Figuur 1: laat zien hoe de totale markt is verdeeld en de totstandkoming van de respondenten. 1 De selectie is gemaakt op een vermogen rond 5 miljoen. Uit de enquête blijkt 23% van de respondenten aan te geven 5 miljoen euro of minder vermogen te hebben. Oorzaak kan zijn dat het vermogen is gedaald, informatie niet up-to-date is op internet, recente wijziging in beleggingsstatuut enz. 2 Respectievelijk het rapport Do UK Charities Invest Responsible? (van Just Pensions, 2003), het rapport Tussen Meerwaarde en Moraal (van de Werkgroep VBA, H. Hummels, en D. Timmer, 2003) en het rapport Duurzaam beleggen bij charitatieve instellingen (Dutch Sustainability Research, ING Investment Management). 9

10 M e t h o d e d u u r z a a m b e l e g g e n Het vermogen kan op verschillende manieren duurzaam belegd worden. De beleggers kunnen hierin een passieve of juist een actieve houding aannemen. Er zijn verschillende publicaties 1 die er op wijzen dat Negative Screening het rendement vermindert, Positive Screening het rendement gelijk laat en Engagement het rendement verhoogt. Daarnaast zijn er ook tal van publicaties die het tegendeel bewijzen. Dit rapport geeft hier geen eenduidig antwoord op. Negative Screening (Uitsluiting) Belangrijk verschil met Negative Screening is dat bij Positive Screening selectie plaatsvindt op basis van relatieve in plaats van absolute criteria. Bij de Best-in- Class strategie gaat het erom aan de hand van een aantal niet-financiële criteria de best presterende fondsen te selecteren binnen een sector. Het fonds wordt vergeleken met naaste concurrenten. Als de beste fondsen eenmaal zijn geselecteerd, wordt vervolgens aan de hand van financiële maatstaven besloten of een fonds daadwerkelijk in de portefeuille kan worden opgenomen of niet. Engagement Beleggen op basis van Negative Screening is de oudste vorm van duurzaam beleggen. De uitsluitingscriteria hebben betrekking op activiteiten of gedragingen van een onderneming die door de aanbieder van het duurzame beleggingsproduct als ongewenst worden beschouwd. Bedrijven worden systematisch onderzocht op hun betrokkenheid bij de uitgesloten activiteiten. Bezwaarlijke thema s om in te beleggen zijn onder andere 2 : productie van en handel in wapens, schending van mensenrechten, kinderarbeid, productie van en handel in pornografie, bedrijven met arbeidsonvriendelijke omstandigheden enz. Nichespelers als ASN Bank en Triodos Bank gaan nog een stap verder en elimineren hele sectoren. Zij zien oliefondsen als Royal Dutch Shell en Total bijvoorbeeld als onderdeel van het milieu- en klimaatprobleem en beleggen daarom per definitie niet in de oliesector. Alle bedrijven die niet-duurzame bedrijfsactiviteiten ontplooien worden in het beleggingsproces uitgesloten. Positive Screening (Best-in-Class) Het tegenovergestelde van Negative Screening is Positive Screening. Deze strategie kent twee afzonderlijke vertakkingen: Best-in-Class en Worst-in-Class. De eerste van de twee geniet de grootste bekendheid en wordt onder andere toegepast door toonaangevende Nederlandse pensioenfondsen zoals PGGM en ABP 3. De laatste methode om duurzaam te beleggen is via de Engagement-strategie. Hierbij is het probleem van een beperkt beleggingsuniversum ondervangen. Er vindt namelijk geen uitsluiting plaats. In principe komen alle ondernemingen in aanmerking voor selectie van de portefeuille. De methode is om ondernemingen aan te spreken op hun gedrag en deze door middel van dialoog tot het gewenste gedrag te bewegen. Deze dialoog kan achter de schermen plaatsvinden. De belegger kan zijn standpunt voor het voetlicht brengen tijdens een informeel overleg, maar ook tijdens openbare bijeenkomsten zoals de aandeelhoudersvergadering. Daar kan de belegger resoluties indienen en zijn stem uitbrengen. Mocht de belegger het gevoel hebben dat het management niet openstaat voor zijn wensen, dan heeft hij drie opties. Ofwel hij zoekt naar gelijkgestemde aandeelhouders, om gezamenlijk een vuist te maken. Ofwel hij dreigt bij het management aandelen van de hand te doen om zo een krachtig signaal af te geven. Als ook dat geen soelaas biedt, rest slechts de laatste optie: de daad bij het woord voegen en afstand doen van zijn belang. Benchmark Hoe worden de prestaties van de aanbieders van duurzame beleggingsproducten gemeten? Welke benchmark wordt gehanteerd? Wereldwijd bestaat een aantal indices, welke de prestaties van duurzame 1 Rapport door ABN AMRO november 2007: Geld verdienen in een betere wereld, Artikel op npn.nl juni 2007: Duurzaam beleggen is een serieuze optie bij ING Investment Management, Artikel in Trouw april 2007: Duurzaam levert prima rendement, Artikel morningstar.nl maart 2008: Prestaties duurzame fondsen. 2 Voor de volledige lijst met bezwaarlijke beleggingsthema s zie: antwoord indicatie op pagina 18 en ABP heeft de uitvoering van de pensioenregeling per 1 maart ondergebracht bij APG Algemene Pensioen Groep NV (APG). ABP blijft gewoon het pensioenfonds voor werknemers en werkgevers bij overheid, onderwijs en de energie- en nutsbedrijven. En daarmee verantwoordelijk voor de pensioenregeling van 2,6 miljoen deelnemers. Om de dienstverlening verder uit te kunnen breiden en om aan te sluiten bij de nieuwe Pensioenwet heeft ABP een aparte uitvoeringsorganisatie opgericht: APG. 10

11 aandelen en sectoren bij benadering weergeeft. Eén van de meest gehanteerde graadmeters is afkomstig uit de stal van Dow Jones. In 1999 lanceerde deze Amerikaanse indexmaker een hele serie Sustainability indices, die professionals voorzien van betrouwbare en objectieve informatie op basis waarvan zij hun duurzame portfolio s kunnen beheren. Deze graadmeter dekt de top-10% (ongeveer 300 bedrijven) van de grootste ondernemingen van de Dow Jones World Index, op basis van economische, sociale en milieutechnische criteria. Een andere serie veelgebruikte duurzame indices komen uit de koker van de FTSE Group. Deze samensteller van financiële graadmeters introduceerde in 2001 de FTSE4Good Index Series. Enkele uitgangspunten waaraan bedrijven moeten voldoen om opgenomen te worden in één van deze graadmeters zijn het minimaliseren van sociale-, ethische- en milieurisico s binnen hun portfolio s en het vermijden van investeringen in sectoren als tabak, defensie en nucleaire energie. Voor de indices van zowel Dow Jones als FTSE geldt overigens dat de criteria voor bedrijven om opgenomen te worden niet alleen gebaseerd zijn op milieuaspecten. De samenstellers van deze brede benchmarks houden tevens rekening met de manier waarop ondernemingen omgaan met hun aandeelhouders. 11

12 R e s u l t a t e n o n d e r z o e k Response De enquête werd verstuurd op 19 maart 2008 met als deadline voor de respons 15 april partijen hebben de enquête ontvangen. In totaal zijn 70 bruikbare enquêtes geretourneerd, wat resulteert in een respons van 23%. Hieronder is goed te zien hoe de verdeling er uitziet van verenigingen en stichtingen die zijn aangeschreven en van diegenen die het teruggestuurd hebben. De verdeling komt in grote lijnen overeen met de verdeling van de aangeschreven instellingen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de enquête geslaagd is. Verdeling aangeschreven instellingen 100% = 330 Verdeling respondenten 100% = 70 goede vertegenwoordiging zijn van de aangeschreven partijen. Mede daardoor geven de uitkomsten een betrouwbaar beeld van de visie en maatschappelijke doelen. Van de instellingen die overig hebben aangekruist is bekend dat zij bestaan uit: kerkelijke rechtspersoon (2), instelling voor ontwikkelingshulp (1), omroepvereniging (1) en fonds ter ondersteuning van projecten op gebied van gezondheidszorg (1). Categorie van instelling % Congregatie / Religieuze instelling Fondswervende instelling Vermogensfonds Hybride fonds 18% 1% 7% 5% 42% 26% Congregaties Vermogensfondsen Fondswervende instellingen e 55% 24% 22% Congregaties Vermogensfondsen Fondswervende instellingen Hybride e Tabel 1: geeft de vergelijking weer van de aangeschreven verenigingen en stichtingen en de respondenten. Uit de overeenkomsten kan geconcludeerd worden dat de enquête geslaagd is. Kenmerken respondenten Om een beeld te kunnen krijgen van het karakter van de respondenten is een aantal vragen gesteld. Deze vragen hebben betrekking op het karakter en het thema die een instelling uitdraagt naar de maatschappij. Ook komt naar voren wie binnen de organisatie de enquête heeft ingevuld. Om een goed beeld te krijgen vanuit welk vermogen de duurzaamheidkwesties zijn beantwoord, is gevraagd wat het beheerde vermogen is van de aangeschreven instellingen. Aan de hand van de kenmerken kunnen verdergaande analyses worden gemaakt. Categorie geënquêteerde instellingen In de weken waarin de enquêtes binnenstroomden werd snel duidelijk dat congregaties een hoge respons vertegenwoordigen. Na de deadline werd dit bevestigd met een percentage van 42%. Uit de resultaten kan ook worden opgemaakt dat de ontvangen enquêtes een Tabel 2: antwoordindicatie van vraag 1: Kunt u aangeven tot welke categorie van instelling uw organisatie behoort? Thema s charitatieve instellingen en congregaties Het is niet opmerkelijk dat 48% van de respondenten een kerkelijk en levensbeschouwend thema heeft. De oorzaak hiervan is dat de meerderheid (42%) van de respondenten aangeeft een congregatie of religieuze instelling te zijn. Opmerkelijk is de grote diversiteit van missiethema s die in het figuur hieronder duidelijk zichtbaar is. Hierdoor ontstaat een goed beeld over de wijze waarop de verschillende organisaties zich met hun thema s opstellen tegenover duurzaamheid. Van de 5 respondenten die overige als missie hebben ingevuld was de verwoording van hun missie: jeugd (2), sociaal-cultureel (1), educatie (1) en ondersteuning van eigen missie (1). Thema's van missie Kerk en Levensbeschouwing Gezondheid Welzijn Maatschappelijke doelen Internationale hulp Onderwijs en Onderzoek Mensenrechtenorganisatie Kunst en Cultuur Natuur en Milieu Sport en Recreatie % Tabel 3: antwoordindicatie op vraag 2: Welke thema is van toepassing op de missie van uw organisatie? 12

13 Functie behandelaar enquête Bij 67% van de respondenten is de enquête ingevuld door een directie- of bestuurslid. In 22% van de gevallen werd deze ingevuld door een adviseur. De respondenten die onder de categorie overige vallen hebben de enquête laten invullen door een medewerker van de instelling. Hierbij kan gedacht worden aan: controller, hoofd financiën of een lid van het management team. Functie van behandelaar enquête 22% 12% Vermogen en beheer De volgende stap in het onderzoek is de analyse van de opbouw en het beheer van het vermogen, en van de mate waarin het vermogen aangemerkt kan worden als duurzame belegging. De hierna volgende uitkomsten kunnen dieper onderzocht worden, wat betekent dat gekeken kan worden naar beantwoording van de vragen per vermogensgrootte, categorie van instelling, thema, enz. Bijvoorbeeld: hanteren vermogensfondsen een andere asset allocatie dan fondswervende instellingen en kiezen de meer vermogende instellingen een ander wijze van vermogensbeheer? 22% Bestuurslid Directielid Adviseur 4 4 % Tabel 4: antwoordindicatie op vraag 3: Kunt u uw functie binnen de organisatie aangeven? Omvang beheerd vermogen In de onderstaande grafiek is de omvang van het vermogen van de respondenten weergegeven. Hieruit is op te maken dat meer dan 60% van de respondenten een beheerd vermogen heeft van 10 miljoen euro of meer en bijna 25% zelfs van meer dan 50 miljoen euro. Het aantal instellingen met een vermogen van 5 miljoen of minder is vertegenwoordigd met 23% in de respons. Ook de verschillen in omvang van het vermogen is representatief verdeeld in dit onderzoek. De omvang van het beheerd vermogen Meer dan 50 miljoen euro Tussen de 25 en 50 miljoen euro Tussen 10 en 25 miljoen euro Tussen de 5 en 10 miljoen euro Minder dan 5 miljoen euro % Tabel 5: antwoordindicatie op vraag 4: Wat is de omvang van het liquide (contanten en/of effecten) vermogen binnen uw organisatie? Opbouw (duurzaam) belegd vermogen Hieronder is in een grafiek de asset allocatie weergeven van het belegd vermogen van respondenten. De allocatie is weergegeven voor het totaal belegd vermogen en voor het deel dat duurzaam wordt belegd. Het grootste deel van het vermogen wordt vastrentend belegd. Dit hoge percentage is niet vreemd. Verenigingen en stichtingen hebben een vooraf gesteld doel met het vermogen en dit is over het algemeen statutair vastgelegd. De cashflow komt onder andere voort uit giften, schenkingen, subsidies, renteopbrengsten en uitgekeerde dividenden. Door middel van deze jaarlijkse cashflow kunnen de kosten worden gedekt en uitverkoren projecten worden gefinancierd. De congregaties / religieuze instellingen hebben gemiddeld het grootste deel van het belegd vermogen vastrentend ondergebracht (51%). In de grafiek is ook te zien dat belegd wordt in direct onroerend goed. Deze belegging komt meestal voort uit nalatenschappen. Verenigingen en stichtingen streven een maatschappelijk doel na. De interesse in duurzaam beleggen komt sterk naar voren in de resultaten. 74% van het totale vermogen blijkt duurzaam belegd te zijn. De congregaties / religieuze instellingen en de instellingen met het vermogen tussen 10 miljoen en 25 miljoen euro stuwen het gemiddelde percentage voor duurzaam belegen tot respectievelijk 84% en 85%. 1 Uit een afgeleide selectie die is gemaakt per instellingscategorie blijkt dat congregaties het hoogste percentage vastrentend beleggen (51%) ten opzichte van andere instellingen. 2 Uit een afgeleide selectie die is gemaakt per instellingscategorie. Daaruit blijkt dat congregaties gemiddeld 84% van hun vermogen duurzaam beleggen. 3 Uit een afgeleide selectie die is gemaakt per vermogenscategorie. Daaruit blijkt dat instellingen met een vermogen tussen 10 en 25 miljoen euro gemiddeld 85% van hun vermogen duurzaam beleggen. 13

14 De opbouw van duurzaam belegd vermogen % waarop beleggingen op duurzaamheid worden gescreend. Er zijn enkele stellingen opgenomen die trachten de perceptie ten aanzien van duurzaam beleggen bij charitatieve instellingen in kaart te brengen. De stellingen hebben betrekking op de verwachtingen ten aanzien van duurzaam beleggen alsmede de bevordering van de reputatie. Vervolgens is gekeken welke partijen eisen stellen ten aanzien van duurzaam beleggen. 0 Totaal belegd vermogen Vastrentend Aandelen Deposito's / Liquide Onroerend goed (direct) Alternatives Onroerend goed (indirect) Screeningsmethodiek duurzaam beleggen Totaal belegd vermogen Totaal duurzaam vermogen Tabel 6: antwoord indicatie op vraag 5: Kunt u aangeven hoe het vermogen van uw organisatie belegd is? Wijze van beheer De wijze van vermogensbeheer is divers. 79% van de respondenten heeft het beheer en/of advies ondergebracht bij een financiële instelling. 44% geeft aan het vermogen te hebben ondergebracht bij een (institutionele) vermogensbeheerder. De instellingen met een groter vermogen kiezen eerder voor een (institutionele) vermogensbeheerder. De instellingen met een vermogen van meer dan 50 miljoen euro zijn goed voor een percentage van 25% 1 hierin. Beheerwijze vermogen 19% 21% 14% 2% 44% In beheer/advies bij (institutionele) vermogensbeheerder In beheer/advies bij eigen organisatie In eigen beheer onder behoud van advisering door een bank In beheer/advies via private banking relatie In beheer/advies bij regionaal bankkantoor Tabel 7: antwoordindicatie op vraag 6: Kunt u aangeven hoe het vermogen van uw organisatie wordt beheerd/ geadviseerd? Betekenis duurzaamheid charitatieve instellingen en congregaties In de enquête is een aantal vragen opgenomen om de betekenis van duurzaamheid helder te krijgen van respondenten. De vragen hebben betrekking op de manier Uit de respons is duidelijk zichtbaar dat de instellingen voor 33% Negative Screening en voor 30% Best-in-Class de beste methodes vinden om vermogen duurzaam te beleggen. Een duidelijke minderheid (10%) geeft aan dat Engagement de beste aanpak is. Duurzaam beleggen door middel van Engagement is een actieve maar tegelijk intensieve vorm van beheer. Meer dan de helft 2 die aangeeft duurzaam te beleggen met een Engagement-aanpak heeft een vermogen van meer dan 50 miljoen euro. Daarnaast geven zij ook aan minder bezwaarlijke thema s uit te sluiten en hebben gemiddeld een hoger deel van het totale vermogen duurzaam belegd. Het is opvallend dat naarmate het vermogen groter is er meer belangstelling is voor Engagement. Dit kan zijn doordat grotere instellingen door meerdere bestuurs- en directieleden bestuurd worden. En zij verrichten meer diepgaande onderzoeken naar de beleggingsstrategieën waar duurzaamheid een onderdeel van kan zijn. Ondanks dat deze aanpak in populariteit groeit, blijft deze nog ver achter op andere screeningmethodes. In een eerder verschenen onderzoek uit 2004 gaf geen enkele instelling aan voor een Engagement-aanpak te kiezen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de aandacht begint toe te nemen. Screening duurzame beleggingen Engagement Integratie Best-in-class Negative screening % Tabel 8: antwoordindicatie op vraag 7: Wat vindt uw organisatie de beste manier van duurzaam beleggen? 1 Uit een afgeleide selectie die is gemaakt per vermogenscategorie. Daaruit blijkt dat instellingen met een vermogen van meer dan 50 miljoen euro voor 25% verantwoordelijk zijn voor het onderbrengen van het vermogen. 2 Uit een afgeleide selectie die is gemaakt per screeningsmethodiek. Daaruit blijkt dat instellingen die kiezen voor een engagementmethode voor 56% bestaat uit instellingen met een vermogen van meer dan 50 miljoen euro. het vermogen. 14

15 Stellingen duurzaam beleggen De reacties van instellingen zijn positief. Hieruit kan worden geconcludeerd dat duurzaamheid leeft bij de respondenten. Dit was al opgevallen bij eerdere vraagstukken. Uit de gevraagde stellingen blijkt dat instellingen graag eigen verantwoordelijkheid willen nemen om duurzaam beleggen te bevorderen. Het effect dat Zembla, na de uitzending van juni 2007, heeft op charitatieve instellingen en congregaties is, zo blijkt uit de enquête, minder groot dan verwacht. Momenteel, meer dan een jaar later, heeft de uitzending geen significant invloed gehad om duurzaam te gaan beleggen. Uit de respons is op te maken dat duurzaam beleggen niet opgelegd wordt door de buitenwereld maar dat de behoefte om het vermogen duurzaam te beleggen vanuit de instelling zelf komt. Dit wordt ondersteund door de beantwoording op de vijfde stelling (hieronder). Ook geven veel respondenten aan rendement in te willen leveren omwille van duurzaamheid. (slechts 6%). Dat de charitatieve instellingen en congregaties niet (meer) gevoelig zijn voor de media blijkt ook uit eerdere vragen. Het Zembla-effect is niet (meer) nadrukkelijk aanwezig. Eisenstellende partijen duurzaam beleggen Donateurs Maatschappelijke organisaties Overheid Collega-organisaties Media Geen enkele partij % Tabel 10: antwoordindicatie op vraag 15: Van welke partijen vindt u het terecht wanneer zij eisen stellen aan de mate van duurzaamheid van de beleggingen van uw organisatie? Stellingen duurzaambeleggen Duurzaam beleggingsbeleid Onze organisatie vindt duurzaam beleggen een belangrijke ontwikkeling Omwille van duurzaamheid is onze instelling bereid rendement in te leveren Informatie over de duurzame prestaties van een onderneming draagt bij aan een betere inschatting van de financiële risico's Het onderzoeksrapport van Zembla juni 2007 heeft gevolgen gehad voor onze instelling omtrent het duurzaamheidsbeleid Onze instelling heeft een eigen verantwoordelijkheid in het bevorderen van duurzaam beleggen Instellingen dienen zich te kunnen verantwoorden tegenover hun stakeholders over de mate van duurzaamheid van de beleggingen en de uitvoering Helemaal niet mee eens Helemaal mee eens Tabel 9: antwoordindicaties op vragen 8, 9, 10, 11, 12, 13 en 14. Eisenstellende partijen duurzaam beleggen Bij de beantwoording van de vraag: Van welke partijen vindt u het terecht wanneer zij eisen stellen aan de mate van duurzaamheid van de beleggingen van uw organisatie? blijkt dat donateurs (van de respondenten) de grootste (50%) eisen stellen met vragen die te maken hebben met duurzaam beleggen. Opvallend is dat de instellingen weinig worden beïnvloed door de media In het voorgaande gedeelte is te zien hoe instellingen omgaan met duurzaamheid. Momenteel is bekend hoe het (duurzaam) vermogen is opgebouwd en door welke omgevingsperikelen de instellingen gestimuleerd worden om zich meer met duurzaamheid, in algemene zin, bezig te houden. In het onderstaande gedeelte wordt ingegaan op het duurzame beleggingsbeleid en de uitvoering daarvan. Aanwezigheid duurzaam De geënquêteerde charitatieve instellingen en congregaties is ook gevraagd aan te geven in hoeverre zij beschikken over een duurzaam beleggingsbeleid. Van de respondenten geeft 22% aan geen formeel beleid te hebben ontwikkeld op het gebied van duurzaam beleggen. Daaruit kan geconcludeerd worden dat 76% van de ondervraagden, in ruime zin, bezig is met duurzaam beleggen (2% heeft niet ingevuld). Dit is opvallend, uit het onderzoek uit 2004 is gegeven dat 39% geen beleid heeft. Er is sprake van een stijgende trend binnen de doelgroep. Meer en meer instellingen voelen zich geroepen om naast (duurzame) bedrijfsactiviteiten ook duurzaam om te gaan met (belegd) vermogen. Daarnaast is te zien dat een groot deel (53%) van de instellingen die duurzaam beleggen zonder een separaat beleid te hebben een vermogen 1 Zie beheerwijze vermogen dat 74% van het totale vermogen wordt duurzaam belegd. 2 De stelling luidt: Onze instelling heeft een eigen verantwoordelijkheid in het bevorderen van duurzaam beleggen. 3 In vergelijking met het onderzoek van ING uit 2004 gaf 22% aan een formeel beleid te hebben voor duurzaam beleggen. Uit dit onderzoek blijkt dat 27% een formeel beleid heeft ontwikkeld. 15

16 hebben van kleiner dan 10 miljoen euro. Dit is te verklaren doordat onder andere fondswervende instellingen met een groot vermogen meer belangen hebben, bijvoorbeeld naar stake- en shareholders, reputatie en het nastreven van hun maatschappelijke doelen. Aanwezigheid duurzaam beleggingsbeleid U heeft een formeel beleid ontwikkeld op het gebied van duurzaam beleggen U heeft geen beleid op het gebied van duurzaam beleggen en verwacht dit ook in de komende twee jaar niet te ontwikkelen U heeft geen separaat beleid voor duurzaam beleggen, maar er wordt wel duurzaam belegd U ontwikkelt momenteel een beleid op het gebied van duurzaam beleggen U denkt na over het ontwikkelen van een beleid op het gebied van duurzaam beleggen U heeft een informeel beleid ontwikkeld op het gebied van duurzaam beleggen U heeft geen formeel beleid maar hanteert een duurzaam benchmark als maatstaf % Betrokkenen opstelling duurzaam beleggingsbeleid Ook hierin valt op dat 68% van de respondenten aangeeft dat binnen de organisatie medewerkers zelf betrokken zijn bij de opstelling van een duurzaam beleggingsbeleid. In de terug ontvangen enquêtes geeft 21% aan hulp te ontvangen van een vermogensbeheerder en 8% van een externe adviseur bij de opstelling van een duurzaam beleggingsbeleid. Betrokkenen opstellen duurzaam beleggingsbeleid 19% 13% 8% 2% 1% 36% 21% Tabel 11: antwoordindicatie op vraag 16: Kunt u aangeven wat van toepassing is op uw organisatie? Het bestuur Uw vermogensbeheerder De directie De (staf)medewerkers Een externe adviseur De koepelorganisatie Vertegenwoordigers van de sponsors Drijvende krachten opstellen duurzaam beleggingsbeleid Vervolgens werd aan de instellingen gevraagd wie de organisatie aanspoort om een beleid op het gebied van duurzaam beleggen te ontwikkelen. Uit de respons blijkt dat de drijvende kracht voor het grootste deel de organisatie zelf is (49%). Opvallend is dat slechts 7% van de ondervraagden aangeeft dat de vermogensbeheerder(s) proactief is met duurzame oplossingen voor de beleggingen. Dit is een laag percentage maar biedt tegelijkertijd kansen. Drijfvende krachten opstellen duurzaam beleggingsbeleid 7% 7% 6% 10% Een bestuurslid Een directielid Medewerker(s) Een koepelorganisatie Vermogensbeheerder(s) 5% 9% 5% 2% 10% 12% 27% De media Collega-organisaties Niet van toepassing Maatschappelijke organisaties Donateur(s) Tabel 12: antwoordindicatie op vraag 17: Kunt u aangeven wat van toepassing is op uw organisatie? Tabel 13: antwoordindicatie op vraag 19: Welke partijen zijn betrokken geweest bij de opstelling van het duurzaam beleggingsbeleid? Redenen opstellen duurzaam beleggingsbeleid De Environmental (E), Social (S) en Governmental (G) aspecten komen duidelijk terug in de beantwoording op de vraag: Om welke redenen heeft uw organisatie besloten om een beleid op het gebied van duurzaam beleggen te ontwikkelen. Deze aanduidingen worden ook als ESG-criteria omschreven. Opvallend bij de beantwoording is dat de meerderheid van de respondenten kiest voor ESG-criteria bij het opstellen van een duurzaam beleggingsbeleid. En niet voor hoger rendement en/of verlaging risico van de beleggingen. Dat voor de instellingen rendement en risico minder belangrijk zijn dan ESG-criteria is eerder te zien in dit rapport 1. De meest gekozen reden onder de respondenten om een duurzaam beleggingsbeleid op te stellen is dat het past in de missie van de organisatie (71%), direct gevolgd door maatschappelijke noodzaak, vanwege milieu, sociale doelen enz. (54%). Ook zijn de instanties voor 31% overtuigd dat het een bijdrage levert aan de goede reputatie van de organisatie. 1 Zie hiervoor de beantwoording van de stellingen op pagina 15. Instellingen geven hier de indruk het niet erg te vinden rendement in te leveren omwille van duurzaamheid (ESG-criteria). 16

17 Redenen opstellen duurzaam beleggingsbeleid % Tabel 15 antwoordindicatie op vraag 20: Voor welke aanpak wordt in uw duurzaam beleggingsbeleid gekozen? Past in missie Maatschappelijke noodzaak Het draagt bij aan reputatie Wordt verwacht van de media Verwachtingen van uw staf /medewerkers Persoonlijke betrokkenheid bestuursleden Andere instellingen hebben ook beleid opgesteld Leidt tot een hoger rendement met gelijk risico Leidt tot lager risico met gelijk blijvende rendement Uw sponsors verwachten dit Niet van toepassing Informatievoorziening, Controle en Communicatie Er is in kaart gebracht hoe het beleid is gekozen en of dit beleid al dan niet is opgenomen in het statuut. Hoe er wordt omgegaan met de informatie en controle hiervan moet in de volgende vragen naar voren komen. De informatie rond duurzaamheid evolueert snel. Het is daarom belangrijk de juiste informatie te vergaren en eventueel te incorporeren. Tabel 14: antwoordindicatie op vraag 18: Om welke redenen heeft uw organisatie besloten om een beleid op het gebied van duurzaam beleggen te ontwikkelen? Gekozen aanpak duurzaam beleggen Ook uit deze vraag blijkt de consistentie van respondenten en de populariteit van uitsluiting en Best-in-Class criteria. 32% van de respondenten geeft aan gebruik te maken van screening door middel van uitsluiting. Een combinatie van uitsluiting en Best-in-Class criteria is door 30% aangegeven als de manier om screening toe te passen op duurzaamheid. Het uitoefenen van stemrecht, tijdens aandeelhoudersvergaderingen of direct Engagement staat onderaan het lijstje maar begint aandacht te krijgen (5%). De instellingen die kiezen voor het uitoefenen van stemrecht en direct Engagement bestaan vooral uit instellingen met een vermogen van meer dan 50 miljoen euro. Dit laat wederom zien dat charitatieve instellingen of congregaties met een groot vermogen zich eerder thuis voelen bij direct Engagement, uitoefening van stemrecht tijdens aandeelhoudersvergaderingen. Dit komt eventueel doordat deze instellingen verder zijn in hun kennis. Toegepaste screening op duurzaamheid % Toepassing uitsluitingcriteria Combinatie uitsluiting en best-in-class criteria Toepassing best-inclass criteria Direct engagement met bedrijven Uitoefenen van stemrecht Niet van toepassing Informatievoorziening (externe) organisaties Ongeveer 40% van de respondenten heeft het vermogen ondergebracht bij een (institutionele) vermogensbeheerder die de verantwoordelijkheid heeft de informatie over de bedrijven waarin belegd wordt aan te leveren aan cliënten. Uit de antwoorden blijkt ook dat de instellingen vertrouwen leggen in hun beheerders en adviseurs. Dit is af te lezen in de tabel. Slechts 5% gaf aan dat de inventarisatie en beoordeling gebeurt door eigen medewerkers. Beoordeling van organisatie waarin belegd wordt % Uitbesteed aan 1 externe vermogensbeheerder Uitbesteed aan 2 of meer externe vermogensbeheerders U ontvangt van 1 externe partij de nodige informatie Eigen medewerkers zoeken naar de vereiste informatie U ontvangt van 2 of meer externe partijen de nodige informatie U werkt samen met een engagement manager Niet van toepassing Tabel 16: antwoordindicatie op vraag 21: Op welke wijze inventariseert en beoordeelt uw organisaties het handelen van externe organisatie waarin (duurzaam) belegd wordt? Controle op het uitvoeringsbeleid Een adequate controle op de uitvoering van het duurzaamheidbeleid is van belang om zeker te zijn dat dit ook daadwerkelijk wordt geïmplementeerd. Volgens 35% van de respondenten is dit onderdeel van de performancerapportage op maand-, kwartaal-, halfjaar- 17

18 Bezwaarlijke beleggingsthema's minder bezwaarlijk erg bezwaarlijk Productie en handel in wapens Schending van mensenrechten Kinderarbeid Productie en handel in pornografie Arbeidsomstandigheden Samenwerking dictatoriale regimes Gedwongen arbeid Armoedebestrijding Discriminatie Corruptie Overtreding van ILO conventies Productie en gebruik milieugevaarlijke stoffen Productie en handel in tabaksproducten Dierproeven Corporate governance Overtreding van wet- en regelgeving Productie van kernenergie Productie en handel in alcohol Genetische modifibenchmark als maatstafcatie Overtreding OECD richtlijnen Vrijheid vakbeweging Bio-industrie Bont Kansspelen Mijnbouw Niet van toepassing Tabel 17: antwoordindicatie op vraag 23: Welke van de volgende aspecten zijn onderdeel van het beleid inzake duurzaam beleggen? 18

19 of jaarbasis. Voor 20% wordt hierover apart over gerapporteerd door de vermogensbeheerder/adviseur. Voor 17% van de respondenten was de controle niet van toepassing, zonder vermelding van de reden hiervoor. Controle op uitvoeringsbeleid Onderdeel performance rapportage Apart gerapporteerd Geen rapportage Rapportage onafhankelijke partij Rapportage aanvraag bestuur Niet van toepassing % Tabel 18: antwoordindicatie op vraag 22: Hoe wordt de uitvoering van het duurzaam beleggen naar uw organisatie gerapporteerd? Communicatie naar stakeholders over beleid en uitvoering Door de professionalisering van verenigingen en stichtingen wordt de vraag naar transparantie steeds groter. Dit komt ook terug in de respons. Een kwart rapporteert uitgebreid over het beleid en uitvoering hiervan naar de stakeholders. De respondenten die overig hebben ingevuld geven aan dat de uitvoering van het beleid en communicatie hiervan terug te vinden is in het jaarverslag. Opvallend is dat de uitvoering en communicatie over het beleid voor veel instellingen niet van toepassing is. De reden hiervoor is dat meer dan de helft (52%) van deze instellingen congregaties zijn. Congregaties treden minder publiekelijk op in vergelijking tot fondswervende instellingen, dit kan een reden zijn waarom zij minder verantwoording hoeven af te leggen. Bezwaarlijke beleggingsthema s Controle op uitvoeringsbeleid Om een beeld te krijgen van de inhoud van het duurzame beleggingsbeleid is de geënquêteerde charitatieve instellingen en congregaties gevraagd aan te geven welke duurzaamheidthema s zij hebben opgenomen in het beleid (zie Tabel 17). De meest frequent opgenomen bezwaarlijke beleggingsthema s zijn: productie van en handel in wapens schending van mensenrechten kinderarbeid productie van en handel in pornografie bedrijven met slechte arbeidsomstandigheden Het is opvallend dat een groot aantal instellingen bij deze vraag niet van toepassing heeft aangegeven. Een van de redenen hiervan kan zijn dat de thema s niet in tegenspraak zijn met de maatschappelijke doelstellingen van de aangeschreven instelling. Een andere verklaring kan zijn dat er instellingen zijn die geloven in een Engagement-aanpak. Hierbij kan theoretisch in elk bedrijf belegd worden. De gedachte hier achter is dat wanneer men in dialoog gaat met bedrijven waarin belegd wordt, op termijn de duurzaamheid bevorderd kan worden. Veel respondenten hebben overig ingevuld. De reden die veel partijen hiervoor gegeven hebben is dat zij nog geen bezwaarlijke thema s hebben aangezien het duurzaam beleggingbeleid op termijn nog opgemaakt moet worden % Over het beleid en de uitvoering hiervan wordt uitgebreid en openbaar gerapporteerd Hierover wordt niets openbaar gecommuniceerd Er wordt alleen naar bepaalde stakeholders gecommuniceerd Niet van toepassing Tabel 19: antwoordindicatie op vraag 24: Hoe wordt met de stakeholders van uw organisatie gecommuniceerd over het beleid en de uitvoering hiervan? Redenen om niet te kiezen voor duurzaam beleggen Overweging om geen duurzaam belegging beleid op te stellen Aan de groep zonder een duurzaam beleggingsbeleid is vervolgens gevraagd of zij ooit hebben overwogen om duurzaam te gaan beleggen. 73% van deze groep heeft als reden gegeven dat het onderwerp nog niet eerder ter sprake is gekomen tijdens bestuurlijke vergaderingen. En 20% geeft aan af te zien van duurzaam beleggen. 19

20 Is er overwogen duurzaam te beleggen 20% 7% 0% 73% Nee, het onderwerp is nog niet eerder ter sprake gekomen. Ja, maar er is besloten er van af te zien Ja, maar het beleid moet nog worden geformuleerd Tabel 20: antwoordindicatie op vraag 25: Heeft uw organisatie ooit overwogen duurzaam te gaan beleggen? Redenen van ontbreken duurzaam beleggingsbeleid De belangrijkste reden om niet een duurzaam beleggingsbeleid op te stellen bleek overig te zijn (42%). De redenen waarom respondenten hiervoor gaven zijn: het onderwerp is niet eerder aan de orde geweest en duurzaam beleggen past niet binnen het beleggingsbeleid. Redenen afzien duurzaam beleggen 29% 8% 21% 0% 0% 42% Organisatie heeft andere prioriteiten Past niet bij de missie van uw organisatie Complexiteit van de materie Duurzaam beleggen gaat ten koste van het rendement Er zijn onvoldoende producten en diensten verkrijgbaar Tabel 21: antwoordindicatie op vraag 26: Indien uw organisatie besloten heft van duurzaam beleggen af te zien, kunt u dan aangeven om welke redenen dit is gebeurd? 20